muslim.uz
“Бисмиллоҳ дегилу қўйғил қадам...”
Ҳазрат Навоийнинг “Хамса” асарини варақлар эканмиз, унда исломий истилоҳлар, Қуръон ва ҳадисдан иқтибослар, фиқҳий атамаларга кўп дуч келамиз. Лекин уларнинг маъно ва мазмунини яхши тушунмаганимиз боис шоир кўзлаган мақсадни етарлича илғай олмаймиз.
“Ҳайратул аброр” достонининг дастлабки боблари тавҳид, Ислом илми ва маданияти, Аллоҳнинг қудрати ва раҳмати, Ҳақ таолонинг карами, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам зикри, Меърож воқеаларига бағишланган. Яъни бир боб ҳамд, тўрт боб муножот ва беш боб наът билан бошланади. Бу ўша давр анъанасига мувофиқ эди.
Бу ҳақда улуғ шоир “Бадоеул бидоя”да: “Ҳар ҳарф ғазалиётининг аввалғи ғазали Тенгри таоло ҳамди била мувашшаҳ, ё Расул алайҳиссалом наъти била муфаттаҳ, ё мавъиза била муваззаҳ”, – деб қайд этади.
Исломда кўп тилга олинадиган, ҳар бир ният, ибодат ва амалий ҳаракатлар олдидан айтиладиган оят “Бисмиллаҳир роҳманир роҳим”.
Басмаланинг фазилати тўғрисида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳадисларининг бирида бундай марҳамат қилганлар: «Эътиборли ҳар бир иш “Бисмиллаҳ” билан бошланмас экан, унинг охири кесикдир (баракаси бўлмайди, охирига етмайди)» (Имом Ибн Ҳиббон ривояти).
Алишер Навоий “Ҳайратул аброр” достонининг матлаини бундай сатрлар билан бошлайди:
Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим,
Риштаға чекти неча дурри ятим...
Улуғ шоир мазкур бобда Басмаланинг ҳар бир ҳарфини поэтик шарҳлайди. Хулосада маъно ришталарини бир марказга қаратади:
Йўл ёмону яхшисидан ема ғам,
Бисмиллоҳ дегилу қўйғил қадам.
Достондан ўрин олган тўрт муножотдаги қарашлар бир-бирини такрорламайди. Биринчи муножотда Ҳақ таолонинг яккаю ёлғизлиги, ҳусну жамол соҳиби экани, ҳуснини томоша қилиш учун ойна сифатида оламни яратгани тўғрисида фикр юритилса, иккинчи муножотда Аллоҳнинг холиқияти, барча мавжудотлар унга сажда қилиши тўғрисидаги ғоялар ўз ифодасини топган.
Учинчи муножотда эса, Аллоҳнинг Қаҳҳору Раҳмонлиги, инсонни мукаррам қилиб яратгани, барча нарсани ажойиб мувофиқлик билан ҳаракатлантирувчи экани ҳамда қиёмат тасвири ва у кундаги Муҳаммад алайҳиссалом шафоати юксак эҳтирос билан тараннум этилган ва охирги муножотда Аллоҳ таолонинг карам эгаси ва кечиримли зот экани баён қилинган.
Атоқли навоийшунос Абдуқодир Ҳайитметов ўринли таъкидлаганидек: «Бундан шу хулоса чиқадики, диний масалалар ва мавзулар билан боғлиқ қайси нарсани баён қилмасин, бутун “Хамса” давомида Навоий биринчи навбатда Қуръон оятларига асосланган ҳолда қалам тебратган ва уларни шу негизда бадиий талқин этган».
“Ҳайратул аброр”даги муножотларда оят ва ҳадисларни байтда қисман ёки тўлиқ қўллаш, оятларнинг тўлиқ ёки маълум бўлагини таржима қилиб келтириш, оятларга ишора қилиш ёхуд уларнинг мазмунини ифодалаш тарзида истифода этилганига гувоҳ бўламиз.
