Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар:«Ким бир мусулмондан дунё ғамларидан бирини аритса, Аллоҳ ундан охират ғамларидан бирини аритади. Ким бир мусулмоннинг айбини беркитса, Аллоҳ дунё ва охиратда унинг айбларини беркитади. Банда модомики биродарига ёрдам бериб турар экан, Аллоҳ унинг кўмакчиси бўлади»(Имом Муслим ривояти). Ушбу муборак ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам сизу биз умматларини меҳр-шафқатли бўлишга, ён атрофимиздаги эҳтиёжманд инсонларнинг ҳолидан хабар олишга тарғиб қилмоқдалар.

Юртимизда ёшларга ғамхўрлик давлат сиёсати даражасига кўтарилган. Уларнинг илму-ҳунар олишлари учун барча қулайликлар яратилган. Мазкур хайрли ишларга ўз ҳиссасини қўшиш мақсадида шу йилнинг 5 апрель куни Тошкент шаҳар «Новза» жоме масжиди имом-хатиби бошчилигида масжид жамоаси Учтепа туманида жойлашган 199-сонли имконияти чекланган болалар учун ихтисослаштирилган мактабга ташриф буюрди. 

Махсус мактабда ташкил этилган тадбирда имом хатиб Жалолиддин Ҳамроқулов сўзга чиқиб, илм ва унинг фазилатлари ҳақида гапириб, юртимиз азал-азалдан дунёга устоз бўлган уламолари билан машҳур бўлгани, ёшларимиз ҳам улуғ аждодларига муносиб ворис бўлишга ҳаракат қилиши лозимлигини уқтирди.

Тадбир якунида ўқувчиларга масжид маъмурияти ва ҳомийлар томонидан ўқув қуроллари, синф хоналарига ёзув доскалари тақдим этилди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Тошкент шаҳар вакиллиги 

Соҳибқирон Амир Темурни одамлар қаҳри қаттиқ ҳукмдор сифатида тасаввур қилади, хусусан, катта авлод. Негаки, собиқ шўро даври дарсликларида у золимларнинг золими сифатида тасвирланган эди. Ўқиганларимиз таъсиридами, билмадим, дарсликда берилган сурати ҳам қўрқинчли таассурот уйғотар эди кишида. Ўша таассуротлар онгимизга шу қадар сингиб кетган эканки, уни миллатимиз халоскори, миллатимиз шарафини юксалтирган буюк бобомиз ўлароқ билганимизга кўп йиллар тўлган бўлса-да, ҳозиргача ундан қўрқамиз.

Ростдан ҳам у шу даражада қаҳри қаттиқ одам бўлганми?

“Темур тузуклари”да “Очиқ юзлилик, раҳм-шафқат билан халқни ўзимга ром қилдим. Адолат билан иш юритиб, жабр-зулмдан узоқроқда бўлишга интилдим”, деб ёзилгани унинг кулар юзли, меҳрибон одам бўлганидан дарак беради. Билъакс, одамлар туруш юзлик, бадфеъл, кишининг атрофида йиғилмаслиги аён ҳақиқат.  

Кўпчиликка таниш бўлган мана бу воқеа эса фикримизни тасдиқлайди. Темур Кўрагоннинг Табризни идора қилиб турган ўғли Мироншоҳ Мирзо ичкиликка ружу қўяди. Бу ҳақда Самарқандга арз қиладилар ва аризада уни бу ишга етаклаган уч надимининг номи ҳам тилга олинади.  Ўша уч ходимнинг боши келтирилсин деган амр бўлади. Улар: Хожа Абдулқодир, Мавлоно Муҳаммад Кохий ва Устод Қутб Нойи эди. Улардан Хожа Абдулқодир қочиб қолади, қаландар бўлуб, ўзини девоналикка солиб мулкдин-мулкка кўчиб ўтиб юради. Соҳибқирон Ироққа юриш қилганда қўлга тушиб қолади. Уни тахтнинг пойига келтира­дилар. Хожа ҳофизи Қуръон эди. Азбаройи қўрққанидан баланд овозда Қуръон ўқий бошлайди. Соҳибқироннинг ғазаби лутфга мойил бўлуб:

Абдол зи бийм чанг бар мусҳаф зад

(Дарвеш қўрққанидан Қуръонга чанг солди) –

деб кулади. Ундан кейин Хожага илтифот кўрсатиб ўзига мулозим қилиб олади.

