Қозон шаҳрида Ўзбекистон ва Татаристон муфтийлари ўринбосарларининг учрашуви бўлиб ўтди.
Ўзбекистон мусулмонлар идораси раисининг ўринбосари Иброҳимжон Иномов амалий ташриф билан Қозон шаҳрида бўлиб турибди.
Татаристон муфтийсининг биринчи ўринбосари Рустам Валиулин билан бўлиб ўтган учрашувда делегациямиз раҳбари татаристонлик диний уламоларнинг фаолиятлари билан яқиндан танишди.
Томонлар икки диний идоралар олдида турган муаммолар, вазифалар борасида атрофлича фикр алмашишди.
Ташриф доирасида Ўзбекистон мусулмонлар идораси вакили Булғор ислом академиясига ташриф буюриб, бу ердаги таълим услублари, талабаларнинг яшаш шароитлари билан яқиндан танишди.

Ўзбекистон мусулмонлар идораси матбуот хизмати

Оксфорд шаҳри марказий масжидининг имоми Хожа Рамзи ҳазрат кечки ибодатдан кейин кўчага чиқиб, автомашинасининг капоти устида араб тилида “Аллоҳ” ёзуви пайдо бўлиб қолганига гувоҳ бўлди.
Британиялик Metro нашрининг ёзишича, ушбу ёзув машина устига тушган қор учқунларидан ҳосил бўлган.
Имом бу ёзувни диққат билан ўрганиб, унда ҳақиқатдан ҳам “Аллоҳ” ёзуви ёзилганига амин бўлди ва уни суратга олиб қўйди.
Имомнинг айтишича, бу ёзув инсон қўли билан қилинмаган, негаки капот устидаги қор табиий ҳолатда турган эди.
“Бу Аллоҳнинг менга юборган бирон бир белгиси бўлса керак”, - дея ўз ҳаяжонини яшира олмади имом.

Ўзбекистон мусулмонлар идораси матбуот хизмати

Ҳурматли мухлислар, тўғри эътиқодли бўлиш ва хато эътиқодий қарашлардан сақланиш ҳар бир мусулмон учун жуда муҳим аҳамиятга эга. Шунинг учун сайтимизда “Соғлом эътиқод сабоқлари” рукни остида зарурий эътиқодий масалаларни содда, тушунарли ва лўнда шаклда баён қилиб боришни режалаштирдик. Аллоҳ таоло бошлаган ушбу ишимизни хайрли ва манфаатли бўлишини таъминлаган бўлсин.

Биринчи сабоқ:

ИМОН КАЛИМАЛАРИ

  Имон калималари ҳар бир мўмин киши билиши ва уларнинг маъноларига эътиқод қилиши зарур бўлган калималар ҳисобланади. Қуйида ушбу калималарнинг таржималари ва қисқача изоҳлари билан танишиб чиқамиз:  

كَلِمَةٌ طَيِّبَةٌ

  Ёқимли калима 

لاَ اِلَهَ اِلاَّ اللهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ

 Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқдир,  Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг элчисидир.

 Изоҳ: Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқдир деган сўздан У зотдан бошқа ибодат қилинишга ҳақли зот йўқдир, деган маъно тушунилади. Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг элчисидир, деган сўздан қуйидаги маънолар тушунилади:

1. Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳ таолонинг танлаб олган бандаси;
2. Муҳаммад алайҳиссалом пайғамбарларнинг сўнгиси.

كَلِمَةُ الشَّهَادَةِ

  Гувоҳлик бериш калимаси

اَشْهَدُ اَنْ لاَ اِلَهَ اِلاَّ اللهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ

Гувоҳлик бераман албатта Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқдир,  яна гувоҳлик бераман албатта Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг бандаси ва элчисидир.

Изоҳ: ушбу калималар айтувчисининг мусулмонлигига гувоҳлик берувчи калималар ҳисобланади.  

