Аслида, таровеҳ суннат бўлгани учун унинг қазоси ўқилмайди. Чунки, бомдоднинг суннатигина вақти ўтса ҳам заволгача (бир ривоятда асргача) қазо қилиб ўқиб олиш мумкин. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳам шундай қилганлар. Пешин намозининг аввалги суннати (фарзга улгуриш мақсадида) қолса, фарзидан кейин ўқиб олинади. Бу аслида пешин вақтида бўлаяпти. Мана шу икки суннатдан бошқа суннатлар қазо қилинмайди. Қазоси лозим эмас.

Бироқ, баъзи фақиҳлар таровеҳ бир ой давомида кечалари одат бўлган,  суннат бўлганлиги  учун ва Пайғамбаримиз Расули Акрам саллоллоҳу алайҳи ва саллам томонидан кўп тарғиб қилинганлигидан ҳатто, баъзи фақиҳларимиз таровеҳни тарк қилган одам кейинги таровеҳгача унинг қазосини ўқиб олсин, деганлар. Агар Рамазонда ўқий олмаса, кейинги Рамазонгача ўқиб олади, деган гап ҳам бор. Бу фикр “Жомиъ ур-румуз”да ҳам келтирилган. Имом Нававий ҳам шуни маъқул кўрган. Уларнинг бундай фикрга келишига мана бу ривоятлар сабаб бўлган:

Имом Муслим Оиша разияллоҳу анҳодан қилган ривоятларида Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳ таолога энг маҳбуб амал оз бўлсада давомли бўлганлигидир”-дедилар.

Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам ана шундай кечки одати қолиб кетса, уни кундузи ўрнини тўлдиришни таклиф қилганлар:

Абдурраҳмон ибн Абдин ал-Қорийдан қилинган ривоятда “Кимки ўзининг вазифасидан ёки унга ўхшаш бир нарсадан ухлаб қолса, бас, уни бомдод намози билан пешин намозининг орасида ўқиб олса, худди унга уни кечаси ўқигандек ёзилади”- дейилади. (Имом Муслим ривояти).

Абул Лайс ас-Самарқандий ҳазратлари: “Кимки суннатни узр билан тарк қилса, маъзурдир, кимки узрсиз тарк қилса, манмандир”, деган эканлар.

Демак, таровеҳдан қолиб кетганларини иложи бўлса, ўқиб олган яхшироқ экан. Бироқ, ўқимаса гуноҳкор бўлиб қолмайди.

Таровеҳларда бир марта хатми Қуръон қилиш суннатдир. Рамазонда иккинчи ёки учунчи марта хатм этиш эса мустаҳаб ва ҳақиқий нафл амалдир.

Шундай экан бир ойлик рамазонни ва таровеҳ намозларини ғанимат билайлик сусткашликка йўл қўймайлик. Зеро, бу рамазон биз учун охиргиси бу йилги таровеҳ охиргиси бўлиши мумкин.

“Саййид Муҳйиддин махдум” ўрта махсус ислом билим

 юрти мударриси Абдуғафур Ниёзқулов

Рўзанинг кўп ҳислатларидан бири инсоннинг ейиш-ичиш талабларини изга солишликка катта хизмат қилади. Инсон нафс балосидан қутилиб имон ва эътиқод билан рўза тутса, Аллоҳ таоло уни тақводарлардан қилади.

Рамазон ойида сахарлик ва ифторликка таом тайёрлашда ҳар биримиздан ўзгача эътиборни талаб қилинади. Ҳар бир амалнинг одоби бўлагани каби таом тайёрлашнининг ҳам ўз одоб ва меёрлари мавжуд. Хўш, таом тайёрлашни қайси одобдан бошлаш керак? Албатта, таом тайёрлаш учун озиқ-овқатларни халол, пешана тери билан ишлаб топилган сармоядан харид қилишдан бошлаш керак. Ундан кейин масалиққларнинг халол ва пок бўлиши муҳимдир. Зеро мана шу одоблар рўзадорларнинг рўзаларини, дуоларини қабул бўлиш-бўлмаслигини ҳал қилади. Абдуллоҳ ибн Аббос разияллоҳу анҳудан ривоят қилинадики, Саъд ибн Абу Ваққос разияллоҳу анҳу Пайғамбаримиз алайҳиссаломга: “Эй Аллоҳнинг Расули, дуо қилинг, Аллоҳ мени дуоси қабул бўладиганлардан қилсин”, дедилар. Шунда Пайғамбар алайҳиссалом: “Эй Саъд, таомингни ҳалол қил, дуоси қабул бўладиган бўласан. Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган зот билан қасамки, бир одам ҳаром луқмани қорнига ташласа, Аллоҳ унинг дуосини қирқ кунгача қабул қилмайди. Қайси банданинг гўшти ҳаромдан ва рибодан ўсса, унга дўзах муносибдир”, дедилар.