Энди тасаввур қилиб кўрайлик, агар у золим ва қаҳри қаттиқ одам бўлганида шундай мурувватпешалик қила олармиди?

У ҳар доим қардошлик ҳақига риоя қилиб келган. Жонидан тўйдириб юбормагунча қардошлари ўзига етказган зарарга чидаб келган. У 1356 йилда амир Қазағаннинг қизи Улжай Туркон оқани никоҳига олган. Қайноғаси Амир Ҳусайн ҳар доим унинг оёғидан чалишга ҳаракат қилиб келгани, ҳатто бир неча марта ҳийла-макрлар қўллаб уни ўлдиришга уринганини ҳаммамиз биламиз. Амир Ҳусайннинг душманлиги шу даражага етиб борадики, 1365 йил Самарқандда Амир Темурга яқин бир неча бекларни исён кўтаришда айблаб, уларга катта жарима солади. Амир Темур бисотидаги бор олтин ва жавоҳирларни, шунингдек, хотини Улжай Туркон оқанинг қимматбаҳо тақинчоқларини ҳам қўшиб, товонга тўлайди. “Тузуклар”ида “У (Амир Ҳусайн – муалл.) билан муросаю мадора қилишга шунчалик интилдимки, ҳатто унинг амирларига ҳам бу таъсир этиб, менга бўйсундилар” (Т.т. 44-бет), деб ёзади.

Бундан аён бўладики, Амир Темурнинг қардошлик ҳақига риоя қилиши, сулҳпарварлиги, дўстларини оғир кунларда ўз ҳолига ташлаб қўймаслиги, қалтис вазиятларда ўзини хавф-хатарга қўйиб бошқаларнинг ҳимоясига отилиши унга душманлик қилиб юрган Амир Ҳусайннинг бекларини мафтун айлаган ва улар унга хайрихоҳ бўлиб қолган.

Амир Ҳусайннинг ёмонлиги бошига бало бўлиб 1370 йил Балхда Амир Темур билан бўлган навбатдаги жангда асирга тушган. Соҳибқирон қардошлигининг ҳурматини қилиб ўшанда ҳам ўзига кўрсатган ёмонликлари учун уни ўлим жазосига ҳукм қилмаган. Хутталон ҳокими Кайхусрав хун талаб қилган. Чунки Амир Хусрав 1360 йил унинг иниси Кайқубодни ҳеч қандай сабабсиз қатл эттирган эди. Хун эса, аёнки, жонга жон билан тўланади.

Амир Ҳусайн асир тушганидан кейин унинг навкарлари ва амирлари ўлимни бўйнига олади. Аммо Амир Темур “Ахир булар аскарлар-ку?” деб барчасини афв этади ва яна аскарликка тайинлайди.

Бу ўринда ибратли тўртта ҳодиса бор: биринчиси, деҳқон экин экади, қурувчи бино қуради, аскар жанг қилади – улар жанг чоғида ўлдирилганида бошқа гап эди; иккинчиси, уларни ўлдириб юбормасдан ўз сафига қўшиб олиши унинг қўшинининг кучайишига хизмат қилган, у шу тартибда аскарлари сафини кенгайтириб бораверган; учинчиси, инсон зотининг жони сақлаб қолинган; тўртинчиси, улар ўз ҳукмдорини ҳимоя қилган, унга хиёнат қилмаган, энди эса ҳукмдорнинг ўзи йўқ – аскар эса хизмат қилиши керак. Чунки унинг ҳунари сипоҳлик. “Агар ғаним сипоҳидан бирор кимса ўз валинеъматига сидқидилдан хизмат қилиб, уруш кунларида менга қарши қилич кўтарган бўлса ҳам, ундай одамга нисбатан лутф-марҳаматлар кўрсатдим. Қошимга (паноҳ истаб) келганда, уни қадрлаб ишончини қозондим, вафодорлиги ва ҳақиқат билан хизмат қилишига ишондим” (Т.т.78-б.), дейди Соҳибқирон. Шунингдек, у ўзига душманлик қилиб юриб, кейин пушаймон бўлиб келган кишиларни кечириб юборгани, ўтган ишларни асло юзига солмаганини ҳам ёзган. Хусусан, Амир Боязид Жалойир ҳақида бундай дейди: “Хўжанд вилоятининг ҳокими эди. (Дўстона) насиҳат айласам, унга таъсир қилмади. Оқибатда ўз улусининг одамлари ўзига қарши чиқиб, олдимга кишанлаб келтирдилар. Мен (ўтган ишларни юзига солмай) унга илтифотлар кўрсатдим. Буни кўриб, ўзи (уятдан) шарманда бўлди” (Т.т. 45-бет).

