Убайдуллоҳ Содруш шариъат ал-Асғар (...-747 ҳ.в.)[1]ибн Масъуд ибн Тожуш шариъат ал-Бухорийдир. Тожуш шариъат боболарининг тахаллуси ўлароқ, бобосининг асл исми Маҳмуд ибн Содруш шариъат Аҳмад ибн Жамоллиддин Убайдуллоҳ ал-Маҳбубий бўлиб, ҳазрат Убайдуллоҳ биз билган “Шарҳул виқоя”нинг муаллифи, ҳамда халқ орасида “Содруш шариъат”, дея машҳур зот ҳисобланади. Иккиси ҳам бир тахаллус билан айтилишда баъзи фарқ кўзга ташланади. Демак, катта бобоси Тожуш шариъат “Содруш шариъат ал- Акбар” яъни, (Катта содруш шариъат), ўзи эса “Содруш шариъат ал-Асғар” (Кичкина содруш шариъат) ҳисобланади. Аммо, кейинчалик “Содруш шариъат” деганда фақат Убайдуллоҳ ибн Масъуд роҳимаҳуллоҳ тушунилган.

Ҳазрат Убайдуллоҳ барча бирдек эътироф этадиган буюк имом ҳисобланади. Яна у киши ўз навбатида, шариъат қонунларини ёд олган, асл-ўзак ва фаръга тегишли ўта мушкул масалаларни осонлик билан асослаб, ечиб берадиган, асл ва фуруъдаги кўзга кўринган шайхул ислом, маъқул ва манқулнинг олими, етук фақиҳ, муҳаддис, луғатшунос, наҳвшунос, адабиётчи, назариячи, мутакаллим, мантиқчи, қадри улуғ, ўрни беқиёс, илм ва одобда барчага ўрнак бўладиган каби машҳур сифатларга эга аллома эди. Албатта, бундай улуғликни аждодларидан мерос қилиб олган эди[2].

Дарҳақиқат, у киши илм зиёсига тўла хонадонда вояга етган десак ҳам бўлади. Зеро, бу илмларни асосан боболари имом Тожуш шариъат Маҳмуд ибн Содруш шариъатдан олган. Бобоси эса отаси Содруш шариъатдан олган бўлиб, у отаси Жамолиддин ал-Маҳбубийдан, у эса шайх, имом, муфтий Имомзодадан, у эса Имодиддиндан, у эса отаси Шамсул аъимма Заранжийдан, у эса Сарахсийдан, у эса Ҳалвонийдан, у эса Абу Али Насафийдан, у эса Муҳаммад ибн Фазлдан, у Субазмунийдан, у Абу Абдуллоҳ ибн Абу Ҳафс Кабирдан, у отасидан, у имом Муҳаммаддан, у Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳдан илм олган[3]. Гувоҳи бўлганингиздек бу илм силсиласи ўн тўрт табақа орқали буюк имом Абу Ҳанифа роҳимаҳуллога ундан кейин эса, бора-бора Пайғамбар алайҳис саломга бориб етади.

Убайдуллоҳ ҳазратлари бобосидан бир нафас ҳам ажралмасдан илм олишга ҳаракат қилар эди. Шуни алоҳида такидлаш керакки, у бобосининг илмий меросини кенг афкор оммасига тушунарли ва осон бўлиш мақсадида Тожуш шариъатнинг “Виқоя” асарини шарҳ қилдилар. Бу китоб шарҳ ёзилган китоблар ичида энг мўтабар китоблардан бирига айланди. У катта китоб бўлгани ва ўқувчиларнинг ёдида қолиши бир оз қийин бўлганлиги учун “Виқоя”нинг асосий масалаларини олиб, қисартирилган шаклга келтирдилар ва у китобни “Нуқоя” деб атади. Бундан ташқари усулга тегишли юксак савиядаги, гўзал матнга эга “Танқиҳ” асарини таълиф қилди. Сўнг яна уни осонлаштириш ва бойитиш мақсадида, қолаверса, қоғозга тушуриб, кўчириб борувчилар тарафидан хатоликлар кетганлиги учун қадр-қийматта тенги йўқ “Тавзиҳ”ни тасниф қилди. Яна у зотнинг “Тўрт муқаддима”, “Таъдилул улум”, “Аш-Шурут вал маҳозир”, “Ал-Вишоҳ” каби асарлари бор.