Рўза кунларида тайёрланадиган таомлар одатий, кунлик  таомлар бўлиши мақсадга мувофиқдир. Рўзадорларни хушнуд қилиш учун тайёрланадиган лазиз, тансиқ таомларни танаввул қилишнинг хеч қандай кароҳияти йўқ. Баъзи бузуқ табиатли одамлар яхши таом истеъмол қилмасликни тақводорликнинг чўққиси сифатида кўрсатишга уринадилар. Аллоҳ таоло фақат емиш ғамида, доимо унинг лаззатлисини ахтарувчи қорин бандаси бўлишни қоралаганидек, лазиз таомлардан ўзини тийиб, сифатсизинигина ихтиёр қилишни ҳам қаттиқ қоралайди. Еб-ичиш гуноҳ эмас, исроф қилиш гуноҳдир. Имом Бухорий келтирган ривоятда ҳазрати Абдуллоҳ ибн Аббос разияллоҳу анҳу: “Сени икки хислат – фахрланиш ва исрофгарчилик хатога бошламаса, хоҳлаганингни еб, хоҳлаганингни ичавер”, деганлар. Бу аслида, тўғри. Аммо керагидан ортиқ емоқ ҳам исрофдир. Еб-ичиш керак экан, деб қорин бандаси бўлиш ҳам Исломга, мусулмонга муносиб эмас.

Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ва Имом Термизийлар Миқдом ибн Маъдийкараб ал-Киндий разияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Одам боласи тўлдирадиган идишларнинг энг ёмони қориндир. Одам боласига қаддини тургизадиган емаклар етади. Агар жуда лозим бўлса, таоми учун учдан бир, шароби учун учдан бир ва ҳавоси учун учдан бир”, деганлар. Ислом ҳар бир соҳада мўътадиллик йўлини тутганидек, озиқ-овқат масаласида ҳам мусулмонлардан мўътадил бўлишни талаб қилади.

Бундан ташқари, кўпгина опа-сингилларимиз ҳомиладорлик, фарзанд эмизиш ҳамда ҳайз ва нифос кўриш сабабларидан рўза тутмай туришади. Ана шундай кунларда рўзадор бўлган оила аъзоларига ширин-ширин таомлар тайёрлаб берсалар, рўзғорга келтирилган масаллиқларни исроф қилмаган ҳолда чиройли тадбир қилсалар катта савобга эга бўладилар. Негаки, баъзи аёллар ўзлари рўза тутмаганлари боис, саҳарлик ва ифторлик дастурхонига, рўзадорлар ҳақларига бепарво бўладилар. Эрта туриб хизмат қилиш, кечки пайт овқатланиш вақтига риоя қилмаслик ила дангасалик қиладилар. Аксинча, рўза тута олмасларда, хизматларини аямасалар - турмуш ўртоқлари, қайнона ва қайноталари дуоларини олиб, катта ажрларга эга бўладилар. Рўза тутиб бериш бўйинларидан соқит бўлмасада, рўзадорларга ваъда қилинган савобларга эришадилар, иншааллоҳ! 