Тарихий асарларда ота-бола, ака-ука тахт талашиб ғолиби мағлубини ўлдиргани, кўзига мил тортгани, умр бўйи зиндонда сақлагани ҳақида кўп ўқиганмиз. Амир Темур эса уларнинг тамоман акси ўлароқ силаи раҳмга қаттиқ амал қилган. “Фарзандлар, қариндошлар, ёру биродарлар, қўшнилар ва мен билан бир вақтлар дўстлик қилган барча одамларни давлату неъмат мартабасига етишганимда унутмадим, (молу мулк ва нақд пул билан) ҳақларини адо этдим. Ўз фарзандларим, қавму қариндошларимдан қариндошлик меҳрини узмадим. Улардан нораво иш ўтган бўлса, дарҳол (қўл-оёғини) боғлаб, ўлдиришга буюрмадим” (Т.т.78-бет).

Асарнинг кейинги саҳифаларида: “Амр қилдимки, агар ўғилларимдан қайси бирови салтанат мартабасига даъвогарлик қилиб бош кўтарар экан, уни ўлдиришга, қўлларини боғлашга ёки мучасидан бирон жойини камайтиришга ҳеч ким журъат қилмасин. Лекин ўз даъвосидан кечмагунча, уни асирликда сақласинлар, токи Худонинг мулкида уруш чиқмасин. Агарда набиралар ёки қавм-қариндошлардан бири менга қарши кўтарилса, уни дарвишлик ҳолатига солсинлар” (Т.т.103-бет), дейди.

Ана шу маълумотлар унинг оилапарварлигига, қардошлик ҳақига риоя қилганига яққол далилдир. Унинг салтанати дўстларнинг дўстлиги янада зиёда бўлгани, душманларининг дўстга айлангани, дўсту душман билан муросаю мадора қила олгани эвазига юксалган.

Бугунги авлодлар Соҳибқирон бобомиздан оила мустаҳкамлиги, қардошлик ришталарини маҳкам тутиш, дўстга садоқат  борасида кўп нарсани ўрганишимиз мумкин. Бунинг учун унинг “Тузуклар”ига бот-бот мурожаат қилмоғимиз, Ушбу мўътабар асардаги донишманд аждодимизнинг ҳаётий синовлардан ўтган ҳикматларини пухта ўрганиб ўзлаштирмоғимиз лозим.

Дамин ЖУМАҚУЛ,

журналист

Исро кечаси ислом тарихидаги буюк тарихий ва мўъжизавий ҳодисадир. Имом Нававий: ““Исро” ва “Меърож” воқеаси Қуръони каримдан кейинги энг улуғ мўъжизадир”, деганлар.

Исро билан меърожнинг бир-биридан фарқлаш лозим. Исро – бу Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Маккадан Қудсга – Ақсо масжидига боришлари. Меърож “Масжидул Ақсо”дан олий самоларга, кейин, “Сидратул мунтаҳо”га кўтарилишлари сўнгра, ўша кечанинг бир қисмини ўзидаёқ “Байтул мақдис”га самовий сайр қилиб қайтганларидир. Айнан манашу меърож кечасида мусулмонлар зиммасига беш вақт намозларни адо қилиш фарз қилинган.

Аллоҳ таоло ўзининг мўъжизакор каломида:

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آَيَاتِنَا إِنَّه هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ 

“(Ўз) бандаси (Муҳаммад)ни, унга мўъжизаларимиздан кўрсатиш учун (Маккадаги) Масжиди Ҳаромдан (Қудсдаги) Биз атрофини баракотли қилган Масжиди Ақсога тунда сайр қилдирган зотга тасбеҳ айтилур. Дарҳақиқат, У Самеъ (эшитувчи) ва Басир (кўрувчи)дир” (Исро сураси, 1-оят).

Мазкур ояти кариманинг латиф маъноларини бирозгина ўрганиб кўрайлик:

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى – Оятнинг бошланишига эътибор беринг!

