СУННАТ ИСТИЛОҲИ

Муҳаддислар суннат сўзини қуйидагича таърифлайдилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан асар бўлиб қолган гап, амал ва тасдиқлаш (маъқуллаш) суннатдир”.

Тасдиқлаш араб тилида “тақрир” деб аталади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалар томонидан содир этилган гап, сўз, амалларни маъқуллашлари ёки эътироз билдирмай индамасликлари ҳам суннат ҳисобланади.

Демак, суннат ушбу жами уч (сўз, амал, тақрир) асос билан бевосита Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга боғлиқ экан, у зот алайҳиссаломнинг мавқеларини ўзлаштирмай (ўрганмай) туриб, фиқҳни тўлиқ тушуниб бўлмайди.

РАСУЛУЛЛОҲ АЛАЙҲИССАЛОМНИНГ МАҚОМЛАРИ

Пайғамбаримиз алайҳиссалом инсониятга юборилганларида қандай мавқе (мақом)га эга эдилар? У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам почта ходими каби фақат етказиб берувчи ва хатнинг нима бўлиши ҳақида ўйламайдиган бўлганмилар?

Жавоб аниқ: Асло йўқ! Пайғамбарлар алайҳимуссалом фақат Aллоҳ таолонинг каломини одамларга етказиш учун юборилмаган. Улардан илоҳий таълимотни етказиш, уни тушунтириш ва амалий намуна бўлиш талаб этилади. Илоҳий китобларни етказиш билан пайғамбарларнинг вазифалари тугамайди, балки, улар инсониятга Китобдаги кўрсатмаларга мувофиқ яшашни ўргатишлари лозим. Қуръони каримнинг ушбу ояти бунга шубҳа қолдирмайди:

لَقَدۡ مَنَّ ٱللَّهُ عَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِينَ إِذۡ بَعَثَ فِيهِمۡ رَسُولٗا مِّنۡ أَنفُسِهِمۡ يَتۡلُواْ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتِهِۦ وَيُزَكِّيهِمۡ وَيُعَلِّمُهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَإِن كَانُواْ مِن قَبۡلُ لَفِي ضَلَٰلٖ مُّبِينٍ ١٦٤

“Аллоҳ ўз ичларидан Аллоҳнинг оятларини ўқиб берадиган, уларни (ширк ва гуноҳлардан) мусаффо қиладиган ҳамда уларга Китоб ва Ҳикматни таълим берадиган Пайғамбарни юбориш билан, мўминларга инъом этди. Улар эса бундан олдин аниқ гумроҳликда эдилар” (Оли Имрон сураси, 164-оят).

هُوَ ٱلَّذِي بَعَثَ فِي ٱلۡأُمِّيِّ‍ۧنَ رَسُولٗا مِّنۡهُمۡ يَتۡلُواْ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتِهِۦ وَيُزَكِّيهِمۡ وَيُعَلِّمُهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ ٢

“У (Аллоҳ) омилар (саводсиз кишилар) орасига ўзларидан бўлган, уларга (Унинг) оятларини тиловат қиладиган, уларни (ширк ва жаҳолатдан) поклайдиган ҳамда уларга Китоб (Қуръон) ва Ҳикмат (Ҳадис)ни ўргатадиган (бир) пайғамбарни (Муҳаммадни) юборган зотдир” (Жумъа сураси, 2-оят).

Ушбу оят маънолари Иброҳим алайҳиссалом дуоларида ҳам ўз аксини топган:

رَبَّنَا وَٱبۡعَثۡ فِيهِمۡ رَسُولٗا مِّنۡهُمۡ يَتۡلُواْ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَيُزَكِّيهِمۡۖ ١٢٩

 “Эй, Роббимиз, уларга (келажак умматларга) ўзларидан (чиққан), уларга оятларингни тиловат қилиб берадиган, китоб ва ҳикмат (Қуръон ва Ҳадис)ни ўргатадиган ва уларни (куфр ва гуноҳлардан) поклайдиган бир пайғамбарни юборгин!” (Бақара сураси, 129-оят).

Ушбу оятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тўрт пайғамбарлик вазифалари баён этилмоқда:

1. Аллоҳ таолонинг Каломи – Қуръони карим оятларини тиловат қилиш (етказиш);
2. Қуръондан таълим бериш;
3. Ҳикмат (ҳадис)ни ўргатиш;
4. Инсонларни ширк ва зулмат ботқоғидан ҳидоят нури сари бошлаш.

