Нақл қилинишича, Бухоро муҳаддиси ва ҳофизи, Имом Бухорийнинг устози Муҳаммад ибн Салом Пойкандий тушларида Росулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламни Бухорога ҳадисларда сифатланган машҳур туяларини миниб, бошларига оқ кулоҳ (дўппи) кийган  ҳолда келганларини кўрди. Одамлар бу муборак ташрифдан бағоят хурсанд эдилар. Росулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Ҳафс Кабирнинг уйларига келиб тушдилар. Сўнг Абу Ҳафс Кабир Росул алайҳиссаломга китоб ўқиб берди, Ул зот эса Абу Ҳафс Кабирнинг мутолаасига қулоқ солар ва мақуллар эдилар[1].

Мусулмон олами балки бутун дунё Мовароуннаҳрдан етишиб чиққан фақиҳ-алломаларимизни катта ҳурмат-эътибор билан тилга олишлари ҳаммага маълум. Аммо ўлкага энг биринчи фиқҳ илмини олиб келиб, уни кенг ёйган ва бу жойда бутун оламга машҳур Мовароуннаҳр фиқҳ мактабига асос солган фақиҳ бобокалонимизнинг ҳаётлари кўпчилигимизга ҳали номаълум ва қизиқарли эканига шубҳа йўқ.

Ислом ҳуқуқи – фиқҳ шаклланганидан сўнг бу ўлкада Муҳаммад ибн Ҳасан Шайбонийнинг машҳур шогирди Абу Ҳафс Кабир ал-Бухорий орқали илк бор, том маънода кенг тарқала бошлаган. Имом Шофиъий Абу Ҳанифа ҳақларида «Одамлар фиқҳда у зотнинг боқимандаларидир (шогирдларидир)» деган бўлсалар, Мовороуннаҳр фақиҳлари ҳам Абу Ҳафс Кабирнинг боқимандалари, шогирдлари ҳисобланади. Чунки, Мовороуннаҳрга фиқҳ илмини олиб келган ва Бухорода илк мадрасани қурдирган ҳам Абу Ҳафс Кабир ҳисобланадилар.

Бутун ислом оламига Абу Ҳафс Кабир номи билан танилган буюк фақиҳ, муҳаддис, Имом Бухорийнинг  замондоши ва устози[2] бўлган юртдошимизнинг тўлиқ исмлари Абу Ҳафс Аҳмад ибн Ҳафс ибн Зибриқон ибн Абдуллоҳ Ижлий Бухорий бўлиб, 150/768 йили Кўҳна Бухоронинг “Фахсодара” махалласида туғилган. Алломага Кабир (Катта) номи берилиши ҳақида Абдулҳай Лакнавий: «Абу Ҳафс Бухорийни Кабир деб аташлари ўғиллари Абу Ҳафс Сағир (Кичик Абу Ҳафс) билан фарқлаш учун бўлган», дейдилар.[3] Чунки фарзандлари Абу Ҳафс Сағир ҳам отасидек ислом оламида машҳур фақиҳ бўлган. Бу ҳақда Имом Заҳабий «Сияру аъламин нубала»асарида: «Аҳмад ибн Ҳафс (яъни Абу Ҳафс Кабир) буюк фақиҳ, Мовороуннаҳр ва бутун машриқ устози ҳамда Бухоронинг шайхул-исломи бўлган Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Ҳафс (яъни Абу Ҳафс Сағир)нинг отасидир», дейдилар.

Абу Ҳафс Кабир бошланғич таълимни Бухорода олгандан сўнг, Бағдодга бориб, Имом Аъзам (раҳматуллоҳи алайҳ)нинг шогирди Имом Муҳаммад (раҳматуллоҳи алайҳ)дан таълим олдилар. Бу ҳақда Имом Заҳабий: «Абу Ҳафс Кабир Имом Муҳаммаддан фиқҳни ўрганди ҳамда Вакиъ ибн Жарроҳ, Абу Усома, Ҳушайм ибн Башир, Жарир ибн Абдулҳамид каби муҳаддислардан ҳадис эшитди. Билингларки, Абу Ҳафсдан келган ривоятлар ишончли ҳисобланади», дейдилар.[4] Муҳаммад Зоҳид Кавсарий ҳам:«Абу Ҳафс Кабир ва Абу Сулаймон Жузжоний Имом Муҳаммад китобларининг ривоятида асос ҳисобланадилар», дейдилар[5]. Бундан кўринадики, Имом Муҳаммаднинг асарлари кейинги авлодга асосан ушбу икки шогирд орқали етган ва улар Имом Муҳаммаднинг энг яқин шогирдларидир.