سُبْحَانَ (субҳана) сўзини араблар одатда муҳим ҳодиса ёки ҳолат учун ишлатишади. Шунингдек, ушбу калима ўта ҳайратланган пайтда айтилади. Демак, маълум бўладики, Аллоҳ таоло айтмоқчи бўлган хабар муҳим экан. У шунчаки оддий нарса эмас, балки ҳайратланадиган даражада эътиборли эканлигини билдиради.  Аллоҳ таоло ушбу оятида “Биз сизга “Исро” хабарини қисса қилиб берамиз”, “Сизга “Исро” хабари келдими”, ёки “Сиздан “Исро ва Меърож” ҳақида сўрашади, айтинг “сизларга тез кунда у ҳақда айтиб бераман”, демади. Шунингдек, “Уларга Исро хабарини тиловат қилиб бер”, деб ҳам айтмади. Балки, бу буюк ҳодисани

Ўзининг سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى “... тунда сайр қилдирган зотга тасбеҳ айтилур” деб бошлади.

Бундан ташқари, “субҳана” “покдир” деган маънони англатади. Яъни, Аллоҳ таоло зотида пок, сифатларида пок, феълларида пок, Унинг шериги ҳам йўқ, тенги ҳам йўқ, ўхшаши ҳам йўқ, У эшитгувчи ва кўргувчидир. Бу Қодир, Ҳаким илоҳ инсоният қонуниятларидан покдир. Пайғамбарига инсон тоқатидан ташқари бўлган макон ва замонни чегараси бўлмаган неъматни берди. Чунки, У замон ва маконнинг ҳам яратувчисидир. Агар буни билсанг ва Парвардигорингни инсоният қонунидан покласанг ва ҳамма нарсага қодир эканлигига имон келтирсанг бу қодир Аллоҳ нима қилганини эшитганингда ҳайратга тушмайсан. У бандасини Маккадаги масжиди ҳаромдан Қудсдаги Масжиди Ақсога тунда сайр қилдирди. “Исро”нинг маъноси “тунда сайр қилдирди” деганидир.

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ (Бандасини тунда сайр қилдирган Зот покдир). Ояти каримада Пайғамбарини, расулини ёки Муҳаммад ибн Абдуллоҳни деган калима билан зикр қилмасдан балки, бандасини деди. Чунки, диннинг ҳаммаси инсоннинг Аллоҳ таоло учун бандалик қилишлик устига барпо бўлган. Шунингдек, Қуръондаги бу ибора бизларга қатъий далил берадики, исро руҳ ва жасад билан биргаликда бўлган. Чунки,  بِعَبْدِهِ  (бандасини) дейишлиги, зеро, руҳнинг ўзигагина عَبْد (банда) дейилмайди. Шунингдек, жасаднинг ўзига ҳам عَبْد (банда) деган сўз ишлатилмайди. Қачонки руҳ ва жасад биргаликда жамлангандагина унга عَبْد (банда) дейилади. Тасбеҳ улуғ ишлар қаршисида айтилади. Агар мазкур воқеа Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ухлаётган пайтларида содир бўлганида, бу ишда алоҳида бир улуғлик бўлмасди, Қурайш ҳам буни бирдан инкор қилишга ошиқмас эди.  Зеро, банда руҳ ва жасаддан иборат. Агар мазкур воқеа У зотнинг ухлаган пайтларида фақат руҳларига боғлиқ ҳолда   содир бўлганида эди, оятда “Бандасини” деб эмас, балки “Бандасининг руҳини” деб айтилган бўларди. Қолаверса, бу ақлан ҳам тўғри эмас. Чунки, у зот Буроққа миндирилганлар. Буроққа эса руҳ миндирилмайди, балки тана миндирилади.

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا “Бандасини тунда сайр қилдирган Зот покдир”. Нима учун тунда?

Чунки, тун ҳаракатлар уйқуга кетган, сукунат оғушига чўмган, шовқинлар тинган осуда пайтдир. У вақтда муножот завқли, Аллоҳ билан мулоқот ва яқинлашув ширин бўлади. Бундан ташқари, “асро” калимасини ўзи тунда сайр қилдириш деган маънони англатади. Лекин такроран тунда деб таъкидланишининг сабаби шундаки, одатда тунда бўлган ишларни ҳеч ким кўрмайди.  Демак, бу муборак сайр мусулмонларнинг иймонларини имтиҳон қилишлик учун ҳам бўлган. Чунки, кундузи сайр қилдирилганида бу хабарга ишонадиганлар кўпроқ ва бу оддий ҳолат бўлиб қолар эди. Тарихдан бизга маълумки, мазкур воқеа туфайли иймони саломатлар бошқалардан ажралган.

