ЎМИ Матбуот хизмати

Баъзан инсон ҳаётида турли хил синовларга йўлиқади. Масалан: деҳқон деҳқончилигидан, тижоратчи тижоратидан ва яна бошқа бир инсон касби ила қийин аҳволга рўбарў бўлиши, уйи ёниб кетиши ёки ўғри тушиб хеч вақосиз қолиши мумкин. Бундай ҳолларда киши нима қилишини билмай, ғам-ғуссага тушиб қолади. Бу Аллоҳнинг синови албатта.

Шунда инсон бу ҳолатдан чиқиш йўлларини излайди, ҳаракат қилади. Бироқ, йўл топа олмагач, бирор-бир яқин дўсти, қариндоши ёки қўшнисидан маълум муддатга қарз сўрашга мажбур бўлади.

Хўп бундай пайтда қарз олувчи ва қарз берувчи нималарга эътибор бериши керак?

Келинг аввало қарз берувчи ҳақида билиб олсак!

Қарз берувчи шуни яхши билсинки, аввало Аллоҳ таоло унга қарз берадиган даражада дунё берибди ва агар қарз берса, қарз бериб туриш ила бир инсоннинг оғирини енгил қилишга сабабчи қилибди ҳамда қарз бергани учун улкан ажрларга эга бўлишни насиб қилибди.

Ҳадисларни умум қилиб айтганда, қарз бериб, бир инсоннинг оғирини енгил қилса, Аллоҳ таоло қиёматда унинг оғирини енгил қилиши, қарз бериб турувчига қарздор қарзини бергунича ҳар куни учун садақа қилувчининг савоби берилиши, қарз бериш ила ердагиларга раҳм қилгани учун унга осмондагилар раҳм қилиши, агар қарзни қарздордан кечиб юборса, Аллоҳ унинг гуноҳларини кечиб юбориши каби бир қанча қарз берувчига бериладиган фазллар бор.

Демак, қарз берувчи ушбу ниятлар ила қарз берса, унга улкан ажрлар берилар экан.

Энди қарз олувчига таъаллуқли бўлган масалаларни билиб олсак!

Аввало инсон Аллоҳ таолодан ҳаётида қарздор бўлиб қолишидан паноҳ сўрамоғи лозим. Зотан ҳадисда айтилинганидек, қарздор инсон қарзини ўз вақтида адо қила олмагач кўп ёлғон гапиради ва ваъда қилса хилоф қилади.

Агар инсон қарз олишга мажбур бўлиб қолсаю, уни албатта қайтариш нияти билан олса, Аллоҳ таоло унга қарзини адо қилишда ёрдам беради. Агар мақсади қайтиб бермаслик, чув тушириш, синдириш ва эгасини оғир аҳволга тушириш бўлса, Аллоҳ таоло унинг дунёсига талофат беради ва унинг ўзини бундан баттар ҳолатга тушириб қўяди.

Мақсади бузуқ бўлган қарз олувчилар шуни билсинким, ҳадисларда агар инсон қарзини узмасдан вафот этса, унинг номидан ҳам ҳеч ким қарзни адо қилмаса, у икки ўртада қолиши, ҳатто шаҳид одам ҳам қарзини узмаган бўлса, уни фақатгина қарзи жаннатдан тўсиб туради, дейилади.

Аллоҳ таоло барча қарз берувиларга бу дунё ва охиратда улкан ажрлар берсин. Қарз олганларга эса, касбларига барака берсину, қарзларини тезда адо қилишга Ўзи ёрдамчи бўлсин. Қарз бериб, қарздорларга нисбатан раҳм қилиб вақтини яна чўзиб турганлар ёки кечиб юборганларга Аллоҳ аолонинг ўзи раҳм қилсин.

Манбалар асосида Тошкент Ислом институти ўқитувчиси Абдураҳманов Яҳё

Нидерландияда бир университетнинг йигит ва қиз талабалари устида янги тадқиқот ўтказилди. Ўтказилган янги тадқиқотнинг таъкидлашича, ўзига оро бериб, зийнатланган аёлларга қараш ва улар билан гаплашиш эркакларнинг ички организмларида бузилиш, тарбисизликнинг юзага келишига сабаб бўлар, шунингдек, хотиранинг пасайиши ва бир ишни ақл билан бажариш қобилиятининг сусайишига олиб келар экан.  

