1. Маъқул вақтни танлаш.

Ярим кечаси одамлар ухлайдиган пайтда, жуда эрта тонгда ёки туш пайтида дам олиш вақтида эшик қоқиш одобсизлик ҳисобланади.

2. Эшикни уч марта тақиллатиш.

Чунки хонадан аҳли биринчи тақиллатганда эшитади, иккинчисида тайёрланадилар, учинчисида эса изн берадилар. Қўнғироқ чалиш ҳам эшик тақиллатиш кабидир. Шунинг учун қўнғироқни ҳам уч мартадан ортиқ чалмайди.

3. Эшикни мулойимлик билан тақиллатиш.

Эшикни хонадон аҳли қўрқиб кетадиган даражада қўполлик билан тақиллатилмайди. Шунингдек қўнғироқ тугмасини ҳам узликсиз босиб турилмайди, ҳатто хонадон эгаси ўзининг уйини тақиллатганда ҳам қўполлик билан тақиллатмасин. Чунки хонадон аҳли бундай тақиллатишда қўрқинчли бир ҳодисани рўй берганини ўйлаб қолади.

4. Эшикни уч бор таққилатишда уларнинг ўртасини ажратиш.

Ҳар тақиллатиш орасида бир муддат кутиш лозим. Токи хонадон аҳли тайёргарлик кўришга ёки эшикни очишга ургурсин.

5. Эшикнинг рўбарўсида турмаслик.

Эшикни тақиллатган шахс эшикнинг ўнг ёки чап тарафида туриши лозим, эшикнинг рўбарўсида турмайди. Чунки эшикни очган пайтда гоҳо уй аҳлининг очиқ-сочиқ, биров у ҳолатда кўришини истамайдиган ҳолати кўриниб қолади.

6. Эшик тақиллатувчи ўзини танитиши.

Изн сўровчидан хонадон аҳли “ким?” деб сўраса, “мен” деб жавоб бермасдан, исмини айтиб, ўзини танитиши керак. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига Жобир розияллоҳу анҳу келиб, эшикни тақиллатди. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким бу?” дедилар. Жобир розияллоҳу анҳу: “Мен”, деб жавоб берди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни (Жобир розияллоҳу анҳунинг “Мен” деган жавобини) хуш кўрмай: “Мен, мен”, дедилар (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).

7. Хонадон аҳлининг изнини кутиш.

Изн сўровчи хонадон аҳлининг уйга киришга изнини кутиши лозим. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Эй, имон келтирганлар! Ўз уйларингиздан ўзга уйларга то изн сўрамагунингизча ва эгаларига салом бермагунингизча кирмангиз! Мана шу сизлар учун яхшидир. Зора, (бу гапдан) эслатма олсангиз” (Нур сураси, 27-оят).

8. Изн берилмаса қайтиб кетиш.

Агар изн сўровчига жавоб берилмаса ёки “қайтинг” дейилса ёхуд уйда ҳеч ким бўлмаса, изн сўровчи қайтиб кетиши керак. Бу ушбу оятга мувофиқдир: “Бaс, aгaр у (уй)лaрдa ҳeч кимни тoпмaсaнгизлaр, ундa тo сизлaргa изн бeрилмaгунчa улaргa кирмaнгиз! Aгaр сизлaргa “қaйтинглaр” дейилсa, қaйтиб кeтaвeринглaр! шу сизлaр учун энг тoзa (йўл)дир. Aллoҳ қилaётгaн ишлaрингизни билувчидир” (Нур сураси, 28-оят).

Чунки хонадон аҳли ҳеч кимни қабул қила олмайдиган ҳолатда бўлиши мумкин. Бундай ҳолатларда изн сўровчи хонадан аҳлига: “Сен хижолат бўлма, балки бирор нарса билан машғулдирсан”, деб хижолатчиликни кетказсин.

Даврон НУРМУҲАММАД

Вақтни беҳуда ва бефойда ишларга сарфлаш, бу дунёда ҳам, охиратда ҳам бирор манфаат етказмайдиган ишларига шўнғиш нафс касаллигининг бир кўринишидир.

