ҲИЖРИЙ ТЎҚҚИЗИНЧИ ЙИЛДАГИ МУҲИМ ҲОДИСАЛАР

ТАБУК ҒАЗОТИ

Арабистон яриморолида Ислом давлати пайдо бўлганини эшитган румликлар ўзларининг форслар билан давом этиб келаётган душманликларини унутишди ва зудлик билан мусулмонларга қарши лашкар тўплай бошлашди.

Улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Бусродаги Рум ҳокимига юборган элчилари Ҳорис ибн Умайр Аздийни ўлдиришди.

Ҳижрий саккизинчи йилнинг жумодул аввал ойида улар мусулмонларнинг Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам томонларидан юборилган уч мингга яқин аскари билан Муътада тўқнаш келишди.

Кўриниб турибдики, насоролар Ислом ва мусулмонлар учун жиддий хавфга айланишган эди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга румликларнинг яна катта лашкар тўплаётгани ҳақида хабар келди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларни Румга қарши ғазотга тайёргарлик кўришга буюрдилар.

Бу давр ниҳоятда қийинчилик вақти бўлиб, жуда иссиқ эди. Мевалар пишган, одамлар мевалардан баҳраманд бўлиб, соя-салқинда дам олишни хоҳлайдиган вақт эди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, одатда, бирор ғазотга чиқадиган бўлсалар, очиқ айтмас, бошқа томонга бормоқчи эканларини айтиб туриб, кейин мақсад қилинган тарафга юрар эдилар. Аммо Табук ғазотида бундай қилмадилар. Машаққатли, узоқ ва шиддатли пайтда душманнинг кўплигини эътиборга олиб одамлар ўзига яраша тайёргарликларини кўрсинлар деб очиқ айтдилар. Одамларни тайёргарлик кўришга буюрар эканлар, Рум билан уруш қилиш ниятида эканларини билдирдилар.

Сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жиддийлик билан сафарга отландилар. Одамларни керакли нарсаларни олиб, шошилишга амр қилдилар.

Бой кишиларни хайр-эҳсон қилишга, улови йўқ мужоҳидларга улов олиб беришга қизиқтирдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жумодул аввал ойида ўттиз мингга яқин киши билан йўлга чиқдилар.

Бир гуруҳ мусулмонлар ҳеч шак-шубҳалари бўлмаса ҳам, ўзларича «Қолса бўлаверса керак», деган ният билан ғазотдан қолишди. Уларнинг ичида Каъб ибн Молик, Мурора ибн Рабийъ, Ҳилол ибн Умайя, Абу Хайсама, Умайр ибн Ваҳб ва бошқа саҳобалар бор эди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Санийятул вадоъ номли жойга лашкаргоҳ қурдилар. Мунофиқларнинг бошлиғи Ибн Салул эса ундан пастрокда алоҳида лашкаргоҳ қурди. Кейинроқ одамларини олиб йўлдан қайтди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Табукда йигирма кун турдилар. Ўртада уруш бўлмади. Сўнг ортга қайтдилар. Ана шундай қийинчиликларга Аллоҳнинг розилигини деб чидаганлари учун Аллоҳ Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам, муҳожирлар ва ансорларнинг тавбасини қабул қилди.

Табук ғазоти Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларидаги охирги ғазот эди. Ундан кейин у зотнинг ҳаётларининг охиригача ғазот бўлмади.

ҒАЗОТ ВА САРИЙЯЛАР ҲАҚИДА

Биз Исломдаги ғазот ва сарийяларга алоҳида бир назар ташлаб чиқишимиз лозим. Бу масалада тўғри англашимиз зарур бўлган нуқталар мавжуд. Агар сийрат китобларини яхшилаб ўрганадиган бўлсак, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг умрлари фақат ғазотларда ўтганга ўхшаб кўринади. Сийрат китобларимизнинг кўп саҳифалари айнан ғазот ва сарийяларга бағишланган. Бунинг устига, «Китобул мағозий» – «Ғазотлар китоби» номли алоҳида китоблар борлигини, барча ҳадис китобларимизда ҳам худди шу номли китоблар (боблар) борлигини эътиборга олсак, юқоридаги фикр яна ҳам кучаяди. Лекин бир ўйлаб кўрайликчи, ҳақиқатан ҳам, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг умрлари ғазотларда ўтганми? Ҳақиқатан ҳам у зот ва саҳобалар жанг ишқибозлари бўлганмилар?

