Ўткинчи дунё бу. Барчамиз меҳмонмиз,   охиратда   умримизни қандай ўтказганимиздан сўраламиз.  Аллоҳ таоло Такосур сурасида марҳамат қилиб айтганидек, «Сўнгра, албатта, Ул кунда (охиратда) неъматлар ҳақида сўралурсиз!»

Инсонга ато этилган неъматларнинг улуғи – вақт ва умр неъматидир. Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилиб дедилар: «Банда қиёмат куни тўрт нарсадан сўралмагунча, бир қадам ҳам олдинга силжий олмайди.  Бу саволлардан биринчиси, умрини нима билан ўтказгани; иккинчиси, ёшлик даврида нима билан машғул бўлгани; учинчиси, мол-дунёни қай йўсинда топгани ва нималарга сарфлагани; тўртинчиси, ўрганган илмига қандай амал қилганидир» (Баззор ва Табароний ривоят қилган).

Мол-давлатини беҳад авайлайдиган инсон аслида бебаҳо вақтига бундан-да эътиборлироқ бўлмоғи, уни фақат хайрли ўринларда, эзгу мақсадларга ишлатмоғи лозим.

Салафи солиҳлар вақтга жуда харис эдилар.   Чунки у зотлар вақт қадрини яхши англардилар.  Улуғ имомлар ҳар бир вақтни фойдали илм, яхши амал, нафсга қарши кураш ёки бошқаларга фойда етказиш билан ўтказиб охират ғамини ердилар.

Ҳасан Басрий раҳматуллоҳу алайҳ айтади: «Шундай зотлар бор эдики, сизлар дирҳам-динорларингизга ҳарис бўлганингиздек, улар вақтларига шундай ҳарис эдилар». 

 Оилада болаларга вақфтни тўғри тақсимлаб беришда ота-онанинг муҳим ўрни бор, албатта, агарда болаларни вақтдан унумли фойдалантирсак уларнинг илмини зиёда қилиб, келажакда элу юрт корига ярайдиган авлод қилиб улғайтирамиз, ишоаллоҳ.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилиб, айтадилар:«Беш нарсадан олдин беш нарсани ғанимат бил: кексаликдан олдин ёшликни, бетобликдан олдин саломатликни, фақирликдан олдин бойликни, бандликдан олдин бўш вақтингни, ўлимингдан олдин тирикликни».

Айтадиларки, «бўш вақтини ғанимат билмайдиган, ундан унумли фойдалана олмайдиган одам иш вақтини ҳам ғанимат билмайди».

Муҳтарам азизлар, буш вақтни ғанимат билиб, китоб ўқиб, оилада фарзандлар тарбиясига мустаҳкам бўлсак, иншоаллоҳ, вақтни ғанимат билган бўламиз.

А.ҲАБИБУЛЛАЕВ,

Шўрчи туман бош имом-хатиби

«Инсонга зарар етганида, ётган ҳолда ё ўтириб ёки тик туриб ҳам Бизга илтижо қилади. Ундан зарарини кетказганимизда эса, гўё етган зараридан Бизга дуо қилмагандек кетаверади. Мана шу тарзда исрофчи (тажовузкор)ларга қилмишлари зийнатли (чиройли) қилиб қўйилди» (Юнус, 12).

Инсон (имони заиф экан) бошига қийинчилик тушса, дардга чалинса, бетоқат бўлади. Халос бўлиш йўлларини ахтаради, ҳеч бир чора фойда бермагач, қийинчиликни кетказишни ёки дарддан халос қилишни сўраб Яратганга илтижо қила бошлайди. Аллоҳ таоло қалбдан қилинган илтижоларни қабул қилувчи Зот. Дуолари қабул бўлиб, қийинчилик ё дарддан халос бўлгач эса, баъзилар гўё етган зараридан Аллоҳ таолога илтижо қилмагандай кетаверади. Яъни, Яратганни унутади ва такаббурлик қилади. Чунки, «...Мана шу тарзда исрофчи (тажовузкор)ларга қилмишлари зийнатли (чиройли) қилиб қўйилди» (Юнус, 12).