 Муолажа услуби

Инсон учун вақтдан кўра қимматроқ ва қадрлироқ яхшилик йўқ. Шу боис, уни имкон қадар абадий ҳаётида фойда келтирадиган амалларга сарфлаши керак. Аксар вақтини Аллоҳ таолонинг ибодати ва зикри билан ўтказиши лозим. Зеро, инсон фақат ибодат учун яратилган. Қолаверса, барча амалларини ихлос ва Аллоҳ таолонинг розилигига эришиш нияти билан адо этиш зарур.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бекорчи ва бефойда нарсаларни тарк қилишга чақирардилар. Бу ҳақда Абул Ҳавро Саъдий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Мен Ҳасан ибн Алига: “Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васалламдан нимани ёдлаб олгансан?” дедим. У менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сени шубҳалантираётган нарсани тарк этиб, шубҳасизини ол. Чунки ростгўйлик хотиржамлик, ёлғон эса шубҳа-гумондир”, деб ўргатганлар, деди» (Имом Термизий ривояти).

Турбаштий раҳматуллоҳи алайҳи бу ҳадис шарҳида дейди: “Сен ҳар қандай шак-шубҳали нарсадан воз кечиб, бегумон ва шубҳасизини ол! Ҳадисдаги: “Сени шубҳалантираётган нарсани тарк эт”, деган гапнинг маъноси шуки: “Ман этилгани ёки рухсат берилганини, суннат ёки бидъат эканини билолмай, сени шубҳалантирган гаплар ҳамда амалларни тарк этиб, шубҳа-гумонсизини танла”.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Киши ўзи учун муҳим бўлмаган нарсаларни тарк қилиши унинг Исломи гўзал эканидандир” (Имом Термизий, Ибн Можа ривояти).

Ким ўзи учун беҳуда нарсани тарк этса, фойдали иш билан шуғуллана бошлайди.

Ҳусайн ибн Мансур раҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Нафсингизга эҳтиёт бўлинг! Агар уни фойдали иш билан машғул қилмасангиз, у сизни (фойдасиз ва гуноҳ иш билан) банд қилади”.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Икки (буюк) неъмат борки, кўп одамлар улардан ғафлатда бўладилар. Улар – сиҳат-саломатлик ва бўш вақтдир” (Имом Бухоий ривояти).

Ибн Жавзий раҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Инсон ўзига омонат қилиб берилган вақтнинг қадрини билиши ва ҳар бир дақиқасини фақат фойдали нарсалар учун ишлатиши керак”.

Бу мавзуни Мавлоно Садриддин Қошғарий раҳимаҳуллоҳнинг ҳикматли насиҳатлари билан якунлаймиз: “Ҳар нафас олиш ва чиқаришда инсон бутун бир хазинани йўқотади. Банда унутмасинки, Аллоҳ ҳар лаҳзада унга яқин ва уни кузатиб турибди”.

Абу Абдураҳмон ас-Суламийнинг
“Нафс иллатлари ва уларнинг муолажаси” китобидан
Даврон НУРМУҲАММАД таржимаси.

Бу касаллик туфайли инсон ўзини солиҳ қилиб кўрсатишга ҳаракат қилади, ваҳоланки, ўзи гуноҳга ботган, фисқ-фасод ишларни қилади.

 Муолажа услуби

Бу дардга шифо топиш учун – инсон иккиюзламачиликдан воз кечиши ва қалбида йўқ нарсани одамларга бор қилиб кўрсатмаслиги лозим. Агар у сўфийнинг ридосини кийса, энди бор куч-ғайратини улар каби бўлишга сарфласин. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзини бошқалар олдида солиҳ қилиб кўрсатишдан қайтарганлар.

Абу Усмон раҳимаҳуллоҳ айтадилар: "Ким зоҳиран ўзини тақводор, Аллоҳнинг азобидан қўрқадиган қилиб кўрсатса-ю, лекин одамлардан яширинча турли гуноҳларни қилса, у ҳеч қачон гуноҳлар ботқоғидан чиқа олмайди".

Абу Абдураҳмон ас-Суламийнинг
“Нафс иллатлари ва уларнинг муолажаси” китобидан
Даврон НУРМУҲАММАД таржимаси.

1. Сафарга отланаётган киши унинг одобларини ўрганмоғи лозим.

Дастлаб, сафарда ишлатиладиган зарур буюмлар тайёрланади. Оиша розияллоҳу анҳо: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарда ҳам, ҳазарда ҳам етти нарсани олиб юрардилар. Улар: шиша идиш, тароқ, сурмадон, қайчи, мисвок, игна ва ип”, дедилар.

Бошқа бир ривоятда: Оиша розияллоҳу анҳо: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарда ҳам, ҳазарда ҳам беш нарсани олиб юрардилар. Улар: тароқ, сурмадон, ойна, мисвок ва узун дастали илгак^[1]”, деганлар (Имом Байҳақий ривояти).