Убайдуллоҳ Содруш шариъат ҳижрий 747 йил, мелодий ҳисоб бўйича 1346 йили вафот этди. Ўзининг ва ота-онаси, фазандлари, аждодларининг даҳмаси ўша вақтдаги Бухорога қарашли Шеробод[4]да жойлашган[5]. Баъзи манбаларга кўра у зотнинг мақбараси Бухоро шаҳрида жойлашган дейилади. Шу ўринда бир мулоҳаза ўша вақтда маъжозий қабрлар ташкил қилинганлигини ҳам унутмаслик керак. Бобоси бобосининг отаси Тожуш шариът Кирмонда вафот этган. Она томонидан катта бобоси Бурҳониддин Марғиноний ҳисобланади. Албатта, буюк аждодлардан фақат буюк авлодлар келади деганидек, Марғиноний насаблари эса Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга бориб тақалишини эслаб ўтишнинг ўзи етарли.

Ҳозирги кунда дунёнинг кўплаб мамлакатларида у кишининг асарларидан унумли фойдаланилади. Мустақилликка эришганимиздан сўнг асрлар давомида шаклланган анъанавий диний қадрият ва тизимни ривожлантиришга ниҳоятда катта эътибор қаратилди. Республикамизнинг турли вилоятларида қатор мадрасалар фаолият юрита бошлади. Шунингдек, Убайдуллоҳ ибн Масъуд Содруш шариъатнинг илмий мероси бугунги куннинг дорзарб савоолларига жавоб бера олганлиги, турли адашган оқимларга таъсирига кириб кетишнинг олдини олиш ва одоб ахлоққа тегишли муомила маданиятини ўзида мужассам қилганлиги, бундан ташқари содда ва лўнда тарзда ёзилганлиги учун ҳам ушбу мадрасаларда мўътамад китоб сифатида фиқҳ фанидан дарслик сифатида ўтилади. Хусусан, Мухтасарул виқоянинг матнлари талабалар томонидан ёдланади. Имом Бухорий номидаги Тошкент Ислом институтида ҳам усулга тегишли “Тавзиҳ” асаридан жуда кенг миқёсда фойдаланилади. Мавзумизнинг долзарблик жиҳатларидан бири, мана шундай буюк олимларнинг айнан бизнинг юртимиздан чиққанлигидир. Зеро, улуғ аждодларимизни хотирлар эканмиз, уларга мос авлод бўлиш, илмий меросларини янада чуқур ўрганиш барчамизнинг вазифамиз ҳисобланади.

Оҳангарон тумани “Хонобод” жоме масжиди имом-ноиби
Мадаипов Аҳрорбек

[1] Абдулқодир ибн Муҳаммад ал-Қурший; Ал-Жавоҳир ал-мазия фи тобоқот ал-ҳанафия:  2008.-Ж. 4. –Б.369. 2008.

[2]Хожи Халифа; Кашфуз зунун: 2008. -Б 419.

[3] Тақйиддин Абу Бакр ибн ал-Ҳусайний; Китоб аълом ал-ахёр фи ҳалли ғоятил ихтисор. 2012. –Б 517.

[4] Ҳозирги кунда Сурхондарё воҳасида жойлашган ҳудуд.

[5] Муаллифлар жамоаси. Ал-Мавсуа. Доиратул Маъориф;2007.–Б 212

Меҳнатдан келса бойлик-турмуш бўлар чиройли

(Мақол)

Аллоҳ таоло Қуръони каримнинг “Иброҳим” сураси, 7-оятида шундай марҳамат қилади: “...агар (берган неъматларимга) шукр қилсангиз, албатта, (уларни янада) зиёда қилурман. Борди-ю, ношукрчилик қилсангиз, албатта, азобим (ҳам) жуда қаттиқдир”.

Бугунги кунда   тинч-осуда Ватанни тарк этишга тарғиб қилаётган баъзи кимсаларнинг  чақириғига  қулоқ тутиб, хорижга  йўл олаётган          кишиларнинг  аянчли тақдири  ҳақида интернет,  телевидение ва матбуот нашрлари орқали  хабардор бўлмоқдамиз.

Баъзи    кишилар хорижга ишлаш учун кетиб, у ерда нотўғри талқин қилинаётган  “жиҳод”, “ҳижрат” каби тушунчаларни    ўзига сингдириб, оила аъзоларини ҳам чақириб олиб,  азоб-уқубатларга  гирифтор бўлмоқда. Оқибатда ота-онасининг, қариндош-уруғларининг, маҳалладош  ва   юртдошларининг  юзини ерга қаратмоқда.

Аслида  “жиҳод” сўзи “жидду-жаҳд”, яъни инсон ўз мақсадига эришиш йўлида бор имкониятларини ишга солиб ҳаракат қилишини англатади.  Имом Термизийдан ривоят қилинган қуйидаги ҳадиси шарифда: “Жиҳоднинг афзали Аллоҳ таолонинг розилигини деб инсон ўз ҳавои нафсига қарши жиҳод қилишидир”, дейилади.