Шунингдек, Абу Ҳафс Кабир Имом Муҳаммаднинг асосий илмий мероси ва ҳанафий мазҳабининг асоси ҳисобланган «Зоҳирур-ривоя» китобларининг ровийси ҳамдир. Фақатгина олтинчи китоб – «Китаб ас-сияр ал-кабир» Абу Ҳафс Кабир она юртларига қайтгандан сўнг ёзилгани учун уни ривоят қилиш насиб этмади.[6] Абу Ҳафс Кабир ривоятлари билан бизгача етиб келган Имом Муҳаммаднинг асарлари нафақат Ислом оламида балки бутун дунё ҳуқуқшунослигининг асос манбаси ҳисобланади. Ушбу олти китобни ўрганиб чиққан ғарб шарқшунослари Имом Муҳаммадни «Ислом Гроцийси[7]» деб аташган эди. Лекин Имом Муҳаммад Гроцийдан саккиз ярим аср муқаддам халқаро ҳуқуқнинг барча соҳаларидаги меъёрларни ўз асарларида илк бор муфассал ёритиб берган эдилар.

Абу Ҳафс Кабир Ироқ аҳли фиқҳи ва бошқа кўпгина илмларни пухта эгаллагандан сўнг, она шаҳри Бухорога илм ва тақво билан бойиган хазина мисол бўлиб қайтдилар. Халқ у кишини катта хурсандчилик билан кутиб олди. Шундан сўнг, эски манзиллари яқинига бир неча масжид ва мадраса қурдириб, талабаларга таълим бериш ҳамда халқдан тушган саволларга фатво бериш билан машғул бўлдилар. Абу Ҳафс Кабир, амир ёки оддий фуқаро бўладими, қандай муаммо билан келса, ҳал қилиб беришга ҳаракат қилган. Шу боис, одамлар олимни «Ҳожатбарор имом» деб ҳурматлашган.

Ривоят қилинишича, бир куни Имомнинг зиёратига Бухоро амири Муҳаммад ибн Толут келиб, салобатларидан тили айланмай қолади ва зиёрат сўнгигача бир оғиз гапиришга ботина олмайди. Қайтишда ҳамроҳи бўлган вазирига: «Мен Халифа ва жуда кўп улуғлар ҳузурига кирганман лекин, ҳеч кимдан бунчалик ҳайбатланмаган эдим» деган экан.[8] Шунингдек, фақиҳнинг ҳар кун Қуръони каримнинг тенг ярмини хатм қилишга одатланганлари ва бу умрларининг охиригача давомий бўлгани манбаларда зикр қилинади.[9]

Абу Ҳафс Кабир ўзлари берган фатволарни жамлаб «Фатовойи Абу Ҳафс» китобини ёзганлар. Алломанинг фатволари Ислом оламида кенг тарқалган бўлиб, у киши берган фатволар ва асарларидан олинган иқтибослардан кейинги давр уламолари ўз асарларида кенг истефода этишган. Жумладан: «Баҳрур-роиқ шарҳу канзул-дақоиқ», «Фатовои Оламгирия», «Фатовои ҳиндия», «Тахриж мин фатовои Абу Хафс Кабир Бухорий»,«Дурру-л-мухтор», «Иноя шарҳу-л-ҳидоя», «Мабсуту-с-Сарахсий», «Бадоиъу-с-саноиъ», каби китобларда мавжуд. Шунингдек, Абу Ҳафс Кабир «Китаб ат-тахриж» ва «Наводир» номли асарлар муаллифи ҳамдир.[10]

Муҳаммад ибн Жаъфар Наршахийнинг «Бухоро  тарихи» китобида қуйидагича ҳикоя қилинади:«Абу Ҳафс Кабирнинг шуҳрати Ислом оламига тарқалди, ҳатто араб диёри олимлари бирон-бир мушкул масаланинг жавобини билмай қолишса, Бухородан улар томон қатнайдиган карвонга ўз вакилларини қўшиб масаланинг жавобини билиб келиш учун жўнатишар эди. Бир куни ҳожилар карвони келаётганида, карвондан бир киши Абу Ҳафснинг ёнига келиб, бир масаланинг жавобини сўради, Абу Ҳафс ажабланиб: «Нима учун Ироқ олимларидан сўрамадингиз?» деди. Ҳалиги одам: «Улардан сўрадик, лекин улар жавоб бера олмади ва менга Бухорога бориб, бу масалани Абу Ҳафсдан ёки унинг фарзандидан сўрагин, улар сенга бу масаланинг жавобини айтади дейишди», деб жавоб берди.[11]