كَلِمَةُ التَّوْحِيدِ

Тавҳид калимаси 

اَشْهَدُ اَنْ لاَ اِلَهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيِى وَيُمِيتُ وَهُوَ حَىٌّ لاَ يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

Албатта Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқлигига, Унинг якка-ю ягоналигига, шериги йўқлигига гувоҳлик бераман, мулк ҳам ҳамду-сано ҳам Уникидир. Тирилтирадиган ҳам ўлдирадиган ҳам Удир. У ҳеч қачон ўлмайдиган доимий тирикдир. Бахт-саодат Унинг қўлидадир. У барча нарсага қодирдир.

Изоҳ: Тавҳид сўзи луғатда “яккалаш” яъни бир нарсага яккаю ёлғизлик нисбатини бериш ва унинг кўп ададда эканини инкор қилиш маъъноларини англатади. Истилоҳда эса “Абадий барҳаёт Зотнинг якка-ю яноналигини тасдиқлаш – тавҳид деб аталади”. Тавҳид Исломнинг шиори ҳисобланади.

كَلِمَةُ رَدِّ الْكُفْرِ

Куфрни рад этиш калимаси

اَللَّهُمَّ اِنِّى اَعُوذُ بِكَ مِنْ اَنْ اُشْرِكَ بِكَ شَيْأً وَ اَنَا اَعْلَمُ وَ اَسْتَغْفِرُكَ لِمَا لاَ اَعْلَمُ اِنَّكَ اَنْتَ عَلاَّمُ الْغُيُبِ

Эй Аллоҳим, Сендан ўзим билиб туриб бирор нарсани Сенга шерик қилиб қўйишимдан паноҳ сўрайман. Билмаган нарсаларимдан эса мени кечиришингни сўрайман. Албатта Сен барча нарсаларни билгувчи Зотсан.

Изоҳ: Ширк луғатда “шерик қилиш” маъносини англатади. Истилоҳда эса “Аллоҳ таолонинг Зотида, ё сифатларида, ё феълларида, ё исмларида, ё ҳукмларида У зотга ўзгани тенг қилиш ширк келтириш дейилади”. Ширкнинг катта ва кичик турлари бор.  

Мазкур “куфрни рад этиш калимаси”ни ихлос билан такрорлаб юрган мўмин кишига катта ва кичик ширклардан халос бўлиш ваъдаси берилган.  

كَلِمَةُ الاِسْتِغْفَارِ

Мағфират сўраш калимаси

اَسْتَغْفِرُ اللهَ اَسْتَغْفِرُ اللهَ  اَسْتَغْفِرُ اللهَ تَعَالَى مِنْ كُلِّ ذَنْبٍ اَذْنَبْتُهُ عَمْدًا اَوْ خَطَأً سِرًا اَوْ عَلاَنِيَةً وَ اَتُوبُ اِلَيْهِ مِنَ الذَّنْبِ الَّذِى اَعْلَمُ وَ مِنَ الذَّنْبِ الَّذِى لاَ اَعْلَمُ اِنَّكَ اَنْتَ عَلاَّمُ الْغُيُوبِ

Аллоҳдан мағфират сўрайман, Аллоҳдан мағфират сўрайман, Аллоҳ таолодан барча қасддан қилган гуноҳларимни ҳам ёки билмасдан қилиб қўйган яширин ва ошкора гуноҳларимни ҳам кечиришини сўрайман. Унга биладиган гуноҳларимдан ҳам, билмайдиган гуноҳларимдан ҳам тавба қиламан. (Эй Аллоҳим) Албатта Сен барча ғайбларни билгувчи Зотсан.

Изоҳ: Ихлос билан “астағфируллоҳ” дейиш Аллоҳдан мағфират сўраш ҳисобланади. Аммо баъзи уламолар мазкур калималарни ҳам қўшиб айтишни афзал санаганлар.

