Аъу’зу билла’ҳи минаш шайтонир ражи’м
Бисмилла’ҳир раҳма’нир раҳи’м
Оламларни тарбият қилувчи Аллоҳ таолога беадад, гўзал ва муборак (баракотли) ҳамд бўлсин. Унинг Зоти азаматига ва салтанатининг буюклигига қандайин ҳамд сазовор бўлса, шундай ҳамду санолар бўлсин. Ва Саййидимиз – Муҳаммад алайҳиссаломга ва унинг аҳли хонадонига ва асҳобларига ва Унга сидқидилдан тобеъ бўлган барча издошларига салоту саломлар бўлсин.
Азиз ва муҳтарам биродарларим!
Аллоҳ таоло жалла жалолуҳу шу муборак ойда барчамизни файзу баракотидан ҳиссаманду ҳиссадор қулларидан айласин! Намозу ниёзларимизни, таровиҳу рўзаларимизни раҳматига эришмоғимиз, ризосини қозонмоғимиз учун васила қилсин.
Аллоҳ таоло Пайғамбаримизга нималарни ўргатгани кўпчиликка маълум. Расулуллоҳ бу ҳақда:
«Раббим мени тарбия қилди ва тарбиямни гўзал айлади», – дея лутф этганлар. Бир етим болани Аллоҳ таоло ўзи етиштирди ва улуми аввалину охиринни унга ато қилди. Ҳадиси шарифлари кутубхоналарни шундай тўлдирдики, инсон уларни умр бўйи ўқиб тугата олмайди. Аллоҳ таоло Ул зотга кўп нарсаларни ўргатди, кўрсатди ва ҳеч бир бандага насиб этмаган мартабаларга эриштирди. Унга меърожни насиб этди ва ҳаётлиги даврида ўз даргоҳи иззатига қабул қилдики, бу башар аҳлидан ҳеч кимга насиб этмаганди. Чунки у муборак зот сарвари анбиё – Пайғамбарларнинг сарвари, Ҳабиби Мустафо – танланган севгили қули. Шунинг учун ҳам ул зотга кўп нарсаларнинг сир-асрорини билдирди. Бир ҳадиси Қудсийда Аллоҳ таоло буюради:
يَا ابْنَ آدَمَ! هَلْ عَصَيْتُمُونِي فَذَكَرْتُمْ غَضَبِي فَانْتَهَيْتُمْ عَنْ مَعْصِيَتِي، وَهَلْ آتَيْتُمْ فَرَائِضِي كَمَا أَمَرتُكُمْ وَهَلْ آتَيْتُمْ الْمَسَاكِينَ مِنْ أَمْوَالِكُمْ، وَهَلْ أَحْسَنْتُمْ إِلَى مَنْ أَسَاءَ إِلَيْكُمْ، وَهَلْ غَفَرْتُمْ لِمَنْ ظَلَمَكُمْ، وَهَلْ وَصَلْتُمْ لِمَنْ قَطَعَكُمْ، وَهَلْ وَفَيْتُمْ لِمَنْ خَانَكُمْ، وَهَلْ أَدَّبْتُمْ أَوْلَادَكُمْ، وَهَلْ أَرْضَيْتُمْ جِيرَانَكُمْ، وَهَلْ سَأَلْتُمُ الْعُلَمَاءَ عَنْ أَمْرِ دِينِكُمْ؟ فَإِنِّي لَا أَنْظُرُ إِلَى صُوَرِكُمْ وَلَا إِلَى مَحَاسِنِكُمْ، وَلَكِنْ أَنْظُرُ إِلَى قُلُوبِكُمْ وَنِيَّاتِكُمْ فَأَرْضُونِي بِهَذِهِ الْخِصَالِ عَنْكُمْ.
Шу ҳадисни бироз изоҳласак:
يَا ابْنَ آدَمَ!
Эй одам фарзанди! – деб хитоб қилмоқда Аллоҳ таоло, буни эса Пайғамбаримиз бизга нақл қилмоқдалар. Пайғамбаримиз, Аллоҳнинг сўзларини ўз сўзлари билан гапирган бўлсалар, у ҳадиси қудсий деб аталади.
Нима учун бу китобларни ўқияпмиз? Чунки ундан кейинги келадиган гаплар чиройли... «Сиз шу ишларни қилинг, Мен сиздан рози бўламан! Сиз бу ишларни қилиб, Менинг розилигимни топинг! Бу чиройли амалларни бажариб, Менинг розилигимга эришинг!» – деб айтилмоқда. Биз Аллоҳ розилигига эришишимиз учун шуларни ўқиймиз.
