Қуръони каримни бутун оламларни ҳидоят қилиш учун нозил қилган Аллоҳ таолога Ўзининг жалолига муносиб ҳамду санолар;
Ўзига нозил этилган Китобни умматларига етказиб, унга амал қилишни ўргатган Пайғамбаримиз Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламга мукаммал ва муаттар салавоту дурудлар;
Пайғамбар алайҳиссаломдан Қуръони каримни ўта аниқлик ила ўрганиб, унга мисли кўрилмаган ихлос ила амал қилган саҳобаи киромларга Аллоҳнинг ризвонлари бўлсин.
Қуръони каримга иймон келтирган, уни ўргатган, ўрганган ва амал қилган ҳар бир мусулмонга Аллоҳнинг раҳмати, хайри баракаси ёғилсин.
Меҳрибон Раббимиз Ўзи яратган дунёда Ўзи яратган инсон қандай ҳаёт кечиришини баён қилиб бериш учун самовий китоблар нозил қилиб туришни ирода қилгани маълум. Инсоният тараққий этиши жараёнида нозил қилинган самовий китоблар – Забур, Таврот ва Инжилда Аллоҳ таоло мазкур китоблар нозил қилинаётган давр ва шарт-шароитларни эътиборга олгани ҳам аён. Яъни, ушбу китоблар инсоният тарихидаги маълум бир босқич учун кўзланган эди. Улардан аввалгиси ўз вазифасини ўтаб бўлганидан сўнг кейингиси келиб, уни амалдан қолдирар ва ўзига белгиланган вазифани адо этишга киришар эди. Аллоҳ таолонинг Ўзига маълум ҳикмат борки, ана шу илоҳий китоблар туширилган халқлар ўзларига юклатилган масъулиятни муваффақият ила адо эта олмади. Улар ўзларига нозил қилинган самовий китобнинг аслиятини сақлаб қола олмади ҳамда янги самовий китоб келганида эскиси амалдан қолиши ҳақидаги илоҳий кўрсатмани бузди. Баъзи аҳли китоблар ҳасад қилган ҳолда янги самовий китобни инкор этиб, эскисини маҳкам ушлаб олди. Улар ўзлари ихтиро этган ботилни тўғри қилиб кўрсатиш учун илоҳий китобга ўзгартиш киритишдан ҳам қайтмади. Шу тарзда ҳозирда сақланиб қолган эски илоҳий китоблар ҳақни ботилдан ажратиб бўлмайдиган ҳолга келиб қолди.
Ўзи яратган инсониятни гўдаклигидан тарбия қилиб келган Аллоҳ таоло инсоният камолга етганида унга энг мукаммал, қиёматгача амалда қолувчи, ҳар замон ва ҳар маконда инсонни икки дунё саодатига бошловчи ҳамда абадий мўъжиза бўлмиш китобини – Қуръони каримни нозил этишни ирода қилди. Ҳакийму Хобийр сифатига соҳиб бўлган Зот – Аллоҳ таоло мазкур китобини нозил этиш учун энг муносиб вақтни, энг муносиб жойни, энг муносиб тилни ва энг муносиб халқни ихтиёр қилди.
Энг муносиб вақт деганда, инсониятнинг Қуръони каримга эҳтиёжи роса тушиб турган вақтни кўзда тутмоқдамиз. Чунки ўша вақтда инсоният батамом жоҳилият ботқоғига ботиб қолган, самовий китоблар ўз вазифасини ўтаб бўлган, инсониятни ҳидоятга бошловчи янги илоҳий таълимотга эҳтиёж кучайган бир вақт эди. Аллоҳ таоло ана шундай бир вақтда ўзининг мукаммал ҳидоят маёғи бўлмиш Қуръони каримни нозил этди.
Энг муносиб жой деганда, Аллоҳ таоло Қуръони каримни нозил этиш учун танлаган макон: Маккаи Мукаррама, Мадинаи Мунаввара ва уларга боғлиқ ерларни кўзда тутмоқдамиз. Бутун олам учун ҳидоят маёғи бўлмиш Аллоҳнинг охирги Китобининг айнан шу маконда нозил қилиниши беҳикмат бўлмаган. Аллоҳ таоло ўз Қуръонини нозил этиш учун ихтиёр қилган жой бир қанча ўта муҳим омиллар қатори Қуръон даъватининг оламшумуллигидан ҳам келиб чиққан эди. Қуръон даъвати Аллоҳ таолонинг охирги ва ҳамма инсоният учун қиёматгача кўзланган бир даъвати эди. Бундай даъватнинг маркази қилиб Маккаи Мукарраманинг танланиши эса, у муқаддас шаҳар қуруқликнинг қоқ марказида жойлашган эди. Бу ҳикматни инсоният Қуръон оятларини ўрганиш жараёнида яқинда англаб етди. Қуръони каримнинг Анъом сурасидаги: «Бу – Биз туширган китоб муборакдир, ўзидан олдингини тасдиқловчидир. Уммул Қуро(шаҳарлар онаси)ни ва унинг атрофини огоҳлантиришинг учундир...» оятини илмий равишда ўрганаётган жўғрофия олимлари Уммул Қуро номи ила машҳур бўлган Маккаи Мукаррама ернинг қоқ марказида жойлашганини кашф қилдилар. Демак, бутун ер юзи учун мўлжалланган илоҳий китоб Қуръони каримни нозил қилишга энг муносиб жой деб ер куррасининг қоқ ўртаси ихтиёр қилинган экан.