Демак, ушбу оятлардан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вазифалари фақатгина Аллоҳнинг буйруқларини етказиш эмас, балки ўша буйруқлар асосида инсонларни яшашга ўргатиш экани маълум бўлади.

Шунингдек, у зот алайҳиссаломдан ҳикматни ўргатиш талаб этилади. Яна бу ҳали ҳаммаси эмас. Набий алайҳиссалом амалий намуна бўлиб, инсонларни залолатдан ҳидоят нури сари бошлашлари зарур.

а) Демак, Қуръон оятларини етказиш Набий алайҳиссаломнинг вазифаларидан бири эканлигини Қуръони карим тасдиқлайди;

б) у зот алайҳиссаломнинг Қуръон тафсиридаги шарҳлари ҳал қилувчи асос саналади;

в) Набий алайҳиссалом илоҳий кўрсатмага асосланган ҳикматни ўргатувчи ягона асос ҳисобланадилар;

г) инсонларни Ислом шариати асосида яшашга ўргатишда намуна ўлароқ бўлишларига ишонч билдирилган.

Мусулмонлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга итоат этишлари ва эргашишлари шарт бўлмаганида у зот алайҳиссаломнинг ушбу вазифалари бажарилмаган бўларди. Инчунун, Набий алайҳиссалом сўзларига амал қилиш у зотнинг эргашувчиларига мажбурийдир, амаллари эса уммат учун гўзал намунадир.

Аллоҳ таоло қатор оятларда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга итоат этишга ва эргашишга буюради. Бу борада, Қуърони каримда икки сўз: “итоат” – бўйинсуниш ва “иттибо” – эргашиш ишлатилади.

Биринчи сўз (итоат) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг буйруқ ва сўзларига итоат этишни англатади, иккинчиси (иттибо) эса, у зот алайҳиссаломнинг амалларига эргашишни билдиради.

Муфтий Муҳаммад Тақий Усмоний ҳафизаҳуллоҳнинг

"Ислом шариатида суннатнинг ўрни" китобидан

Таржимон: Даврон НУРМУҲАММАД

1-қисм. Давоми бор... 

Саудия Арабистони статистика марказининг маълумотларига кўра, 899 353 киши ушбу 2022/1443 йилда расмий равишда ҳаж қилган. Шундан Саудия Арабистонида яшовчи 119434 зиёратчи ва 779919 нафари дунёнинг турли мамлакатларидан келган.

Mynamaz.ru билдиришича, барча ҳожилар сонидан 486458 нафари эркак ва 412895 нафари аёл.

Зиёратчилар араб мамлакатларидан - 21 %, Осиё мамлакатларидан - 53,8% (шу жумладан араб мамлакатлари), Африкадан - 13,2% (шу жумладан араб мамлакатлари) ва Европа, Шимолий ва Жанубий Америка, Австралиядан - 11,6%ни ташкил этди.

Ҳаж маросимига давлат муассасалари ва хусусий ташкилотлардан жами 228 721 киши ташриф буюрди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Аввало, инсон қарздор бўлиб қолмаслик учун ҳаракат қилиши лозим. Мўмин банда ҳаётини яхшилаб режалаштириши, иқтисодий ва молиявий ишларни аниқ олиб бориб, бировдан қарз олиб кун кўриш даражасига тушиб қолмаслиги лозим.

Бу борада кўриладиган барча чоралар билан бирга, банда Аллоҳ таолонинг Ўзидан қарздор бўлиб қолишдан паноҳ сўраб дуода бўлиб туриши лозим.

Амр ибн Шуъайбдан, у отасидан, у бобосидан ривоят қилади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аллоҳумма, инни аъуузу бика минал-касали вал-мағроми ва аъуузу бика мин фитнатил-масийҳид-дажжаал! Ва аъуузу бика мин ъазаабин-наар», деб дуо қилаётганларини эшитдим» (Имом Бухорий ривоят қилган).

Дуонинг маъноси: «Аллоҳим! Сендан дангасаликдан, қарздорликдан паноҳ сўрайман. Сендан Масийҳи Дажжолнинг фитнасидан паноҳ сўрайман. Сендан дўзахнинг азобидан паноҳ сўрайман».