Худди шу сабабдан ҳам бу сатрларни танладим:
هَلْ عَصَيْتُمُونِي فَذَكَرْتُمْ غَضَبِي فَانْتَهَيْتُمْ عَنْ مَعْصِيَتِي؟
«Эй Одам ўғли! Менга исён қилаётганингда, бирор гуноҳ қилмоқчи бўлганингда, менинг гуноҳкорларга ғазаб қилишимни эслаб, ақл-ҳушингни йиғиб, гуноҳ қилишдан ўзингни ҳеч орқага тортдингми?»
Масалан, Юсуф сурасини эсланг, унда айтилишича:
“Ҳақиқатан, Зулайхо Юсуф алайҳиссаломнинг висолига интилди. Агар Парвардигорининг очиқ ҳужжат аломатини кўрмаганида, Юсуф алайҳиссалом ҳам Зулайхога мойил бўлар эди. Ундан (Юсуфдан) ёмонлик ва бузуқликни четлатиш учун уни ўз муҳофазамизга олдик, гуноҳдан асрадик”[1] дея юқоридаги оятда хабар берилади. Дарҳақиқат, Юсуф алайҳиссалом ғоят гўзал ва энг чиройли пайғамбарлардан бўлганлар. Аммо Ҳазрат Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам Юсуф алайҳиссаломдан ҳам хушрўй бўлганлар.
Бир шоир ёзган экан:
«Расулуллоҳнинг юзлари қилич каби ярақлайди». У вақтлардаги порлоқ нарса қилич эди. Чунки у даврда бизнинг давримиздагидек ойналар йўқ бўлган, кумушни ялтиратиб, ойна ўрнида қўлланилган. Шунинг учун ҳам «Қиличдек ялтирайди», – деб айтмоқда. Бошқа бириси эса: «Қанақа қилич? Ой каби, қуёш каби эди», – деб тушунтиради.
Шу муборак кунларда сўраймиз: Аллоҳ таоло ҳаммамизга охиратда жамолини кўришни насиб айласин. Энди мавзуга қайтамиз.
Юсуф алайҳиссалом эшикдан киришлари билан хотинлар қўлларини кесдилар. Қўлларида олма бор эди, аммо улар бу ҳусну жамолни кўришлари биланоқ ҳамма нарсани унутдилар, лол қолдилар, натижада қўлларини кеса бошладилар.
«Бас, қачонки уни кўришгач (улар беихтиёр уни) олқишладилар ва (ўзлари сезмаган ҳолларида, қўлларидаги пичоқлари билан) ўз қўлларини кеса бошладилар. Ҳамда: "Эй пок Аллоҳ, бу башар (фарзанди) эмас, бу асл фариштанинг ўзи-ку", деб юбордилар»[2].
Юсуф алайҳиссалом Зулайхо волиданинг қўлига тушиб қолди. Юсуф алайҳиссалом ёш бир йигит, Зулайҳо волида эса юқори табақага мансуб вазирнинг аёли. У эшикни ёпиши билан иккаласи ҳам бир-бирига ҳавас қилиб боқди, лекин Юсуф алайҳиссалом шу вазиятда ўзларини тутдилар...
«Агар Парвардигорининг очиқ ҳужжат-аломатини кўрмаганида...»[3]. Ривоятга кўра, ўша вақтда Юсуф алайҳиссалом қаршиларида Яқуб алайҳиссаломни кўрган эканлар. Яқуб алайҳиссалом бармоқларини тишлаб турган ҳолатда намоён бўлибди. Шунда Юсуф алайҳиссалом эс-ҳушини йиғиб, ўзларини қўлга олибдилар. Албатта, буни кўрганларидан кейин нима дедилар:
«(Юсуф) деди: "Парвардигорим, мен учун булар мени чорлаётган нарсадан кўра зиндон яхшироқдир»[4] – деб, қамоққа киришни афзал кўрди. Нима учун шундай деди? Чунки Аллоҳнинг мукаммал танланган, гўзал, асл ва мукаммал қули, яъни Пайғамбар ўғли Пайғамбар бўлганлиги учун ҳам шундай деди.
Демак, бу ҳадиси қудсийда Аллоҳ таоло биз Одам фарзандларидан: «Бирор гуноҳни қилишга ният қилиб, уни бажариш учун оёғингизни босаётган вақтда Аллоҳнинг ғазабини эслаб, ўзингизни орқага тортингизми? Шу гуноҳни қилмасликка муваффақ бўлдингизми?» – деб сўрамоқда. Бундан агар сиз шундай қилсангиз, мен сиздан рози бўламан, деган маъно чиқмоқда.