Абу Ҳафс Кабирнинг мадрасаси ҳозирги «Пойи Калон» мавзеида бўлган. Аллома уйдан мадрасага боришда бозор орқали ўтганида ҳайбатларидан бозорчиларнинг шовқин-сурони тўхтаб қолар эди.[12]

Абу Ҳафс Кабир тарбиялаган шогирдлардан Абу Ҳафс Сағир, Абу Жаъфар Ризвон ибн Салим Бадокорий, Ҳотам ибн Наср ибн Молик Ғиждивоний, Абул Ҳасан Муқотил ибн Саид Байдарий, Муҳаммад ибн Ҳотам Субизғукий, Абу Заҳҳок Фазл ибн Ҳассон Сутиканий, Абу Саид Сулаймон ибн Довуд Шарғий ва унинг ўғли Абу Усмон Саид ибн Сулаймон Шарғий, Ҳорис ибн Абул Вафо ал-Бухорий, Абу Солиҳ Тоййиб ибн Муқотил Ҳуноматий, Абул Ҳасан ибн Толиб Ғишатий каби алломалар етишиб чиқди.[13] Жумладан, буюк муҳаддис – Имом Бухорий ҳам фақиҳдан ёшликларида таълим олган.[14]

Абу Ҳафс Сағир(фақиҳниг фарзанди кичик Абу Ҳафс)нинг тўлиқ исмлари – Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Ҳафс ибн Зибриқон ал-Бухорийдир. У киши ўз оталарида талим олиб, катта фақиҳ ва Бухоро шайхи даражасига етишган.

Абу Ҳафс Сағир ҳам араб юртларига илмий сафар қилганлар. Бу сафар давомида Абул Валид ат-Таёлиси, Ҳумайди, Яҳё ибн Маъин каби муҳаддислардан ҳадис эшитган. Сафар давомида Имом Бухорий билан ҳамроҳ бўлган.[15]У зотни «ал-Аҳваъ вал-ихтилаф» («Ҳавойи гаплар ва ихтилофлар»), «ар-Радду ала-л-лафзийя» («Юзаки қаровчиларга раддиялар») номли китоблари мавжуд. Шу ўринда юқоридаги икки китоб ҳақидаги Абдулҳай Лакнавий қуйидаги сўзларини келтирамиз: «Ушбу икки китобни кўпгина манбаларда, жумладан «Кашфуз-зунун» ҳамда «ал-Фунун» асарларида Абу Ҳафс Кабирга нисбат беришган, бу эса хатодир. Аслида бу китобларни Абу Ҳафс Сағир ёзган», деб айтадилар.[16] Абу Ҳафс Сағир 264/878 йили Рамазон ойида вафот этганлар.[17]

Абу Ҳафс Кабир 216 ҳиж. (832 мил.) йили вафот этганларида Бухородаги Дарвозайи Нав қаршисидаги тепаликка дафн қилинди. Шундан кейин одамлар бу дарвозани Ҳазрати Имом дарвозаси деб атай бошлашди.

Абу Ҳафс Кабир дафн қилинган тепаликга яқин жойда алломанинг дарсхонаси ва атрофда кўплаб масжидлар жойлашгани ҳамда кейинроқ Абу Ҳафс Кабирнинг қабри устига мақбара қурилганини Наршахий «Бухоро тарихи»да зикр қилиб ўтган.

Тошкент ислом институти

 “Ҳадис ва ислом тарихи фанлари”

кафедраси ўқитувчиси Юсуф Абдурахимов

[1]Ҳуснут-тақозий. – Б. 72.

[2]Қаранг: Муҳаммад Зоҳид ал-Кавсарий. Булуғул аманий фи сийрати имам Муҳаммад ибн ал-Ҳасан. Ҳимс, (Сурия) “Ал-Андалус” 388/1969.– Б.9.

[3]Абдулҳай Лакнавий. Ал-Фавоидул ал-Баҳийя фи тарожимил ҳанафия. –Миср, «Матбаъа ас-саъада” 1324/1906.