كَلِمَةُ التَّمْجِيدِ

Улуғлаш калимаси

سُبْحَانَ اللهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَلاَ اِلَهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَكْبَرُ لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظِيمِ مَا شَاءَ اللهُ كَانَ وَمَا لَمْ يَشَأْ لَمْ يَكُنْ اَلاِيْمَانُ اِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَتَصْدِيقٌ بِالْقَلْبِ بِمَا جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ اللهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ  صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ

Аллоҳни поклаб ёд этаман, ҳамду-сано Аллоҳгадир, Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқдир, Аллоҳ буюкдир, куч ҳам қувват ҳам олий ва улуғ бўлган Аллоҳ ёрдами биландир. Аллоҳ таолонинг хоҳлагани бўлган, хоҳламагани бўлмаган. Имон - Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳ таолонинг ҳузуридан келтирган нарсани тил билан ифодалаш ва қалб билан тасдиқлашдир.

Изоҳ: Яъни маъсиятдан сақланиш ҳам, ибодат қилиш ҳам Аллоҳ таолонинг ёрдами билан амалга ошади.

Қалбан ишониш тасдиқлаш дейилади. Қалбий ишонч бандаларга яширин бўлгани сабабли унга далолат қиладиган бирор аломат зарур бўлади. Шунга кўра дунёда мўмин ҳисобланиш учун қалбий тасдиқни тил билан ифодалаш шарт қилиб қўйилган. 

اِيْمَانٌ مُجْمَلٌ

Умумий имон

آمَنْتُ بِاللهِ كَمَا هُوَ بِاَسْمَائِهِ وَصِفَاتِهِ وَقَبِلْتُ جَمِيعَ اَحْكَامِهِ

Аллоҳга Унинг исмлари ва сифатлари қандай бўлса худди шундай имон келтирдим, ҳамда Унинг барча ҳукмларини қабул қилдим.

Изоҳ: Имони мужмал деганда қатъий ишонилиши лозим бўлган калималарнинг қисқа ва лўндаси тушунилади. Кимга тавҳид илмининг дақиқ жойларидан бирор нарса мушкул келиб қолса дарҳол ушбу калималарни ихлос билан ўқиши ва зудлик билан уни биладиган кишидан сўраб олиши лозим бўлади.

اِيْمَانٌ مُفَصَّلٌ

Батафсил  имон

آمَنْتُ بِاللهِ وَ مَلآئِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الْيَوْمِ الآخِرِ وَ الْقَدَرِ خَيْرِهِ وَ شَرِّهِ مِنَ اللهِ تَعَالَى وَ الْبَعْثِ بَعْدَ الْمَوْتِ

Аллоҳга, Унинг фаришталарига, китобларига, Пайғамбарларига, охират кунига, қадарнинг яхшиси ҳам ёмони ҳам Аллоҳ таолодан эканига, ўлгандан сўнг қайта тирилишга имон келтирдим.

Изоҳ: Имони муфассал деганда мўмин кишининг қатъий ишониши лозим бўлган нарсаларнинг асослари тушунилади.

Аллоҳ таолога ҳамду санолар, пайғамбаримиз Муҳаммад мустафога  ҳамда у зотнинг аҳли оилаларию саҳобаи киромларига салавот ва саломлар бўлсин.

Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом

институти ўқитувчиси

Абдулқодир Абдур Раҳим,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай марҳамат қилдилар: “Аллоҳ таоло ризқини кенг қилиши ва ажалини кечиктириши кимни қувонтирса, у силаи раҳм қилсин” (Бухорий ва Термизий).

Силаи раҳм дейилганида, қариндошлик алоқаларини мустаҳкамлаш тушунилади. Соддароқ ифодаласак, қавм-қариндош, ёру биродарлар билан ўзаро борди-келдини узиб қўймаслик, доимо қондошлар, айниқса, улар орасидаги бетоблари ва ҳожатмандлари ҳолидан хабар олиш, қўлдан келганича уларнинг оғирини енгил қилиш каби улуғ инсоний фазилатларга силаи раҳм дейилади.

Мўътабар ақида китобларимизда, жумладан, “Ақоиди Насафий”да бундай дейилади: “Ажал биттадир”.

Шундай экан, умрни узайтиришни қандай тушуниш керак?

Баъзи уламолар бундай жавоб берганлар: “Амалларда баракот ва тавфиқ ҳосил бўлиши умрнинг бекорга ўтмаслигидир. Бу худди унинг узайганига ўхшайди”.

