Бугун Ўзбекистон мусулмонлари идорасида 2017-2021 йилларда мамлакатимизни ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясига бағишланган йиғилиш бўлиб ўтди.

Унда Тараққиёт стратегияси маркази ходими Акбар Эргашев иштирок этди. У ўз нутқида Ҳаракатлар стратегияси ўзбек давлатчилиги тарихида янги босқични бошлаб бергани, ушбу ҳужжатда ҳаётий ислоҳотлар ва уларни амалга ошириш механизмлари аниқ белгилангани, у давлат ва жамиятни ҳар томонлама ривожлантириш, барча соҳани модернизация қилиш ва эркинлаштиришга хизмат қилишини таъкидлади.

Ҳаракатлар стратегияси бўйича ишлаб чиқилган Давлат дастурида бошқа соҳаларга катта эътибор қаратилганидек, миллатлараро тотувлик ва диний бағрикенгликни таъминлашнинг ҳам оптимал йўллари ишлаб чиқилгани таъкидланди. Тараққиёт стратегияси маркази Ҳаракатлар стратегиясидаги ислоҳотларнинг мазмун-моҳияти, аҳамияти ва натижаларини изчил муҳокама қилиш, давлат органлари ва халқ ўртасидаги очиқ мулоқотни таъминлаш, жамоатчилик назоратини самарали ташкил этишда ўзига хос замонавий медиа-майдон вазифасини ўтаётгани айтилди.

Тошкент Ислом институти проректори Жаҳонгир Мелиқўзиев Ҳаракатлар стратегиясининг диний экстремизмга қарши курашиш борасидаги аҳамиятига тўхталар экан, экстремистларнинг уч тоифага бўлинишига эътибор қаратиб,

– Уларнинг биринчиси, дин вакилининг бошқа дин вакили билан асло муросага келмаслиги; иккинчиси, бир диннинг ичидаги муросасизликлар ва учинчиси, халифалик даъво қилувчилар. Ана ўшаларнинг ўзлари ҳам бир-бирларининг ашаддий душманлари ҳисобланади, – деди ва бундай бузғунчи кучларга қарши мамлатимизда самарали курашилаётганини таъкидлади.

 Сўнгра йиғилиш иштирокчиларини қизиқтирган саволларга жавоб қайтарилди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари, Шайх Абдулазиз Мансур ҳазратлари дуоси билан йиғилиш ниҳоясига етди.

 بسم الله الرحمن الرحيم

Муҳтарам жамоат! Юртимизда анъанавий нишонланадиган алоҳида эътибор қаратиладиган кунлардан бири “Хотира ва қадрлаш куни”дир. Бу кунда биз ўтмишда ўтган аждодларимиз, хусусан Ватан озодлиги ва халқимизнинг фаровонлиги йўлида жонларини фидо қилиб, бугунги кунда оламдан ўтиб кетган барча фидойи юртдошларимизни ёдга оламиз. Биз ўтганларни махсус бир кунда, айни 9 майда хотиралашимиз рамзий маънода бўлиб, аслида ҳар доим, ҳар лаҳзада уларни эслаб дуолар қиламиз, уларнинг ҳаёт йўлларини ўрганиб, улардан намуналар оламиз. Шунингдек, келажак авлод бўлмиш фарзандларимизга ҳам ўтган аждодлармизнинг ҳаёти биз учун улкан намуна эканини уқтириб келамиз. Уларнинг яхшиликларини ҳамиша, ҳар доим ёдда тутамиз, зеро, “Ўтмишсиз келажак йўқ” деб бежизга айтилмаган.

Динимизда ўтганларни эслаш, уларга дуойи-хайрлар қилиш ибодат ҳисобаланади. Шу билан бирга бу амал ҳаёт юрган кишиларнинг зиммасидаги бурч бўлиб, дунёдан ўтиб кетганларнинг ҳаққидир. Қуръони каримда шундай дейилган:

وَالَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِينَ آَمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ

 (سورة الحشر/10)

яъни: “Улардан кейин (дунёга) келган зотлар айтурлар: “Эй Раббимиз! Ўзинг бизларни ва биздан илгари имон билан ўтганларни мағфират этгин ва қалбларимизда имон келтирган зотларга нисбатан гина пайдо қилмагин! Эй Раббимиз! Албатта, Сен меҳрибон ва раҳмли зотдирсан”!(Ҳашр сураси, 10-оят)

Демак, имонда ўтган зотлар ҳаққига истиғфор айтмоғимиз имонимиз тақозасидаги амалдир. Шунингдек, ўтиб кетган кишилар ортларида қолган қариндош ва яқинлари каби ҳаёт юрганларнинг дуоларидан умидвор бўлишлари ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳадиси шарифлар ворид бўлган. У зот бу ҳолатни янада тушунарли бўлиши учун мисол тариқасида қуйидагича марҳамат қилганлар:

عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَبَّاسٍ رضي اللّه عنهما قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "مَا الْمَيِّتُ فِي الْقَبْرِ إِلَّا كَالْغَرِيقِ الْمُتَغَوِّثِ، يَنْتَظِرُ دَعْوَةً تَلْحَقُهُ مِنْ أَبٍ أَوْ أُمٍّ أَوْ أَخٍ أَوْ صَدِيقٍ، فَإِذَا لَحِقَتْهُ كَانَتْ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنَ الدُّنْيَا وَمَا فِيهَا، وَإِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ لَيُدْخِلُ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ مِنْ دُعَاءِ أَهْلِ الْأَرْضِ أَمْثَالَ الْجِبَالِ، وَإِنَّ هَدِيَّةَ الْأَحْيَاءِ إِلَى الْأَمْوَاتِ الِاسْتِغْفَارُ لَهُمْ".

رواه البيهقي في شعب الإيمان

Яъни, Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қабрдаги маййит худди сувга чўкаётиб, ёрдамга чақираётган кишига ўхшайди. Отасидан ёки онасидан ё инисидан ё дўстидан дуо келишига интизор бўлади. Агар унга дуо етиб борса, дуо унинг учун дунё ва ундаги нарсалардан кўра маҳбуброқ бўлади. Албатта, Аллоҳ таоло қабр аҳлига Ер юзидагиларнинг дуоларини тоғларнинг мисолида киритади. Тирикларнинг маййитларга ҳадялари улар учун истиғфор айтмоқликдир”, дедилар”.(Байҳақий ривояти)

Муҳтарам жамоат! Вафот этган кишилар Ватан озодлиги ва унинг тараққиёти учун жон фидо қилган зотлар бўлишса, ёки ота-онамиз ё бизнинг тарбиямизга машғул бўлган устозлар бўлишса, уларни эслаб дуо қилишимиз янада муносибдир. Бу ҳақида Қуръони каримда шундай дейилган:

وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا

 Яъни, “Эй, Рaббим! мeни (улaр) гўдaклик чoғимдa тaрбиялaгaнлaридeк, сeн ҳaм улaргa рaҳм қилгин", - дeб aйт!”(Исро сураси, 24-оят)

Суфён раҳматуллоҳи алайҳдан сўрадилар: “Инсон ўз ота-онасини қанча марта дуо  қилади, ҳар куними, ҳар ойдами, ёки ҳар йилдами?”. Шунда у: “Уларни ташаҳҳуднинг охирида дуо қилсин деб ўйлайман”, дедилар.

Яъни, дуолар ижобат бўладиган пайтда дуо қилишнинг таълимини бердилар. Шундай экан, фарзанд дуолар ижобат бўладиган пайтларда энг аввало ота-оналарининг ҳаққига дуо қилиб олиши лозим бўлади.

Ҳаёт юрган кишилар ибодатда бўлиб, солиҳ амаллар қилишса, вафот этган уларнинг яқинлари хурсанд бўлишади. Бу ҳақда ҳадиси шарифда шундай дейилган:

حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَمَّنْ سَمِعَ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ يَقُولُ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ أَعْمَالَكُمْ تُعْرَضُ عَلَى أَقَارِبِكُمْ وَعَشَائِرِكُمْ مِنْ الْأَمْوَاتِ فَإِنْ كَانَ خَيْرًا اسْتَبْشَرُوا بِهِ وَإِنْ كَانَ غَيْرَ ذَلِكَ قَالُوا اللَّهُمَّ لَا تُمِتْهُمْ حَتَّى تَهْدِيَهُمْ كَمَا هَدَيْتَنَا.

رواه أَحْمَدُ

Яъни, Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда қуйидагича келган:“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Албатта амалларингиз ўтиб кетган яқинларингиз ва қариндошларингизга намойиш қилиб турилади. Агар (амалларингиз) яхши бўлса, улар ундан хурсанд бўлишади. Агар ундан бошқача бўлса, улар: “Аллоҳим, бизни ҳидоят қилганинг каби уларни ҳам ҳидоят қилмаcдан жонларини олмагин”, дейишади”, дедилар. (Имом Аҳмад ривоят қилган)

Муҳтарам жамоат! Ўтганларга нисбатан зиммамиздаги бурчларимиздан яна бири уларни доимо яхши сифатлар билан эслаб туришимиздир. Бу ҳақда Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи ва саллам шундай марҳамат қилганлар:

عن ابن عمر رضي اللّه عنهما أن رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم قال:  اذْكُرُوا مَحَاسِنَ مَوْتاكُمْ وكُفُّوا عَنْ مَساوِيهِمْ.

رواه أبو داود والترمذي

Яъни, Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ўтганларингизнинг яхши сифатларини эсланглар, уларнинг ёмон сифатларини айтишдан сақланинглар”, дедилар”.(Имом Абу Довуд ва Термизий ривоятқилган).