2. Сафарга тонгда йўлга чиқиш сафарни баракали ҳамда хайрли бўлишига сабаб бўлади.

Сохр ибн Вадоъа Ғомидий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳим, умматимнинг тонгига барака бергин”, деб дуо қилардилар” (Имом Термизий ривояти). Сохр розияллоҳу анҳу савдогар бўлганлар ва савдоларини доимо тонгда жўнатар эдилар. У зот бой, давлатманд бўлганлар.

3. Илмли, солиҳ кишиларнинг насиҳат ва дуоларини олиш лозим.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Сафар қилмоқчи бўлган бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, “Ё Расулуллоҳ, менга насиҳат қилинг”, деди. У зот: “Аллоҳга тақво қилишингни ва ҳар бир тепаликка кўтарилганингда такбир айтишингни буюраман” дедилар. У орқасига бурилаётган эди “Аллоҳим, ерни унга яқин ва сафарини осон қилгин” дедилар (Имом Муслим ривояти).

4. Хайрлашаётганда ҳам дуо қилиш хайрли амаллардандир.

Қузъа ибн Яҳё Басрий айтадилар: «Ибн Умар розияллоҳу анҳу менга: Кел, сен билан худди Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мен билан хайрлашганларидек хайрлашаман: “Динингни, омонатингни ва амалинг хотимасини Аллоҳга топширдим”, дедилар» (Имом Абу Довуд ривояти).

5. Уловга минаётганда дуо ўқиш.

Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарга чиқаётганда туяларига минсалар уч марта такбир айтиб, сўнгра: “Бизга буни бўй сундирган Зот покдир. Биз бунга қодир эмас эдик. Албатта, Роббимизга қайтгувчиларданмиз. Аллоҳим, ушбу сафаримизда яхшиликни, тақвони ва Ўзинг рози бўладиган амални сўраймиз. Аллоҳим, бу сафаримизни бизга енгил қилиб, узоқлигини яқин қилгин. Аллоҳим, сафардаги йўлдош ҳам, хонадонда қолувчи ўринбосар ҳам Ўзингдирсан. Аллоҳим, Сендан сафар қийинчиликлари ва қайғулари, аҳлда ва молда ёмон оқибатлардан паноҳ сўрайман”, дер эдилар (Имом Муслим ривояти).

6. Сафар давомида кўпроқ ўзи ва бошқалар ҳаққига дуо қилиш.

Мусофирнинг дуоси мустажобдир. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Уч кишининг дуоси шубҳасиз ижобатдир. Улар мазлумнинг дуоси, мусофирнинг дуоси ва ота-онанинг фарзанди ҳаққига қилган дуосидир”, дедилар (Имом Термизий ривояти).

7. Мусофирлар ораларидан бир кишини ишларни бошқариб турувчи қилиб тайинлашлари керак.

Абу Саид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар уч киши сафарга чиқадиган бўлса, улардан бир амир бўлсин”, деганлар (Имом Абу Довуд ривояти).

Имом Нававий раҳматуллоҳи алайҳ: “Мусофирлар жамоада ўзларига энг зийрак, энг афзал кишини йўлбошчи қилиб таъйинлашлари мустаҳабдир”, деганлар.

Мусофир тепаликка чиқаётганида такбир (“Аллоҳу акбар”) ва ҳамд айтиши (“Алҳамдулиллаҳ”), пастга тушаётганда тасбеҳ (“Субҳаналлоҳ”) айтади. Жобир розияллоҳу анҳу айтадилар: “Биз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан биргаликда сафарга чиқардик. Агар тепаликка кўтарилсак такбир айтардик. Тушганда эса тасбеҳ айтардик” (Имом Аҳмад ривояти).

8. Сафарда мақсад ҳосил бўлгач, тезда уйга қайтиш лозим.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сафар азоб-уқубатнинг бир кўринишидир. Сизлардан бирингиз сафарга чиқса, таоми, ичимлиги ва уйқусидан тўла бахра ололмайди. Агар сизлардан бирингизнинг (сафарда) истаги ҳосил бўлса, бас, у оила-аҳлига шошилсин”, дедилар (Имом Бухорий ривояти).

Даврон НУРМУҲАММАД

^[1] Бу илгак ёғоч ёки темирдан ясалган бўлиб, сочни текислаш ва бошка нарсаларда ишлатилади.