Хадичаи Кубро аёл-қизлар 

ўрта махсус ислом билим юрти мударрисаси

Гулобод Қурбонова

Рамазон ойи жуда ҳам фазилатли ойдир. Бу ойда бошқа ойларда топилмайдиган кўплаб хусусиятлар бор. Шунга кўра, бу ойни Қуръон, тақво, ибодат, меҳр-оқибат, бедорлик ва шу каби бошқа номлар билан қўшиб зикр қилсак бўлади. Бу ойнинг хусусиятларидан яна бири, Рамазон – гуноҳлардан тийилиш ойидир. Бу ҳақида ҳам Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз ҳадиси шарифларида баён қилганлар:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: » مَنْ لَمْ يَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالْعَمَلَ بِهِ فَلَيْسَ لِلَّهِ حَاجَةٌ فِي أَنْ يَدَعَ طَعَامَهُ وَشَرَابَهُ«. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким ёлғон сўзни ва унга амал қилишни тарк қилмаса, унинг таоми ва ичимлигини тарк қилишига Аллоҳнинг эҳтиёжи йўқ”, дедилар”. Бухорий ривоят қилган.

Мусулмон киши ҳар доим гуноҳ қилишдан, жумладан тил орқали бўладиган, ёлғон, бўҳтон, ғийбат, чақимчилик каби гуноҳларни содир қилишдан сақланиши лозим. Бу ҳақида шариатимизда турли хил кўрсатмалар ворид бўлган. Пайғамбиримиз алайҳиссаломнинг ушбу ҳадисларида рўза тутган одамнинг ёлғон гапиришдан сақланишига тарғиб қилишлари, бу рўзадор учун яна ҳам таъкидлаш учундир. Уламоларимиз, ҳадисда зикр қилинган “ёлғон сўз” нинг остига ғийбат, бўҳтон, чақимчилик, сўкиш, ҳақорат каби тил орқали содир бўладиган гуноҳлар ҳам киради, дейишган. “Унга амал қилиш” деганда шариъатга хилоф бўлган барча гуноҳ ишлар тушунилади.

Яна бир ҳадисда шундай дейилган:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:» إِذَا كَانَ يَوْمُ صَوْمِ أَحَدِكُمْ فَلَا يَرْفُثْ يَوْمَئِذٍ وَلَا يَصْخَبْ فَإِنْ سَابَّهُ أَحَدٌ أَوْ قَاتَلَهُ أَحَدٌ فَلْيَقُلْ: إِنِّي امْرُؤٌ صَائِمٌ«. رَوَاهُ أَحْمَدُ.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизлардан бирингизнинг рўза куни бўлса, шу кунда беҳаё сўзларни гапирмасин ва бақир-чақир қилмасин. Агар биров у билан сўкишмоқчи ёки уришмоқчи бўлса, “мен рўзадорман”, деб айтсин”, дедилар”. Аҳмад ривоят қилган.

Мана бу ҳадиси шарифда ҳам рўза тутган киши ҳар хил бемаъни сўзларни гапириши ва бақир-чақир қилиб одамларга азият беришидан қайтариляпти. Шунингдек, бошқа киши томонидан унга шу каби гуноҳ ишлар содир бўлса ҳам, бунга сабр қилиб, рўзадор эканини эслатиб қўйиши тавсия қилинмоқда. Бундан кўринадики, рўзадор киши ҳар қандай ҳолатда бўлса ҳам гуноҳ қилишдан ўзини асраши лозим экан.

Бошқа бир ҳадиси шарифда шундай дейилган:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : »كَمْ مِنْ صَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ صِيَامِهِ إِلَّا الْجُوعُ وَكَمْ مِنْ قَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ قِيَامِهِ إِلَّا السَّهَرُ«. رَوَاهُ أَحْمَدُ.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қанчадан қанча рўзадорлар борки, уларга рўзасидан очликдан бошқа нарса бўлмайди. Қанчадан қанча тунларда ибодатга қоим бўладиганлар борки, уларга уйқусизлигидан бошқа нарса бўлмайди”, дедилар”. Аҳмад ривоят қилган.