[4]Имом Заҳабий. Сияру аъламин нубала. – Миср:«Мактаба ат-тавфиқия” (йили кўрсатилмаган)Ж. 10. – Б. 159.

[5]Ҳуснут-тақозий – Б.72.

[6]Доктор Али Аҳмад ан-Надавий. Имом Муҳаммад ибн Ҳасан аш-Шайбоний нобиғоут фиқҳил-ислами. –Дамашқ, «Дорул қалам” 1314/1994. –Б.54.

[7]Европаликлар томонидан халқаро ҳуқуқ асосчиси сифатида қабул қилинган олим.

[8]Муҳаммад Зоҳид Кавсарий. Ҳуснут-тақозий фи сийрати Имам Абу Юсуф. Миср, “Мактабтул-азҳарийя” (йили кўрсатилмаган) – Б. 70.

[9]Ҳуснут-тақозий.– Б.72.

[10]Тузувчилар гуруҳи. Исломшунослик қомусий луғати. –Т: Тошкент ислом университети, 2014. –Б.70.

[11]Абу Бакр Муҳаммад ибн Жаъфар Наршахий. Бухоро тарихи. – Т.:«Шарқ баёзи”. – 1993.  –Б.53, 54.

[12]Қаранг: Ҳуснут-тақозий. – Б. 71.

[13]Тузувчилар гуруҳи. Исломшунослик қомусий луғати. –Т.: Тошкент ислом университети 2014. –Б.70.

[14]Ҳуснут-тақозий. – Б. 71.

[15]Қаранг: Ҳуснут-тақозий. – Б. 71.

[16]Фаваидул баҳийя. – Б.19.

[17]Фаваидул баҳийя. – Б.19.

Лайлатул қадр - йил давомидаги энг афзал кеча...

Аллоҳ таоло бу кечани ойлар султони Рамазон ойига хослади ва бу кечада Қуръони Каримни Ўз Пайғамбари Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга нозил қила бошлади. Аллоҳ таоло “Қадр” сурасида айтадики:

“Албатта, Биз у(Қуръон)ни Лайлатул Қадрда туширдик” (1-оят)

Мана шу ояти карима ҳам қадр кечасининг қадри қанчалик улуғ эканини кўрсатади.

Лекин Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло бу кечани барча инсонлардан сир тутди.

Уламоларимиз бу сир тутишликнинг бир неча сабаблари бор эканлигини айтишади.

Қуйида уларнинг баъзиларини келтириб ўтамиз:

- Имом Фахр ар-Розий роҳимаҳуллоҳ ўзларининг ”Тафсийул кабир” китобларида шундай деганлар: ”Аллоҳ таоло бу кечани бир неча сабаблар туфайли махфий қилди.

Биринчи сабаб: Аллоҳ таоло баъзи бир нарсаларни яширгани каби у кунни ҳам яширди.

Мисол учун, бандаларини барча тоат-ибодатига ундаш учун ўз розилигини тоатларига, барча гуноҳлардан сақланишлари учун ғазабини маъсиятларга, инсолар барчалари бир бирларини ҳурмат қилишлари учун ўз валийларини инсонлар ичига ва кўпроқ дуо қилишлари учун эса ижобатини дуоларга яшириб қўйди. Шу билан бирга, барча исмларини улуғлашлари учун ”Исми Аъзам”ини, барча намозларга эътиборли бўлишлари учун ”ўрта намоз”ни, кўпроқ тавба қилишлари учун тавбаларининг қайси бири қабул бўлганини ва доим хавфда бўлишлари учун ўлим вақтини махфий қилди. Худди шунингдек, Рамазоннинг барча кунларини ғанимат билишлари учун бу кечани ҳам махфий қилди.

Иккинчи сабаб: Аллоҳ таоло бу кечани яширгани сабаби ўлароқ айтадики: Агар сиз бандаларимни гуноҳга бўлган жуъратингизни била туриб, бу кечани маълум бир кунга таъйин қилганимда ва сизлар нафсингизни гуноҳга ундаши туфайли ана шу кунда гуноҳ қилиб қўйсангиз. Ва натижада, билиб туриб қилган гуноҳингиз, билмай қилган гуноҳингиздан оғирроқ бўлар эди. Ана шу сабаддан, мен сизларга бу кечани сир тутдим.

Учинчи сабаб: Бандам бу кечани излаб топишга ҳаракат қилиб, шу қилган саъй-ҳаракати сабабли савобга эришишлари учун бу кечани махфий қилдим.