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам қирқ ёшларигача, яъни пайғамбар бўлгунларича тинч-осойишта ҳаёт ке чирдилар. Пайғамбар бўлганларидан кейин ҳам Ислом даъватининг салкам ўн уч йиллик Макка босқичида бировга қўл кўтариш на у зотнинг ва на саҳобаларнинг хаёлларига ҳам келмади. Балки улар доимий равишда мушрикларнинг зулми остида эзилиб яшадилар. Фақатгина ҳижратнинг биринчи йилида Қуръони Карим таъбири билан айтилганда

«Ўзларига қарши уруш очилганларга зулм қилингани учун уларга (уруш учун) изн берилди» (Ҳаж сураси, 39-оят).

Ҳа, мусулмонлар ўзларига кофирлар томонидан бўлаётган зулмни қайтариш учунгина урушишга мажбур бўлдилар. Уша пайтдаги мусулмонлар икки умумий қоидага асосланиб уруш қилишлари мумкин эди, холос.

Биринчиси: «Фитна қатлдан ёмонроқдир» (Бақара сураси, 191-оят) оятига асосланган қоида. Бунда мусулмонларга қарши фитна қўзиб, уларни динларидан қайтаришга уринганларга қарши уришилди.

Иккинчиси: «Қасос олишда сизларга ҳаёт бор, эй ақл эгалари!» (Бақара сураси, 179-оят) оятига асосланган қоида. Бунда мусулмонларни ўлдирганлардан қасос олиш учун жанг қилинди.

Уламоларимиз Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари шахсан иштирок этган ҳарбий юришни «ғазот» деб атайдилар. У юришда жанг бўлганми, бўлмаганми, фарқи йўқ.

Қамровлироқ таъриф: ғазот – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага кибор саҳобалардан бирини ўринбосар қилиб қолдирганларидан сўнг ўзлари ҳарбий қўшинга бош бўлиб, бирор ерга бир мақсад билан боришларидир (унда жанг бўлган-бўлмаганидан қатъи назар).

Худди ана шу эътибордан тарихчиларимиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларида (Ҳудайбия сулҳи ва қазо умра сафарларини ҳам қўшиб ҳисоблаганда) йигирма саккизта ғазот бўлганини таъкидлайдилар.

Келинг, ўша ғазотларнинг рўйхатини бўлиб ўтган йили тартиби асосида кўриб чиқайлик. Ғазотларнинг 9 тасида жанг бўлган, уларга ишора қилиб ўтамиз.

1. Ваддон (Абво) ғазоти.
2. Бувот ғазоти.
3. Сафавон (биринчи Бадр) ғазоти.
4. Зул ушайра ғазоти.
5. Катта Бадр ғазоти (жанг бўлган).
6. Кудрдаги Бану Сулайм ғазоти.
7. Бану Қайнуқоъ ғазоти.
8. Савиқ ғазоти.
9. Зу амарр ғазоти.
10. Буҳрон ғазоти.
11. Уҳуд ғазоти (жанг бўлган).
12. Ҳамроул асад ғазоти.
13. Бану Назир ғазоти.
14. Охирги (учинчи) Бадр ғазоти.
15. Давматул жандал ғазоти.
16. Хандақ (Аҳзоб) ғазоти (эканг бўлган).
17. Бану Қурайза ғазоти (жанг бўлган).
18. Бану Лиҳён ғазоти.
19. Бану Мусталиқ (Мурайсиъ) ғазоти (жанг бўлган).
20. Ҳудайбия ғазоти.
21. Ғоба (Зу қарад) ғазоти.
22. Хайбар ғазоти (жаиг бўлган).
23. Зотур-риқоъ ғазоти.
24. Қазо умра ғазоти.
25. Макка фатҳи ғазоти (жанг бўлган).
26. Ҳунайн ғазоти (жанг бўлган).
27. Тоиф ғазоти (жанг бўлган).