Зумар сураси 49-оятида бундай дейилган: «Инсонга бирор зиён етса, Бизга илтижо қилади. Сўнгра Биз ҳузуримиздан унга бирор неъмат ато этсак, у, “шубҳасиз, бу (неъмат) мендаги илм сабабли берилди”, дер. Йўқ, у синовдир. Лекин уларнинг аксарияти (бунинг синов эканини) билмаслар».

Имом Табарий бу оятни бундай тафсир қилган: Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Агар инсонга зарар етса, Аллоҳ таолога ёлвориб илтижо қилади. Зарари ўрнига фойда, касаллиги ўрнига саломатлик бериб ҳолатини енгиллатса, Аллоҳ таоло фойда ва саломатликни “амалимдан рози бўлгани, мени уларга муносиблигимни билгани учун берди”, дейди. Аслида, унга зарардан кейин берилган фойда, касалликдан сўнг қайтарилган саломатлик синовдир. Лекин кўплар жоҳиллиги ва фикрларининг хатолиги учун буни билмайди.

Аммо Аллоҳ таоло кимга ҳидоят, тўғрилик, тавфиқ ва онг берган бўлса, улар мазкур ҳолда сабабларни ахтариш билан бир вақтда Аллоҳ таолога илтижо қиладилар. «...айнан ўшаларга мағфират ва катта мукофот бордир» (Ҳуд, 11). Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Мўмин кишининг ҳолига хурсанд бўласан. Аллоҳ таоло унга нима қазо қилса, яхшилик бўлади. Агар унга ғам етса сабр қилади, бу унга яхшилик бўлади, агар унга хурсандчилик етса шукр қилади, бу ҳам унга яхшилик бўлади”.

Демак, инсон доимо Аллоҳ талодан яҳшиликларга эриштиришини, ёмонлик­лардан паноҳ беришини сўраши керак.

Ибн Касир, Табарий тафсирлари асосида

Бадриддин РАҲИМОВ

 тайёрлади.

Олти ака-ука орасида ўсганим учунми, феълим сал қаттиқроқ. Шу боис умр йўлдошим бир сўзли, бошқалар ундан ҳайиқадиган одам бўлишини истардим. Тақдирни қарангки, эрим жуда ювош чиқди. Баъзан онамга: “Шунақа ҳам бўшанг бўладими, бақириб-чақирса ҳам, айтганини қилдирса майли эди...” дердим. Онам эса: “Ўтни ўт ўчирмайди, болам. Бир яхшилиги бор, Худойим шу тақдирни раво кўрган...” дерди.

Аслида эримнинг рўзғор тебратиши, эҳтиёжларимни таъминлашидан шикоятим йўқ. Фақат унда шиддат, журъат етишмаётгандек туюларди. Асабийлашсам, босиқлик билан: “Арзимас нарса учун бунчалик ғазабланишинг яхшимас”, деб қўярди. Оғир-вазминлигидан баттар аччиғим келарди. Бир қизли бўлдик. Кунларнинг бирида яна йўқ нарсадан жанжал чиқардим ва бу сафар эримнинг жаҳлини чиқаришга эришдим. Шунда ҳам бақирмади, бир оз овозини кўтариб: “Айтганим-айтган, деганим-деган бўлиши мумкин. Аммо бу ишим билан бировга зулм қилиб қўйишдан қўрқаман”, деди. Кейин менга гапирмай қўйди. Бир кун ўтди, икки кун... эримдан сас-садо йўқ. Ўзим гапириб кетаверай десам, ғурур йўл қўймасди, бунинг устига ҳайиқиб қолган эдим. Юрагим сиқилди. Таскин ахтариб, эрим ўқиб юрадиган китобларни бир-бир варақлашга тушдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва оилалари ҳақидаги ибратли китобни ўқий бошладим. Китобда баён этилган воқеада эр-хотин бир-бирининг феълида заифлик кўрса, қандай йўл тутиши зарурлиги кўрсатилган, кишининг имон-эътиқоди, тақвоси муҳим, баъзи камчиликларига эса Аллоҳ учун сабр қилиниши айтилган эди.