Энг муносиб тил деганда, Аллоҳ таоло ўзининг охирги ва мукаммал рисоласи маъноларини ифода этиш учун ихтиёр қилган тилни – араб тилини кўзда тутмоқдамиз. Дарҳақиқат, Қуръони каримдек қиёматгача боқий қолиши лозим бўлган илоҳий дастур учун ўзига хос имкониятларга эга бўлган тил керак эди. Қуръони каримдек ҳидояти бутун инсониятни қиёматгача икки дунё саодатига бошлаши лозим бўлган илоҳий китоб учун мазкур масъулиятни адо эта оладиган тил керак эди. Қуръони каримдек ҳар бир лафзи, ибораси, жумласи ва ояти ҳамда уларнинг маънолари илоҳий мўъжиза бўлган китоб учун алоҳида хусусиятларга эга тил керак эди. Ана ўша тил – араб тили эди. Қуръони карим нозил бўлгандан ҳозиргача барча илмий баҳсларда Аллоҳнинг охирги ва мукаммал каломининг баёни учун фақат араб тили муносиб тил экани қайта-қайта таъкидланмоқда.
Энг муносиб халқ деганда ўша, Қуръони карим нозил бўлган даврда Арабистон ярим оролида яшаб турган арабларни кўзда тутмоқдамиз. Дунёдаги барча халқлар қатори ўша вақтдаги арабларнинг ҳам яхши ва яхши бўлмаган томонлари бор эди. Аллоҳ таолонинг ҳикмати ила Ул Зот Қуръони каримни биринчи бўлиб қабул қилиб олишга танлаган халқнинг – арабларнинг яхши сифатлари ҳам, яхши бўлмаган сифатлари ҳам Қуръони карим учун хизмат қиладиган бўлди. Араблар ўша даврнинг энг жоҳил, энг илмсиз, энг урушқоқ, энг тартибсиз халқи эди. Улар Қуръони карим нозил бўлганидан сўнг қисқа муддат ўтиши билан энг маданиятли, энг билимдон, энг одобли ва энг тартибли халққа айланди. Ана шу Қуръони каримнинг мўъжизаларидан бири эди. Агар Аллоҳ таоло ўзининг охирги китобини ўша даврнинг энг билимдон, энг маданиятли ва қадимдан етакчилик қилиб келаётган халқига нозил қилганида ушбу мўъжизани инсонлар англай олмас эди. Кишилар бу халқ азалдан илмли, маданиятли, интизомли ва одобли, пешқадам халқ эди, энди бизга илоҳий калом тушди, деб даъво қила бошлади, дер эди. Арабларнинг Қуръони каримни қабул қилиб олиши учун хизмат қилган яхши сифатларидан бири, уларнинг ёдлаш қобилиятларининг кучлилиги эди. Улар ўқиш-ёзишни билмаганларидан ҳамма нарсани – тарихни, насабларини, турли қасидаларни ёдлаб олиб, авлоддан авлодга ўтказиб келишар эди. Ана ўша хислат Қуръони каримни ҳам ўта аниқлик билан ёдлаб олиб, авлоддан авлодга ўтказишга хизмат қилди. Албатта, Аллоҳ таоло ўз Қуръонини арабларга бевосита туширавергани йўқ. Балки уларнинг ичидан, нафақат арабларнинг ичидан, балки бутун инсоният ичидан энг афзалини – Муҳаммад ибн Абдуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни танлаб олиб, ўша зотга нозил қилди. У зот эса, ўз умматларига Аллоҳнинг каломини етказдилар. Чунки Аллоҳ таолонинг бу борадаги одати шу эди. Ана ўша урф бўлиб қолган одатга биноан, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга илоҳий каломни Жаброил алайҳиссалом келтириб турдилар. Олам тарихидаги энг муҳим ҳодиса Ҳиро ғорида рамазон ойининг ўн еттинчи кунида содир бўлди. Ўша куни тарихдаги энг улуғ иш – Аллоҳ таолонинг охирги ва мукаммал китоби нозил бўла бошлади.
М.САИДЖАЛОЛОВА,
Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус ислом билим юрти Ахборот-ресурс маркази раҳбари