Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институтида талабаларнинг эгаллаган назарий билимларини амалиётда қўллаш орқали мантиқий ва мунтазам мустаҳкамлаш ҳамда назарияни амалиёт билан боғлаш қобилиятини шакллантириш мақсадида педагогик амалиёт ташкил қилинган.

Амалиётни ўташга назарий ўқув курсини муваффақиятли якунлаган талабаларга йўлланма берилади. Илмий педагогик фаолият дастури “диний фанлар” ва “таҳфизул-Қуръон” кафедраларида талабаларнинг олий ўқув юртининг ўқув, илмий, маънавият ва маърифат ишлари билан ҳамкорликда фаолият юритишини эътиборга олган ҳолда ишлаб чиқилган. Дастурда талабаларнинг назарий билимларини педагогика соҳасида эришилган ютуқлар, интерфаол услублардан фойдаланган ҳолда амалиётга жорий этиши бўйича кенг қамровли йўлланма бериш кўзда тутилган.

Педагогик амалиёт давомида талабалар мутахассис тайёрловчи кафедра билан бевосита алоқада бўлиб, профессор-ўқитувчиларнинг дарсларини кузатади ҳамда ўша дарсларни таҳлил қилиш, илмий раҳбар ёрдамида маъруза ва семинар машғулотларини ўтказиш малакасини эгаллайди.

Талабалар малакали ўқитувчиларининг 20-25 та дарсига (пассив пед.амалиёт) қатнашган ҳолда дарсни ташкил этиш кўникмасига эга бўлади.

Талабалар қабул қилувчи таълим муассасаси тайинлаган амалиёт раҳбари назорати остида 8 та синов дарсини маърузавий ва амалий материаллар асосида олиб боради (актив пед.амалиёт).

Тасдиқланган режага асосан Тошкент ислом институтининг 4-курс талабалари жорий 2017-18 ўқув йили давомида ҳам диний таълим муассасаларида педагогик амалиёт ўташлари белгиланган. Институтнинг ўқув йили режасига мувофиқ амалиёт муддати шу йилнинг 6 ноябридан 30 декабригача этиб тасдиқланган.

Ж.Мелиқўзиев,

ТИИ проректори, умумий амалиёт раҳбари

Қуръони каримда мўминлар ўзаро бир-бирларига дўсту биродар экани баён қилиниб, «Албатта, мўминлaр динда ўзаро биродардирлар…» дейилган (Ҳужурот сураси, 10-оят).

Ислом дини инсонларни бир-бири билан яхши муомалада бўлишга буюрар экан, уларнинг муомалалари беғараз бўлиши учун ўзаро муносабатлари ҳам самимий бўлиши лозимлигини таъкидлайди. Зеро, инсон табиатан киришимли қилиб яратилган, яъни у жамиятдан ажралиб, алоҳида яшай олмайди. Шундай экан, мўмин киши диний ва дунёвий ишларини тўғри йўлга қўйишда солиҳ дўсту ёрларни танлаши лозим.

Агар бу дўстлик Аллоҳ учун бўлса, у яна ҳам мустаҳкам бўлади, чунки Аллоҳ розилиги учун бўлган дўстликка ҳеч қандай дунёвий ғараз аралашмайди. Бошқача қилиб айтганда, дунёвий ишлар юзасидан сен-менга бориб қолган тақдирда ҳам, уларнинг дўстлигига путур етмайди. Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисда айтилишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ таоло ҳеч қандай соя бўлмайдиган қиёмат кунида етти тоифа инсонларга Ўзининг Арши соясидан жой беради. Улардан бири Аллоҳнинг розилиги учун дўстлашган инсонлардир», деганлар.

Бошқа бир ҳадисда эса: «Аллоҳ йўлида дўстлашган инсонлар учун охиратда нурдан минбарлар барпо қилинади. Уларни кўриб, ҳатто пайғамбарлар ва шаҳидлар ҳам ҳавас қиладилар», деб марҳамат қилганлар (Имом Термизий ривояти).