 “Ҳижрат”  -  “бир жойдан иккинчи жойга кўчиш”, “тарк қилиш”дир. Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганлар: “Тили ва қўлидан  бошқалар  азият чекмаган киши ҳақиқий мусулмондир. Аллоҳ таоло қайтарган нарсалардан ҳижрат қилган инсон ҳақиқий муҳожирдир” (Имом Бухорий ривояти).   

   Абдуллоҳ ибн Умар (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда: “Ҳижратнинг энг афзали Аллоҳ таоло қайтарган нарсани тарк этмоқликдир”, дейилади (Имом Аҳмад ривояти).

 “Дунё уламолари мурожаати” номли китобидаги  Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Шайх Абдулазиз Мансур ҳазратларининг  “Ихлос-эътиқодли  халқимизга айтар сўзимиз” номли мақолада шундай дейилади: “Жиҳодга, шаҳидликка, ҳижратга деб ёшларимиз онгини чалғитиб хорижга кетишни ва жангари гуруҳларга қўшилишни тарғиб қилаётганларнинг баландпарвоз сўзларига ишонманг. Зеро, улар даъво қилаётган исломий жиҳод ҳам, ҳижрат ҳам ёлғон. Бу ватангадоликдан бошқа нарса эмас. Ундай жойларга бориб мўмин-мусулмонларга қарши жанг қилиш оғир гуноҳдир. Борганлар на Аллоҳни рози қилурлар ва на савоб  топурлар. Аксинча, ўша ердаги фитначиларнинг гуноҳларига шерик бўлурлар”.

Халқимиз,  “Қимирлаган қир ошар”, деб бежиз айтмаган.  Бугунги кунда ёшлар  юртимизда яратилаётган шароитлар ва имкониятлардан  оқилона фойдаланса ҳеч қачон ўзга юртга бориб,   ишлаб пул топишга ҳожат қолмайди.

Аллоҳ таоло Қуръони каримнинг “Иброҳим” сураси, 34-оятида шундай марҳамат қилади: “Агар Аллоҳнинг неъмат(лар)ини санасангиз, саноғига ета олмайсиз...”.

Зеро, неъматлар учун шукр қилиш,  тинч-осойишта  кунларнинг қадрига етиш,  буларни келажак авлодга  етказиш  ҳар бир инсоннинг  зиммасидаги бурчи эканлигини ёддан чиқармаслигимиз лозим.

Марям Абдуллаева,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси мутахассиси

Аллоҳ таоло, инсон ҳаётини маълум низом асосида, иффат ва поклик асосида, муҳаббат ва севги асосида, ўзаро ҳурмат ва ишонч асосида бўлиши учун никоҳга амр этган. Никоҳ туфайли “оила” деб аталган муҳташам ошён қурилади. Унда эр-хотин, улардан пайдо бўлган ўғил-қизлар, невара-аваралар бир-бирлари билан муқаддас ришта орқали боғланиб яшайдилар. Шундай йўл билан оила номли кичик жамият пайдо бўлади. Ана шундай “жамиятча”ларнинг қўшилишидан катта жамиятлар юзага келади.

Бу борада катта жамиятларни бино деб тасаввур қилсак, оила унинг ғишти ҳисобланади. Ғиштлар бўлмаса бино ҳам бўлмаслиги турган гап. Ана шу ғиштлар чиройли бўлса, иморат ҳам чиройли чиқади, ғиштлар пишиқ бўлса иморат ҳам пишиқ бўлади. Никоҳ билан оила қуришнинг бундан бошқа фойдали томонлари ҳам кўп.

Шунинг учун ҳам Ислом динида никоҳга қаттиқ тарғиб қилинади. Уламоларимиз никоҳни ибодат даражасига ҳам кўтарганлар. Никоҳ – маданият,  тараққиёт ва илғорлик белгисидир. Никоҳ туфайли инсон ўз иффатини асрайди ва зинодек қабих, харом ишдан ўзини сақлайди.

Эр-хотин орасидаги оилавий алоқалар ўзаро муҳаббат, бир-бирини тушуниши асосига қурилиши лозим.

Аммо, табиийки, оилавий ҳаётда турли ҳолатлар содир бўлиб туради, шу жумладан, эр-хотин ўртасидани келишмовчиликлар ҳам. Бундай пайтда аёл киши оқилона йўл тутмоғи лозим. Оқила аёллар тезда ўзини ўнглаб, сулҳга ўтади ва бу борада эрига эсидан чиқмайдиган дарс беради.  У ўз ўрнида эрига энг яқин дўст, дардкаш, маслаҳатчи бўла олади.