Худованди карим Юсуф алайҳиссаломга лутф қилиб, қамоқдан чиқарди ва вазир қилиб қўйди. Тақдирида бор экан, Зулайҳо волидага уйлантирди, аммо ҳалол йўл билан никоҳ ўқилди. Гуноҳ билан эмас, савоб йўли билан оила қурдилар. Мана сизга Аллоҳдан қўрқиб, гуноҳдан воз кечишнинг ажру мукофоти.
Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу бир кун хизматчиси билан Куфадаги бир масжидга от етаклаб, намоз ўқигани келадилар. Шунда масжиднинг олдида бир кишини кўриб қоладилар ва унга «Илтимос, отимизнинг жиловидан ушлаб турсангиз!» – деб отни топшириб, намоз ўқигани масжидга кириб кетадилар. Намозни ўқиб чиқаётганларида отни ушлаб турганга бераман, деб ҳамёнларидан беш дирҳам оладилар. Аммо ташқарига чиқиб қарасалар, одам ҳам йўқ, от ҳам йўқ. Атрофни қидириб отни топишибди, аммо от эгарсиз. Ҳалиги киши эгарни ўғирлаб, отни эса ташлаб кетибди. Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу хизматчисига беш дирҳам бериб: «Бориб бозордан эгар олиб кел!» – деб жўнатибди.
Бир оз вақт ўтгандан кейин хизматчи бир эгар билан бозордан қайтибди. Али не кўз билан кўрсинларки, бу ўзларининг эгарлари. Бир озгина олдин буни бир киши эгарчига сотиб кетибди, деб айтади. Шунда Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу: "Қанчага сотибди?" деб сўрайдилар. Хизматчи: "беш дирҳамга сотган экан". «Вой бу бизнинг эгаримиз-ку!» деб таажжубланган эдим. Сотувчи: «Фойдаси керак эмас, ўғрига берган миқдоримни берсанг кифоя!» – деди.
Бу беш дирҳам масаласини кўрган Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу тўпланган одамларга қараб: «Эй, жамоат, қаранг, бу ерда жуда катта ибрат бор! Ҳозир мен бу ўғрига, ўз ҳамёнимдан беш дирҳам ажратиб, кўнглим рози бўлиб, ҳалол қилиб бермоқчи эдим. Сабр қилганда беш дирҳам олар эди. Аммо сабр қила олмади, натижада нима олди? Албатта, беш дирҳам олди. Лекин ҳалолидан эмас, балки ҳаромидан олди. Ўғирлаб сотиб ва қочиб кетди. Аллоҳ унинг тақдирига бугун беш дирҳам топишни ёзган эди. Бироз сабр қилса, ҳалолидан насиб этарди. Аммо у харомга чопиб кетди.
Ҳазрати Али розияллоҳу анҳунинг ҳамёнига қарайдиган бўлсак. Унда ўзгарган бирор нарса йўқ. Беш дарҳамни ажратиб, ўша кишига бермоқчи бўлдилар холос. Ниятларига кўра бу ерда у зот савоб олдилар. Беш дирҳам эса чўнтагидан чиқиб, эгарчининг қўлига бориб тушади. Эгарчи ҳам ҳеч нарса йўқотмади. Эгарчи бировдан беш дирҳамга сотиб олди ва бошқа бировга яна беш дирҳамга сотди. Аммо бу ерда одамлар бажарган ишларига кўра ё савоб олмоқдалар, ё гуноҳга ботмоқдалар. Тақдир ўзгармаяпти, аммо ниятига кўра инсон ё гуноҳ, ё савоб олмоқда, яъни ё жаннатий ёки дўзахий бўлмоқда.
Юсуф алайҳиссалом сабр қилдилар, гуноҳга яқинлашмадилар, қамоқни афзал кўрдилар, натижада Аллоҳ унга ҳалол никоҳни насиб этди. Биз бу ривоятларни нимага келтирдик? Инсон ўзини Ҳаром иш қаршисида қандай тутиши лозимлигини уқтирдик, холос. Зеро, инсон фарзандининг ҳаётида ҳар хил вазиятлар бўлади. Баъзи нарсаларни ўзи ҳам, нафси ҳам хоҳлайди. Узатса қўли етади, узиб олади, аммо «йўқ, олмаслигим лозим, бу олма ҳаром!» – деб уни узмайди. Бошқа ердан бирортаси бир лаган олма олиб келади. Агар унинг насибасида олма ейиш бўлса, у ўзгармайди, фақатгина инсон ҳаром қаршисида турганда ўзини тутиши лозим! Шундай қилса, албатта, Аллоҳ у қулини севади.