Эй биродар, қаранг, ўлим келмасдан олдин ишларингизни ислоҳ қилиб олинг. Чунки сиз қачон ўлим келиб қолишини билмайсиз. Билингки, умр озгина, ҳасрат эса узоқдир. Эй биродар, “Лаа илаҳа иллаллоҳ” сўзини кўпайтирмоқ ва унга шукр қилмоқ лозим. Шукр улуғ неъмат учундир. Чунки у шукр билан боқийдир.

Пайғамбаримиз соллоллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қилади: “Ўликларингизга “Лаа илаҳа иллаллоҳ”ни секин айтиб туринг. Чунки у гуноҳларни парчалаб ташлайди”. Сўрадилар: “Эй Аллоҳнинг элчиси, агар уни ҳаётлигида айтса-чи?”, У зот алайҳиссалом айтдилар: “У гуноҳларни парчалайди, парчалайди” деб такрорладилар.

Аллоҳ таоло муқаддас каломида бундай марҳамат қилади: “Эҳсон – яхшиликнинг мукофоти фақат яхшиликдир (Раҳмон сураси 60-оят). 

Анас ибн Молик Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан ривоят қилади: У киши айтадилар: “Ла илаҳа иллаллоҳ жаннатнинг қийматидир”. Бошқа хабарда: “Жаннатнинг калитидир”, дейилган.

Айтилади: “Ла илаҳа иллаллоҳ жаннатнинг калити, лекин эшикни очиш учун калитнинг тишлари бўлиши керак. Унинг тишлари ғийбат ва гуноҳлардан пок,  Аллоҳни зикр қилувчи тил, ҳасаддан ва ғийбатдан қўрқувчи пок қалб, шубҳа ва ҳаромдан пок қорин ва гуноҳлардан пок хизмат билан шуғулланадиган аъзолардир”.

Пайғамбаримиз алайҳиссалом айтдилар: “Ким лаа илаҳа иллаллоҳ деса, унинг оғзидан кўк қуш чиқади. Унинг икки оқ қаноти дур ва ёқут  билан қопланган бўлади. Сўнгра осмонга кўтарилади ва ундан асаларининг товуши каби ғунғиллаш эшитилади, унга:  “Жим тургин”, дейилади. Сўнгра у: “Йўқ, соҳибимнинг гуноҳи кечирилмагунча жим турмайман”,  дейди, шунда у айтган  кишининг гуноҳи кечирилади. Сўнг у қушда етмишта тил пайдо бўлиб, қиёмат кунигача эгасининг гуноҳини кечиришини сўрайди. Қиёмат куни  бўлса, у қуш келади ва эгасининг қўлидан ушлаб, унга жаннатни кўрсатувчи ва йўл бошловчи бўлади.

Аллоҳ таоло Фиръавнни сувга ғарқ қилди ва Мусо алайҳиссаломни қутқарди. Мусо айтдилар: “Эй Аллоҳ, менга бир амални далолат этгинки, уни қилсам, Сен менга берган неъматга шукр қилай”. Аллоҳ айтди: “Эй Мусо, лаа илаҳа иллаллоҳ, деб айт. Мусо алайҳиссалом зиёда қилишни сўрадилар”. Аллоҳ айтдики: “Эй Мусо, агар етти осмон ва етти ерни тарозининг бир палласига қўйсанг лаа илаҳа иллаллоҳ калимасини бир палласига қўйсанг, албатта,  лаа илаҳа иллаллоҳ калимаси оғир келади”.

Уламолардан бирлари айтади: “Учта нарса борки, уни Аллоҳ таолодан ҳеч нарса тўсолмайди: лаа илаҳа иллаллоҳ калимаси,  ижобат бўлишига ишонган ҳолда қилинган дуо, отанинг фарзанди ҳаққига ва мазлумнинг золимга қарши қилган дуоси”.

Пайғамбаримиз алайҳиссалом айтдилар: “Кимга ўлим вақтида лаа илаҳа иллаллоҳ сўзини талқин қилинса жаннатга киради”.

Пайғамбаримиз алайҳиссалом бундай деганлари ривоят қилинган: “Кимнинг дунёдаги охирги каломи лаа илаҳа иллаллоҳ бўлса, жаннатга киради”.

Аллоҳ таоло барчаларимизни “лаа илаҳа иллаллоҳ” калимасини давомий айтиб юришда бу дунёдан ўтаётган вақтимизда ҳам “лаа илаҳа иллаллоҳ”ни айтишлик бахтини насиб айласин.

Ал-Фақиҳ Абу Лайс ас-Самарқандийнинг 

“Танбеҳул ғофилин” китоби асосида

Имом-Термизий ўрта маҳсус таълим муассаси

талабаси Муродулло Чориев тайёрлади