Баъзи аёллар эса эрининг ҳаёлида ҳам йўқ масалани кўндаланг қилиб қўйиб, ўз айтганида туриб олади. Ушбу нотўғри иш оқибатида гап кўпайиб, жанжал кучаяди ва иш талоқ билан тугайди. Шундай аёллар ҳам борки арзимаган нарсалар учун мени талоғимни беринг деб туриб оладилар.

Саҳобалардан бири Савбан розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир мажлисда: “Қайсики аёл бир узрли сабабсиз эридан талоқ қилишини сўраса, унга жаннатнинг ҳиди ҳам харом қилинади” деганларини эшитдим дедилар. Ҳуда-беҳудага эридан талоқ сўраган аёл жаннатга кириши у ёқда турсин унинг ҳидини ҳам ҳидлай олмас экан.

Турмушда ҳар хил ҳолатлар бўлиши турган гап. Одам бир хил туравермайди: эркаклар ҳам хато қилиши, баъзан зулм қилиб юбориши мумкин. Лекин, ўша ҳолатни орага талоқ сўзини ишлатмасдан ҳал қилса бўлади-ку!

Эр-хотин ўртасидаги можароларни аввало, ваъз-насихат билан, уларни инсофга чақиришлик билан ҳал қилиш, бу ҳам ёрдам бермаса қариндошларлардан бири орага тушиб, уларни яраштириш чораларини кўриш керак.

Дунё тарихи ва бугунги кунимизга бир назар соладиган бўлсак, талоқ масаласида турли тушунча ва ҳукмлар мавжудлигини кўрамиз. Ислом динида бу маслада ҳам ўртача йўл тутилган ва талоққа рухсат берилган. Аммо бу нарса маълум бир шарт-шароит ва чегара доирасида бўлиши йўлга қўйилган. Аввало, талоқ ноилож қолганда қўлланилади. Чунки, у Аллоҳ учун энг ёмон кўрилган ҳалол ишдир.

Исломда талоқ хаққи эрака кишига берилган. Чунки эркак киши оилада раҳбар ҳисобланади. Чунки аёллар табиатан аччиғи тез ва эҳтиросли бўлганликлари туфайли шошиб ҳукм чиқарадилар.

Энг муҳими мусулмон эр иложи борича талоқ қилмаслик руҳида тарбия топган бўлади. Умуман, Ислом жамиятида талоққа энг нохуш нарса сифатида қаралади. Талоқ сўзи ишлатилганда “Аллоҳнинг арши ларзага келади” деган тушунчага эга бўлган мусулмон эр ўзининг бу ҳуқуқини охирги чора сифатида қўллайди.

Каттами-кичикми, ҳар бир инсон ўз сўзига жавобгардир. Ҳар қандай сўзнинг салмоғи каттадир. Инсон бир сўз билан мўмин бўлиб, бир сўз билан иймондан чиқади. Ақди никох пайтида келин-куёв бир сўз билан эр-хотин бўладилар ва яна биргина талоқ сўзи билан аксинча бўлиши мумкин. Бундай хатоликка йўл қўйган оилалар бир оз вақт ўтгандан кейин иккиси ҳам: “Талоққа йўл борми?, Қандай қилиб ярашиш мумкин?” – дея чор-атрофга югуришни бошлайдилар. Шундай экан оғзимиздан чиқаётган ҳар бир сўзга эҳтиёткорлик билан ёндошмоғимиз лозим.

Оилаларимизни мустаҳкамлиги, бахтиёрлиги барчамиз учун зарурдир. Шунинг учун ҳам хар биримиз ушбу аҳамиятли ишга ўз хиссамизни қўшайлик.

Аллоҳ Таоло барча оилаларимизни ва уларнинг барча аъзоларини ўз паноҳида асрасин!

Янгийўл туман бош имом-хатибининг

хотин-қизлар масалалари бўйича ёрдамчиси       

Нишонова Ханифахон

Инсон азиз-мукаррам зот. Бу ҳақда ислом дини таълимотида ҳам айтилган. Шу кунларда юртимизда, қишлоқ ва шаҳарларимизда, ҳар бир оила ва хонадонда каттаю кичик – барча ватандошларимиз 9 - май – Хотира ва қадрлаш кунини кенг нишонламоқда. Ушбу сана сабабидан қалбларда меҳр-мурувват, ҳурмат-эътибор, қадр-оқибат, хайр-саховат янада кучайишига ҳисса қўшадиган байрамлардандир.