Рўйхатдан яққол кўриниб турибдики, фақат тўққизта ғазотдагина жанг бўлган. Қолганлари эса жангсиз, ҳарбий юришдан иборат бўлган, холос. Энди жанг бўлган ғазотлар бўйича баъзи маълумотларни ўрганиб чиқайлик.

Уламоларимиз Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари шахсан иштирок этмаган ҳарбий юришларни “сарийя” деб атайдилар.

Қамровлироқ таъриф: сарийя – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бирор мақсадни кўзлаб, бир саҳоба бошчилигида юборган махфий жанговар гуруҳдир (унда жанг бўлган-бўлмаганидан қатъи назар).

Муҳаққиқ уламоларимиз ана шундай сарийялар ўттиз саккизта бўлгани ҳақида маълумот берадилар. Уларнинг кўпчилиги ё сарийя бошлиғининг исми, ёки қаерга юборилган бўлса, ўша ернинг номи билан аталади. Асосан сарийялар душмандан хабар олиш ёки устидан ўлим ҳукми чиққан жиноятчини жазолаш учун бўлган. Баъзан икки тараф тўқнашиб, жанг бўлган ҳолатлар ҳам бор.

Яна муҳаққи уламоларимизнинг таъкидлашларича, ушба ғазот ва сарийяларда икки томондан ҳаммаси бўлиб минг кишидан кўпроқ одам ҳалок бўлган. Агар бу ҳисобни озирги кунимиз ҳисоблари билан солиштириб кўрадиган бўлсак, ҳеч нарса эмас. Тасаввур ҳосил қилиш учун иккинчи аҳон урушида 70 миллион кишининг ёстиғи қуриганини слашнинг ўзи кифоя бўлса керак. Пайғамбар соллаллоҳу айҳи васаллам даврларидаги урушлардаги йўқотишлар озирги кундаги баъзи футбол ишқибозлари орасида келиб иққан тўқнашувлардақи йўқотишларга тўғри келади десак, муболаға қилмаган бўламиз.

Энди сийрат китобларининг кўп қисмини ғазот ва сарийялар ҳақидаги хабарлар эгаллагани ҳақида фикр юритайлик.

Ўйлаб кўрадиган бўлсак, уруш ўз номи билан уруш. У барча жамиятларда алоҳида эътиборни тортиб келган. Ҳозирги унда ҳам қаерда салгина жанжал чиқса, дунёнинг барча ахборот воситалари эътиборни ўша ерга қаратишади. Эҳтимол, ўша жанжал урушга айланмай тинчиб кетар. Аммо барибир кишилар эътиборини тортади, ўзига қаратади. Инсон табиати ўзи шундай. Тинч нарсага эмас, нотинч нарсага алоҳида эътибор беради. Илмий марказда тер тўкиб, оламшумул кашфиётлар қилаётган минглаб олимлар ҳақида биров ўйлаб ҳам қўймайди. Аммо кўчага чиқиб, намойиш қилган уч-тўрт кишига бутун дунё алоҳида эътибор, қизиқиш билан қарайди. Ўша даврда ҳам ҳар бир ғазот, ҳар бир сарийя катта эътибор билан кузатилган. Араблар авваллари ҳам бунга ўхшаш ҳарбий ҳаракатларни яхши ўрганиб, авлоддан авлодга айтиб қолдириб келишган. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларидаги ғазот ва сарийялардан нафақат уруш, балки кўпгина тинч мақсадлар кўзланган. Уларда кишиларни синаш, Ислом таълимотларини ҳаётга татбиқ қилиш ҳам ўша ҳаракатлар орқали амалга ошган. Мана шунга ўхшаш сабаблар сийрат китобларимизда ғазот ва сарийялар ҳақида кўплаб саҳифалар битилишига олиб келган. Биз эса бу нарсага тўғри кўз билан қарашимиз, ҳамма вақт ғазот билан ўтган экан, деган нотўғри тушунчага бориб қолмаслигимиз керак.

Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асосий фаолиятлари инсониятни зулматдан нурга, бебахтликдан бахтга, илмсизликдан илмга, зулмдан адолатга, ҳаромдан ҳалолга, одобсизликдан одобга, ахлоқсизликдан олий ахлоққа, қолоқликдан тараққиётга, душманликдан дўстликка, хиёнатдан садоқатга, ширкдан тавҳидга, гапнинг қисқаси, барчани икки дунёнинг бахтига, саодатига сазовор қилишдан иборат бўлган.

БИРИНЧИ ИСЛОМИЙ ҲАЖ

Ҳаж ибодати Иброҳим алайҳиссалом даврларидан буён амалга ошириб келинар эди. Ҳижрий тўққизинчи йил зулқаъда ойининг охирларида Аллоҳ таоло «Одамлардан йўлга қодир бўлганларига Аллоҳ учун Байтни ҳаж қилмоқ бурчдир» (Оли Имрон сураси, 97-оят) ояти ила мусулмонларга ҳам ҳаж ибодатини фарз қилди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вақт зиқлиги ва мушриклар Байтуллоҳни тавоф қилишлари, ораларида яланғоч тавоф этувчилар ҳам бўлишини ҳисобга олиб, бу йил ҳажга ният қилмадилар. Балки Абу Бакр розияллоҳу анҳуни ҳаж амири қилиб Маккага жўнатдилар. У киши мусулмонларнинг ҳаж ишларини бошқаришлари керак эди. Абу Бакр розияллоҳу анҳу ҳаж қилишни истаган уч юз киши билан ҳажга жўнаб кетдилар.

Абу Бакр розияллоҳу анҳу ўз шериклари билан ҳажга жўнаб кетгандан кейин Бароат (Тавба) сурасининг аввалида келадиган ояти карималар нозил бўлди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳуни чақириб: «Бароатнинг аввалидаги бу қисса ила чиқ, қурбонлик куни одамлар ичида эълрн қил: кофир жаннатга кирмас. Бу йилдан кейин мушрик ҳаж қилмас. Байтуллоҳ яланғоч тавоф қилинмас. Кимнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларида ахди бўлса, у ўз муддатига етказилур», дедилар.

Ҳазрати Алий розияллоҳу анҳу Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Азбо номли туяларини миниб, йўлга тушдилар ва йўл давомида Абу Бакр розияллоҳу анҳута етиб олдилар.

ЭЛЧИЛАР ЙИЛИ

Ҳижрий тўққизинчи йил «элчилар йили» номини олган, чунки асосан шу йили турли қабилаларнинг элчилари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, ўз қабилалари номидан Исломни қабул қилганларини эълон қилиб, байъат қилишган.

Бу вақтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам атрофдаги подшоҳ ва амирларга ўз мактубларини юборган, Макка фатҳини тамомлаган ва Табукдан қайтиб келган эдилар.

Аллоҳ таоло Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга Маккани фатҳ қилиб берганидан сўнг энг ашаддий душман – Қурайш қабиласи Исломга киргач, Ислом қаршисидаги асосий тўсиқ олиб ташланди. Энди ҳамма гуруҳ-гуруҳ бўлиб Исломга кира бошлади.

Табук ғазоти ҳам Исломнинг кучи нақадар ўсганини яна бир бор ҳаммага яққол кўрсатди. Бу омил ҳам иккиланиб турганларнинг Исломга киришлари учун катта туртки бўлди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг подшоҳларга ва амирларга юборган мактублари ҳам ўзига яраша таъсир ўтказган эди.

Шундай қилиб Аллоҳ таолонинг инояти ила ҳижрий тўққизинчи йили Мадинаи мунаввара томон турли элчилар оқиб кела бошлади...

ҲИЖРИЙ ЎНИНЧИ ЙИЛДАГИ МУҲИМ ҲОДИСАЛАР

ВИДОЛАШУВ ҲАЖИ

Ҳижрий ўнинчи йил зулҳижжа ойида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг Исломдаги биринчи ва охирги ҳажларини қилдилар. У зот мазкур ҳаждаги хатти-ҳаракатлари ва айтган сўзлари билан бу ҳаж видолашув ҳажи эканини билдирдилар. Шунинг учун ҳам ушбу ҳаж тарихда «Видолашув ҳажи» номи билан қолган.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга видолашув ҳажида юз мингдан ортиқ киши иштирок этган. Бу ўша вақтлар ўлчовида мисли кўрилмаган иш эди. Ана шу одамларнинг ҳаммаси мазкур тарихий воқеанинг жонли гувоҳи бўлганлар.