Қаердан қаерга сайр қилдирди?

“Масжидул Ҳаром”дан “Масжидул Ақсо”га. “Масжидул Ҳаром” сўзи “сақланган”, “ҳимоя қилинган масжид” деган маъноларни англатади. У ерда баъзи ишлар мумкин бўлмаганлиги учун ҳам шундай номланган. Иброҳим ва Исмоил алайҳиссаломлар бино қилган Каъбаи мушаррафадан “Албатта, одамлар (ибодати) учун қурилган биринчи Уй – Бакка (Макка)даги муборак ва оламлар учун ҳидоят (манбаи) бўлмиш (Каъба)дир. Унда аниқ аломатлар – “Мақоми Иброҳим” бордир. Унга (Каъбага) кирган киши омонда бўлур. Йўлга қодир бўлган одамлар зиммасида Аллоҳ учун Байтни ҳаж қилиш (фарзи) бордир. Кимда-ким (буни) инкор этса, бас, албатта, Аллоҳ оламлардан беҳожатдир” (Оли Имрон сураси, 96-97 оятлар).

Сайрнинг бошланиши мусулмонлар учун ҳурматли ва суюкли Маккаи мукаррамадан Қуддусдаги Масжидул Ақсога бўлди. Аллоҳ таоло шунчаки Масжидул Ақсо деб қўйгани йўқ балки, уни “Биз атрофини баракотли қилган” дея сифати билан келтирди. Масжидул Ақсони атрофидаги ерлар шу қадар унумдор ва серхосил эканки, у ерда бошқа жойларда учрамайдиган турли ва ширин мевалар бўлади.

Нима учун Қуддус ер билан осмон орасидаги тўхташ жойи қилиб белгиланди?

Масжидул Ақсо муборак сафарнинг бир қўнимгоҳи эди. Зотан, у муқаддас замин пайғамбарларнинг бешиги саналади. Шунга кўра у жойда тўхтаб ўтишлик Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнниг динлари энг улуғ дин эканлигини кўрсатиб қўйишлик учун бўлган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккадан Масжидул Ақсо томон юрдилар ва у ерда тўхтадилар. Бу барча пайғамбарларнинг дини билан пайғамбаримизнинг динлари ўртасидаги кучли бир илоҳий боғлиқликка ишорадир. Аллоҳ таоло Ислом башарият учун юборган энг охирги ва мукаммал дини экани ва У зотни бутун оламларга пайғамбар қилиб юборилганликларини кўрсатиш учун у ерда барча пайғамбарларга намозда имомлик қилдилар.  

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى “Бандасини Маккадаги масжиди Ҳаромдан Қудсдаги Масжиди Ақсога тунда сайр қилдирган зот покдир”. Масжидул Ақсо аввалги қибла ва учта Ҳарам (мукаррам) бўлган маконларнинг биридир.

Аллоҳ таоло нақадар буюк ҳикмат ва билим соҳибидир. Яратган Аллоҳ  барчамизга ўзининг каломини ўқийдиган ва маъноларини теран англаб, ундаги илоҳий таълимотларга оғишмай амал қилиб боришимизда Ўзи кўмакчи бўлсин!

Жалолиддин Ҳамроқулов,

Тошкент ислом институти

“Таҳфизул Қуръон” кафедраси мудири

Яратганга шукрки, қишимиз серёғин келди-ю, қаттиқ совуқлар бўлмади. Баҳоримиз ҳам баракали бўлиши нишонаси ўлароқ Аёзмомо кирганда ҳам айни гулга кирган мевали дарахтларимизни совуқ урмади. Боз устига кун оша ёмғир ёғиб сувимиз сероблигига ҳисса қўшиб турибди. Марҳамати кенг Парвардигоримизнинг биз – бандаларига меҳрибончилигини қарангки, тирик мавжудотларнинг яшаши учун энг лозим бўладиган неъматлардан бирини мўл қилиб қўйди. Бунинг шукронасини қанчалик қилсак ҳам адо эта олмаймиз. Аммо ошга туз бўлсин деганларидек, шукримиз ифодаси бўлсин деган ҳавасда сувга алоқадор ояти карималарини сиз азизларга ҳам илиниб иймонлашмоқни ният қилдик.