Тадқиқотчи олимларнинг айтишича, аёлнинг зийнати ва жозибаси ортгани сайин эркакларга салбий таъсири шунчалик кучайиб боради.

Олимлар бу ҳолни шундай изоҳлашди: “Аёл кишининг юриши, эркакнинг унга қараши, у билан суҳбат қилиши эркак миясидаги маълумотларни таҳлил қилиш ва қарор қабул қилишга масъул бўлган ҳужайраларга салбий таъсир кўрсатади”.

Тадқиқотда аёлнинг ўзига оро бериши, зийнатланиши, жозибадорлиги ва очиқ-сочиқ юришининг таъсирини ўрганишга кўпроқ эътибор қаратилди. Танаси очиқ аёлга қараш – эркакнинг идрокини бузади, уни тўғри қарор қабул қилолмайдиган аҳволга солади.

Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай деб марҳамат қилган: 

   قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ

“Сен мўминларга айт, кўзларини тийсинлар ва фаржларини сақласинлар. Ана шу улар учун покдир. Албатта, Аллоҳ нима ҳунар қилаётганларидан хабардордир” (Нур сураси, 30-оят).

Ушбу оятда Аллоҳ таоло биз мўминларни аввало кўзимизни тийишга, кейин эса фаржимизни сақлашга амр этмоқда. Зеро, зино деб аталган фарж билан боғлиқ гуноҳ айнан кўзни тиймаслик ортидан келиб чиқади. Шунинг учун Роббимиз бизни зинонинг биринчи босқичидан тийилишга буюрмоқда.

Танасининг кўп қисми очиқ бўлган, юриши, кўз қараши билан ҳаммани ўзига қаратадиган аёлга назар солиш инсоннинг фикрлаш қобилиятини ишдан чиқариб, ақлига салбий таъсир қилади. Агар инсон дарҳол қарашдан тийилса, унинг мияси дуруст ишлашда давом этиб, тўғри қарор қабул қилиш қобилиятини йўқотмайди.

Оятнинг сўнггида “Албатта, Аллоҳ нима ҳунар қилаётганларидан хабардордир” деган жойига эътибор берайлик! Бу гап бизга Аллоҳ таолонинг доимий кузатиб туришини баён қилмоқда. Бу аёлларга назар солишдан тийилиш учун энг афзал йўлдир. Психологлар ҳам айтишадики, агар инсон ташқи кузатув ва назоратни ҳис қилиб турса, гуноҳга қўл уришдан тийилади.  

Номаҳрам аёлга қараш зино сари босилган илк қадамдир. Агар инсон шу назарни тийиб, номаҳрам аёлларга қарамаса, ажойиб ҳаловатни ҳис қилади. Имом Табарий Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси қудсийда: «Албатта, (номаҳрамга) назар қилиш иблиснинг заҳарланган ўқларидан биридир. Ким Мендан қўрқиб, у (назар)ни тарк қилса, бадалига бир иймон бераманки, унинг ҳаловатини ўз қалбида топади», дейилган.

Аёлларга шаҳват билан кўп қараш инсонни турли касалликларга мубтало қилади. Масалан, назар оқибатида юз берадиган доимий ҳаяжон ва қўзғалиш натиждасида артерия склерози (томирларнинг қаттиқлашиши), қон босимининг ошиши, асабларнинг бузилиши, руҳиятдаги ўзгаришлар, импотенция (жинсий заифлик) ва ҳоказо касалликлар келиб чиқади. Бу касалликларнинг белгилари, оғир кўринишлари кексайганда яққол сезила бошлайди.

Аллоҳ таоло бизга кўзимизни тийишни амр қилиш билан пок ва соғлом бўлишимизни ирода қилган. “Ана шу улар учун покдир” деган сўзи шуни англатади. Кўзини тийган одам турли фаҳш ишлардан пок бўлади ва саломатлиги ҳам яхши ҳолатда юради.