Биз видолашув ҳажи борасидаги ривоятлар ичидан Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳунинг ривоятларини ихтиёр қилдик. У киши видолашув ҳажига бориб келгунча Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг туяларини етакловчи бўлганлар. Шунинг учун ҳам ҳар бир нарсани тартиб билан ёдлаб олиб, айтиб берганлар. Ушбу ҳадис Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳажларини тўлиқ васф қилувчи ҳадисдир.

Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳажлари ҳақида гапириб беришни сўрашганида, бунга жавобан тўққизта бармоқларини юмиб кўрсатиб туриб, қуйидагиларни айтганлар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тўққиз йил ҳаж қилмай турдилар. Сўнг ўнинчи йили одамлар ичида «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаж қилурлар» деб эълон қилдирдилар. Мадинага жуда кўп одамлар етиб келишди. Уларнинг барчаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга иқтидо қшципни, у зотнинг амалларига ўхшаш амал қилишни хоҳлар эди.

У зот билан чиқиб, Зулҳулайфага етиб келдик. Шу ерда Асмо бинт Умайс розияллоҳу анҳо Муҳаммад ибн Абу Бакрни туғди ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайхи васалламга «Қандай қилай?» деб одам юборди. У зот: «Ғусл қил, бирор мато билан қонни тўс ва эҳромга кир», дедилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидда на-моз ўқидилар. Сўнг Қасвога миндилар. Туялари у зотни кў-тариб, Байдода турганида қарасам, у зотнинг қаршиларида охирини кўз илғамайдиган даражада кўп уловли ва пиёда одам кетмоқда. Унг томонларида ҳам, чап томонларида ҳам, орқа томонларида ҳам худди шундай.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам орамизда кетмоқдалар. У зотга Қуръон нозил бўлмоқда ва унинг таъвилини билиб турибдилар. У зот нима амал қилсалар, биз ҳам қилиб турибмиз. У зот: «Лаббайкаллоҳумма лаббайк, лаббайка лаа шарийка лака лаббайк, иннал ҳамда, ван-ниъмата лака вал-мулк. Лаа шарийка лак», деб тавҳид талбиясини айтдилар.

Одамлар ҳам ўзлари айтиб юрган талбияни айтдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ундан бирор нарсани рад қилмадилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам талбияларида давом этдилар».

Жобир розияллоҳу анҳу сўзларида давом этиб, яна шуларни айтадилар:

«Ҳаждан бошқа нарсани ният қилмаган эдик. Умрани билмас эдик. Токи у зот билан Байтуллоҳга етиб борганимизда рукнни истилом қилдилар. Уч марта рамл (полвон юриш), тўрт марта оддий юриш билан тавоф қилдилар. Сўнг Иброҳим алайҳиссаломнинг мақомларига бордилар. «Иброҳимнинг мақомини намозгоҳ тутинг» оятини қироат қилдилар. Кейин мақомни ўзлари билан Байтуллоҳнинг орасида қилиб икки ракъат намоз ўқидилар ва «Қул йаа айюҳал кафируун» билан «Қул ҳуваллоҳу аҳад»ни қироат қилдилар. Сўнг рукнга қайтиб бориб, уни истилом қилдилар.

Кейин эшикдан Сафо тепалигига чиқдилар. Сафога яқинлашган вақтларида «Сафо ва Марва Аллоҳнинг (ибодати) белгиларидандир» оятини қироат қилдилар. «Аллоҳ бошлаган нарсадан бошланглар», дедилар. Сўнг Сафодан бошладилар. Унинг устига Байтуллоҳни кўрадиган бўлиб чиқдилар. Аллоҳга тавҳид ва такбир айтдилар ва: «Лаа илааҳа иллаллоҳу вахдаҳу лаа шарийка лаҳ, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува ъалаа кулли шайъин қодийр. Лаа илааҳа иллаллоҳу ваҳдаҳ, анжаза ваъдаҳ ва насоро абдаҳ ва ҳазамал аҳзааба ваҳдаҳ», дедилар. Шу орада дуо ҳам қилдилар. Ушбу нарсани уч марта айтдилар.