Тўртинчи сабаб: Қачонки банда Лайлатул қадр қайси кун эканини билмаса, Рамазоннинг ҳар бир кечаси қадр кечаси бўлиши мумкин деб ҳар бир кечани тоат ибодат билан ўтказади ва Аллоҳ таоло бундай бандаси билан фаришталарга мақтанади ва уларга “сизлар “ерда фасод тарқатиб қон тўкадиган кимсани яратасанми?”- деган эдингизми?” - деб айтади ва кўриб қўйинглар дейди.

Аллоҳ таоло барчамизни шундай улуғ кечага етишни ва кўплаб ажрларга эришишимизни насиб қилсин.

Интернет маълумотлари асосида тайёрланди.

Тошкент Ислом институти талабаси

Муҳаммад Али Муҳйиддин

Қадр кечасининг ўзига хос бир қанча фазилатлари мавжуд бўлиб улар Қуқъони карим оятлари ва ҳадиси шарифларда зикр қилинган. Қуйида шу ҳақида сўз юритамиз.

• Қуръони карим шу кечада нозил қилинган. Аллоҳ таоло айтади: «Албатта, Биз у (Қуръон)ни Лайлатул Қадрда нозил қилдик» (Қадр, 1).
• У минг ойдан кўра яхшироқ кечадир. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: «Лайлатул Қадр минг ойдан яхшироқдир» (Қадр, 3). Имом Табарий ушбу оят тафсиридаги энг тўғри гап Қадр кечасидаги амал ушбу кеча бўлмаган минг ойда қилинган амалдан яхшироқ эканини айтганлар.
• У муборак кечадир. Алоҳ таоло Духон сураси 3-оятида шундай марҳамат қилади: «Албатта, Биз у (Қуръон)ни муборак кечада нозил қилдик». Демак, ушбу кеча кунлар орасидаги энг муборак кеча экан.
• Ушбу кечада жуда кўп фаришталар ерга тушади. Аллоҳ таоло бу ҳақида шундай марҳамат қилади: «Унда фаришталар ва Руҳ Роббилари изни билан барча ишлар учун тушади» (Қадр, 4). Муфассир уламоларимиз ояти каримада зикр қилинган Руҳ Жаброил алайҳиссалом эканликларини айтишган. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда шундай дейилади: «Албатта, фаришталар ўша кечада ерда майда тошлардан ҳам кўп бўлади».
• Кейинги йилгача бўладиган ишларнинг ёзилиши. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: «Ўша (кеча)да ҳар бир ҳикматли иш ажратилиб, ҳал қилинур». Кўплаб муфассир уламолар фаришталар Аллоҳнинг амри билан кейинги йилгача бўладиган барча ишларни ёзиб қўйишини айтишган. Бу маънони Ибн Аббос розияллоҳу анҳу айтганликлари ривоят қилинади.
• Уни ибодат биланбедор ўтказиш ўтган гуноҳлар кечирилишига сабаб бўлиши. Имом Бухорий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: «Ким Қадр кечасида (чин) иймон ва (риё қилмасдан) савоб умидида қойим бўлса унинг ўтган гуноҳлари кечирилади».
• Дуолар ижобат бўлиши. Имом Термизий Оиша розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда У зот Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Ё Расулуллоҳ, қайси кеча лайлатул қадр эканини билсам унда нима дейман?», деб сўрадилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳумма иннака аъвуффун, туҳиббул аъфва фаъфу аънний» (Маъноси: Аллоҳим, Cен марҳаматли Зотсан, афв этишни суясан, мени кечиргин!) дегин», дедилар. Оиша онамиз Қадр кечасида дуолар ижобат бўлишини билганлари учун ҳам ушбу кечада қандай дуо қилишни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраб ўрганиб олмоқдалар.
• Ушбу кеча ибодатидан маҳрум бўлиш катта жудолик экани. Ибн Можа Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: «Албатта, сизларга ушбу (Рамазон) ой ҳозир бўлди. Унда минг ойдан яхшироқ кеча бор. Ким ундан (яхшилиги ва ибодат қилиш) маҳрум бўлса барча яхшиликдан маҳрум бўлибди. Унинг яхшилигидан фақат маҳрум (бахтсиз, ибодат лаззатидан бебаҳра) инсонгина маҳрум бўлади». Шунинг учун ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Қадр кечасини топишга тарғиб қилар ва ўзлари ҳам охирги ўн кунликни ибодат билан ўтказар эдилар.

Демак, Қадр кечаси жуда кўплаб фазилатларга эга ва энг муборак кеча экан. Шунинг учун ҳам бу кечани бедор ўтказишга, ундаги фазилатларга эга бўлиб қолишга интилиш лозим. Аллоҳ таоло барчамизга ушбу кечанинг фазилатига эришишни насиб қилсин! 

Манбалар асосида

Ийсохон Яҳё тайёрлади

Қуръони каримда қадр кечасининг минг ойдан яхшироқ эканлиги зикр қилинган. Ҳадиси шарифларда ҳам ушбу кечани топган ва уни бедор бўлиб ибодат билан ўтказган инсоннинг гуноҳлари кечирилиши марҳамат қилинган. Уламоларимиз ҳадислар ва саҳобайи киромларнинг сўзларидан хулоса қилиб қадр кечасининг бир қанча аломатлари бўлишини айтишган. Қуйида шу ҳақида сўз юритамиз.

• Ҳавонинг мўътадил бўлиши ва шамол сокин эсиши. Ибн Хузайма Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: «Қадр кечаси нурли, очиқ, совуқ ҳам, иссиқ ҳам бўлмаган кечадир. Унинг тонгида Қуёш нурсиз қизил бўлиб чиқади». Бошқа ҳадисда ушбу кеча сокин бўлиб унда ёмғир ёғиши ҳам мумкинлиги айтилган. Демак, ҳаво мўътадил бўлиши, ўта иссиқ ёки ўта совуқ бўлмаслиги, шу билан биргаликда, баъзида сокин, ёмғирли кеча бўлиши қадр кечасининг аломатларидан бири экан.
• Фаришталар тушиши сабаб қалб хотиржам бўлиши. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда шундай дейилади: «Албатта, фаришталар ўша кечада ерда майда тошлардан ҳам кўп бўлади». Ушбу кечада ерда фаришталар кўплигидан инсон бошқа кечаларда ҳис қилмаган қалб хотиржамлиги, кўнгил кенглиги ва ибодат лаззатини ҳис қилади.
• Тонгда Қуёшнинг нурсиз бўлиши. Имом Муслим Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: «Қадр кечасининг тонгида Қуёш то кўтарилгунига қадар нурсиз, худди тоғора каби чиқади». Ушбу ҳадисни шарҳлаган Қози Иёз икки хил кўриниш эҳтимоли бўлиши мумкинлигини айтганлар. Биринчиси, бу аломат айни шу ҳадис айтилган вақтдаги қадр кечасига хос эканлиги ва бошқаларига хосланмагани; иккинчиси, бу ҳолат фақат қадр кечасига хос бўлиши; Баъзилар кечаси тушган фаришталар қуёш чиқаётганда самога кўтарилиб Қуёшнинг нурини тўсиши ва шу сабаб у нурсиз чиқишини айтишган. Демак, ушбу ҳолатни ҳам қадр кечаси аломати сифатида қабул қилиш мумкин экан.
• Ушбу кечанинг саломатлик кечаси бўлиши. Аллоҳ таоло айтади: «У то тонг отгунча салом бўлиб турадир» (Қадр сураси, 5. Тафсири ҳилол). Машҳур муфассирлардан Қатода ва Ибн Зайд ушбу оятни шундай шарҳлашган «Унинг барчаси яхшилик, то тонг отгунича унда ёмонлик бўлмайди».

Аслида, юқорида биз санаб ўтган аломатлар одатда қадр кечаси ўтгандан сўнг билинади. Ҳадиси шарифларда ушбу аломатлар зикр қилинишидан мақсад эса ушбу кечани топган ва уни ибодат билан ўтказган инсонлар Аллоҳ таоло уларни ана шундай неъматга мушарраф этгани учун Унга ҳамд айтишлари ҳамда кўнгиллари хотиржам бўлиши учундир. Ушбу муборак кечани топиш учун эса уламоларимиз Рамазоннинг охирги ўн кунини ғанимат билиб, унда ибодат билан билан бедор бўлишни тавсия қилишган. Аллоҳ таоло барчамизга ушбу кечани топишни ва улкан савобларни қўлга киритишни насиб айласин!

Манбалар асосида

Ийсохон Яҳё тайёрлади

 Зайниддин Эшонқулов,

Самарқанд вилояти бош имом-хатиби