Шу муносабат билан Тошкент ислом институтининг битирувчи курс талабалари мураббийси Фарҳод Ҳомидов бошчилигида Ўзбекистон мусулмонлари идораси тизимида узоқ йиллар меҳнат қилган Тошкент шаҳар  Олмазор тумани, Зарқайнар кўча, 180-хонадонда истиқомат қилаётган, Муҳиддинов Абдулло ҳожи ота хонадонига бориб, табаррук ёшдаги отахон ҳолларидан хабар олинди.

Зиёрат чоғида ҳожи ота талабаларга Ватанимиз равнақи, динимиз ривожи йўлида сидқидилдан хизмат қилишлари лозим эканини насиҳат қилдилар. Шу билан бирга, Абдулло ҳожи ота ўзларининг диний идорамиздаги узоқ йиллик хизматлари тўғрисида сўзлаб бердилар.

Халқимиз “От изини той босар” деган нақл бор. Ҳозирда ҳожи отанинг ўғиллари Маҳмудхон ҳожи Муҳиддинов ҳам оталари изидан бориб идора тизимида 30 йилдан ортиқ фидойилик билан самарали меҳнат қилмоқда.

Зиёрат сўнгида ҳожи ота юртимиз тинлиги ва динимиз ривожини тилаб дуои хайрлар қилдилар. Дарҳақиқат, мамлакатимиздаги тинчлик-омонлик сабабидан бўлаётган бунёдкорлик ва ободончилик ишлари, бугунги янгиланишлардан ҳар бир ўзбекистонликнинг кўзи қувонади ва қалби яйрайди.

Фарҳод Ҳомидов,

4-курс мураббийси
MUSLIM.UZ

Тарихга назар солмасдан, келажакка боқиб бўлмайди. Бинобарин, инсонни инсон этиб тарбиялашда энг яхши восита бу тарих деб бежизга айтилмаган. Кексаларимиз эса тирик тарихимиздир. Чунки улар улуғ ёшда яшаб ҳаёт йўлидаги мураккаб тўсиқларни енгиб ўтиш сир-асрорлари ҳамда  ўзларидан аввалгилар ҳақидаги хабарларни ҳам сўзлаб берадилар.

Қарияларимиз бизнинг бойлигимиздир. Зеро, Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам: “Агар орангизда мункиллаб юрган қариялар, ўтлаб юрган жонзотлар ва эмизикли чақалоқлар бўлмаганида эди, бошингизга балолар селдай оқиб келарди” дея марҳамат қилганлар. Ҳақиқатан ҳам исломда сочи оқарган кексаларнинг даражаси Аллоҳ таолонинг наздида юқоридир. Шу туфайли ҳам уларнинг дуолари ижобат бўлишга яқиндир. Динимизда қарияларни қадрлаш, уларга ҳурмат кўрсатиш ҳамда дуоларини  олишбуюрилган ишлардандир.

Шу сабабли 6 - май куни биз ўз курсдош талабалар мураббий Алишер домла бошчилигида ўз куч-қувватини халқ, ватан, дин йўлида сарф этиб, ҳозирда кексалик гаштини сураётган фахрий устозимиз Абдуқаюм домланинг зиёратларига бордик. Устоз бутун умрларини шу юрт равнақи учун сарфлаган ҳақиқий ватанпарвар инсонлардандир. Ўз илмий фаолиятлари давомида бизнинг олийгоҳимиз бўлмиш Тошкент ислом институтида ректорлик вазифасида ҳам бир неча йил фаолият кўрсатганлар.

Устоз билан суҳбатимиз жуда мароқли бўлди. Ўзларининг ёшлик чоғлари, илмий фаолиятлари, хусусан, олий маъҳадда кўрсатган фаолиятлари ҳақида сўзлаб ҳозирги пайтда биз ёшларга яратиб берилаётган имкониятлар билан олдинги ҳолат ўртасида жуда катта тафовут бор эканлигини сўзлаб бердилар. Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламнинг неъматларни завол бўлишидан олдин унумли фойдаланиб, уларнинг шукрини қилиб қолиш ҳақидаги кўрсатмаларига биноан ушбу имкониятлардан унумли фойдаланиш, вақтни қадрига етиш лозимлигини айтиб ўтдилар.

Суҳбатимиз сўнгида устозимиз бизнинг ҳаққимизга дуои хайрлар қилдилар. Биз талабалар ушбу учрашувдан жуда катта таассуротлар олдик. Аллоҳ таолодан устозимизга тинчлик-хотиржамлик, биз шогирдларининг бахтига соғ-омон бўлишларини сўраб қоламиз.

Нодиров Ҳумоюн,

1-курс талабаси