Кейин Марва томон юриб кетдилар. Қадамлари водийга тегиши билан тезлаб, шаҳдам саъй қилдилар. Водийдан чиқиб, оддий юриш қилдилар. Марвага келганларида Сафода қилганларидек қилдилар. Саъйлари охирига етиб, Марвада турганларида: «Бундай бўлишини билганимда, қурбонлик ҳайдаб келмас эдим. Умрани ният қилар эдим. Сизлардан кимнинг атаган қурбонлиги бўлмаса, қилганини умрага айлантирсин», дедилар.

Суроқа ибн Молик: «Эй Аллоҳнинг Расули, бу нарса фақат шу йилими ёки абадийми?» деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бармоқларини бир-бирининг ичига киритиб туриб: «Умра ҳажнинг ичига кирди», деб икки марта айтдилар ва: «Йўқ! Абадий! Абадий!» дедилар.

Алий розияллоҳу анҳу Ямандан Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг туяларини олиб келганларида, Фотима розияллоҳу анҳонинг (умрадан) эҳромдан чиқиб, сурма қўйиб олганларини кўриб, бунга эътироз билдирдилар. Шунда Фотима онамиз: «Буни менга отам амр қилдилар», дедилар.

Алий розияллоҳу анҳу Ироқда юрганларида шундай дедилар: «Ушанда Фотиманинг қилган ишидан аччиқланиб, у айтган ran ҳақида сўраш учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бордим ва мен унинг қилган ишидан норози бўлганимни айтдим. Шунда у зот: «Рост айтибди. Рост айтибди. Ҳажни ният қилганингда нима деган эдинг?» дедилар. «Аллоҳим! Расулинг нимани ният қилган бўлса, ўшани ният қилдим», деган эдим», дедим. «Мен қурбонлик атаганман. Аммо сен эҳромдан чиқма», дедилар у зот».

Алий розияллоҳу анҳу Ямандан олиб келган қурбонликлар билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари билан олиб келган қурбонликлар жами бўлиб юзта эди. Одамлар ҳаммалари эҳромдан чиқиб, сочларини қисқартирдилар. Фақат Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ва қурбонлиги борлар бундай қилмадилар.

Тарвия куни у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам Минога юзландилар ва ҳажни ният қилдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уловга миниб, йўлга тушдилар. Минода пешин, аср, шом, хуфтон ва бомдодни ўқидилар. Сўнг қуёш чиққунча бироз кутиб турдилар. Кейин жун дан бўлган қуббаларини Намирага тикишга амр қилдилар ва юриб кетдилар. Қурайшликлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳам, жоҳилият вақтида Қурайш турганидек, Машъарул ҳаромда вуқуф қилишларига ҳеч шубҳа қилишмас эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса у ердан ўтиб, Арафотга етиб бордилар. Намирага тикиб қўйилган қуббаларини кўриб, ўша ерга тушдилар.

Қуёш қиёмдан оққанда у зот Қасвони олиб келишга амр қилдилар. Унга миниб, водийнинг ўртасига бордилар ва одамларга шундай хутба қилдилар: «Эй инсонлар! Сўзимни диққат билан тингланг! Билмадим, балки шу йилдан кейин бу ерда сиз билан бошқа кўришмасман.

Эй инсонлар! Албатта, қонларингиз ва молларингиз то Аллоҳ билан юзма-юз бўлмагунингизча сизларга мана шу кунингиз, мана шу ойингиз каби ҳаромдир (муқаддас, дахлсиз). Сизлар албатта Роббингизга рўбарў келасиз ва У сизларни қилган ишларингиздан саволга тутади. Мен сизларга етказдим. Кимда бировнинг омонати бўлса, уни эгасига топширсин. Рибонинг ҳар қандай тури бекор қилингандир. Бироқ қарзнинг аслини бериш керак. Зулм ҳам қилманг, зулмга дучор ҳам бўлманг. Аллоҳнинг амри билан рибохўрлик энди тақиқланди. Биринчи бўлиб бекор қилинган рибо амаким Аббос ибн Абдулмутталибнинг рибосидир. Жоҳилият даврида эътиборда бўлган барча қон даъволари ҳам бутунлай бекор қилинди. Сизлардаги биринчи бўлиб мен бекор қилган қон даъвоси эса жияним Ибн Рабийъа ибн Ҳорис ибн Абдулмутталибнинг даъвосидир. У Бану Саъд ибн Лайсга эмизиш учун берилган бола эди, Ҳузайл қабиласи қатл қилди.