“Айтинг: “Хабар берингиз-чи, агар сувингиз (ер қаърига) сингиб кетса, бас, ким сизларга оққан сувни келтира олур?!” (Ўзидан бошқа ҳеч ким).

(Мулк сурасининг 30-ояти);

                                                                  ***

“Биз шамолларни (булутларга) “ҳомиладор” бўлган ҳолида юбордик, сўнгра осмондан (ёмғир) ёғдириб, сизларни у билан суғордик. Сизлар уни ғамлаб олувчи эмассиз”.

(Ҳижр сурасининг 22-ояти);

                                                                       ***

“Биз осмондан (аниқ) ўлчов билан сув (ёмғир, қор) ёғдириб, уни ерга жойлаб қўйдик ва Биз уни кетказишга ҳам, албатта, қодирдирмиз”

(Муъминун сурасининг 18-ояти);

Ҳадисда шундай дейилади: “Сайҳун (Сирдарё), Жайҳун (Амударё), Фурот (Ироқдаги дарё) ва Нил дарёлари жаннатдан чиқариб қўйилган дарёлардир” (Мс.Хз.)

                                                                       ***

Сизлар ўзларингиз ичаётган сувни (ўйлаб) кўрдингизми?! Уни булутлардан сизлар ёғдирдингизми ёки Биз ёғдирувчимизми?!“

(Воқеа сурасининг  68-69-оятлари);

                                                                       ***

“У сизлар учун Ерни “пойандоз”, осмонни “бино” қилиб қўйди ва осмондан сув тушириб, у сабабли сизларга ризқ сифатида мевалар (мевали дарахтлар)ни ундирди. Бас, билиб туриб, Аллоҳга (ибодатда) бошқаларни (сохта маъбудларни) тенглаштирмангиз!”

(Бақара сурасининг 22-ояти);

                                                                  ***

“Эсланг, (эй Исроил авлоди!) Мусо ўз қавми учун сув сўраганида, “Асойинги тошга ур!” дедик. Бас, ундан (тошдан) ўн икки чашма отилиб чиқди. (Ўн икки уруғдан) ҳар бир гуруҳ ўз сувини билиб (тақсимлаб) олди. Яна “Аллоҳнинг ризқидан еб-ичингиз, Ер юзида бузғунчлик қилмангиз! (дедик)”.

(Бақара сурасининг 60-ояти);

                                                                  ***

“У Осмондан сув (ёмғир) туширган зотдир. У билан ҳар нарсани (ердан) ундириб чиқардик. Ундан яшил гиёҳ (полиз экинлари)ни чиқардик. Ундан (бошоқ каби) зич таркибли донларни чиқарамиз. Хурмодан эса, унинг шохидаги (мева) бошлари (ерга) яқини (ва яқин бўлмаганлари) бор. Шунингдек. Узумзор боғлар, бир-бирга ўхшаган ва ўхшамаган зайтун ва анорларни (чиқардик). Уларнинг мевалагандаги (ғўр) мевасига ва пишганига (ибрат кўзи билан) боқинг! Шу (билган)ларингизда, албатта, имон келтирувчи қавмлар учун аломатлар бордир”.

(Анъом сурасининг  99-ояти);

                                                                  ***

У ўз раҳматининг даракчиси сифатида шамолларни юборувчи зот бўлиб, (шамоллар) оғир булутларни кўтариб олгач, уни ўлик (чанқоқ) шаҳар (усти)га ҳайдаймиз. Бас, унга сув (ёмғир) ёғдириб, у сабабли меваларнинг ҳар туридан чиқарурмиз. Ўликларни ҳам (қабрларидан) шу тарзда чиқарурмиз, шояд (улардан) эслатма олсангиз.

(Аъроф, сурасининг 57-ояти)

                                                                  ***

“Уларни ўн икки уруғ-уммат қилиб бўлиб ташладик ва Мусодан қавми сув талаб қилганда, унга: “Асойинг билан тошни ургин!” – деб ваҳий қилган эдик, (ургач) ундан (тошдан) ўн икки чашма отилиб чиқди. Ҳар бир (уруғга тегишли) одамлар ўз сув ичадиган жойини билиб олдилар. Улар узра булутларни соябон қилдик ва устиларидан ширинлик ва беданалар ёғдириб: “Сизларга ризқ қилиб берган нарсаларимизнинг покларидан тановул қилингиз!” (дедик). Улар (итоат қилмай) Бизга зулм қилмадилар, балки ўзларига зулм қиладиган бўлдилар”.