Бу ҳадиси шарифда келган дуони Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоздан кейин ўқир эдилар. Энди у зот алайҳиссалом Аллоҳ таолодан паноҳ сўраётган нарсалар ила танишиб олайлик:

1. Дангасалик.

2. Қарздорлик.

3. Масийҳи Дажжол фитнаси.

4. Дўзах азоби.

Дангасалик ҳам дўзахдан ёки қарздан қўрққандек қўрқиладиган нарса экан. Ўзи одатда қарздорликка ҳам асосан дангасалик сабаб бўлади. Демак, ундан паноҳ сўраб юриш, унга мутлақо яқин йўламаслик керак экан.

Қарз ҳам шундай. Аллоҳ таоло ҳеч кимни бунга мубтало қилмасин.

Дажжолнинг фитнаси ва дўзахнинг азобидан ҳам Аллоҳ субҳанаҳу ва таолодан паноҳ сўраб юриш лозим экан.

Ҳозирги кўпгина қарздорларга ўхшаб ҳою ҳавас учун, керагидан кўп мол топиш учун ва бошқа шунга ўхшаш нарсалар учун қарздор бўлиб қолишдан ниҳоятда эҳтиёт бўлиш лозим. Борига сабр ва шукр қилиш, ўзидан кетмаслик мусулмон кишига хос фазилатлардан ҳисобланади.

Абу Саъид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Ансорийлардан бир қанча одамлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан (мол) сўрадилар. Бас, у зот уларга бердилар. Сўнгра яна сўрадилар. Яна бердилар. Ҳатто ҳузурларидаги нарса қолмади. Шунда у зот: «Ҳузуримда нима яхшилик бўлса, сизларга бермай олиб қолмайман. Ким иффатталаб бўлса, Аллоҳ уни иффатли қилади. Ким беҳожатлик талаб қилса, Аллоҳ уни беҳожат қилади. Ким сабр талаб қилса, Аллоҳ уни сабрли қилади. Ҳеч кимга сабрдан кўра яхшироқ ва кенгроқ ато берилмаган», дедилар» (Бешовлари ривоят қилишган).

Икки шайх ва Термизийнинг ривоятида: «Ким мусулмон бўлиб, етарлича ризқлантирилса ва Аллоҳ уни Ўзи берган нарсага қаноатлантирса, батаҳқиқ, нажот топган бўлур», дейилган. Бошқа бир ривоятда эса: «Аллоҳим! Оли Муҳаммаднинг ризқини қут – егулик нарса қилгин», дейилган. Яна бир ривоятда эса: «Бойлик молнинг кўплигида эмас, бойлик нафснинг беҳожатлигидадир», дейилган.

Киши молиявий фаолиятида бошқаларнинг қилганига қараб эмас, ўзининг билимига ва имконига қараб иш тутиши лозим. «Фалончи пистон ишни қилиб, бунча пул топган эмиш, мен ҳам шуни қиламан», деб қарзга кириб қолмаслик керак. Ҳозирги қарздорларнинг аксарияти шу қабилда иш тутганлардир.

Мабодо қарз олишга мажбур бўлиб қолганда ҳам, уни олишдан аввал минг бор ўйлаб кўриш керак, ўша қарзни узишга имкони борми, йўқми. Кўпчилик қарзга пул топсам бўлди, ишим юришиб кетади, деган фикрда бўлади. Аслида эса пул топганнинг ҳаммаси ҳам бойиб кетавермайди. Агар шундай бўлганида, бугун қарздорлар бу қадар кўпайиб кетмасди.

Қарздор бўлиб қолганлар қарзларини узиш бирламчи вазифаларидан бири эканини бир зум ҳам эсдан чиқармасликлари, қарзнинг узилмай қолиши ҳам бу дунёнинг, ҳам охиратнинг шармандалиги эканини унутмасликлари лозим. Агар банданинг нияти содиқ бўлса, қарзини узишга сидқидилдан уринса, Аллоҳ таоло унга ёрдам бериши ҳақдир.