Бу ерда Аллоҳ яхши кўрган, унга маъқул бўлган амаллар ҳақида суҳбатлашяпмиз. Ўзимизни тутамиз, ҳаромга кўз ташламаймиз. Ўзимизни тутамиз, ҳаромга қулоқ бермаймиз. Ўзимизни тутамиз, ҳаромга кўмаклашмаймиз. Ўзимизни тутамиз, ҳаром жойга қадам ташламаймиз.
Тақво деган нарса нима ўзи? Аллоҳ таоло Қуръони каримда нима демоқда.
«Эй мўъминлар! Тақволи кишилар бўлишингиз учун сизлардан илгари ўтганларга фарз қилингани каби сизларга ҳам саноқли кунларда рўза тутиш фарз қилинди»[5].
Демак, инсон бирор гуноҳ ишни қилмоқчи бўлганда, уни қилмай, ниятидан қайтса, бу унинг тақводорлигидан нишона. Бу ерда Аллоҳ таоло шуни сўрамоқда: «Бирор гуноҳ ишга рўпара келганда мени эслаб, ғазабимни ўйлаб ўзингни орқага тортдингми?» Демак, биз рўза тутиб, ҳаромдан чекинишни ўрганамиз. Рамазонда олганимиз ирода тарбиясини ҳар кунимизга тадбиқ қиламиз. Ҳаромга қўл узатмаймиз, унга қарамаймиз, уни гапирмаймиз, уни емаймиз, ҳаромга қадам ҳам ташламаймиз.
هَلْ آتَيْتُمْ فَرَائِضِي كَمَا أَمَرْتُكُمْ؟
«Мен сизга амр қилган фарзларимни буюрган шаклда ўрнига келтириб қўйдингизми? Закот бериш керак бўлса, бердингизми? Намоз ўқидингизми?»
Масалан, Аллоҳ таоло (ақи’мус солаҳ) дейди: яъни, «Намозни тўғри-дуруст иқома қилинг!» – дейди. (Саллус солаҳ!) «Намоз ўқинг!» – демаяпти, «Намозни қоидасига кўра иқома, барпо қилинг?» демоқда. Яъни, чиройли ўқинг, маъносида келмоқда. (Ва ла тазну). «Зино қилманг!» – демаяпти. (Ва ла’ тақрабуз зина’). «Зинога яқинлашманг!» – демоқда. Мўъмин зинонинг яқинига ҳам бормайди. Зинога яқинлаштирувчи ишларни ҳам қилмайди, у ҳақда гапирмайди, унга қарамайди. Зинодан сақланган киши уятли, ор-номусли ва эътиқоди соғлом бўлади. Буларнинг ҳаммаси Аллоҳ таолонинг марҳамати билан, ёрдами билан бўлади.
وَهَلْ آتَيْتُمُ الْمَسَاكِينَ مِنْ أَمْوَالِكُمْ؟
«Мискин-бечораларга, фақирларга молларингиздан бердингизми? Хайру ҳасанот қилдингизми?»
Закот бу фазилат бўлибгина қолмай, мажбурият ҳам. Закот, бу фақирнинг бой устидаги ҳаққи.
«Улар топган мол-мулкларида сўрагувчи ва (мол-давлатдан) маҳрум кишилар учун маълум ҳақ (яъни закот) бўлган зотлардир». Бошқа кимсанинг ҳаққи. Кимнинг ҳаққи бу? (Лиссоили вал маҳрум) ...фақир ва ночорларнинг ҳаққи бор»[6]. У мол уники эмас-ку, ҳақни ҳақ соҳибига бермоқда. Чунки бу унинг ҳаққи.
Ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ қанча берди? 2,5% бердими? Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам хоҳишлари билан ҳаммасини берди. Буни кўрган сарвари олам сўрадилар: «Эй Абу Бакр! Аҳли оилангга, болаларинга нима қолдирдинг?»
«Аллоҳ ва Расулини қолдирдим!» – деди.
Нега? Чунки ул зот сиддиқият мақомида эдилар. Бу мақомнинг мартабаси шундай. Сидқ билан берди ва берганда ҳам ҳаммасини берди. Нима учун? Чунки Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам йўқликдан, маҳрумиятдан ҳеч ҳам ташвишланмас эдилар. Ул зот ҳам Пайғамбарнинг хос уммати бўлгани учун камбағал бўлиб қолишдан чўчимади.