Бетдан-бетга ўтарканман, ёмон феълим бор бўйи билан намоён бўларди. Демак, мен энди ўқиётганларни эрим олдиндан билган экан... Мен-чи?.. У менинг хархашаларимга сабр қилиши учун тақво, имон-эътиқодга эгамидим? Эрим кўнглимни меҳр-муҳаббат билан юмшатишга ҳаракат қиларди. Мен эримнинг босиқлигини, ҳалимлигини бўш-баёвликка йўйибман. Кўз ёшларим юзимни ювди. “Аллоҳ қалбингни очсин, кўнглингга солсин...”  Эрим менга кўп бор шундай дерди. Бу дуонинг ҳикматини ўша лаҳзаларда тушундим. Неча кундан бери ичимни кемираётган “Энди кечирмайди”, деган қўрқув тарқади. Чунки бир неча бетнигина ўқиганимда, кўнглимни юмшатган бундай китоблар эримнинг неча йиллик йўлдошларидир...

Ўша кунги иқрорим эримни жуда хурсанд қилди. Шу зайлда у кишидан кенгфеълликни, сабр қилишни ўргандим. Биз учун кимда ёки нимада яхшилик борлигини Аллоҳ таоло билади.

АНБАРХОН

Ибодатлар орасида энг афзали Қуръони карим тиловатидир. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз умматларини бунга қизиқтирганлар. Қуръони карим соҳибини шафоат қилади. Шайтон васвасаларига қарши қўрғон бўлади. Унинг тиловати гуноҳларни ўчирадиган, савобларни кўпайтирадиган энг гўзал амалдир. Аммо кейинги вақтларда намоздан кейин Қуръон тиловат қилинишини бидъат дейдиган, уни эшитишдан юз ўгирадиган кишилар пайдо бўлмоқда. Тиловат ўқилиб турган ҳолатда одобсизлик билан чиқиб кетаётганлар бўлиб, улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларида қилинмаган экан, деган асоси йўқ гапларни айтиб, ўзларини оқлашга уринадилар.

Ҳанафий мазҳаби уламолари намоздан кейин тиловат қилиш қандай амал эканини айтишган ва унга ҳужжатлар келтирган ҳамда тиловатнинг одоблари қандай бўлиши керак, деган саволга жавоб бериб ўтганлар.

Энг аввало, фиқҳ ва ҳадис китобларида “Намоздан кейинги зикрлар” боби мавжуд бўлиб, уларда намоздан кейин зикр қилиш, Қуръони карим суралари ёки оятларининг тиловати буюрилгани маълум қилинади. Бу далиллар асосида намоздан кейин ўтириб зикрга ёки Қуръон тиловатига машғул бўлиш бидъат амал эмаслигини тушунамиз. Бундан эса бидъат деган фикрга бориш гуноҳ экани маълум бўлади. Ҳадисларда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша розияллоҳу анҳони ҳар куни Қуръони карим ҳаққини адо этишга буюрганлар. Буни 200-250 оят ўқишни, ҳатто 100 оят ва “Ихлос” сурасини уч бора ўқиш билан адо этиш, деб тушунтирганлар. Қуръони каримдаги кўпгина суралар ва баъзи оятларнинг фазилати зикр қилинган. Ушбу тиловатнинг Қиёмат куни шафоат қилиши, савоблар кўпайтириб ёзилиши, ҳожатларнинг раво бўлиши, беморларга шифо бўлиши, дуоларнинг ижобат бўлиши, тетиклик ва ақлга мусаффолик бериши ва бошқа кўпгина фазилатлари баён қилинган. Шундай суралардан Ёсин, Фатҳ, Ар-Роҳман, Воқеа, Духон, Мулк, Набаъ, Каҳф ва бошқаларни санаш мумкин. Оятлардан “Ал-Курсий”, Бақара сурасининг охирги икки ояти, Тавба сурасининг охирги икки ояти, Ҳашр сурасининг охирги уч ояти ва бошқалар бор.