Ҳар бир киши рўза тутар экан, бу рўзаси Аллоҳнинг ҳузурида қабул бўлишини ва эвазига кўплаб ажрлар олишини умид қилади. Бунинг учун нафақат еб-ичишдан тийилиш, балки, гуноҳ ишлардан ҳам ўзини сақлаши лозим бўлади. Рўза тутиб олиб, гуноҳларни қилаверадиган бўлса, фақатгина оч ва ташна бўлганидан бошқа нарса бўлмас экан. Лекин, минг афсуслар бўлсинки, инсонлар орасида шундай кишилар ҳам бор. Рўзадор бўлган ҳолида ғийбат, чақимчилик, ёлғон гапириш каби гуноҳлар билан машғул бўлади ёки бошқаларга азият беришда давом этади. Имом Тийбий раҳимаҳуллоҳ: “Рўзадор киши савоб умидида рўза тутмаса ёки ёлғон, бўҳтон, ғийбат каби гуноҳ ишлардан тийилмаса, унга очлик ва ташналикдан бошқа нарса ҳосил бўлмайди. Рўза зиммасидан соқит бўлсада, ҳеч қандай савобга эга бўлмайди”, деб айтган. Шунинг учун рўза тутаётган барча киши ўзини ислоҳ қилиши, гуноҳлардан сақланиши лозим.

Аллоҳ таоло барчамизнинг тутаётган рўзамизни даргоҳида қабул қилсин. Гуноҳлардан тийилишимизни барчамизга насиб айласин. 

“Кўкалдош” ўрта махсус ислом билим юрти ўқитувчиси

Мадаминов Шокиржон

Мағфират ва барокат  ойи  бўлмиш рамазон фаровон юртимиз бўйлаб ўз шукуҳини кўрсатмоқда. Халқимизнинг юзларидаги мамнуният, бир-бирларига эҳсонлар улашишларидаги шижоатларининг янада зиёда бўлганлиги бунинг яққол далилидир. Халқимиз рамазон ойида қилинган ҳар бир яхшиликнинг савоби бир неча баробар кўпайтириб берилишига умид қилган ҳолда ҳаракат қилмоқдалар. Оналаримиз, опа-сингилларимизнинг  ўзлари  рўзадор бўла туриб ифторлик ва саҳарликларга турли таомлар тайёрлашлари албатта таҳсинга лойиқдир. Аммо баъзи ҳолларда, таом тайёрлаш асносида уларнинг овқатнинг тузини билишлик учун татиб кўраётганликларига гувоҳ бўлиб қоламиз. “Сиз рўзадорсизку!” - деган гапимизга - “Татиб кўрса ҳеч нарса қилмайди...” - деган жавобни оламиз.Тўғри, рўза таом татиб кўрганлик  сабабли очилиб кетмайди, аммо бу макруҳ  ҳисобланади.

Изоҳ: Макруҳ - маън қилинган амал. Макруҳни қилмаган киши савобга қолади. Қилган киши гуноҳкор бўлади.

Шу сабабдан рўзадор кишига макруҳ бўладиган ишларга алоҳида

тўхталишни лозим деб билдик. Бу ҳусусда фиқҳий манбаларда ёзилган ҳукмларни келтирмоқчимиз.

1. “Рўзадор бирор нарсанинг мазасини татиб кўриши ёки чайнаши

макруҳдир”.[1]  Бу ҳолатларда нарсалар ичкарига кетиб қолиб рўзани бузиш ҳавфи бордир. Яна бошқа инсонлар кўриб рўза тутмаган экан деган гумонга бориб қолишлари мумкин. Росулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким Аллоҳга ва оҳират кунига иймон келтирган бўлса, туҳмат мақомларига яқинлашмасин” - деганлар. Демакки бундай ҳолатлардан ўзимизни эҳтиёт қилишимиз керак бўлади.

2. “Фақатгина, ёш болага зарурат юзасидан овқат чайнаб бериш макруҳ эмас”. Бу ҳукм бироз шарҳни талаб қилади. Агар онани сути фарзандини тўйдиришга етарли бўлмаса, ёш боланинг оч қолиш эҳтимоли кучли бўлса, шу ҳолатдагина она чайнаб беришига руҳсат берилади.[2] Бу вазиятда ичкарига таомни кетиб қолишидан эҳтиёт бўлиш зарур. Сўнг оғизни сув билан чайиб юбориш тавсия қилинади.
3. “Рўзадорга ўпиш - агар ортидан бирор нарса бўлиш ҳавфи бўлса макруҳдир.” Бунга қучоқлашиш, ушлаш каби шаҳватни қўзийдиган барча ишлар киради. Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Бир одам Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва салламдан рўзадорнинг қучоқлашиши ҳақида сўради.Унга руҳсат бердилар. Бошқа биров у зотнинг ҳузурларига келиб сўраган эди, уни қайтардилар. Қаралса,У зот рухсат берган киши чол экан,қайтарган шахс эса йигит экан”. (Абу Довуд ва Байҳақий ривоят қилган)[3].