Менда яхши таассурот қолдирган бир воқеъни сизга айтиб бермоқчиман.
Бир бадавий Пайғамбаримиз саллалоҳи алайҳи васалламни зиёрат қилгани келибди. У бир қишлоқдан, қабиладан, чўлдан келган одам. Жуда ҳам чиройли қўйларни ўтлатиб юрганларини кўрибди ва:
«Ё Расулуллоҳ! Булар қандай чиройли қўйлар-а!» – дебди.
«Сенга жуда ёқдими?» – деб сўрабдилар Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам.
«Жуда ҳам чиройли экан! Жуда ёқди, ё Расулуллоҳ!»
«Ундай бўлса, ол ҳаммасини» – деб айтган эканлар.
Биз нима қиламиз? Биз бир донасини сўямиз ёки берамиз, ёки «Шу сонини кесиб, унга бериб юборинг!» деймиз. Кўпинча, каллани пишириш уйда хотинларга мушкуллиги учун: «Бошини, шу нарсаларини бериб юборинг!» деймиз. Аммо Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам нима демоқдалар:
«Ол ҳаммасини!»
«Ҳаммасиними, ё Расулуллоҳ?»
«Ҳа, ҳаммасини!»
Ҳаммасини олибди, жимгина уларни олиб, кечга яқин қабиласига кириб борибди.
"Аллоҳу Акбар! Бу нима? Сен эрталаб бир ўзинг чиқиб кетгандинг. Нима, талончилик қилдингми ёки ўғирлик қилдингми?" – деб таажжубланиб сўрабдилар. Шунда у:
"Муҳаммад берди. Фақирликдан қўрқмайдиган Муҳаммад берди", – деб айтибди.
Бизнинг эса фақирликдан қўрққанимиздан қўлларимиз титрайди: «Ҳой, ҳой, бола-чақангга нима қолади?» – деймиз.
Пайғамбаримиз фақирликдан қўрқмасдан бутун борини берибдилар. Одамлар ҳайрон қолишибди, ҳаммалари мафтун бўлиб, мусулмончиликни қабул қилибдилар. Бир пода қўй яхшими ёки бир гуруҳ мусулмонлар яхшими? Шу қадар мусулмонга эга бўлдилар. Қўйни бердилар, мусулмонни – мўминни олдилар Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам. Бу билан зарар иш қилмадилар? Янада кўпроқ фойда кўрдилар, чунки холис мусулмонлар кўпайди.
Яъни беришдан қўрқмай берар эдилар. Абу Бакр Сиддиқ ҳам бермоқчи бўлганларида қўрқмасдан ҳаммасини берар эдилар.
«Мискинларга молларингиздан бердингизми?» Берамиз. Нима учун берамиз? Чунки уларнинг ҳақлари бор. Бизнинг молларимизда уларнинг ҳам ҳақлари бор. Уни берган вақтимизда молимиз маънан тозаланади,покланади. Шунинг учун ҳам арабчада закотнинг маъноси тозалаш дегани. Закот беришинг билан молинг покланади. Закот бу – инсоннинг Аллоҳга итоаткорлигини кўрсатадиган белги. Бахил билан сахий мусулмоннинг фарқи закот беришда билинади. Закот берган инсонни бахил деб айтолмайсан. Аммо закот бу – сахийликнинг энг қуйи қисми, энг юқори чўққиси бу сиддиқиятдир. Ниманг бўлса, Аллоҳ йўлида ҳаммасини берасан. Ҳатто жонларини ҳам берганлар. Бир Усмонли шоири шундай дейди:
Жонни жонон сўрабди, бермаслик бўлмас, эй дил,
Ҳар не қилганим билан у на менингдир, на сенинг!..
Жонни жонон хоҳлаганидан кейин бермасдан иложи йўқ? Ахир, бу меники ҳам, сеники ҳам эмас, Уникидир! Шундоқ деб, жонини берибди...
Демак, инфоқ-эҳсон қилганлардан Аллоҳ мамнун бўлар экан.
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадиси шарифларида рамазоннинг сифатларидан бири ҳақида нима деган эдилар:
«Мувасот – мол билан бировга яхшилик қилиш, молдан бирор нарса бериш дегани». Рамазонда биласиз, Қуръони карим ўқилади, таровиҳ намозлари адо этилади, рўза тутилади. Яна нима қилинади? Хазиналар эшиги очилиб, фақирларга ҳам улуш берилади. Уларни севинтирилади. Шунда Аллоҳ рози бўлади. Нега? Чунки, кўнгил олиш – Каъба қуришдек савоб. Қалбни бузиш – Каъбани бузишдек гуноҳ.