Айрим уламолар, силаи раҳм ўлганидан кейин яхшилик билан ёдланишига сабабдир, бу умрнинг маънан узайишидир, дейишган.

Баъзи ҳадис олимларига кўра, ажалнинг кечикиши дейилганида умрнинг ортиши эмас, балки Аллоҳ силаи раҳм қилувчининг наслидан хайрли зурриёт чиқариши тушунилади. Абу Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурида “Ким силаи раҳм қилса, ажали кечиктирилади”, дейилганида, у зот бундай марҳамат қилдилар: “Умр узаймайди. Аллоҳ таоло: “Бас, қачон уларга ажаллари келса, уни бирон соатга орқага ҳам, олдинга ҳам сура олмайдилар” (Аъроф, 34), дея огоҳлантирган. Аммо киши силаи раҳм қилса, унинг ортидан дуо қиладиган хайрли зурриёти бўлади” (Табароний ривояти).

Бу масалага Ибн Ҳажар Асқалоний бундай шарҳ келтирган: “Умрнинг узайиши дейилса, бандани тоатга йўллаш ва охират учун фойдали амалларни бажаришга иштиёқ бериш, вақтини бекорга ўтказишдан сақлаш орқали умрини баракотли қилиб қўйиш тушунилади. Пайғамбаримиз алайҳиссалом умматларининг умри бошқа умматларга нисбатан жуда қисқалигини айтиб, дуо қилганларида, Қадр кечаси берилган. Зеро, ким ушбу кечага етишиб, уни тоат-ибодат билан ўтказса, саксон уч йил ибодат қилганнинг савобини олиши ҳақида ҳадислар бор.

Хуллас, силаи раҳм тоатнинг ортиши ва гуноҳларнинг камайишига сабабдир, у орқали банда ўзидан яхши хотира қолдиради ва ўлганидан сўнг ҳам унга савоб ёзилиб тураверади. Мўминга асқатадиган нарсалар ичида ўзидан кейин фойдаланиладиган илм, садақаи жория ва солиҳ фарзанддир”.

“Кутуби ситта” асосида

Содиқ НОСИР

тайёрлади.

ЎМИ Матбуот хизмати

Ҳошид ибн Исмоил деди: “Бухорий биз билан Басра шайхларининг дарсларига қатнар эди, у пайтда ҳали йигит эди. Бир неча кун ўтса ҳам у ёзмас эди. Ўн олтинчи кундан кейин уни маломат қилдик. У: “Кўп гапирдинглар, қани ёзган нарсаларингни менга кўрсатинглар-чи”, деди. Ёзган ҳадисларимизни унга кўрсатган эдик, у 15 мингта ҳадис зиёда қилди. Уларнинг барчасини ёддан ўқиди. Ҳаттоки, биз унинг ёдлаганларидан ўзимизникини тўғрилаб олдик”.

Муҳаммад ибн Азҳар Сижистоний деди: “Сулаймон ибн Ҳарбнинг мажлисида бўлдим. Бухорий ҳам биз билан эшитар эди, лекин ёзмас эди. Талабалардан биридан: “Унга нима бўлган, нега ёзмайди?” деб сўрашди. У: “Бухорога қайтиб бориб, ёддан ёзади”, деб жавоб берди.