Ушбу ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз саллоллоҳу алайҳи ва саллам баъзи шаръий ҳукмларни баён қилишда кишиларнинг шахсини ҳам эътиборга олганлари кўриниб турибди. Қари чол кампирини қучоқлагани билан рўзасига путур етадиган даражада шаҳвати қўзғалмаслиги аниқ. Ёш йигит эса бу иши билан рўзаси очиладиган даражага етиши турган гап. Демак, рўзадорнинг бу борадаги ҳукми унинг ҳолига қараб берилади.

Оиша разияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам рўзадор ҳолларида ўпар ва қучоқлар эдилар.У зот ичингизда энг шаҳватига молик эдилар”. Демак бу масалада шаҳватга молик бўлиш асосий меъёр экан.

Абу Ҳанифа раҳматуллоҳу алайҳнинг шогирдлари Имом Муҳаммад: “Ўпишлик мутлоқ макруҳдир. Чунки бу фитнадан ҳоли эмасдир. Яъни бу шаҳватга олиб борувчи йўлдир”, деганлар.[4]

Хулоса қилиб айтганда, рўзадор одам рўзасини очилиб кетишига олиб борувчи ҳар қандай шубҳа ва рўзага шикаст етказадиган ишларни қилмаслиги маъқул.

Рамазон онларини тинч-осойишта юртимизда ҳотиржамликда, оиламиз ва яқинларимиз даврасида, тўкин дастурҳон атрофида ўтказаётганлигимиз Аллоҳ таолонинг бизга берган неъматидир. Бу неъматлар учун Аллоҳга чексиз шукрлар бўлсин. Барчамизга ушбу ойда кўплаб ажрларга эга бўлишни насиб этсин.

Хадичаи Кубро аёл-қизлар билим

юрти ўқитувчиси Гаипова Жозиба 

[1] Убайдуллоҳ Ибн Масъуд. “Нуқоя Мухтасари Виқоя”. Мовароуннаҳр,1991.

[2] Нажмиддин Муҳаммад Дарконий. “Ихтисори ривоя ала Мухтасари Виқоя”. Байрут-Лубнан: Дарул кутуб илмия.1-жилд.

[3]Нажмиддин Муҳаммад Дарконий. “Ихтисори ривоя ала Мухтасари Виқоя”. Байрут-Лубнан: Дарул кутуб илмия.1-жилд.

[4] Ўша манба

Ҳофиз Заҳабий “Сияр аъломин нубало” китобида Имом Абул Вақт Сижзий ҳақида қуйидагиларни келтиради: “У зот Шайх, Имом, Зоҳид, Сўфий, шайхулислом, барча ўлкалардаги олимларнинг суянчиғи, Абул Вақт Абдулаввал ибн шайхул муҳаддис Абу Абдуллоҳ Ийсо ибн Шуъайб ибн Иброҳим Сижзий Ҳиравий Молинийдир. Олим 458/1066 йили туғилган. 465/1073 йили етти ёшиданоқ илм ўргана бошлаган.  У Бушанж шаҳрида Жамолул Ислом[1] Абулҳасан Абдураҳмон ибн Муҳаммад Довудийдан Бухорийнинг “Саҳиҳ”, Доримийнинг “Сунан” ва Абд ибн Ҳумайднинг “Мунтахаб муснад” китобидан дарс олган. Ўз замонидаги жуда кўп катта муҳаддислардан ҳадис эшитган. Хуросон, Асбаҳон, Кирмон, Ҳамадон, ва Бағдодда ҳадисдан дарс берган. У кишининг дарсларига кўплаб талабалар келар эди. Унинг номи машҳур бўлиб, довруғи бутун оламга етганди. Ўз даврида Расулуллоҳга ҳадис борасида санади энг яқин киши эди. Ундан Ибн Асокир, Самъоний, Ибн Жавзий, Суфён ибн Иброҳим ибн Манда, Абу Зарр Суҳайл ибн Муҳаммад Бушанжий ва ҳисобсиз олимлар ҳадис эшитгалар. Хусусан, Юсуф ибн Аҳмад Шерозий Кирмон шаҳрига унинг ҳузурига ҳадис эшитиш учун боргани тарих китобларида келади.