(Аъроф сурасининг 160-ояти);

                                                                  ***

“У Осмондан сизлар учун ундан ичимлик бўладиган сувни (ёмғирни) ёғдирган зотдир. (Ҳайвонларингизни) боқадиган гиёҳлар ҳам ўша сувдан (суғорилур)”.

(Наҳл сурасининг 10-ояти);

                                                                  ***

“Аллоҳ осмондан сув (ёмғир) ёғдириб, у сабабли “ўлик” ерни “тирилтиради”. Албатта, бунда (насиҳатга) қулоқ тутадиган қавм учун аломат бордир”.

(Наҳл сурасининг 65-ояти);

                                                                  ***

“У Ўз раҳмати (ёмғири) олдидан хушхабар қилиб шамолларни юборган зотдир. Осмондан пок сув (ёмғир) ёғдирдик”.

(Фурқон сурасининг 48-ояти);

                                                                  ***

“Унинг белгиларидан (яна бири) – сизларга (момақалдироқдан) қўрққан ва (ёмғир ёғишидан) умидвор бўлган ҳолингизда чақмоқни кўрсатиши ва осмондан сув (ёмғир) ёғдириб, у билан ерни “ўлганидан” сўнг тирилтиришидир”. Албатта, бунда ақл юргизадиган кишилар учун аломатлар бордир.

(Рум сурасининг 24-ояти);

                                                                  ***

 “Аллоҳ осмондан сув (ёмғир, қор) ёғдириб, уни ерда булоқлар шаклида оқизиб қўйганини кўрмадингизми? Сўнгра у (сув)нинг воситасида ҳар хил экинларни чиқарур, сўнгра у қуригач, Сиз уни сарғайган ҳолда кўрасиз, сўнгра (Аллоҳ) уни хазонга айлантирур. Албатта, бунда ақл эгалари учун эслатма бордир”.

(Зумар сурасининг 21-ояти).

Робия ЖЎРАҚУЛОВА тайёрлади.

Илм олиш динимизда улуғ ибодат саналади. Ислом дини жаҳолатга қарши илм-маърифат билан курашишга катта эътибор қаратган. Илк нозил бўлган ваҳийнинг “Ўқи” деб бошланиши сўзимиз далилидир. Ўқиш – илмнинг калити. Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом: “Ҳар бир мусулмонга илм талаб қилиш фарздир”, дедилар.

Динимизда дунё ҳаёти учун лозим бўлган барча илмларни ўрганиш фарз даражасига кўтарилган. Занжий ибн Холид раҳматуллоҳу алайҳ айтади: “Болалик чоғимизда  Зуҳрийнинг ҳузурига кирган эдик, у зот бизга:” Илм талаб қилинглар. Шунда сиз дунёни истасангиз унга етишасиз, охиратни истасангиз ҳам унга етишасиз”, дедилар

Дарҳақиқат, дунёвий илмларни эгаллашга жидду жаҳд этмаган инсон ҳаётининг саодатли кечишини тасаввур этиб бўлмайди.                          

Аллоҳ таоло илм ўрганишга хотин-қизларни ҳам тарғиб этган. Негаки, жамиятнинг ярмини аёллар ташкил этади. Уларни илмсиз қолдириш жамиятни илмсиз қолдириш демакдир. Чунки келажак авлод тарбияси хотин-қизларнинг қанчалик маърифатли эканига боғлиқ. Улар илмли бўлса, келажак авлод ҳам билимли бўлади. Улар одобли бўлса, келажак авлод ҳам одобли бўлади. Бир одам донишманднинг олдига бориб: “Ҳазрат, менинг бир ўғлим ва бир қизим бор. Иккаласини ўқитишга қурбим етмайди, фақат биттасини ўқитишга имконим бор, қайси бирини ўқитай?” деб сўрабди. Донишманд унга: “Қизингни ўқит, чунки у келажакда фарзанд тарбия қилади. Агар ўғлингни ўқитсанг, бир кишини ўқитган бўласан, аммо қизингни ўқитсанг, бутун жамиятни ўқитган бўласан”, деб жавоб берган экан.

Ана шу ҳикоятнинг исботи кўзи ўнгимизда: қанчадан-қанча алломаларни оналар тарбиялаганига барчамиз гувоҳмиз.