Ибн Адий Ҳофиз деди: “Бағдоднинг бир неча машойихлари шундай деяётганларини эшитдим: “Муҳаммад ибн Исмоил Бухорий Бағдодга келибди. Унинг келганини ҳадис соҳиблари эшитиб, жамланиб унинг ҳифзини имтиҳон қилиб кўришни хоҳлашибди. Кейин юзта ҳадисни таёрлашибди ва уларнинг матнларини ҳамда санадларини алмаштириб қўйишибди. Бир исноднинг матнини бунисига, бошқа исноднинг матнини эса бунисига қилишибди. Бу матннинг иснодини бошқа бошқа матнга ўзгартириб қўйишибди. Уларни ўн кишига бериб, ҳар бир кишига ўнтадан ҳадис беришибди. Мажлисга борганда уларни Бухорий айтиб беришини айтишди. Мажлис учун ундан ваъда олишди. Уларнинг барчалари мажлисда ҳозир бўлишди. Хуросон аҳлидан бошқа жамоалар ҳам келиб, улардан ташқари Бағдоддан ҳам одамлар келди. Одамлар хотиржам бўлиб олганларидан сўнг ҳалиги ўн кишидан бири сўз бошлаб, тайёрлаб қўйилган ҳадислардан бир ҳадисни сўради. Бухорий: “Мен уни билмайман”, деди. Шу йўсинда бирма-бир савол сўрардилар, Бухорий эса, ҳар бир сўровчига “Мен уни билмайман”, дер эди. Мажлисга келган уламолар бир-бирларига қараб қўяр эдилар ва “У одам тушунди”, дер эдилар. Нима бўлганини англамаганлар эса, Бухорийнинг ҳолатини ожизликка йўйдилар, хатога йўл қўйди ва ҳифзи яхши эмас экан, деб гумон қилдилар.

Сўнг ўша ўн кишидан бири чиқиб, ўша чалкаштирилган ҳадислардан бири ҳақида Имом Бухорийдан сўради. Имом Бухорий: “Билмайман”, деди. Кейин бошқаси ҳақида сўради. Имом Бухорий: “Билмайман”, деди. У шундай қилиб ўнта ҳадисни бирма-бир сўради. Бухорий эса, унга “Билмайман”, деб турди.

Сўнг учинчи, тўртинчи... ўнинчи муҳаддис чиқиб, чалкаштирилган ҳадисларнинг барчасини сўраб бўлишди. Бухорий эса, “Билмайман”дан нарига ўтмасди. Улар ҳадисларини айтиб бўлишганларини билгач, биринчи ҳадис айтган кишига юзланиб: “Сен биринчи ҳадисни бундай айтдинг, тўғриси бундай бўлади, иккинчи ҳадисни бундай айтдинг, тўғриси бундай бўлади” деб, ўнта ҳадисининг хатосини ва тўғрисини айтиб берди. Ҳар бир матнни ўз санадига, ҳар бир санадни ўз матнига қўйди. Бошқаларга ҳам шундай қилди. Шунда одамлар унинг ҳифзига тан бердилар, унинг фазлини эътироф этдилар”.^[1]

Ҳофиз Ибн Ҳажар айтади: “Бу ўринда Бухорийга тан берилади. Унинг хатоларни тўғрилаб қўйишидан ажабланилмайди, балки ўша одамлар айтган хатоларни ҳам бир мартада эслаб қолганидан ажабланса бўлади”.^[2]

Муҳаммад ибн Ҳамдуя айтади: “Бухорийнинг бундай деганини эшитдим: “Юз минг саҳиҳ ҳадисни, икки юз минг саҳиҳ бўлмаган ҳадисни ёд биламан”.^[3]

Варроқи ундан бир куни: “Ҳифзнинг бирор давоси борми?” деб сўради. Бухорий: “Ҳифзга кишининг жуда қизиқиши ва доимий қараб туришдан бошқа даво билмайман”, деб жавоб берди.

Бухорий деди: “Саҳиҳ ҳадисни заиф ҳадисдан ажратмагунимча, раъй аҳлининг китобларини ўқиб чиқмагунимча, ҳадисдан дарс беришга ўтирмадим. Басрада бирорта ҳадис қолдирмай ёзиб келдим”.^[4]

У яна дейди: “Керакли нима бўлса, ҳаммаси Қуръон ва суннатда бор, деб биламан”. Ундан: “Буни билиш мумкинми?” деб сўрашди. У: “Ҳа”, деб жавоб берди.^[5]

Ҳасан РАСУЛОВ,

Ҳадис мактаби ўқитувчиси 

ЎМИ Матбуот хизмати

Жамолиддин Қосимий.Ҳаёт ал-Бухорий.-Байрут.Дорул нафоис,1992.16-20-бетлар.