Ўтганларнинг яхши амалларини эслаш аввало уларнинг руҳларини шод қилса, қолаверса, яхши сифатлар, хайрли амаллар, солиҳ кишилар эсланса, у жойга баракалар ёғилиб туради.

Суфён ибн Уяйна раҳматуллоҳи алайҳ: “Солиҳлар зикр қилинган жойга раҳмат ёғилади”, деган. Чунки бунда хайрли ишга тарғиб бўлади, солиҳ кишилардан намуна олишга рағбат ортади ҳамда инсонларда яхшиликка ҳаракат қилиш муҳаббати ҳосил бўлади. Демак, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, саҳобаи киромлар, тобеинлар, юртмиздан ўтган алломалар, Ватан учун жонини фидо қилиб ўтган жасур қаҳрамонлар ва шулар каби солиҳ кишилар ва уларнинг қилиб ўтган ишлари кўпроқ эсланса, яхшироқ ва мақсадга мувофиқ бўлади.

Муҳтарам жамоат! Ўтганларни эслашимиз улар ҳақидаги бизларнинг гувоҳлигимиз ҳисобланади. Ҳадиси шарифда шундай дейилган:

عن أنسٍ رضي الله عنه قال: مَرُّوا بِجَنَازَةٍ فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا خَيْراً فَقَالَ النبيُّ صلى الله عليه وسلم: «وَجَبَتْ». ثُمَّ مَرُّوا بِأُخْرَى، فَأثْنَوْا عَلَيْهَا شَرّاً، فَقَالَ النبي صلى الله عليه وسلم: «وَجَبَتْ». فَقَالَ عمر بن الخطاب رضي الله عنه: مَا وَجَبَت؟ فَقَالَ: «هَذَا أثْنَيْتُمْ عَلَيْهِ خَيْراً، فَوَجَبتْ لَهُ الجَنَّةُ، وهَذَا أثْنَيْتُمْ عَلَيْهِ شَرّاً، فَوَجَبَتْ لَهُ النَّار، أنْتُمْ شُهَدَاءُ اللهِ في الأَرضِ»

متفقٌ عَلَيْهِ

Яъни, Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Тобут олиб ўтишди. (Одамлар) маййитни яхшилик билан сифатлаб мақтадилар. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “вожиб бўлди”, дедилар. Сўнгра бошқа тобутни олиб ўтишди. (Одамлар) уни ёмонлик билан сифатлашди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “вожиб бўлди”, дедилар. Умар розияллоҳу анҳу: “нима вожиб бўлди?”, деб сўради. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бунисини яхшилик билан мақтаган эдингиз, унга жаннат вожиб бўлди. Бунисини эса ёмонлик билан сифатлаган эдингиз, унга дўзах вожиб бўлди. Сизлар Аллоҳнинг ер юзидаги гувоҳларисизлар”, дедилар”. (Муттафақун алайҳ).

Муҳтарам жамоат, Мустақиллик йилларида 9 май кунини Хотира ва қадрлаш куни сифатида нишонланиб келиниши, ҳеч шубҳасиз, юртимизда тарихий хотирани тиклаш йўлида ҳаётнинг ўзи тақозо этган яна бир муҳим қадам бўлди.

Хотира ва қадрлаш куни инсоннинг қалб торларини черта олиши билан ҳаётни янада ширинроқ қиладиган, одамларни элу юртни кўпроқ севишга ундайдиган, оламда меҳр-мурувват, ҳурмат-эътибор, қадр-оқибат уруғлари кўпроқ сочилишига ҳисса қўшадиган байрамлардандир. Бугунги кунда Хотира ва қадрлаш куни чинакам миллий-умумхалқ байрамига айланди. Шу куни иккинчи жаҳон урушида ҳалок бўлганлар хотирланади, фронт ортида фидокорона меҳнат қилган ва урушдан омон қайтганлар қадрланади.

Ҳар йили 9 май – Хотира ва қадрлаш куни арафасида давлатимиз томонидан уруш қатнашчиларига ғамхўрлик кўрсатилиб, уларни рағбатлантириш тўғрисида Фармон қабул қилинади. Бу йил ҳам сафимизда юрган мингдан зиёдроқ фахрийларга муносиб ҳурмат кўрсатилди. Гап фақат моддий рағбатда эмас. Асосийси, эътибор ва қадрлашдадир.

Уруш даҳшатларига гувоҳ бўлган кишиларга  эътибор берсангиз, улар қўлларини дуога очганларида юрт тинчлигига кўз тегмасин деб, шундай дориломон кунларга етиб келганликларига шукроналик келтирадилар, айни пайтда, юртимиздаги тинчлик-осойишталик, халқимизнинг ҳамжиҳатлиги энг катта бойлигимиз эканини, бундай осуда ҳаёт, дориломон кунлар қадрига етишни, уни асраб-авайлаш зарурлигини таъкидлайдилар.