“Қарз ва унга боғлиқ масалалар” китобидан

Сайёҳлар Ўзбекистонга қадимий шаҳарларни, бозорларни, ранг-барангликларни кўриш учун келади. Самарқанд, Бухоро, Хива каби шаҳарлар туристлар тез-тез ташриф буюрадиган йўналишларга айланган. Аммо унчалик ўрганилмаган ва гўзал жойлари кўп бўлган Тошкент вилоятини ҳам эътиборга олмасликнинг иложи йўқ. «Bugun.uz» мухбири Ригина Маджитова Туризм ва маданий мерос вазирлиги ҳамда уларнинг Тошкент вилоятидаги бошқармаси ҳамкорлигида ташкил этилган пресс-тур давомида қадамжоларнинг айримларини бориб кўрди.

Вилоятдаги ягона сардоба

Тошкент вилояти Оҳангарон туманидаги Қайнар қишлоғида ноёб сардоба иншооти — чучук ичимлик сувини йиғиш, сақлаш ва ичиш учун ер остида бўлган ва тош гумбаз билан қопланган ҳовуз бор. Бу вилоятда сақланиб қолган ягона сардобадир.

Гумбазли иншоот (гумбаз) худди шу номдаги булоқ устида, Оҳангарон дарёсининг ўнг қирғоғидаги айвонида қурилган. Гумбаз булоғи кичик Омонқулсой сув оқимини тўйдиради. Бу вилоят ҳудудида XVIII–XIX асрлардан сақланиб қолган ягона сардобадир.

Маданий мерос агентлиги ҳузуридаги Тошкент вилояти маданий мерос обидаларини муҳофаза қилиш ва экспертизадан ўтказиш бошқармаси бошлиғи Илҳом Темировнинг айтишича, бу ердан қадимий карвон йўлларидан бири ўтган. Бу йўл Фарғона водийси билан қадимий Чоч (Тошкент)ни боғлаган ва энг хавфсиз ҳисобланган.

«Совет ва ўзбек олими Евгений Массон 1929 ва 1934 йилларда Қайнарда бўлиб, бино Қўқон хонлиги мавжуд бўлган даврда қурилган, деган хулосага келган. Бироқ Қўқон хонлиги меъморчилиги ўша даврдаги Санкт-Петербург меъморчилиги билан амалда бир хил эди. Бу сардобани қуришда XIV асрга оид мусулмон ғиштларидан фойдаланилган. Бино Темурийлар даврига тегишли эканини маҳаллий кексалардан билдик. Булоқдан унча узоқ бўлмаган иккита қабристон бор, у ерда Темурийлар аскарлари дафн этилган, биз буни экспертиза орқали тасдиқладик», — деган Илҳом Темиров.

Бино 2018–2019 йилларда реконструкция қилинган. Илгари у бироз бошқача кўринишга эга бўлган: тепасида гумбаз бўлган. Сардоба ичи қоронғи бўлиб, кундузи қуёш нурлари деразадан тушиб, хонани ўз акси билан ёритиб турган. Сув ифлосланмаслиги учун илгари одамлар шунга ўхшаш иншоотларни қурган.
10 метрли қабр

«Сардоба яқинидаги тоғ чўққисига чиқсангиз, эски масжид, карвонсарой ва танга айирбошлаш шохобчаси изларини кўришингиз мумкин. Оҳангарон вилоятида жами 228 дан ортиқ археологик ёдгорлик мавжуд», — дейди Илҳом Темиров.

Оҳангарон туманидаги Сусам қишлоғида Пайғамбар ота дафн этилган зиёратгоҳ бор. Унинг ҳақиқий исми Жиржис. У IV–V асрларда шу жойларда яшаб, чорвачилик ва деҳқончилик билан шуғулланган. Афсонага кўра, унга пайғамбар нисбати берилган, аммо бу шахс ва жой ҳақида аниқ маълумот йўқ.
Зиёратгоҳ қоровули Дилмурод Аҳмедовнинг айтишича, дафн этилган жойнинг узунлиги 10 метр, аммо марҳумнинг бўйи 4,15 метр бўлган.
Бу зиёратгоҳ кўп йиллардан бери мавжуд. Қайта қуриш 1992 йилда бошланган, 2002 йилдан буён у халққа хизмат қилмоқда.

«Бу ерга Ўзбекистоннинг турли бурчакларидан зиёратчилар келишади, ҳатто Ҳиндистон, Россия, Озарбайжон ва Туркиядан ҳам зиёратчилар бўлган», — дея тушунтирди Аҳмедов.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

ҲАБИБУЛЛОҲ домла Саидов
Сурхондарё вилояти Термиз шаҳар "Ҳаким-Термизий" жоме масжиди имом-ноиби