Танасини беркитиб юрган аёлларга шаҳват билан қараш деярли учрамайди. Аммо танаси очиқ аёлларга шундай назар солиш ҳар қадамда учрайди. Эркакларга айнан шундай кўринишдаги аёллар салбий таъсир ўтказадилар. Мана энди Ислом дини нега аёлларга очиқ-сочиқ юришни ҳаром қилганини, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нега очиқ кийимда юрувчи аёлар жаннатнинг ҳидини ҳам ҳидламасликларини айтганларини тушуниб етдик. Агар ўша аёллар тавба қилиб, ўзларини тузатсаларгина жаннатга киришлари мумкин.

Ҳозирги кунда қаерга қарамайлик, Динимиз таълимотларига ва миллий қадриятларимизга зид равишда очиқ-сочиқ юрган аёллар кўзга ташланади. Телевизорда ҳам, интернетда ҳам, кўчада ҳам, ишхонада ҳам шундай аёллар бисёр. Барчамиз Аллоҳ таолонинг юқоридаги оятдаги кўрсатмасига амал қилиб, кўзимизни тийиб, фаржимизни асраб, пок ва соғлом ҳолда юришимиз лозимдир. Ана шунда Аллоҳнинг амрига бўйинсунган бўламиз, ана шунда савобга эга бўламиз ва қалбимизда ажиб бир ҳаловатни ҳис этамиз. Дунёда ҳам, охиратда ҳам саодатга эришамиз. 

Абдуддоим Каҳелнинг мақоласидан

Нозимжон Иминжонов таржимаси

“Эҳсон” деганда бировга бирор неъматни бериш ва фазлу карам кўрсатиш тушунилади. Лекин “эҳсон” сўзи луғатда “яхшилик қилиш, эзгулик кўрсатиш” маъноларини ҳам англатади. Аллоҳ таоло Қуръони Каримнинг бир неча оятларида эҳсон ва яхшилик қилишликка буюргандир. Иброҳим сурасининг 31-оятида шундай марҳамат қилади:

“(Эй Муҳаммад!) Имон келтирган бандаларимга айтинг, намозни баркамол адо этсинлар ҳамда савдо-сотиқ ва ошна-оғайнигарчилик бўлмайдиган кун (қиёмат)келмай туриб, Биз уларга ризқ қилиб берган нарсалардан хуфёна ва ошкора эҳсон қилсинлар!”

Оли Имрон сурасининг 92-ояти каримасида эса шундай дейилади:

“Суйган нарсаларингиздан эҳсон қилмагунингизгача сира яхшиликка (жанатга) эриша олмайсизлар. Ниманики эҳсон қилсангиз, албатта, Аллоҳ уни билувчидир”.

Роббал аъламин жаннатга эришишликнинг йўлларидан бири бу – суйган нарсасидан эҳсон қилиш эканини баён қилмоқда. Инсон табиатида шундай бир нарса борки, ўзи суйган нарсасидан воз кечиб уни эҳсон қилиш озгина қийинроқ туюлади. Аммо, ўйлаб қаралса воз кечаётган нарсаси унинг эвазига охиратда қўлга киритадиган мукофоти яъни жаннатнинг олдида жуда арзимас нарса эканини тушуниб етади.

Расулуллоҳ (с.а.в.) ҳам инфоқ-эҳсон қилишликка буюриб Адий ибн Хотим (р.а.)дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда шундай мархамат қилганлар:

“Хурмонинг ярмини инфоқ-эҳсон қилиб бўлса ҳам дўзахдан сақланинглар”.

Эҳсон қилинадиган кишилар ҳам фақир ва ночор бўлиши лозим. Қуйида Аллоҳ таолонинг Каломида хайру саховат ва уларни олувчилар ҳақида келтирилган оят ва Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хадислари билан танишамиз.

Қуръони каримда “фақирлик” ва “фақирлар” лафзи моддий маънода 13 марта такрорланган. Буларнинг баъзиси барчанинг Аллоҳ таолога фақир (муҳтож) эканини баён қилса, баъзилари шайтоннинг одамларга фақирликни ваъда қилишини баён қилади, бошқалари эса фақирларга молнинг маълум бўлагидан садақа беришга буюради. “Бойлик” ва “бойлар” лафзи 26 марта келган. Бундан 21 таси Аллоҳнинг беҳожат зот эканини таъкидласа, 5 таси инсонларнинг сифати маъносида ворид бўлган. “Мискин” лафзи кўплик ва бирлик сийғаларида 33 марта такрорланган. “Соил” (тиламчи) лафзи 4 марта келган ва унинг барчасида уларга садақа беришга буюрилган. Иқтисодий жиҳатдан “заифлар” лафзи 4 марта зикр қилинган ва унда заифлардан муайян мажбуриятларни соқит қилиш ва улардаги заифлик сабабларини бартараф этиш ҳақида гапирилган. Иқтисодий жиҳатдан “маҳрум” лафзи 2 марта келган ва иккисида ҳам бойларнинг молида уларнинг ҳам ҳақи борлиги таъкидланган.