“Ҳайратул аброр” мақолотларида баён қилинган фикрлар “Хамса”нинг бошқа достонларида кенг кўламда, образлар воситасида бадиий ифодасини топган.
Абдуғафур Раззоқ БУХОРИЙ,
“Мир Араб” олий мадрасаси
мударриси
Зулмдан сақланинг
Аллоҳ таоло инсонни Ўзининг ердаги халифаси бўлишини ирода қилдиб, уни барча маҳлуқотлардан устун қилиб яратди. Унга ақл, имону-эътиқод ато этиб, ўзаро ҳамжиҳатлик, меҳр-шафқат, мурувват ва салоҳият каби сифатлар билан зийнатлади.
Мусулмон одам ҳар-қандай зулм, фитна-фасод, бировни молини ноҳақ йўл билан ейиш ва жонига қасд қилиш каби ботил ишлардан тийилиши лозим. Муқаддас динимиз таълимотининг асоси бўлмиш Қуръони карим ва ҳадиси шарифларнинг аксарида инсоний фазилатларни улуғлашга ва унга амал қилишга чақирилади. Шайтон йўлидан қайтарилади. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: «Эй одамлар! Ер юзидаги нарсалардан ҳалол-покларини енглар ва шайтон изидан эргашманглар, чунки у сизларга очиқ душмандир. Албатта, у сизларни ёмон ва фаҳш ишларга ҳамда Аллоҳга қарши билмаган нарсангизни гапиришингизга буюради» (Бақара, 167, 168).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларида ҳам зулм, зўравонлик ва адоват катта гуноҳ экани таъкидланиб, шундай марҳамат қиладилар: "Эй одамлар, Аллоҳдан қўрқинглар! Аллоҳга қасамки, қайси бир мўмин бошқа бир одамга зулм қилса, қиёмат куни Аллоҳ таоло мазлумга ундан қасос олиб берур". Бошқа ҳадисда эса Расулуллоҳ саллолоҳу алайҳи васаллам: "Биродарингизга ҳоҳ у золим бўлсин, ҳоҳ мазлум бўлсин, ёрдам беринг, дедилар, дедилар. Шунда (саҳобалар): "Мазлумга-ку ёрдам берамиз, золимга ёрдам беришлик қандай бўлади?", деб сўрашганида У зот саллолоҳу алаҳи васаллам: "Уни зулм қилишдан тўхтатиб қолсангиз, шу унга қилган ёрдамингиз бўлади", деб жавоб бердилар.
Демак, юқоридаги таълимотлардан шу нарса маълум бўладики, ўзини мусулмон деб санаган ҳар-бир инсон, ўзгаларга ёмонлик қилишдан, зулму-тажовузкорликдан тийилишга ундайди. Айниқса бугунги кундаги зулмнинг бир кўриниши бўлмиш ижтимоий тармоқлар орқали содир этилаётган ўзгаларнинг шаъни, ор-номуси, иффатига нибатан тажаввуз, ҳақорат ва таҳдид қилишдан тийилиши лозим. Акс ҳолда, қиёмат кунида Роббисининг ҳузурида қилган ҳар-бир зулми учун жавобгар бўлади.
Муҳаммадхонов Муталлибхон
Поп туман "Чинор" жоме масжиди имом-хатиби
Динда саволим бор: Аёл киши қачон ва қандай ҳолатда эридан талоқ сўраши мумкин?
— Эрим 10 йил олдин хорижга ишлашга кетган, аммо шунча вақтдан бери унинг тирик, ё ўлик эканлиги номаълум. Рўзғорда қийинчиликлар кўраётганим, фарзандларим билан муҳтожликда яшаётганим учун қариндошларим мени бир эркакка турмушга беришмоқчи. Лекин эрим талоғимни бермаган, у билан ажрашмаганман. Бундай ҳолатда нима қилишим керак?