Жамиятимизнинг салоҳияти ва равнақи унинг илмга бўлган муносабати билан ўлчанади. Қайсики, жамиятда илмга ташналик сусайса, илм ўрганишга эътибор камайса, ўша жамият тараққиётдан ортда қолиб, маънавий инқирозга юз тутади.                  

Ҳар бир жамиятнинг олимлари, зиёлилари, ота-оналар миллатнинг маънавий дунёси қашшоқланмаслигига, ахлоқи бузулмаслигига, сохта ва бузғунчи эътиқодлар, маданиятлар таъсирига тушиб қолмаслигига масъулдир. Фарзандларимизга мактабга бориб таълим олишнинг ибодат эканини билдиришимиз керак. Устоз, ўқитувчи ва мураббийлар ҳам ўзларига юклатилган бурч ва масъулиятни англаб, таълим-тарбияни пухта олиб боришлари даркор. Мактабда берилаётган дарсларни пухта ўзлаштиришга алоҳида эътибор қаратиш ҳар бир ота-она ва устознинг зиммасидаги масъулиятдир. Болаларни ўз ҳолига ташлаб қўйиб, қаерда юргани, кимлар билан ўртоқлашаётгани, нималарга қизиқаётганидан огоҳ бўлмаслик яхшиликка олиб бормайди. Буюк бобокалонимиз Алишер Навоий “Ҳайратул-Аброрда” зикр қилганидек: 

Ҳар нафасинг ҳолидан огоҳ бўл,

Балки анга ҳуш ила ҳамроҳ бўл.

Ғафлат агар бўлса бу ишдин, даме,

Ким йўқ анингдек кишига мотаме. 

Фарзанд тарбиясида, айниқса, она жонсарак бўлмоғи лозим. Илм бериш ва тарбия қилишда яхши гап манфаатли бўлади. Доно халқимиз: “Яхши гапга илон инидан чиқар, ёмон гапга пичоқ қинидан” дейди.

Электр чироқни кашф қилган Томас Эдисон болалигида мактабдан келиб онасига устоз бериб юборган мактубни тутқазди ва “Буни ўқитувчимиз сизга бериб юборди”, деди. Она мактубни ўқир экан, кўзларидан ёшлар оқди. Бундан хижолат ёш Томас хавотирга тушиб йиғининг сабабини сўради. Онаси меҳрибонлик ила жавоб берди: “Сенинг кучли қобилиятинг бор экан. Мана эшит: “Ўғлингиз ўта иқтидорли, мактаб унга ва унинг қобилиятига торлик қилади. Шунинг учун ўғлингиз уйида таълим ола қолсин!”. Шундай қилиб, Эдисон ўз уйида онасидан таълим-тарбия ола бошлади. Орадан йиллар ўтди. У лампочкани ихтиро қилди. Вақти-соати етиб онаси вафот этди. Онасининг вафотидан кейин олим онасининг нарсалари турадиган жавондан мактуб топиб олди. Анча йил ўтган бўлса-да, мактубни дарров таниди. Бу – ўша, мактабдаги устози ёзиб берган мактуб эди. Бир зум тарих оғушида қолган Эдисон хатни ўз кўзи билан ўқий бошлади. Унда бундай деб ёзилган эди: “Ўғлингиз ўта беақл ва қобилиятсиз бола. Эртадан бошлаб мактабга келмасин!”. Эдисон анча вақтгача йиғисини тўхтата олмади. Сўнг хотиралар дафтарига қуйидаги сўзларни битиб қуйди: “Эдисон ҳақиқатан калта фаҳм бола эди, бироқ онасининг гўзал тарбияси сабабли истеъдод соҳибига айланди”. Она тарбияси – буюкликка йўлланма.

Болаларимизни китоб ўқишга тарғиб қилиб, уларни  китобхон, китобсевар қилайлик. Бир олим айтган экан: “Агар бирор қимматли нарсангизни ҳеч ким топа олмайдиган жойга бекитмоқчи бўлсангиз, китобнинг орасига солиб қуйинг, чунки бугунги одамлар китоб очмайдиган бўлиб кетди”.

Фақат интернет билан чекланиб, илмни юзаки ўрганмасдан, китоб мутоаласига ҳам эътибор қаратайлик. Фарзандларимизнинг илм маърифатли бўлишида энг катта масъулият биз ота-оналар зиммасида эканини зинҳор унутмайлик.     

Озод НАЗАРОВ,

     Самарқанд вилояти, Пастдарғом тумани бош имом-хатиби