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам Каъбанинг олдига бориб:
«Қандай чиройлисан, қандай мубораксан, эй Каъба! Нақадар муҳтарамсан, лекин Аллоҳга қасам бўлсинки, мўъмин қулнинг қалби Аллоҳ наздида сендан кўра қийматлироқдир», – дейдилар.
Мўъмин қулнинг қалби Каъбадан кўра ҳурматлироқ. Намозхон, ниёзманд бир фақирга бирор нарса бериб кўнглини олсангиз, қанчалик савоб топган бўласиз!
Истанбулда содир бўлган бир воқеани айтиб бердилар. Жуда ҳам қизиқ, ақлим лол қолди. Қурбон байрами куни намоздан чиқишлари билан бир бой киши у ердаги бир оқ соқолли, ўртача бўйли, жамоатнинг фақир кишиларидан бирини қўлтиғидан тутиб масжид атрофидаги бир қўй подасининг олдига олиб борибди ва:
«Шу қўйларнинг орасидан энг чиройлисини, энг семизини танлагин! Қайси бирининг гўшти ширин ва яхши бўлишини сен яхши биласан. Энг чиройлисини топгин!» – дебди.
Фақир энг катта, энг семиз қўйни танлаб:
«Тақсир шунисини олинг, шуниси энг яхшиси!» – дебди.
«Хўп бўлади! Четга тортгин уни!» – деб буюрибди.
Қўйнинг ҳақини берибдилар. Кейин:
«Буни уйингга олиб бор! Болаларинг билан мазза қилиб егин!» – деб фақирга эҳсон қилиб юборибди.
У бечора бой қўйни ўзига танлаяпти, деб ўйлади. Ҳолбуки, у фақирга бермоқчи эди. Агар қўйни унга беришини билганида эди уяларди, кичигини танлар эди. «Шуниси етади тақсир, шарт эмас!» – деб айтарди. Бой киши ўзига олади деб, энг каттасини, энг семизини, икки баробар қимматини танлади. Бой эса қўйнинг пулини тўлагач, «Буни уйингга олиб бор! Мен бу қўйни сен учун олдим!» – деди.
Бу жуда ҳам ҳайратланарли, шу билан бирга ибратли бир ҳолдир. Қаранг, мен уни танимайман, лекин эшитганимдан кейин дуо қиляпман. Жўмардликни қилган одам аллақачон ўлиб кетди, аммо рамазон ойида Испартада унинг ҳаққига дуо қилмоқдалар. Инсон ўлади, лекин орқасида қилган яхши амали, эҳтиромга сазовор номи қолади.
هَلْ أَحْسَنْتُمْ إِلَى مَنْ أَسَاءَ إِلَيْكُمْ؟
Яна бир савол сизларга: «Сизга ёмонлик қилганга ҳеч яхши муомалада бўлдингизми?»
Ёмонлик қилганга ёмонлик билан жавоб қайтарамиз. Одат шундай. «Нима қилай, у бошлади урушни...» – деймиз-да, костюмимизни ечиб, бир мушт туширамиз, қарабсизки, дўппослашиб кетамиз. Нима учун, ахир? Чунки у бошлади урушни...
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг айтганларига кўра, Аллоҳ таоло биздан нимани сўрамоқда: «Сизга ёмонлик қилганга яхшилик қилдингизми?»
Покистонда бизга бир киши ҳақида айтиб бердилар. Бир киши деҳқончилик қилаётган одамнинг олдига борибди. Соқолли, нуроний, дарвиш, муборак бир одам. Деҳқонни четга чақирибди ва унга диний нарсалардан насиҳат қилибди. У одам эса «Мени ишимдан қолдириб, шунинг учун чақирдингми?» – деб юзига бир шапалоқ солибди ва унинг оғзи-бурнини қонга бўябди. У эса оғзи-бурнини арта туриб унга қараб: «Узр сўрайман, биродар, сени хафа қилиб қўйдим, сен ҳақсан! Сени ишингдан қолдирмаслигим керак эди!» – деб айтар экан. Буни кўрган у одам қаршисидаги муборак бир инсонлигини англаб, қилган ишидан пушаймон бўлиб, йиғлабди ва қўлларини ўпа бошлабди.
Энди ҳаётингиз хронологиясини бир кўз олдингизга келтириб кўринг-чи; Сизга ёмонлик қилган, яхшилаб жазолаган бирор одамга яхшилик қилдингизми? Демак, Аллоҳ ёмонлик қилганга яхшилик қилганни севади. Шундай қилинса, орада муҳаббат пайдо бўлади, яралар битади. Агар шундай қилинмаса, қон даъвоси тўхтамайди.