Закиййиддин Бирзолий айтди: “Абул Вақт Ироқ ва Хуросонни айланиб чиқган. Ҳирот, Молин, Бушанж, Кирмон, Язд, Асбаҳон, Карж, Форс, ва Ҳамадонда ҳадисдан дарс берган. У ўзи билан дарс айтадиган китобларини олиб юрар эди. Унинг ҳузурида ҳофиз[2]лар ва ҳатто вазирлар ҳам ўтириб ҳадис эшитишарди. У зотдан дарс эшитган талабалар беҳисоб эди”.

Шогирди Самъоний айтади: “У зот шайх, солиҳ инсон, хулқ-атвори гўзал, хушфел, камтарин ва хушмуомала инсон эди. У Бушанжда Имом Абдуллоҳ Ансорий билан учрашиш бахтига муяссар бўлиб, бир муддат унинг хизматида бўлган. Ироқ, Хузистон ва Басрага сафар қилган. Менга айтиб беришича, Бағдодда Бистомий карвонсаройида яшаган экан. Мен ундан Ҳирот ва Молинда ҳадис эшитдим. У ўқиб чарчамайдиган, ҳадис ривоят қилишни яхши кўрадиган одам эди. “Саҳиҳ”, Абд ибн Ҳумайднинг муснади ва Сунани Доримийдан бир неча бор тўлиқ дарс берган”.

Шогирди Ибн Жавзий айтади: “У таълим беришда сабрли эди. Салафлар каби солиҳ инсон, кўп зикр қиладиган, кўп таҳажжуд ўқийдиган, кўп йиғлайдиган зот эди. Ҳажга боришни қасд қилиб, керакли нарсаларини тайёрлаб қўйган эди. Лекин вафот этиб қолди”.

Шогирди Юсуф ибн Аҳмад Шерозий “Арбаъиинул булдон” китобида шундай дейди: “Мен бутун дунёни илм учун кезиб чиққан ва замонамиз муҳаддиси бўлган устозимиз Абул Вақтнинг ҳузурига йўлга чиққанимда Аллоҳ Кирмон шаҳрида у зотни кўришни насиб қилди. Салом бердим, қўлларини ўпдим ва олдиларида ўтирдим. У киши мендан:

• Бу шаҳарга нима учун келдинг? – дедилар.
• Аввало Аллоҳ, ундан сўнг умидим сиздан. Мен сиздан ривоят қилинган ҳадисларни бошқалардан  ёзиб олган эдим. Эди сизни кўриб  нафасингиз баракасини топиб,  Расулуллоҳга бошқаларнинг санадидан кўра яқинроқ бўлган санадингиздан мен ҳам баҳараман бўлиш эди. Шу мақсадларда оёғим билан ҳузурингизга юриб келдим, - деб жавоб бердим. Устозим:
• Аллоҳ сени ҳам, бизни ҳам Ўзининг розилини топишга муваффақ қилсин. Мақсадимиз ва саъй ҳаракатимизни Ўзи учун бўлишини насиб қилсин. Агар сен мени яхшироқ таниганингда, салом бермасдинг ва олдимда ўтирмасдинг ҳам, - деб узоқ йиғладилар ва йиғилари билан атрофдагиларни ҳам йиғлатдилар. Кейин: - Эй Аллоҳим! Ўзинг гўзал яширишинг ила бизларнинг гуноҳларимизни яшир ва шунинг билан бирга бизларни ўзинг рози бўладиган амаллар узра қилиб қўй! – деб дуо қилдилар. Кейин:
• Эй болагинам! Мени биласан, мен ҳам отам билан бирга Ҳиротдан Бушанжга Довудийдан “Саҳиҳ” китобини эшитиш учун пиёда сафар қилганман. Ўшанда ўн ёшдан кичкина эдим. Отам қўлимга икки тошни ушлатиб қўярдилар-да: “Кўтар буларни!” дердилар. Қўрққанимдан маҳкам ушлаб кетардим. Отам эса, мени кузатиб кетардилар. Қийналиб чарчаб қолганимни кўрсалар: “Биттасини ташла”, дердилар. Биттасини ташлаганимдан кейин сал енгилроқ бўлиб қолардим. Сўнг, отам мени чарчаганимни пайқагунларича юрардим. Менга: “Чарчадингми?” десалар. Қўрққанимдан: “Йўқ”, дердим. У киши: “Бўлмаса нимага секинлашиб қолдинг?” дердилар. Бир муддат олдиларида тез юриб, кейин яна чарчаб қолардим. Қўлимдан иккинчи тошни ҳам олиб, улоқтириб юборар эдилар. Чарчагунимча ўзим юрардим. Сўнг отам мени кўтариб олардилар. Йўлда деҳқонлар ва бошқа инсонлар: “Эй, Шайх Ийсо, бу болани бизларга беринг. Биз уни ва сизни Бушанжгача уловимизга миндириб олиб бориб қўямиз”, дердилар. Отам эса: “Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадисларини эшитиш учун уловда боришдан Аллоҳ сақласин! Биз пиёда юрамиз. Агар у чарчаб қолса, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадисларини улуғлаб ва савоб умидида уни ўзим елкамга миндириб оламан”, дердилар. Отамнинг бу гўзал ниятларини самараси ўлароқ, бу китобни ва бошқа китобларни устоздан эшитиб жуда кўп фойдалар олдим. Ўртоқларимдан бирортаси мен етган даражага етолмади, мана бугун турли шаҳарлардан инсонлар тўда-тўда бўлиб, мени олдимга илм учун келишяпти.