Эй инсонлар! Бугун шайтон бу ерларда унга қуллик қи-линишидан абадий умидсиз бўлди. Бироқ бу бекор қилганларимдан бошқа эътиборсиз қараган нарсаларингизда ҳам унга эргашсангиз, бу ҳам уни мамнун этади. Динингизни ҳимоя қилиш учун булардан огоҳ бўлинг!

Эй инсонлар! «Аллоҳ ҳаром қилган нарсанинг ададига мослаш учун уни бир йил ҳалол қилурлар, бир йил ҳаром қилурлар. Натижада Аллоҳ харом қилган нарсани ҳалол қилурлар. Уларга амалларининг ёмонлиги чиройли кўрсатилди. Аллоҳ кофир қавмларни ҳидоят қилмас...» (Тавба сураси, 37-оят). Замон (давр) Аллоҳ осмонлар ва ерни яратган кундаги асл ҳолатига қайтди. «Аллоҳнинг ҳузурида ойларнинг сони осмонлару ерни яратган кунидаги Аллоҳнинг битигида бўлган ўн икки ой бўлиб, улардан тўрттаси ҳаромдир...» (Тавба сураси, Зб-оят). Учтаси кетма-кет: зулқаъда, зулҳижжа ва муҳаррам, тўртинчиси эса жумодул охир ва шаъбон орасидаги ражабдир.

Эй инсонлар! Сизларнинг аёлларингиз устида ҳаққингиз бор, шунингдек, уларнинг ҳам сизнинг устингизда ҳақлари бор. Сизнинг улар устидаги ҳаққингиз уларнинг сиз ёқтирмаган ҳеч кимни уйингизга киритмасликлари ва очиқ-ойдин фаҳш ишга қўл урмасликларидир. Агар улар сиз рози бўлмаган бирон иш қилсалар, Аллоҳ сизларга уларни ётоқларида тарк этишингизга, унчалик оғритмайдиган қилиб уришингизга рухсат беради. Аёлларнинг сизнинг устингиздаги ҳақлари эса уларни озиқ-овқат ва кийим-кечаклар билан етарлича таъминлашингиздир. Аёлларга яхши муомалада бўлинг. Зеро, улар сизнинг измингиздаги ўзлари учун ҳеч нарсага эга бўлмаган асиралардир. Бунинг устига, сизлар уларни Аллоҳнинг омонати сифатида қабул қилиб олдингиз. Уларнинг фаржлари сизларга Аллоҳнинг калимаси билан ҳалол бўлди. Ақлингизни ишлатинг!

Эй инсонлар! Сўзимни яхшилаб тинланг! Зеро, мен етказиб қўйдим. Дарҳақиқат, мен сизларга иккита нарсани ташлаб кетмоқдаман, агар унга қаттиқ ёпишсангиз, асло залолатга кетмай-сиз. Улар Аллоҳнинг Китоби ва Пайғамбарининг суннатидир.

Эй инсонлар! Сўзимни яхшилаб эшитиб, ақлингизга жойлаб олинг! Билингки, ҳар бир мусулмон мусулмонга биродар ва барча мусулмонлар ака-укадирлар. Ҳеч кимга то диндош биродари ўзига тегишли нарсани кўнгли рози бўлиб бермасдан туриб, уни олиш ҳалол бўлмайди. Бундай қилиш билан ўз нафсингизга зулм қилмангиз! Аллоҳим, етказа олдимми?[1] Сизлар мен ҳақимда сўралурсизлар. Хўш, нима дейсизлар?»

«Албатта, етказганингизга, адо этганингизга ва насиҳат қилганингизга гувоҳлик берамиз», дейишди.