Барча турдаги муҳтожларнинг насибаси бор бўлган “закот” лафзи 32 марта такрорланган. Гоҳида закот лафзининг маънодоши, гоҳида эса нафл садақанинг маънодоши сифатида келадиган “садақа” лафзи 16 марта келган, унинг ҳаммаси ҳам садақа беришликка ундаган ва буюрган. Муҳтожларга молиявий ёрдам кўрсатиш ўринларида келган “эҳсон” лафзи 63 марта зикр қилинган. “Аллоҳ йўлида инфоқ қилиш” жумласи 70 марта ворид бўлган.

Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай баён қилади: “Аллоҳ сенга ато этган нарса билан охиратни истагин ва дунёдан бўлган насибангни ҳам унутмагин. Аллоҳ сенга эҳсон қилгани каби сен ҳам (одамларга) эҳсон қил! Ерда бузғунчилик қилишни истама! Чунки Аллоҳ бузғунчиларни суймас” (Қасас сураси, 77-оят).

Ушбу оятдан ҳар бир нарсанинг ҳақиқий эгаси Аллоҳ таоло экани ва У бизларни Ўзи белгилаб берган меъёрга мувофиқ иш юритишимизга буюргани маълум бўлади. Бу меъёр охиратда Аллоҳнинг розилигини топиш умидида бу дунёда унга итоат қилишдир. Ибодатларни тўла адо этиш, хайр садақа ва закот бериш шу итоатлар жумласидан. Аллоҳ таоло бойларга яхшилик тариқасида берган молдан муҳтожларга эҳсон қилишга буюриши эса ўша мол Аллоҳники эканини эслатишдир.

Аллоҳ таоло Қуръони каримда шу ҳақни фақир ва муҳтож бандаларига беришга буюради. Фақир ва мискинлар бойлардан садақаларни олишни ор деб билмаслиги учун муҳтожларнинг молдаги насибаларини уларнинг ҳақлари деб таъкидлайди. Негаки, улар Қуръон оятига биноан ўз ҳақларини худди шерикчилик орқали топилган даромаддаги ўз улушларини олгандек қабул қилиши лозим бўлади.

Исломда фақирлик муаммосини ҳал қилишда аввало, ўша фақирларни меҳнат қилишга, бирор бир касб-ҳунар билан шуғулланишга тарғиб қилиш, дангасаликдан қочишга чақириш орқали бартараф этилади. Чунки меҳнат қилиш бу асосий вазифа ҳисобланади. Бироқ, жамиятда меҳнатга ярамайдиган ёки муносиб иш топа олмаётган ёхуд иши бору, бироқ ундан оладиган даромади эҳтиёжини қоплашга етмайдиган ижтимоий ҳимояга муҳтож кишиларга нисбатан ҳам Ислом дини ўзига хос тарзда раҳнамолик қилишга йўллайди.

Масалан, закот, яқин қариндошларга берилиши вожиб бўлган нафақа, нафл садақа, хайрия, вақф ишлари, назрлар, каффоратлар, қўшнилар ҳақи, меҳмондорчилик ҳақи, муҳожирлар ҳақи, етимларга ғамхўрлик қилиш, тиламчилар (соил) ҳақи, давлат томонидан ижтимоий таъминот учун ажратадиган ҳақлари шулар жумласидандир.

Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан ривоят қилинган ҳадисда: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

“Ён қўшниси оч ўтирганини била туриб қорни тўқ ётган киши мўмин эмас”, дедилар (Имом Ҳоким ривояти).

Ижтимоий ҳимоянинг шариат билан боғлиқлиги Исломнинг арконларидан бири бўлмиш закотда яққол намоён бўлади.