Дарҳақиқат, аҳли солиҳ кишилар билан ошно бўлган инсон ҳеч қачон панд емайди. Бундай кишилар билан дўстлашиш нафақат дунёда, балки охиратда ҳам фойда бериши Қуръони каримда баён қилинган (Зухруф сураси, 67-оят). Шунингдек, бетавфиқ, нодон инсонлар билан дўстлашиш дунёда шармандалик, охиратда эса ҳасрату надомат келтириши ҳам очиқ-равшан баён этилган (Фурқон сураси, 27, 29-оятлар).

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бир ҳадисларида: «Киши ўз биродарининг динида бўлади», деган бўлсалар, бошқа бир ҳадисда: «Сен ўзинг дўстлашаётган одамнинг хулқ-атвори, унинг қандай одам эканига эътибор бергин», деб марҳамат қилганлар. Халқимизда ҳам «Сен менга дўстинг кимлигини айт, шунда мен сенга қандай одам эканингни айтаман», деган бир гап бор.

Дарвоқе, бирор инсонга баҳо беришда унинг ёру биродарлари қандай одамлар эканига қаралади. Агар улар дину диёнатли кишилар бўлса, ўзгалар наздида унинг ҳақида ҳам шундай фикр пайдо бўлади. Борди-ю, ошнолари Худо бехабар, бировнинг ҳақидан қўрқмайдиган, муттаҳам кимсалар бўлса, уларнинг касофати уриб биродари ҳам ёмонотлиқ бўлиши табиий. Шундай экан, мусулмон киши дунё ва охирати учун манфаатли бўлган инсонлар билан ошно бўлишга эътибор бермоғи лозим.

Раҳматуллоҳ САЙФУДДИНОВ,

Тошкент ислом институти ўқитувчиси

Энг кўп кўзимиз тушадиган ҳашаротлардан бири чумолидир. Ана шу ҳашаротнинг ҳаёт кечириш тарзига диққат қилсак, кўп ажойиботларга дуч келамиз. Чумоли – уйқу нима, тиним нима билмайдиган меҳнаткаш жонзот. Унинг инсонларга фойдали жиҳати шундаки, кўп хонали уя қилгани боис дарахтлар ва ўсимликларнинг илдизлари атрофи бирмунча очилиб у ерга кислород кириши яхшиланади. Бу эса ўсимликлар ривожига ижобий таъсир қилади.

Чумолилар ақлли жонзот ҳам саналади. Улар уясига ташиб олган арпа-буғдой бошоқларини иккига бўлиб қўяди. Шундай қилса, дон нам тортиб кўклаб кетмаслигини билади. Шунга ақли етганига ҳайрон қолаётган одам уларнинг кашнич уруғини тўртга бўлиб қўйишини, агар бу уруғ иккига бўлинса ҳам кўклаб кетиши мумкинлигини эшитса, ҳайрати янада ошади. Негаки, кашнич донининг икки бўлакка ажратиб қўйилса ҳам кўклаб кетишини унча-мунча деҳқон ҳам билмайди.

Чумолиларнинг қатъий интизомини кўрганда эса ҳайратдан ёқа ушлаб қолишимиз тайин.

Чумоли тўдаларида мустаҳкам иш низоми мавжуд ва ҳар бир чумоли ўз зиммасига юкланган вазифани росмана фидокорлик билан бажаради.

Биз чумолиларни кўрганда ҳаммасини бир хил деб ўйлаймиз. Лекин улар бажарадиган вазифалар турли-туман бўлади. Масалан, тўдадаги  бир қисм чумолиларнинг вазифаси уянинг эшигида қоровуллик қилмоқдир.