«Ёмонлик қилганга яхшилик қилганингизда савоб топардингиз, ризолигимга эришардингиз. Молингиздан берганингизда ризолигимни қозонар эдингиз. Фарзларимни тутганингизда савобимга эришардингиз. Менинг хотирам учун ғазабимдан қўрқиб, бир гуноҳдан ўзингизни тортганингизда, розилигимга эришган бўлар эдингиз».
Бир ҳадиси қудсий ёдимга тушди. Эртага рўзи маҳшарда Аллоҳ таоло бандасига шундай дер экан:
«Бандам! Мен касал бўлдим, мени зиёрат қилмадинг!»
«Субҳаналлоҳ! Эй Раббим, сен оламларнинг Раббисисан, қандай қилиб сен касал бўласан? Бу нима дегани?»
«Фалончи қулим касал бўлганда уни зиёрат қилганингда эди, Мени зиёрат қилгандек савоб топар эдинг».
«Эй бандам! Мен оч қолдим, мени тўйдирмадинг!»
«Фасубҳаналлоҳ! Эй Раббим, сен оламларнинг Раббисисан, сен оч қолмайсан, сен бу сифатлардан поксан!»
Бу нима дегани?
«Фалончи қулим оч қолган эди. Сен уни тўйдирганингда мени тўйдирган бўлар эдинг» – деган ҳадиси шарифлар бор. Аллоҳ таоло қулларининг бир-бирларига меҳру мурувватли, марҳаматли бўлишларини яхши кўради ва рози бўлади.
هَلْ عَفَوْتُمْ لِمَنْ ظَلَمَكُمْ؟
«Сизга зулм қилганни ҳеч кечирдингизми?» Кечиримлилик инсонга жуда катта мукофотлар келтиради. Бу фазилат ҳам ояти каримада мадҳ қилинмоқда:
«Ғазабларини ичларига ютадиган, одамларнинг (хато-камчиликларини) авф этадиган кишилардир»[7]. Бу – тақво аҳлининг сифати. Ҳозир биз рамазонда тақвони ўрганяпмиз, бир ойлик тақво курсида таълим оляпмиз.
«Тақволи кишилар бўлишингиз учун»[8] деб буюрилмоқда. Хўп, тақво аҳлининг сифати нималардан иборат экан?
«(У тақводор зотлар) яхши-ёмон кунларида инфоқ-эҳсон қиладиган, ғазабларини ичларига ютадиган, одамларнинг (хато-камчиликларини) афв этадиган кишилардир», жўмарддир – фақирлар учун омборининг, қопининг оғзини очади (вал казиминал ғайз). «Ғазаби келса, ўзига ҳоким бўлиб, ғазабини ютади (вал афи’на анин-на’с). Инсонларни эса кечиради»[9]. Мутасаввиф Юнус Эмро буни шеърий йўлда чиройли қилиб баён этган:
Яратилганни хуш кўр,
Яратувчи туфайли.
Инсонлар хом сут эмган, вафосиз, қусурли, яхшиликни унутувчи бўлсалар ҳам, уларни Аллоҳ учун яхши кўргин. Нима ҳам қилардик бошқа?
Зулм қилганни кечирасан, шундагина жароҳатлар битади, жамоалар гўзаллашади, ёмонлар қилган ишларидан пушаймон бўлади. Ишлар шундагина тузалади. Акс ҳолда жамиятда ишнинг тўғри кетиши қийин.
ﻭَﻫَﻞْ ﻭَﺻَﻠْﺘُﻢْ ﻟِﻤَﻦْ ﻗَﻄَﻌَﻜُﻢْ؟
«Сиз билан алоқасини узган кишининг ҳузурига сиз бордингизми?» Эсидан кўтарилиб кетибди, сизни ҳеч сўрамайди, ҳол-аҳволингиздан хабар ҳам олмайди, алоқани кесибди, сиз эса ҳеч олдига бордингизми? Бу жуда ҳам аҳамиятли.
Устозимиз Муҳаммад Зоҳид Қўтқу ҳазратлари бир шаҳарга келганда:
«Фалончини зиёрат қилгани борамиз!» – деб қолдилар. Зиёратига борадиган одамимиз ўзларидан ёш, ўзларининг муридлари ва ўзлари ҳақида ёмон гапирган бир кимса эди. Иғвогарлик қилган, одобсизлик қилган, бировлар ҳақида гапирадиган бир кимса... Шунда мен устознинг олдиларига яқинлашдим ва:
«Ота! У одам сиз ҳаққингизда бўлар-бўлмас гапларни гапирмоқда, сизни унча яхши кўрмайди, сизга мухолиф!» – деб айтдим.