Аллоҳ таоло закот олишга ҳақли бўлган кишиларни Қуръони каримда бирма-бир баён қилган: “Албатта, садақаларни фақат фақирлар, мискинлар, унда (садақа ишида) ишловчилар, диллари ошна қилинувчи (кофир)лар, (пул тўлаб озод этилувчи) қуллар, қарздорларга ва Аллоҳ йўлида ҳамда йўловчига (мусофирга бериш) Аллоҳ (томони)дан фарз (этилди). Аллоҳ илмли ва ҳикматли зотдир” (Тавба сураси, 60-оят).

Шунингдек, Ислом динида бетоб кишиларни зиёрат қилиш, таниган ва танимаганга салом бериш, ҳатто инсонни сўнгги йўлга кузатиш, яъни жанозасида иштирок этиш, унинг яқинларига таъзия билдириш борасида ҳам етарли кўрсатмалар берилган ва бу амаллар учун улуғ савоблар ваъда қилинган. Буларнинг барчаси инсонларнинг кўнглига хурсандлик киритадиган, ижтимоий алоқани яна ҳам мустаҳкамлайдиган исломий фазилат саналади.

Айни пайтда Ислом динида муҳтожга ёрдам қўлини чўзишдан қочиш, бундан бўйин товлаш қаттиқ қораланади. Қуйидаги ҳадисдан шу маънони англаш мумкин.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилиб айтадилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Қиёмат куни Аллоҳ азза ва жалла айтади: “Эй Одам боласи! Мен бетоб бўлдим, сен эса мени кўргани келмадинг!” Банда айтади: “Эй Раббим! Сен оламларнинг раббиси бўлсанг, мен сени қандай кўргани бораман?” У айтади: “Фалон бандам бемор бўлганини билиб туриб, уни кўргани бормадинг. Агар уни кўргани борганингда, ўша ерда мени топган бўлар эдинг”. Кейин яна айтади: “Эй Одам боласи! Сендан таом сўрадим, сен эса бермадинг”. У айтади: “Эй Раббим! Сен оламларнинг раббиси бўлсанг, мен сени қандай таомлантирай?” У дейди: “Фалон бандам сендан таом сўраганда сен бермадинг. Агар берганингда ўша савобни ҳозир шу ерда топган бўлар эдинг”. Яна дейдики, “Эй Одам боласи! Мен сендан сув сўрадим, сен бермадинг”. У айтади: “Эй Раббим! Сен оламларнинг раббиси бўлсанг, сенга қандай қилиб сув берай?” У дейди: “Фалон бандам сендан сув сўради, сен бермадинг. Агар берганингда ўша савобни мени ҳузуримдан топишингни билмасмидинг?” (Имом Муслим ривояти).

Хулоса ўрнида таъкидлаш жоизки сизнинг ҳар қандай қилган хайру эҳсонингиз Аллоҳ таоло томонидан “махсус” мукофот ила қайтарилур! Зеро, Қуръони каримда Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: “Мол (бойлик)ларини кечаю кундуз, пинҳонаю ошкора эҳсон қиладиган кишилар учун Парвардигорлари ҳузурида (махсус) мукофотлари муҳайёдир. Уларга (охиратда) хавф ҳам бўлмас ва улар ташвиш ҳам чекмаслар. (Бақара, 274)

Саидаброр Умаров тайёрлади

2019 йилнинг 13-14 февраль кунлари Ҳиндистоннинг Деҳли шаҳрида халқаро семинар ўтказилади. Ушбу семинар мавзуси "Инсон ва оилага динлар ёндашуви" деб номланган.

Al-Mustafa халқаро университети ташаббуси билан Aligarh мусулмон университети ҳамкорлигида ташкил этилаётган тадбирда оиланинг ташкил топиши, унинг жамиятдаги ўрни, оила ҳаётини яхшилаш масалалари муҳокама қилинади.

Исломда оиланинг ўрни, унинг мавқеи масалалари, комил оила масалаларига уламоларнинг ёндашуви тадқиқ этилади. Оиланинг психологик саломатлиги, дин билан ҳамоҳанглик, Русулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларида оила масалалари, оила қуришнинг фиқҳий масалалари кўриб чиқилади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати