muslim.uz
Аввал ўйла, кейин сўйла
1991 йил халқимиз мустақилликка эришгач Ислом дини арконларига амал қилиш, унинг таълимотларини ўрганишга бўлган иштиёқини рўёбга чиқариш борасида имкониятлар очилди. Ўша даврларда Самарқанд вилоятидаги Имом Бухорий жоме масжидида имом-хатиб вазифасида фаолият олиб бораётган Усмонхон Алимов ўз ҳамфикрлари билан биргаликда халқнинг диний таълимга бўлган эҳтиёжларни қондириш мақсадида масжид қошида Имом Бухорий мадрасасига асос солди ҳамда ушбу масканда устозлик қила бошлади. Дастлаб, ўрта махсус диний билим юрти, сўнг ҳадис илми маркази сифатида фаолият юритган ушбу билим юрти бир неча юзлаб диний уламолар етиштириб берди. Бугунги кунда жуда кўплаб масжидларнинг имом-хатиб, имом ноиби, билим юртларининг мударрислари сифатида ва бошқа соҳаларда ушбу мутахассислар фаолият олиб бориб, халқимизнинг диний-маърифий саводхонлигини оширишда хизмат қилиб келмоқдалар.
Ҳаммамизга маълум, кейинчалик ушбу таълим маскани негизида Усмонхон Алимов ҳазратларининг Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси вазифасида иш олиб бориш жараёнида халқаро илмий тадқиқот марказлари ташкил қилинди. 2019 йилга келиб эса Имом Бухорий номли ҳадис олий мактаби ҳам ўз иш фаолиятини бошлади ва ҳадис илми соҳасида етук олимлар тайёрлаш бўйича собиқ иттифоқ ҳудудидаги ягона таълим муассасига айланди.
Кўп йиллар масжид имоми, вилоят бош имом-хатиби лавозимида меҳнат қилган Усмонхон Алимов 2006 йилга келиб, Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий этиб сайландилар. Ўзининг илму маърифати, иш юритиш салоҳияти, адолат, оғир ва вазминлик билан фикрлаши, мусулмонлар манфаатини ўйлаб иш бошқариши муфтий ҳазратларининг узоқ йиллар давомида идора раислиги вазифасида ишлашини таъминлади десак, муболаға бўлмайди.
Ҳазрат ҳар қандай вазиятда ҳам мусулмонлар идораси, масжид ва мадрасаларнинг бир маромда иш олиб бориши, уларга нисбатан ҳар хил таъна тошлар отилиши, турли зарарлар етишини олдини олганлиги айниқса шу соҳа ичида бўлганларга кўпроқ аёндир, шу жумладан каминга ҳам. Нафақат зарар етиши, балки уларни такомиллаштириш, халқимизнинг масжид ва мадрасаларга бўлган эҳтиёжларини қондириш борасида мусулмонларнинг раҳбари сифатида кўплаб ишларни амалга оширгани ҳеч кимга сир эмас. Янги масжидларнинг очилиши, 500дан зиёд масжидларда қайта қуриш ва таъмирлаш ишлари олиб борилаётгани, Бухоро шаҳридаги “Мир Араб”, Самарқанд вилоятидаги “Имом Бухорий ҳадис мактаби” диний олий билим юртлари, 2020 йил Сурхондарё вилоятидаги “Имом Термизий” ўрта махсус ислом билим юрти янгидан очилиб, фаолият олиб бораётгани, диний билим юртларига талабалар қабул квотасининг оширилиши, вилоятларда ҳадис, калом, ақида, фиқҳ мактабаларининг фаолияти йўлга қўйилганлиги, диний билим юртлари қошида Қуръон курслари ташкил этилганлиги каби кўплаб хайрли ишлар айнан муфтий Усмонхон Алимов ҳазратларининг диний идора расиликлари даврида амалга ошилирлагани ҳазратнинг ушбу соҳадаги самарали меҳнатларидан далолат беради. Муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари Ўзбекистон мусулмонларининг раҳбари, бугунги кунда диний соҳада фаолият олиб бораётган кўплаб мутахассисларнинг устози бўлибгина қолмай, ён қўшни мамлакатлар, Россия, Озарбайжон, Қозоғистон, Қирғизистон муфтиётлари томонидан ҳам устоз сифатида эътироф этилганини қайд этишимиз лозим. Улар кўплаб масалаларда Ўзбекистон мусулмонлари идораси билан ҳамкорликда иш олиб бораётгани, ҳазратнинг идора тарихида илк бор 2012 йил Ислом олами уюшмаси таъсис мажлисининг аъзоси, Бутун дунё уламолар кенгаши аъзоси этиб сайланганлари, ислом дини маърифатини кенг тарқатиш, бузғунчи кучларга қарши бирга курашиш ва ўзаро ҳамкорликдаги кенг кўламли ишлар учун Россия Федерацияси Свердловск вилояти мусулмонлари идораси томонидан “Кумуш ярим ой” медали билан тақдирланиши, Марказий Осиё мусулмонлари маънавий тараққиётига кўп йиллар хизмат қилгани, тинчлик-осойишталик, фаровонлик каби исломий тамойилларга содиқлиги, урф-одатларни тиклаш ва авайлаб асрашга қўшган ҳиссаси учун Қирғизистон мусулмонлари идорасининг 1-даражали “Ынтымоқ” медали (“Иттифоқ”) билан тақдирланишлари, Уммон Султонлиги Исломий стратегик тадқиқотлар маркази томонидан 2019 йил 30 сентябрда эълон қилинган “Дунёнинг энг нуфузли 500 мусулмони” рўйхатидан муносиб ўрин эгаллаганлари халқаро эътибор ва эҳтиромга сазовар бўлаётганларига далолат қилади.
Муфтий ҳазратлари Ислом дини маърифатининг тарғиботчиси сифатида ҳам нафақат юртимизда, балки, кўплаб хорижий мамлакатларда бўлиб ўтган халқаро анжуманларда илмий асосланган мазмунли маърузалари билан иштирок этиб келмоқдалар. У киши йигирмадан ортиқ китоб ва юздан зиёд илмий-оммабоп мақолаларнинг муаллифи ҳисобланади. “Тафсири Ирфон”, “Расулуллоҳнинг муборак васиятлари”, “Расулуллоҳ мўъжизалари”, “Оилада фарзанд тарбияси”, “Ёшлар келажагимиз”, “IX-X асрларда Самарқандда калом илмининг ривожланиши” каби асарлари шулар жумласидандир.
Муфтий Усмонхон Алимов ҳазратларининг Ислом дини ва мусулмонлар манфаати йўлида амалга оширган ишлари ва олиб бораётган саъй ҳаракатлари ҳақида яна кўплаб тўхталишимиз мумкин. Аллоҳ таолонинг инояти ила мана шундай салмоқли ишлар муфтий ҳазратлари бошчиликларида бардавом бўлмоқда. Аммо, бугунги кунда баъзи бир дилни хира қиладиган, мусулмонларни ўз раҳбарига қарши чиқишга ундайдиган, улар орасида фитна ва парокондаликка чақирувчи айрим ижтимоий тармоқлардаги хабар ва гапларнинг тарқалиши биз диний соҳа вакиллари ва мусулмонларнинг норозилигимизга сабаб бўлмоқда. Илм аҳлларининг даражаларини Аллоҳ таолонинг Ўзи баланд қилган. Бу тортишмайдиган масаладир. Чунки, Аллоҳ таоло “Аллоҳ сизлардан иймон келтирганларни ва илмга берилганларнинг даржаларини кўтарур” (Мужодала-4), дея марҳамат қилган. Олимларга душманлик қилган одам Аллоҳга уруш қилганга ўхшайди. Аллоҳ азза ва жалла билан уруш қилган ғолиб бўлармиди? Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: “Аллоҳ айтади: “Ким менинг дўстимга душманлик қилса, унга уруш эълон қиламан” (Бухорий ривояти). Ибн Ҳажар айтади: Аллоҳнинг дўстидан мурод Аллоҳни танийдиган, Унинг тоатида доим бўладиган олимдир.
Абдуллоҳ ибн Муборак раҳматуллоҳи алайҳ: “Ким олимларни пастга урса, унинг охирати барбод бўлади, ким амирларни пастга урса, унинг дунёси барбод бўлади. Ким биродарларини пастга урса, унинг одамгарчилиги барбод бўлади”, деганлар.
Аҳли илм, имомларга самимий хайрихоҳ бўлайлик. Аслида исломнинг моҳияти ҳам шундай, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буни ўз ҳадисларида таъкидлаганлар.
Тами ибн Авс Дорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Дин самимий хайрихоҳликдир”, дедилар. Биз: “Ким учун?” дедик. У зот: “Аллоҳ учун, Унинг Китоби учун, Расули учун ҳамда мусулмонларнинг имом-раҳбарлари ва ҳаммалари учун”, дедилар”. (Имом Муслим ривояти).
Барчамиз учун устоз бўлган, олим, фазилатли шайх Усмонхон Алимов ҳазратларини ўз вазифасига нолойиқ, олиб бораётган ишларини самарасизликда айбламанг! Муфтий ҳазратларининг одилона, илму маърифат ва мўътадиллик билан иш бошқаришлари натижаси ўлароқ масжидларимиз обод, талабаларимиз илм чашмасидан баҳраманд, соҳа вакиллари ўзаро иттифоқликда меҳнат қилиб, халқнинг маърифати, тинчлиги, тўғри йўлдан оғишмай, ҳалол-ҳаромни фарқлайдиган бўлиб шаклланиши давом этмоқда. Зеро, ҳикматларда “Ишларнинг яхшиси ўртачасидир”, дейилиши билан ҳар бир ишни мўътадил ҳолда бажариш афзал эканлигини таъкидланган.
Муфтий ҳазратларига узоқ йиллар мўмин-мусулмонларимиз хизматида бардавом бўлишларини Аллоҳ таоло насиб айласин!
Зайниддин ЭШОНҚУЛОВ,
Самарқанд вилоят бош имом-хатиби
Сабрли бўлиш мўмин кишининг фазилатидир!
Шу кунларда айрим ижтимоий тармоқ юритувчилари томонидан масжидларда жамоат ибодатини бошлаш масаласи илгари сурилмоқда. Тўғри, бугун барчамиз жоме масжидларни тўлдириб, жамоат намозларини ўқишни, дуою илтижолар қилишни жуда ҳам соғиндик.
Бироқ ҳозирги коронавирус билан боғлиқ жуда ҳам кескин вазиятни ҳам зинҳор эсдан чиқармаслик зарур! Бутун дунёни ларзага солган коронавирус инфекцияси кенг авж олмоқда. Жамоат ибодатлари соғинчини тушуниш мумкин. Лекин бундай масалаларда эҳтирос билан эмас, балки илм билан ёндашган яхши, чунки инсон ҳаётини сақлаш шариатнинг энг асосий мақсадларига киради. Шунинг учун яна бироз сабр-қаноат қилайлик, вазият яхши томонга ўзгариши учун дуо-ю тазарруларда бардавом бўлайлик.
Хабарингиз бор, Республика махсус комиссияси қарори билан фуқаролар саломатлиги ва ҳаётини асраш мақсадида, жамоат жойлари, хусусан, ошхоналар, кафелар, жамоат транспортлари фаолияти, жамоавий тадбирлар, тўйю томошалар вақтинча тўхтатилди. Шу жумладан, масжидларда жамоат бўлиб ибодат қилиш ҳам тўхтади.
Маълумки, Ислом динимизда бундай ҳолатда ҳар бир киши иш бошилар ва шифокорлар кўрсатмаларига қатъий риоя этишлари зарур. Ушбу касалликнинг олдини олиш бўйича мутахассислар қандай йўл-йўриқ беришса, уларга ҳеч қандай эътирозсиз амал қилишимиз лозим бўлади. Зеро, ояти каримада: “Эй имон келтирганлар! Аллоҳга итоат этингиз, Пайғамбарга ва ўзларингиздан (бўлмиш) бошлиқларга итоат этингиз!”, деб марҳамат қилинади (“Нисо” сураси 59 оят).
Хабарингиз бор, дунё мамлакатларида коронавирус касаллиги тарқалиши турлича давом этмоқда. Ушбу касаллик юқиш эҳтимоли катта бўлгани боисидан жуда кўп мамлакатларда масжидларда жамоат бўлиб ибодат қилиш тўхтатилди. Ҳатто ҳаж ва умра каби улуғ ибодатлар ҳам дунё мамлакатлари учун бекор қилинди.
Эпидемиологик мураккаб вазиятда карантиннинг кескинлашуви ҳақидаги қарорларни ҳам тўғри тушуниш керак бўлади. Вабо, ўлат шароитларига тааллуқли илм-фан кўрсатмаларининг аксари фиқҳий аҳкомларга тўла мосдир. Ислом динида юқумли касаллик тарқалиб, у ердаги киши сабр қилса ва бошқа жойга бориб касалликнинг ўзгаларга юқишига сабабчи бўлмаса, унга улуғ савоблар битилиши баён этилгани бежиз эмас, албатта.
Аллоҳ таоло бандаларини мудом қийинчиликка ташлаб қўймайди, балки тезда енгиллик беради: “Албатта, Аллоҳ тезда тангликдан кейин енгилликни пайдо қилур” (Талоқ, 7), деб марҳамат қилинади. Ҳазрати Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Хурсанд бўлинглар! Сизларга енгиллик келди. Ҳаргиз бир қийинчилик икки енгилликдан устун келмайди” (Имом Ҳоким ривояти).
Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилади: “Сизларни бироз хавф-хатар, очлик (азоби) билан, молу жон ва мевалар (ҳосили)ни камайтириш йўли билан синагаймиз. Шундай ҳолатларда сабр қилувчиларга хушхабар беринг (эй, Муҳаммад)!” (“Бақара” сураси, 155-оят).
Яна бир ояти каримада эса: “Эй, имон келтирганлар! Сабр қилингиз, бағрикенг бўлингиз ва (Аллоҳ йўлига) тахт бўлиб турингиз ва Аллоҳдан қўрқингиз, зора (охиратда) нажот топсангиз!”, деб баён қилинган.
Яна бир муҳим жиҳат. Ҳозирги масъулиятли онларда ҳеч биримиз зинҳор шайтон васвасасига учмасдан, шошқалоқликка берилмаслигимиз керак. Бундай оғир дамларни бирдамлик, ҳамфикрлик билан енгишимиз лозим. Мана шундай синовли дамларда одамларни чалғитиш, уларнинг орасига фитна солиш ва норозилик кайфиятини урчитиш гуноҳ. Бир ҳадиси шарифда: “Фитна ухлаб ётган нарсадир, ким уни тўзитиб уйғотса, уни Аллоҳ лаънатласин”, деб таъкидланади.
Биз ишонамизки, халқимиз бу ўрнатилган тартиб-қоидаларни тўғри тушунади, турли фитналарга, ҳар-хил ножўя чақириқларга берилмайди. Бошга келган синовларни сабр-қаноат, чекловга итоат ила ёруғ кунларга умид билан енгиб ўтади, инша Аллоҳ.
Шундай экан, вазият барқарорлашгунга қадар бугунги вақтимизнинг қадрига етиб, Қуръон тиловати, илм-маърифат билан шуғулланиш, зикру тасбиҳлар каби эзгу ва савоб амаллар билан машғул бўлишимиз айни муддаодир.
Илоҳим, коронавирус аталмиш хасталик тезда даф бўлсин. Аллоҳ таоло беморларга шифо берсин. Юртимиз масжидлари яна жамоатлар ила қоим бўлсин!
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
Шахсий фикр ниқоби остида билдирилаётган нохолис фикрлар
Мусулмон жамиятларида оилавий муносабатлардаги муаммолар: сабаб ва ечимлар
Оила жамиятнинг бир бўлаги. Оилавий муносабатлар одоб-ахлоқ ва ҳуқуқий нормалар орқали тартибга солинади. Оилавий муносабатларни тартибга солиниши жамият фаровонлиги ва тараққиётига катта таъсир этади.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 18 февралдаги “Жамиятда ижтимоий-маънавий муҳитни соғломлаштириш, маҳалла институтини янада қўллаб-қувватлаш ҳамда оила ва хотин-қизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чиқиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ–5938-сон Фармонига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлиги ташкил этилди.
Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлиги томонидан жорий йилнинг 5 август ойига қадар 15 минг 413 та ажрим ёқасига келиб қолган оилаларнинг 9 минг 980 таси яъни, 60 фоизи яраштирилди. Шунингдек, 11 минг 985 та никоҳи қонуний расмийлаштирилмаган оилалар аниқланиб, уларнинг 5 минг 960 таси ёки 57,8 фоизининг никоҳи қонуний расмийлаштирилди.
2020 йилнинг 6 август куни Ўзбекистон ҳалқаро ислом академиясида “Мусулмон жамиятларида оилавий муносабатлардаги муаммолар: сабаб ва ечимлар” мавзусида халқаро мутахассислар ва юртимиздаги исломшунос олимлар, имом-хатиблар, диний билим юрти мудирлари ва талабалар иштирокида видиео семинар ўтказилди.
Видео семинарда ислом илмлари бўйича етук мутахассис олим, Россия Федерациясининг Татаристон Республикасидаги Булғор ислом академияси профессори Шайх Абдураззоқ ас-Саъдий ўз маърузаси билан иштирок этди.
Ҳозирда Иорданияда истиқомат қилаётган, асли ироқлик Шайх Абдураззоқ ас-Саъдий маърузанинг кириш қисмида исломда оила муқаддас экани, оилавий ахлоқ муносабатларини тартибга солувчи оят ва ҳадислар, эр ва хотиннинг ҳуқуқлари, фарзанд тарбияси ҳақида гапириб ўтди.
Маърузачи мавзу юзасидан мусулмон жамиятларидаги оилавий муносабатларда юзага келаётган муаммоларнинг асосий сабаблари сифатида қуйдагиларни санаб ўтди:
- ёшларнинг диний таълим-тарбияси, одоб-ахлоқи сустлиги;
- ёшлар оила олдидаги бурчи ва масъулиятини ҳис этмаслиги;
- эр-хотин ажрим сабабли Аллоҳнинг омонати бўлган ўз фарзандлари тақдирини ўйламаслиги ва бунга масъулиятсизлик билан қараши;
- оиланинг моддий ҳолати, етишмовчилик, эрнинг тоқатидан ортиғи талаб қилиниши;
- эр ёки хотинниг оилавий муносабатлардаги хиёнати, аёлга нисбатан зўравонлик;
- интернет ва ижтимоий тармоқлар орқали оила қадриятларига ёт бўлган омиллар таъсири;
- жинсий муносабатларда тиббий нуқсонлар;
- эр-хотиннинг оилавий муносабатларида бир-бирини тушунмаслиги, оилада доимий низо ва жанжал каби омиллар сабаб бўлмоқда.
Мазкур муаммоларнинг ечими сифатида маърузачи қуйдаги тавсияларни санаб ўтди:
- ёшлар оила қуришларидан аввал бўлажак эр ёки хотиннинг мол-давлати, шон-шуҳратига эмас, тарбияси ва ахлоқи, маънавий гўзаллигига эътибор қаратишлари лозимлиги;
- ёшларнинг оилавий муносабатларида ўзаро келишмовчилик келиб чиққан ҳолатларда, ажралиш учун шошмасдан, ўртани ислоҳ қилиш ва яраштириш учун ҳар икки тарафдан вакилларни чақиришлари;
- оилада иқтисодий танглик ҳолатида эрдан талоғини беришга шошмасдан, борига қаноатли ва сабрли бўлиш;
- диний идора томонидан оила муқаддаслиги, фарзанд тарбияси, талоқнинг оқибатлари каби мавзуларда жума тезисларини ишлаб чиқиш ва мусулмон оммасига етказиш;
- диний идора тизимида оилаларда вужудга келаётган ноҳақлик, зулм ва ажримларни олдини олиш мақсадида фиқҳий илмга эга бўлган 2-3 кишидан иборат етук мутахассислар ҳайъатини тузиш ва муаммоларга ўз вақтида ечимини топиб бериш каби фикрлар айтиб ўтилди.
Қадимдан ҳалқимиз орасида бир мақол бор: “Бир кун жанжал бўлган уйда қирқ кун барака бўлмайди”. Оилаларни меҳр-муҳббат ва ўзаро садоқат остида тартибга солувчи бу каби ҳикматли ўгитларни қадимги шарқ мусулмон халқлари орасида кўплаб мисолларини учратиш мумкин.
Аммо, охирги вақтларда олиб борилаётган тадқиқотлар натижасида, айнан, аҳолисининг аксар қисми мусулмонлардан иборат бўлган мамлакатларда ажримлар сони ортиб бораётганини кўришимиз мумкин. Бу албатта, кўпчиликни ташвишга солади. Сабаби, турмуш қурган қанчадан-қанча ёш қизлар бева бўлиб, ёш болалар тирик етим қолмоқда, ота-она меҳри ва тарбиясидан маҳрум бўлмоқда.
Статистик маълумотларга кўра, 2019 йилга қадар Ўзбекистонда 10 йил давомида оилавий ажримлар сони икки баробарга ошган. 2008 йилда 16 мингдан ортиқ никоҳдан ажралиш ҳоллари қайд этилган бўлса, бу кўрсаткич 2018 йилга келиб 32 мингдан ортиб кетган. 2019 йилда эса ажримлар сони ўсишдан тўхтаб, 23 мингга тушгани айтилмоқда.[1]
Жорий йилнинг август ойига қадар биргина Тошкент шаҳрида оилаларнинг 1692 таси ажрашган, 918 та оила эса ажрим ёқасига келиб қолган.[2]
Тожикистон Республикасида мазкур ҳолат юзасидан 2019 йилга нисбатан жорий биринчи ярим йилликда ажрим ҳолати 49 тага камайгани ва 931 та оилавий ажримлар қайд этилгани, яъни 5%га камайгани таъкидланади.[3]
Абу Дабидаги статистика Марказининг 2019 йил июль ойида берган маълумотига кўра, 2018 йил рўйхатдан ўтган никоҳларнинг 30% бир йил ўтмасдан ажрим ҳолати қайд этилганини таъкидлайди.
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, оила муносабатларида пайдо бўлаётган муаммоларни олдини олиш, ёшларнинг оиладаги масъулиятини ошириш ва шу орқали оила мустаҳкамлигини таъминлаш мақсадида миллий ва диний қадриятларимизга асосланган бу каби илмий семинарлар, кенг кўламли тушунтириш ишлари катта самара беради.
Ўзбекистон ҳалқаро ислом академиясида ўтказилган видео семинар якунида академия проректори профессор З.Исломов, Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосарлари Ҳ.Ишматбеков ва И.Иномовлар Шайх Абдураззоқ ас-Саъдийнинг мазмунли маърузаси учун ўз миннатдорчиликларини изҳор қилиб, келгусида бундай долзарб мавзуларда суҳбатлар ташкил этилишида яқиндан ҳамкорлик олиб борилишига умид билдирдилар.
Ўзбекистон ҳалқаро ислом академияси
Исломшунослик факультети декани
ўринбосари, исломшунослик фанлари
бўйича фалсафа доктори М.ҲАЙДАРОВ
[1] “Оила” илмий-амалий тадқиқот маркази томонидан тақдим этилган маълумот.
[2] Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлиги томонидан тақдим этилган маълумот.
[3] https://tj.sputniknews.ru/society/20200725/1031633955/dushanbe-braky-razvody.html
Пандемия даврида зарур бўлган ўнта ахлоқ
Бисмиллаҳир роҳманир роҳим. Бандаларнинг Аллоҳга бўлган имон-ишончи, Унга бўлган таваккули ва ўзаро бир-бирларига бўлган мурувват ва эҳсонлари қай даражада эканлигини синаш учун Аллоҳ таоло баъзида мана шундай қийинчиликларни юбориб туриши Ҳақ таолонинг суннатидир. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилган:
وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنْكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ
яъни: “Албатта, Биз, то сизларнинг орангиздаги жидду-жаҳд қилувчи ва сабр қилувчиларни билгунимизча ҳамда сизларнинг хабарларингизни синаб бўлгунимизча, сизларни имтиҳон қилурмиз” (Муҳаммад сураси, 31-оят).
Шундай экан, мусулмон киши Аллоҳнинг иродаси билан келган синов пайтида шундай одоб ва ахлоқ меъёрларига эга бўлиш лозимки, у билан ўз ибодатини, ахлоқини ва инсонийлигини муҳофаза қилиб, синовдан ўтиб олиши даркор. Қуйида ана шу ахлоқ намуналарини санаб ўтамиз:
Биринчи: Ахборот тарқатишдан аввал уни рост эканлигига ишонч ҳосил қилиш, тасдиқланмаган, миш-мишлардан иборат бўлган ахборотларни тарқатишдан сақланиш. Дарҳақиқат, Қуръони карим асоссиз хабарларни тарқатишни қоралаган. Гарчи, бу каби ишлар айрим инсонлар наздида арзимас саналсада, Аллоҳнинг наздида энг катта гуноҳлардан эканини баён қилган. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِكُمْ وَتَقُولُونَ بِأَفْوَاهِكُمْ مَا لَيْسَ لَكُمْ بِهِ عِلْمٌ وَتَحْسَبُونَهُ هَيِّنًا وَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمٌ
яъни: “Ўшанда сизлар уни тилдан тилга кўчириб, оғизларингиз билан ўзларингиз аниқ билмаган нарсани сўзлар ва буни енгил санар эдингиз. Ҳолбуки, у Аллоҳ наздида улкан гуноҳдир” (Нур сураси, 15-оят).