Лекин, улар хоссатан унинг олдига бордилар. У менинг ҳақимда гапирмоқда экан, деб ўтирмадилар. Натижада у одамнинг қандай ўзгарганини мен яхши биламан.
ﻭَﻫَﻞْ ﻭَﻓَﻴْﺘُﻢْ ﻟِﻤَﻦْ ﺧَﺎﻧَﻜُﻢْ؟
«Сизга хиёнат қилганга сиз яхши вафоли бўла олдингизми?»
ﻭَﻫَﻞْ أَﺩَّﺑْﺘُﻢْ أَﻭْﻻَﺩَﻛُﻢْ؟
«Фарзандларингизни одобли қилиб тарбия қилдингизми?»
ﻭَﻫَﻞْ أَﺭْﺿَﻴْﺘُﻢْ ﺟِﻴﺮَﺍﻧَﻜُﻢْ؟
«Қўшниларингизни хушнуд қила олдингизми? Улар сизни дуо қиладиларми, мамнунми сиздан?»
ﻭَﻫَﻞْ ﺳَﺌَﻠْﺘُﻢُ ﺍﻟْﻌُﻠَﻤَﺎﺀَ ﻋَﻦْ أَﻣْﺮِ ﺩِﻳﻨِﻜُﻢْ؟
«Адашиб қолмайин деб, нотўғри иш қилиб қўймайин деб, ҳақни ўрганаман деб, диний мавзулардаги мушкулотларингизни олимларингиздан сўрадингизми?»
ﻓَإِنِّي ﻻَ أَﻧْﻈُﺮُ إِﻟَﻰ ﺻُﻮَﺭِﻛُﻢْ، ﻭَﻻَ ﻣَﺤَﺎﺳِﻨِﻜُﻢْ ﻭَﻟَﻜِﻦْ أَﻧْﻈُﺮُ إِﻟَﻰ ﻗُﻠُﻮﺑِﻜُﻢْ ﻭَﻧِﻴَّﺎﺗِﻜُﻢْ
«Чунки шубҳасиз Мен сизнинг шаклу шамойилингизга ва чиройингизга қарамайман». Молу дунёнгиз бор экан, мартабангиз баланд экан, ҳар хил чиройли сифатларингиз бор экан, наслу насабингиз тоза экан. Лекин улар мени қизиқтирмайди. Юзингиз ҳам, суратингиз ҳам ва сизнинг яхши васфларингиз ҳам мени қизиқтирмайди, мен уларга назар ташламайман. Фақатгина қалбларингизга боқаман! Қалбингиз қандай – покми, унда соф ниятлар борми ўзи, шунга эътибор бераман ва ниятларингизга қарайман.
ﻓَﺎﺭْﺿَﻮْنِي ﺑِﻬَﺬِﻩِ ﺍﻟْﺨِﺼَﺎﻝِ ﻋَﻨْﻜُﻢْ
«Мана шу айтиб ўтганларимни, мен хоҳлаган шаклда бажарсангиз, менинг ризолигимни топинг! Бу васфлар орқали Мени рози қилинг!» – деб буюрмоқда Аллоҳ таоло.
Аллоҳ таоло шу муборак таълим-тарбия ойида, тақвони ўрганиш ойида, ибодат ойида, раҳмати жўш урган ойда; аввали раҳмат, ўртаси мағфират, охири эса жаҳаннамдан озод бўлиш ойида ҳаммамизни тафвиқоти самадониясига мазҳар айласин! Бу табаррук ойнинг хайру баракотидан фойдаланиб, Аллоҳ севган тақводор солиҳ бандалар ҳолига келишни насиб айласин! Ёмон ахлоқларимизни тарк этиб, гўзал хулқ эгаси бўлишимизни насиб этсин!
Биҳурмати асрори суратил фотиҳа...
“Рамазон ва тақво” китобидан
[1] Юсуф сураси, 24-оят.
[2] Юсуф сураси, 31-оят.
[3] Юсуф сураси, 24-оят.
[4] Юсуф сураси, 33-оят.
[5] Бақара сураси, 183-оят.
[6] Маориж сураси, 24-25-оятлар.
[7] Оли Имрон сураси, 134-оят.
[8] Бақара сураси, 183-оят.
[9] Оли Имрон сураси, 134-оят.