— Бедарак йўқолган кишининг аёли ҳақида Ҳанафий мазҳаби уламолари қаттиқ шартлар айтишган. Ҳозирги кунда айрим уламолар агар эр мутлақо бедарак йўқолса ва барча излаш воситалари билан ҳам аниқлаш имкони бўлмаса, орада тўрт йил ўтган бўлса, икки тараф қариндошлари, маҳалла вакиллари ва имом иштирокида аёлнинг аризаси кўрилиб, никоҳ бузилгани эълон қилинади. Сўнг аёл идда ўтириб, иддаси чиққандан кейин янги эрга никоҳланса бўлади, дейишган.
— Аёл киши қачон ва қандай ҳолатда эридан талоқ сўраши мумкин? Ўзини ўзи ҳам талоқ қилса бўлади, деб эшитдим. Шунга аниқлик киритиб берсангиз.
— Хотин киши эрини ёқтирмаса ёки эри унга ёмон муносабатда бўлса, эридан талоқ қилишини сўраши мумкин. Бу динимизда хулуъ дейилади. Хулуъ – хотиннинг эрига пул таклиф қилиш ёки маҳрдан бир қисмини қайтариб бериш эвазига талоқ сўрашидир.
Аллоҳ таолонинг: “Агар уларнинг Аллоҳ буйруқларини бажара олмасликларидан қўрқсангиз (эридан талоқ олиш ниятида) эваз беришида (ва эрнинг шу эвазни олишида) эр-хотин учун гуноҳ йўқ” (Бақара сураси, 229-оят), деган сўзи хулуъ мумкин эканига далилдир.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Айтди: “Собит ибн Қайс ибн Шамоснинг хотини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг олдиларига келди ва: “Ё Расулуллоҳ, мен унинг хулқи ва динидан нолимайман. Лекин Исломдаги ношукрлигини ёмон кўраман”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Унга боғини қайтариб берасанми?” дедилар. У аёл: “Ҳа”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Собитга: “Боғни қабул эт ва уни бир талоқ қил”, дедилар” (Имом Бухорий ривояти).
Бундай ҳолатларда хотин эридан талоқ талаб қилиши мумкин. Бу Ислом динининг адолатини, аёл ва эркакка ўз ҳақ-ҳуқуқларини беришдаги қийматини кўрсатади.
Шариат ўлчовида ақлга сиғадиган сабаб бўлмаса, хотиннинг эридан талоқ сўрашига рухсат берилмайди. Бу борада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: “Бирон сабабсиз эридан талоғини сўраган аёлга жаннатнинг ҳиди (ҳам) ҳаром”, деган сўзлари келтирилган (Имом Абу Довуд ривояти).
Агар эр аёлига “ихтиёринг ўзингда” ёки “талоғинг қўлингда”, деса, аёл киши ўзини талоқ қилиши мумкин. Бунинг тафсилотини бу соҳада мутахассис бўлган аҳли илмдан билиб олиш керак бўлади.
Ҳадиснинг зоҳирига кўра ҳукм чиқарувчилар (видео)
"Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф" жоме масжиди имом ноиби Ҳасанхон Яҳё Абдулмажид
Имом Нававийнинг «Арбаъин» асари асосида ташкил қилинган ҳадис суҳбатларидан
Чикаго шаҳрида илк Қуръон музейи
Иллинойс штатида жойлашган Нагамия халқаро ислом тиббиёти ва фанлари институтининг музей кутубхонасида “Қадимий Қуръон ва Қуръон қўлёзмаларининг нодир коллекцияси” очилиши эълон қилинди.
Маълумотларга кўра, кўпгина экспонатларнинг ёши 600 йилдан ошган. Улардан баъзилари Қўшма Штатлардаги Қуръоннинг энг қадимги тарихий нусхаларидир.
Ушбу тўпламда Қуръоннинг 100 га яқин нусхалари ва Қуръон қўлёзмалари мавжуд бўлиб, уларнинг барчаси қўлда ёзилган, баъзилари бамбук, палма барглари ва терига ёзилган. Чикагодаги кутубхона мамлакатда биринчи бўлиб бундай хазинага эга бўлди, дейилади islam.ru хабарида.
Мақолалар