Иккинчи: Инсонлар орасида сокинлик ва хотиржамлик кайфиятини ёйиш, уларни қўрқувга солиш, ваҳима қўзғашдан сақланиш. Чунки Пайғамбаримиз алайҳиссалом:
لَا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يُرَوِّعَ مُسْلِمًا (أخرجه أبو داود)
яъни: “Мусулмон кишига бошқа мусулмонни қўрқитиши, ваҳимага солиши ҳалол эмас”, – деганлар (Имом Абу Довуд ривояти).
Учинчи: Мусибат етган вақтда Аллоҳ таолога нисбатан одобни сақлаган ҳолда Унга итоат этиш, чин дилдан илтижо қилиш, Унга қалбан ёлвориб дуо қилиш, мана шундай бало ва қийинчилик вақтларида саййидимиз Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам ва саҳобаи киромларнинг Аллоҳ таолодан зорланиб ёрдам сўраганларини эсга олиб, уларнинг тутган йўлларига эргашиш.
Тўртинчи: Ҳар доим ҳам одамлар орасида ўзаро ҳамжиҳатлик, бир-бирига ёрдам бериш ижтимоий ҳамда шаръий бурч ва мажбуриятлардан ҳисобланади. Хусусан, қийин пайтларда бунга риоя қилиш вожиб саналади. Батаҳқиқ, Пайғамбаримиз алайҳиссалом бу ишга буюриб шундай деганлар:
عن أبي سعيد الخدري قال بينما نحن في سفر مع النبي صلى الله عليه وسلم إذ جاء رجل على راحلة له قال فجعل يصرف بصره يمينا وشمالا فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم مَنْ كَانَ مَعَهُ فَضْلُ ظَهرٍ فَلْيَعُدْ بِهِ عَلىٰ مَنْ لا ظَهْرَ لَهُ، وَمَن كانَ لَهُ فَضْلٌ مِن زَادٍ فَلْيَعُدْ بِهِ عَلَىٰ مَن لا زَادَ لَهُ، فَذَكَرَ مِن أَصْنَافِ المَالِ مَا ذَكَرَ حَتَّى رَأَيْنَا أَنَّهُ لا حَقَّ لأحدٍ مِنَّا في فَضْلٍ (أخرجه مسلم).
яъни: Абу Саъид ал-Худрий р.а. ривоят қилиб айтадилар: Биз Пайғамбар с.а.в. билан бирга сафарда эдик, шу пайт бир киши уловига миниб келди ва ўнг ва чап томонга аланглаб қарай бошлади. Шунда Расулуллоҳ с.а.в.: “Кимни ортиқча улови бўлса, уни улови йўққа берсин, кимни ортиқча озиқ-овқати бўлса, озиқ-овқати йўққа берсин, дедилар. Шу орада қандай мол турлари бўлса санаб ўтдилар, ҳатто биз “ўзимиздаги ортиқча нарсада бирортамизнинг ҳаққимиз йўқ экан-да”, – деб ўйлаб қолдик” (Имом Муслим ривояти).
Бешинчи: Ўзгаларга илиниш, ўзгаларни ўзидан устун қўйиш каби энг гўзал хулқ билан зийнатланиш, аксинча, қийинчилик вақтида фақат ўз фойдасини ўйлаб бирламчи зарурий маҳсулотларни керагидан ортиқ миқдорда сотиб олиш, уларни сақлаб қўйиш каби иллатлардан узоқда бўлиш. Бундай ҳатти-ҳаракатлар алалоқибат нархларнинг сунъий тарзда кўтарилиб кетишига ва камбағалларни зарурий эҳтиёжларини қондиришдан маҳрум бўлишларига олиб келади. Ҳолбуки, ҳабибимиз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ашъарий қабиласини танг аҳволларда ўзаро раҳм-шавқат, ўзгани ўзидан устун қўйиш каби сифатларини барчага мақтаб шундай деганлар:
إنَّ الأشْعَرِيِّينَ إذا أرْمَلُوا في الغَزْوِ، أوْ قَلَّ طَعامُ عِيالِهِمْ بالمَدِينَةِ، جَمَعُوا ما كانَ عِنْدَهُمْ في ثَوْبٍ واحِدٍ، ثُمَّ اقْتَسَمُوهُ بيْنَهُمْ في إناءٍ واحِدٍ، بالسَّوِيَّةِ، فَهُمْ مِنِّي وأنا منهمْ (أخرجه مُسلم).