Эшикбон чумолиларнинг бошининг катталиги уянинг оғзи билан бир ўлчамда бўлади. Уя оғзига махсус мўлжалланган бу бош структураси унинг уяга ўзининг киришига ҳам,  бошқаларнинг киришига ҳам тўсқинлик қилади. Эшикбонлар кун узоғи ҳеч қимирламасдан уянинг оғзида қаққайиб туради. Бу чумолилар уяга фақат ўз тўдасидан бўлган чумолиларни киритади, бошқаларни уя оғзига йўлатмайди. Шунинг учун бирор хатар туғилса, душманга биринчи бўлиб дучлашадиганлар – эшикбон чумолилар бўлади.

Чумолиларнинг  бир қисми эса тадқиқотчи чумолилардир. Улар уядан чиқиб атрофни айланиб егулик ахтаради. Бирор егулик манбасини топгани заҳоти қорнини мумкин қадар овқатга туйдиради ва бошқа чумолиларга хабар бериш учун жадаллик билан уяга қайтади.

Қайтиб келаётганда ҳар-ҳар ерга қорнини ишқалаб кимёвий белги қўйиб келади. Уяга қайтар-қайтмас ҳамма чумолига хабар бериб, уларнинг орқасидан юришини айтади. Шу тариқа тадқиқотчи чумоли қолган чумолиларни белги қўйиб келган йўлидан юриб ўзи топган озуқага манбаига бошлаб боради. Чумолиларнинг антеннага ўхшаган аъзолари таъм билиш, ҳид сезиш, намлик ва кимёвий моддаларни фарқлаш вазифасини бажаради.

Чумолилар ана шу антенналар ёрдамида бошқа чумолилар тўдаси қолдирган кимёвий ишоратни англайди ва улар билан мулоқотга киришади.

Аллоҳ таоло чумолиларга егулик ташийдиган, уя қурадиган ва уяларини ҳимоя қиладиган, жуда кучли жағ ато қилган. Агар инсоннинг жағи чумолиникидек бақувват бўлганида тишлари билан бемалол юк машинасини судрай олар эди. Чумолининг олдинги жағлари бажарадиган ишларига ихтисослашган. Барг кесувчи чумолининг олдинги жағлари қайчи каби кескин қиррали; жангчи чумолиларни эса ўткир бўлиб, душманнинг бошини қимирлатмайдиган даражада кучлидир. Баъзиларининг жағлари эса аррага ёки тегирмон тошига ўхшайди. Айрим чумоли турларининг оғзида бошқа чумолиларни кўчириш ёки личинкалар ҳосил қилиш учун моддаларни сақлайдиган митти чўнтаги ҳам бўлади.  

Чумолилар ниҳоятда фидокор ва топганини баҳам кўришни севадиган сахий ҳашаротлардир. Мабодо, бир тўдадан икки чумоли дучлашиб қолса, улардан бири оч ва чанқаган бўлса; иккинчисининг оғзида чайналган ёки ярим ҳазм бўлган егулик бўлса, эҳтиёжи бўлган чумоли егулик талабида бўлади. Овқати бор чумоли ҳеч қачон уни рад этмайди ва ўзидаги егуликни у билан баҳам кўради. Чумолилар личинкаларини ўзларининг озиқ-овқатлари билан боқадилар. Ҳатто аксаран  ўзларига бошқаларни меҳмон қилганидан кам егулик айиради.

Чумоли тўдасидаги бир қисм чумолининг вазифаси эса уяни ҳимоя қилмоқдир. Бу вазифага махсус тайёрланган чумолилар уяларини ҳимоя қилиш учун жонларини ҳам фидо этади. Бир тур чумоли душманига зарар бериш учун жағидан танасининг орқасига қараб чўзилган заҳарга тўла лоҳас қилувчи безидан фойдаланади. Агар чумоли жангда жароҳат олса, қорин бўшлиғининг мускулларини қаттиқ уриб секреция безларини йиртиб юборади ва заҳарини душманга қаратиб пуркайди. Ана шу жанг асносида чумоли ўз жонини фидо этади.