Кейин у зот биродарим Абдулбоқий ибн Абдулжаббор Ҳиравийга мени ҳалво билан сийла, деб ишора қилдилар. Мен:

• Ҳазратим! Мен учун “Абул Жаҳмнинг китоби”ни сизга ўқиб, уни сиздан ўтказиб олиш мен учун ҳалво ейишдан кўра яхшироқ, - дедим. У зот табассум қилдиларда:
• Агар ичга таом кирса кейин калом чиқади, - дедилар. Бизга бир товоқда ҳалво келтирилди. Ҳалвони еб бўлгач, китобимни чиқардим ва у китобнинг устоздаги асл нусхасини олиб чиқишларини илтимос қилдим, олиб чиқдилар. Ўша китобни ўқиб, устоздан ўтказдим ва бундан бениҳоят хурсанд бўлдим.

Сўнгра, Аллоҳ таоло Саҳиҳи Бухорий ва бошқа китобларни бир неча марта эшитишни менга насиб қилди. 553/1158 йил зулқаъданинг олтинчи куни сешанба кечаси, Бағдодда вафот этгунича унинг хизматида бўлдим. Уни Шунизийя қабристонига дафн қилдик. Зеро, у зот менга: “Мени Шунизийядаги марҳум устозларимнинг оёқ томонларига дафн қиласан”, деб васият қилгандилар.

Устозимнинг вафот этиш онлари яқинлашганда, бағримга босдим. У кишининг тиллари зикрдан тўхтамас эди. Шу пайт Муҳаммад ибн Қосим Сўфий кириб қолди. Ўзини унга отиб: Ҳазратим! Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Кимни охирги калимаси “Лаа илаҳа илла Аллоҳ” бўлса, жаннатга киради” деганлар деб еғлай кетди. Унга кўзларини кўтариб: “Кошки қавмим билсалар эди, Роббим мени мағфират этганини ва икром қилинганлардан қилганини” оятини ўқиди. Муҳаммад ибн Қосим ва ўша ерда турганларга бу ҳол қаттиқ таъсир қилди. У ҳамон ўқир эди, ҳатто сурани ниҳоясига етказди. Кейин: “Аллоҳ! Аллоҳ! Аллоҳ!”, деб, жойнамоз устида ўтирган ҳолда вафот этди. Аллоҳ у зотни Ўз раҳматига олсин!

Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институти

катта ўқитувчиси  Фахриддин Маманосиров

[1] “Жамолул-ислом” бу кишига берилган лақаб бўлиб, “Ислом чиройи”, деган маънони билдиради.