Шунда у зот кўрсаткич бармоқларини осмонга кўтариб, кейин одамларга қаратиб тушириб туриб: «Аллоҳим! Узинг гувоҳ бўл!» деб уч марта айтдилар.

Сўнг азон ва иқома айттириб, пешинни, кейин яна иқома айттириб, аср намозини адо этдилар. Иккисининг орасида ҳеч нарса ўқимадилар.

Сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам улов миниб, мавқифга бордилар. Туялари Қасвонинг қорнини харсангларга (тўғри) қилдилар, пиёдалар оқимига қарши туриб, ўзлари қиблага қарадилар. Шу зайлда қуёш ботгунга қадар турдилар.

Кейин Усомани орқаларига мингаштириб, қайтишни бошладилар. У зот Қасвонинг жиловини қаттиқ тортганларидан унинг боши эгарнинг қошига тегай деб қолди. У зот ўнг қўллари билан ишора қилиб: «Эй одамлар! Сокин бўлинглар! Сокин бўлинглар!» дер эдилар. Қачон қумтепачалардан бирига келганда туя унга чиқиб олиши учун жиловни бироз бўшатар эдилар.

Муздалифага етиб келганларидан кейин шом ва хуфтонни бир азон ва икки иқома билан адо этдилар. Уларнинг орасида ҳеч нарса ўқимадилар.

Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тонг отгунга қадар ёнбошладилар. У зотга субҳ аён бўлгач, азон ва иқома билан бомдодни ўқидилар.

Кейин Қасвога миниб, Машъарул ҳаромга келдилар. Қиблага қараб дуо қилдилар. Такбир, таҳлил ва тавҳид сўзлари айтдилар. Тонг жуда ҳам ёришгунгача шу ҳолда турдилар.

Қуёш чиқмасдан олдин жўнадилар. Фазл ибн Аббосни туяларига мингаштириб олдилар. У гўзал сочли, оппоқ ва чиройли йигит эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам отланганларида аёллар (ҳавдаж-тахтиравонда) тезлаб ўтиб қолишди. Фазл уларга назар сола бошлади. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлларини Фазлнинг юзига қўйиб, унинг юзини бошқа томонга бурдилар. У зот Батну Муҳассирга келганларида туяни бироз илдамлатдилар.

Сўнгра Жамратул куброга чиқадиган ўрта йўлга тушдилар. Дарахт олдидаги Жамрага келиб, еттита тошнинг ҳар бирини такбир айтиб отдилар.

Кейин бурилиб, қурбонлик сўядиган жойга бордилар. Олтмиш учтасини ўз қўллари билан, қолганларини эса Алий сўйдилар. У зот уни ўз қурбонликларига шерик қилдилар.

Сўнг марҳамат қилиб, ҳар бир туядан бироздан гўштни қозонга солдириб, пиширтирдилар. Икковлари ундан еб, шўрвасидан ичдилар.

Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (уловга) миниб, ифоза тавофини қилдилар. Маккада пешинни ўқидилар. Замзам тарқатаётган Бану Абдулмутталибнинг ол-дига келиб: «Тортинглар! Эй Бану Абдулмутталиб! Одамлар сиқоянгизни[2] олиб қўйиши мумкин бўлмаганида, мен ҳам сизлар билан бирга сув тортган бўлар эдим», дедилар. Улар бир пақирда сув узатишди. У зот ундан ичдилар».

Имом Муслим ва Абу Довуд ривоят қилишган.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳажни тамом қилганларидан кейин Мадинаи мунавварага йўл олдилар.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

ҲИЖРИЙ ЎН БИРИНЧИ ЙИЛДАГИ МУҲИМ ҲОДИСАЛАР

МУҲИМ САНАЛАР

[1] Шу жойгача бўлган видолашув ҳажининг тўлиқ матни Ибн Ҳишомнинг «Ас-Сийратун-набавийя» асаридан олинган.

[2] «Сиқоя» сўзи «суғориш» деган маънони билдириб, ҳожиларга Сув етка-зиб беришни англатади. Ҳозирги кунгача ҳам сиқоя билан Аббос ибн Абдул-мутталибнинг авлодлари шуғулланишади.