Чумолиларнинг ҳаммаси ҳам заҳарли эмас. Баъзилари формик кислота ёрдамида ўзларини ҳимоя қилади. Бу тур чумолилар душманларини жағлари билан ярадор қилади, сўнгра эса яранинг устига формик кислотани пуркайди. Чумоли антикориди ҳашаротнинг асаб тизимига ва терисига зарар етказади.

Барг кесувчи чумоли тўдасининг ўрта бўйли ишчилари кунларини барг ташиш билан ўтказади. Улар япроқ ташир экан ниҳоятда заифлашиб қолади. Ҳатто бир чивин тури ана шу чумолининг бошига тухум қўяди. Чумолининг бошида тухумдан чиққан чивин личинкаси унинг миясига қадар кириб бориб, ўлимига сабабчи бўлиши мумкин. Ишчи чумолилар барг ташиган вақтларида бу таҳликали душманларидан ўзларини ҳимоя қила олмайдиган аҳволда бўлади.

Ўша тўдада яшаган кичик бўйли чумолилар ташилган япроқлар устига жойлашади ва чивиннинг ҳужумига қарши шу ерда туриб мужодала қилади.

Кўзга чалинмайдиган даражада кичик асаб толаларидан ҳосил бўлган мия соҳиби бўлган бу мавжудотлар ақл бовар қилмайдиган ғаройиб ҳодисаларни намоён этадилар.

Чумоли тўдасининг бошқаруви эса она чумоли ҳукмдорлиги остида бўлади. Она чумолига хизмат этган ишчи чумолилар хонадаги аҳволга оид хабарларни кимёвий бир усулда она чумолига етказади. Она чумоли ана шу маълумотларга таянган ҳолда, масалан, уруш пайтида кўп аскарлар йўқотилган бўлса, янги болалар янада кўп аскар чумоли бўлишини таъмин этадиган кимёвий моддалар чиқаради. Шу тариқа, келажак авлод сақлаб қолинади.  

Қуръони каримда чумолиларнинг инсонлар каби бир-бирларини қўриқлайдиган, таянч ва ёрдамчи бўладиган жамоат экани қуйидагича ифодаланган:

“Сулаймон (хизмати) учун жин, инс ва қушлардан иборат лашкарлари тўпланиб, тизилган ҳолда турдилар.

То улар чумолилар водийсига етганларида, бир чумоли: “Эй чумолилар! Уяларингизга кирингиз, яна Сулаймон ва унинг лашкарлари ўзлари сезмаган ҳолларида сизларни эзиб кетмасин!” – деди.

(Сулаймон) унинг сўзидан кулиб, табассум қилди ва деди: “Эй Раббим! Менга ва ота-онамга инъом этган неъматингга шукр қилишга ва Ўзинг рози бўладиган яхши амалларнигина қилишга мени муваффақ этгин ва мени Ўз фазлинг билан солиҳ бандаларинг қаторига киритгин!” (Намл сурасининг 17-19-оятлари) 

Митти мавжудотнинг катта дуоси

Абу Сиддиқ ан-Ножийдан ривоят қилинади: “Расули акром соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Довуд ўғли Сулаймон инсонлар билан ёмғир сўрагани чиқди. Шунда оёқларини осмонга кўтариб, чалқанчасига ётган бир чумоли олдидан ўтди. Чумоли: “Аллоҳумма инна холқун мин холқика лайса лана ғинан ан ризқика фаимма ан тасқияна ва имма ан туҳликана” (“Эй Аллоҳ! Биз Сенинг бир халқингмиз. ризқингдан беҳожат эмасмиз.  Ё бизга сув берасан, ё ҳалок қиласан”), дея дуо қилаётган эди. Сулаймон одамларга: “Орқангизга қайтинг. Батаҳқиқ, бошқаларнинг дуоси ила сизга сув берилди” деди”, дедилар” (Ибн Абу Шайба «Мусаннаф»да ривоят қилган).