яъни: “Ашъарийлар ғазотда озиқ-овқат танқислигига учрасалар ёки Мадинада оилаларининг егулиги озайиб қолса, ўзларидаги бор нарсаларини бир матога тўплаб, кейин уни ўрталарида бир идишда баб-баробар тақсимлашади. Шундай экан, улар мендан ва мен уларданман” (Имом Муслим ривояти).
Олтинчи: Ушбу синовли кунларда намозларни уйда жамоат бўлиб ўқиш, дуо қилиш, нафл рўза тутиш, Қуръони карим тиловати билан машғул бўлиш, тунлари қоим бўлиб ибодат қилиш орқали Аллоҳ таолога яқин бўлишга интилиш. Шояд, шулар нажот берса!
Еттинчи: Касалликка чалиниб дард чекаётган кишиларнинг дардига малҳам бўлишга, оғриғини ҳис қилишга ҳаракат қилиш. Зинҳор, бу дардга чалинган кимсага нисбатан таҳқир ва масхара назари билан боқмаслик. Ваҳолангки, бу мусибат бутун умматнинг бошига келган ва ундан ҳеч ким омонда эмас. Расулимиз соллаллоҳу алайҳи васаллам мўмин инсон қандай бўлишини баён қилиб шундай деганлар:
مَثَلُ الْمُؤْمِنِينَ فِي تَوَادِّهِمْ وَتَرَاحُمِهِمْ وَتَعَاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ؛ إِذَا اشْتَكَىٰ مِنْهُ عُضْوٌ تَدَاعَىٰ لَهُ سَائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَرِ وَالْحُمَّىٰ (مُتفق عليه).
яъни: “Мўминлар ўзаро раҳму шафқатда, меҳру муҳаббатда бир жасад кабидирлар, агар унинг бир аъзоси оғриб қолса, қолган бутун жасад бедорлик ва иситма билан оғриққа жавоб беради” (Муттафақун алайҳ).
Саккизинчи: Мусибат етган пайтда нафсни тергаб, уни ҳисоб-китоб қилиш. Мусибатлар – бу, охиратни эсга солувчи воситадир. Тавбага шошилиш, истиғфорни кўп айтиш, ибодат ва итоатга ўтиш, гуноҳ ва маъсиятлардан батамом тийилиш балодан нажот топиш йўлидир. Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилган:
وَمَا كَانَ اللهُ مُعَذِّبَهُمۡ وَهُمۡ يَسۡتَغۡفِرُونَ (سورة الأنفال: 33)
яъни: “Модомики, улар истиғфор айтар эканлар, Аллоҳ уларни азабловчимас” (Анфол сураси, 33-оят).
Тўқизинчи: Саломатликни асраш, вирусдан ҳимояланиш бўйича соҳа мутахассислари, тиббиёт олимлари ва масъуллар томонидан берилаётган кўрсатма ва тавсияларга қатъий амал қилиш. Чунки, ўзининг ва бошқаларнинг ҳаётини сақлаб қолишда ҳар бир инсоннинг ўз ўрни бор. Ибни Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам:
السَّمْعُ وَالطَّاعَةُ عَلَىٰ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ فِيمَا أَحَبَّ وَكَرِهَ، مَا لَمْ يُؤْمَرْ بِمَعْصِيَةٍ، فَإِذَا أُمِرَ بِمَعْصِيَةٍ، فَلَا سَمْعَ وَلَا طَاعَةَ (متفق عليه).
яъни: “Модомики мусулмон киши гуноҳ ва маъсиятга буюрилмас экан яхши кўрган нарсасида ҳам, ёмон кўрган нарсасида ҳам (иш бошиларга) қулоқ солиши ва итоат қилиши вожибдир. Қачонки, гуноҳ ва маъсиятга буюрилса, қулоқ солинмайди ва итоат қилинмайди” (Муттафақун алайҳ).
Ўнинчи: Мусулмон киши мусибат келган вақтда маънавий ибодатлар бўлмиш сабр, ишонч, яхши ният ва Аллоҳ таолога ҳақиқий таваккул қилиш кабиларни жонлантириш билан бирга, ўзини ва ўзгаларни вирус балосига дучор бўлишдан асрайдиган моддий сабабларга риоя қилиши лозим.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
раисининг биринчи ўринбосари
Ҳомиджон Ишматбеков