Мўмин киши ҳар куни Қуръони карим ҳаққини адо этиш учун алоҳида вақт ажратиши керак. Аммо кўпинча имкон топилмайди ёки шунчаки бу вазифа борлиги ёддан кўтарилади. Ҳар қандай хасталикни даволовчи моҳир табиб каби уламоларимиз беш вақт намозда қуйидаги сураларнинг тиловатини тавсия қиладилар: Бомдоддан кейин Ёсин сураси – 83 оят, Пешиндан кейин Ар-Роҳман сураси – 78 оят ёки Фатҳ сураси – 29 оят, Асрда Набаъ (Амма) сураси – 40 оят, Шомдан сўнг Воқеа сураси – 96 оят, Хуфтондан сўнг Мулк сураси – 30 оят. Жами 350 оят атрофида ҳар куни ўқилади. Демак, мўминлар намоздан сўнг ушбу сураларнинг тиловати сабабли Қуръони каримнинг ҳар кунлик ҳаққини адо этиш билан бирга мазкур сураларнинг фазилатларидан ҳам баҳраманд бўладилар.

Имом Исмоил Ҳаққий раҳматуллоҳи алайҳ машҳур “Руҳ ул-баён” асарида Тоҳо сурасининг 124-оятини қуйидагича тафсир қилган:

“Ким Менинг эслатмамдан юз ўгирса, бас, унинг учун танг (бахтсиз) турмуш (қабр азоби) бўлиши муқаррар ва Биз уни Қиёмат кунида кўр ҳолда тирилтирурмиз”.

“Қуръони каримда келадиган “зикр” лафзи Қуръон, намоз, тасбеҳ-таҳлиллар ва бошқа шу каби маъноларда келади. Яъни Мени доимо ёдига солиб турувчи шу Китобдан ва Менга чақирувчи бўлган мана шу элчимдан юз ўгиришидир. Зеро, унга бу дунёда ниҳоятда тор ва қийинчилик машаққатлари кўп бўлган ҳаёт бордир. Оятда икки масдар, яъни ўзак сўзлар бир-бирига сифат бўлиб келтирилган. Бу эса муболағани, яъни ҳаёт торлигининг қўша-қўша машаққатлари борлигини ифодалайди. Бунинг сабаби, банда дунё орзу-ҳаваслари билан алданиб қолади. Ваҳоланки, дунёга интилиш инсонни аста ҳалокатга етаклайди. Ўзини назорат қила олмагани боис орзу-ҳаваслари, бойлик ва бошқа зийнатлар билан овора бўлиб қолиши кучайтирилади. Унинг камайиб қолишидан ёки йўқотишдан хавфда бўлади, кўнгил хотиржамлиги олинади. Зикрдан юз ўгирмаган кишида эса бунинг акси бўлади. У охират талабида экан, иймонининг баракаси билан бу дунёда унга кенглик ва хотиржамлик берилади. Билгинки, ҳаётнинг торлиги, машаққатларга бойлиги  бу – маъсияту гуноҳларнинг жазоси ва уқубатидан бўлиши мумкин”.

"Ким Менинг зикримдан юз ўгирса, яъни Мени ёд этишни лозим тутмай, Менинг ҳидоятимга юрмаса, тўғри йўлдан юришни хоҳламаса, бас, унга жуда машаққатли ҳаётни берурмиз".

Бу машаққатлар унинг қалбини азоблаш билан бўлади, ҳар бир ишига, йўлларига парда ташлаб қўйиш, эшикларни унга ёпиб қўйиш билан амалга оширилади. Зеро, Аллоҳнинг зикри қалб калитидир, ундан юз ўгириш эса қалб эшигини ёпишдир.

Зокиржон ШАРИФОВ,

“Тиллар” кафедраси ўқитувчиси