Жаннат хабарини олган жонивор

Дарвоқе, чумоли жаннатга кириши хабари берилган 10 та жониворнинг бири ҳисобланади. Улар: Солиҳ алайҳиссаломнинг туяси, Иброҳим алайҳиссаломнинг бузоғи, Исмоил алайҳиссаломнинг қўчқори, Мусо алайҳиссаломнинг сигири, Юнус алайҳиссаломнинг балиғи, Узайр алайҳиссаломнинг эшаги, Сулаймон алайҳиссалом чумолиси, Билқиснинг ҳудҳуди, Асҳоби Каҳфнинг (Ғор эгалари) ити, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг туясидир. 

Пайғамбар-ла сўзлашган жонзот

Кўпчилик “Қисаси Рабғузий”даги “Сулаймон қаринчқа билан сўзлашгани” деган ҳикояни ўқиган чиқар. Унда чумолилар подшоҳининг оти “Миндир” дейилган. Ҳикояда Сулаймон алайҳиссалом ва чумоли суҳбати диалог кўринишида берилган.

Чумоли: «Эмди дастур берсанг, неча масъала савол қилайин». Сулаймон айди: «Қилғил». Қаринчқа айди: «Мавлодин не тиладинг?» Сулаймон айди: «Андоғ мулк тиладимким, мандин ўзга ким эрса-да бўлмасун». «Бу сўздин ҳасад иси келур, манга бўлгун, ўзгаларга бўлмагун. Тақи не тиладинг?» Сулаймон айди: «Елни тиладимки, манга мусаххар қилди, миниб юрурман, Астахардин Шомга, Шомдин Астахарға бир ойлик ер турур. Кунда борурман ҳам келурман». Қаринчқа айди: «Маъниси ул бўлур: Сенинг илкингдаги мулкнинг қамуғи ел турур. Ани мингунча маърифат маркабини минсанг, сенга яхшироқ бўлур. Кўз юмуб очғунча бир соатда Аршға теккай эрдинг...»

Савол-жавоб шу йўсинда давом этиб, Аллоҳ таоло Сулаймон алайҳиссаломга учар тахт, қушлар, узук, дев ва париларни бўйсундиргани айтилади.

Ушбу ҳикояда Рабғузий Сулаймон алайҳиссаломдан чумолини ақллироқ кўрсатишни ният қилмаган. Зотан, Аллоҳнинг пайғамбаридан бир жонзотнинг ақлли ва билимли  бўлиши мумкин эмаслигини у жуда яхши билган. Унинг нияти инсонларни ана шундай буюк мулк соҳиби ҳам бир куни уларнинг ҳаммасидан айрилиши, фақат Яратганга бўлган муҳаббати мангу қолишини айтиш бўлган.                                  

Сулаймон ва чўлоқ чумоли

(Шайх Фаридуддин Атторнинг «Мантиқут-тайр» асаридан)

Чун Сулаймон бир қанча риёзатлар чекиб камолга етганида (пайғамбарлик насиб этганида) унинг оёғи остида ожиз ҳолда қолган чумолига бундай деди:

– Эй менинг оёғ остимда қолган, қон ва тупроққа аралашган жонивор, қандай қилиб бу ҳолга тушдинг?

Чўлоқ чумоли шу вақт унга бундай жавоб берди:

– Ғишт ва тупроқ орасида тор гўрга тиқилганман. Ҳаётимдаги барча пок умидларим кесилган. Эй пок зот, тупроқ остида қолганим майли эди, лекин энг ёмони, бу ғишт юзимга коинотни тўсиб қўйди. Агар менинг ҳолимни тушунган бўлсанг, фазлинг билан мен томонга қараб, юзимни очиб қўйгин. Юзимдан тўсиқни олиб ташлаки, барча томонлар кўриниб турсин.

Эй, шоҳ, мен (Аттор) гуноҳларим, айбларим кўп бўлиб, юзингга қараёлмасам-да, мени очиқ юзли қилгин. Ахир сен энг карамли, карими мутлақсан. Яхши ва ёмон ишларим бўлса-да, даргоҳингга очиқ юз билан борай.

Дамин ЖУМАҚУЛ тайёрлади 

Ибн ал-Хайсамнинг кашфиётидан бурун, 1000 йилларда одамлар кўз нурни қайтаради, ана шу сабабдан одамлар кўра олади деб ҳисоблар эди. Тасвирнинг кўзгуда ҳосил бўлиши назарияси билан милоддан аввалги III асрда Аристотель, Платон, Евклид шуғулланган. XI асрда араб олими Ибн ал-Хайсам (Альгазен) ҳақиқатни юзага чиқарган: кўз аслида бошқа предметлар ва юқоридан таралган ёруғликни қабул қилишини кашф қилган.

Унинг таълимотини 1620 йилларда голланд олими В.Снеллиус ва Р.Декарт ривожлантириб, Хайсамнинг назарияси тўғри эканини исботлаган.

Робия ЖЎРАҚУЛОВА

Севикли Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тарихларини, сийратларини бошқа анбиёлардан кўра кўпроқ, яхшироқ биламиз. Шундай бўлиши табиий ҳол, зотан.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мушриклар зулмига, кофирлар адоватига, дин душманларининг фисқу ҳасадларига қарши кўрсатган сабру матонати, лутфу карами, ҳилму шарофатини дўсту душман баробар эътироф этган. Илло, бу – буюк ҳақиқат эди. Нафақат Қурайш қабиласи, балки ён-атрофдаги барча араблар у зотни “Ал-Амин” – ишончли, содиқ, тўғри сўз, самимий, пок инсон, деб билгани ҳолда рисолатларига ишонмасдан  ёлғончига чиқаришди. Аммо у Пайғамбар алайҳиссалом сабр қилдилар, Исломни етказишда собитқадам бўлдилар. У зотга рисолат келган заҳоти Макка аҳлини йиғиб: «Эй қавм! Агар мен ана шу тоғнинг ортида душманнинг отлиқ лашкари келяпти десам ишонасизми?» дедилар. Қавм ҳеч иккиланмасдан: «Ҳа, албатта, ишонамиз», деди. Пайғамбар алайҳиссалом бу гапни бекорга айтмадилар, асли йўқ хабарга ишонган қавм энди энг буюк ҳақиқатга – Пайғамбар алайҳиссалом олиб келган буюк хабарга ҳам ишониши керак эди. Аммо «Ундай бўлса, Аллоҳ таоло мени сизларга Пайғамбар этиб тайинлади» деб рисолатни баён қилган эдилар, ҳозиргина йўқ гапга ишонамиз деб турган қавм бу ҳақ сўзга ишонмади. У зотнинг рисолатларини рад қилди, ўзларини ҳали ёлғончига, ҳали шоирга, ҳали сеҳргарга, ҳатто телбага чиқаришди. Аввалги пайғамбарларга золим қавми нимаики ёмонлик қилган бўлса, барчасини қилди. Ўша даврда арабларда сўз санъати юксак чўққиларга кўтарилган эди. Араблар ўша даврнинг энг бузилган, энг жоҳил, салкам ёввойи қавмига айланиб қолган бўлса-да, сўз санъатида, баёнда, нутқда, тилда ниҳоятда тараққий этган эди. Бу даврнинг шеърияти дунё назм майдонида етиб бўлмас юксакларда эди. Бироқ, ана шу кўкларга кўтарилган шеърият ҳазрати Муҳаммад алайҳиссаломга нозил бўлган Қуръони каримнинг энг кичкина сураси қаршисидаёқ ожиз қолди, Қуръони каримнинг илоҳий ҳикматлари, шомил оятлари олдида таслим бўлиб, бош эгишга, енгилганини тан олишга мажбур бўлди. Бу улкан мағлубиятнинг аламига чидай олмаган қавм у зотга кўз кўриб, қулоқ эшитмаган туҳматларни қилди, яккалаб қўйди, қизларининг оиласини бузди, ўғиллари вафот қилса, насли узилган, “абтар” деб маломат қилди, аммо Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам буларнинг барчасига тоғдек матонат билан туриб бердилар, ширкка, бутпарастликка муккасидан кетган, дуч келган нарсага олиҳа деб сиғиниб юрган залолатдаги қавмга тавҳид ғоясини – Лаа илааҳа иллаллоҳ – Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ деган илоҳий ҳақиқатни етказишда собит турдилар. У зотнинг метиндек мустаҳкам, барқарорликларини кўриб, мушриклар ҳийла йўлига ўтди, даъволаридан қайтариш учун ҳали шаҳват, ҳали мол-дунё, ҳали ҳокимият таклиф қилиб кўрди. Бироқ, Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло у муҳтарам зотга ҳақиқатни кўрсатиб, бутун башарият тақдири у зотга боғлиқ эканини англатиб турар эди. Шунинг учун Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бу буюк вазифадан бир лаҳза ҳам чекинмадилар.

Оламларга раҳмат қилиб юборилган бу буюк зот ана шу ношукр, ғофил, жоҳил, мушрик, кофир қавмга ачинар эдилар, уларнинг охиратда азоб-уқубатда қолишини истамас эдилар. Шунинг учун тошбўрон қилишса ҳам, кавушлари қонга тўлса ҳам сабр қилдилар, фаришталар келиб, ёрдам берайликми, бу қавмни ер билан яксон қилайликми деб туришса ҳам қавмни қарғамадилар, аксинча, уларнинг ҳаққига хайрли дуолар қилдилар. Барча қийинчиликлар, жабру ситамларга сабр қилдилар, маънавий ва моддий тазйиқларга чидадилар, она Ватанларидан қувилдилар, аммо Аллоҳ таолонинг динини умматга етказдилар, инсониятга икки дунё саодати йўлини шахсий намуна ўлароқ кўрсатиб бериб, дунё тарихидаги нубувват ва рисолат силсиласини якунлаб, сўнг рафиқул аълога интиқол қилдилар.

Дунё ҳаёти турли-туман қийинчиликлардан, мусибатлардан холи бўлмаслиги табиий. Ҳар бир инсон умри давомида мусибатларга йўлиқади, қийинчиликларга дуч келади, туҳматларга қолади, ёмонликларга мубтало бўлади, фитналарга қурбон бўлади. Лекин ҳар сафар банда Парвардигорининг ўзи билан бирга эканини унутмаслиги керак. Агар у ҳақ йўлда бўлса, бу ноҳақликларга, фитналарга, туҳматларга сабр қилиш керак. Аллоҳ таоло билан роз айтишган, ваҳий орқали боғланиб турган пайғамбарлар ҳам мусибатларга сабр қилди, сиз билан биз сабрли бўлайлик!

Пайғамбар алайҳиссалом ёмонларни қарғамадилар, биз ҳам қарғамайлик!

Пайғамбар алайҳиссалом озорнинг энг қаттиғини кўрганларида ҳам одамзотнинг ҳолатини, табиатини тушундилар, уларни дуоибад эмас, дуоихайр қилдилар, биз ана шу суннатга эргашайлик!

 Ҳолбуки, сизу бизга Муҳаммад алайҳиссаломдан илм билан биргаликда умматнинг ғам-ташвиши ҳам мерос бўлиб қолди, зиммамизга юкланди. Шунинг учун ҳар бир мусулмон банда Пайғамбар алайҳиссаломнинг ҳар бир ҳаракатидан ўрнак олиб яшамоғи керак.

Раҳматуллоҳ САЙФУДДИНОВ,

«Мирза Юсуф» жоме масжиди имом-хатиби