Дарҳақиқат, юртимизда бўлаётган бунёдкорлик, ободончилик ва кундан кунга гўзаллашиб бораётган диёримиз жамолидан, бугунги янгиланишлардан кишининг кўзи қувонади, дили яйрайди. Алатта, буларнинг барчаси энг аввало юртимизда хукм сураётган тинчлик шарофатидандир.

Хотира ва қадрлаш деган гаплар бир кунлик байрамга боғланиб қолмаслиги керак. Ватан, миллат, дин йўлида жон фидо қилган аждодларимиз хотираси бизлар учун қанчалик ардоқли ва муқаддас бўлса, кексалик ёшига етган улуғларимизнинг қадрига етиш, ҳурматларини жойига қўйиш ҳам шунчалик муҳимдир.

Муҳтарам азизлар! Бу кунларда қилинадиган хайрли ишлардан бири ёши улуғ кишиларнинг ҳолидан хабар олишимиз, уларнинг қалбларига сурур киритишимиздир. Ҳадиси шарифда шундай дейилган:

عن عمروبن شعيب عن أبيه عن جده رضي الله عنهم قَالَ: قَالَ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم: «لَيْسَ منّا مَنْ لَمْ يَرْحَمْ صَغِيرنَا،وَيَعْرِفْ شَرَفَ كَبيرِنَا»

رواه أَبُوداودوالترمذي

Яъни, Амр ибн Шуайб отасидан, у бобоси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кичигимизга раҳм қилмаган ва каттамизнинг ҳаққини билмаган кимса биздан эмасдир”, дедилар”. (Абу Довуд ва Термизий ривояти)

Азиз намозхонлар, Аллоҳ таоло барча марҳум аждодларимизни Ўзининг раҳматига олиб, уларнинг ҳақларига қилаётган дуоларимизни ижобат айласин, ҳаёт бўлган, ёши кекса отахон-онахонларимизни қадрига етиб юрайлик, фаровон ҳаёт ато этиб, ўзининг тўғри йўлига бошлаб, икки дунё саодатига мушарраф  айласин! Омин!

 Яқинда “Ҳидоя” ўрта махсус ислом билим юртида талабаларининг ҳуқуқий онги ва маданиятини юксалтиришга бағишланган давра суҳбати бўлиб ўтди.

Суҳбатга Жиноят ишлари бўйича Наманган вилоят судининг судьяси Дониёржон Тожибоев таклиф этилди.

Давра суҳбатини билим юрти мудири Абдулазиз Бобамирзаев очиб, иштирокчиларни давра суҳбатига таклиф этилган меҳмон билан таништирди ва унга сўз берди.

 “Жамоат хавфсизлиги ва тартибига раҳна солувчи ҳуқуқбузарликлар ҳамда уларнинг мазмун-моҳияти” мавзусида нутқ сўзлаган Дониёржон Тожибоев Истиқлол йилларида мамлакатимизда ҳуқуқий демократик давлат, эркин фуқаролик жамиятини шакллантиришнинг муҳим таркибий қисми бўлган суд-ҳуқуқ тизими босқичма-босқич ривожлантириб борилаётгани, суд ҳокимиятининг мустақиллигини янада мустаҳкамлаш, одил судлов самарадорлигини ошириш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, жамият ва давлат манфаатларини суд тартибида ҳимоя қилиш борасида амалга оширилаётган муҳим чора-тадбирлар тўғрисида маълумот берди.

Шунингдек, жамоат тартибини бузувчи ҳуқуқбузарликлар учун  меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган жавобгарликлар, хусусан, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодексда вояга етмаган шахсни маъмурий ҳуқуқбузарлик содир этишга жалб қилиш, уларнинг тунги вақтда кўнгил очиш (дам олиш) жойларида бўлишига йўл қўйиш, порнографияни, шафқатсизликни тарғиб қилувчи маҳсулотларни тайёрлаш, олиб кириш, тарқатиш, ташвиқ қилиш, намойиш этиш, қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларда қонунга хилоф равишда иштирок этиш, маиший шовқинга қарши кураш талабларини бузиш учун маъмурий жавобгарлик белгилангани тўғрисида ҳам атрофлича маълумот берди.

Давра суҳбати сўнгида талабалар ўзларини қизиқтирган саволларга жавоблар олдилар.

Шавкатжон МАДАМИНОВ,

Билим юрти услубий бирлашма раиси

Имом Нававий «Саҳиҳи муслим» китобининг шарҳида шундай келтирадилар: «Албатта, Аҳли сунна вал жамоа уламолари Аллоҳ таолони кўриш мумкинлигини таъкидлайдилар. Шунингдек улар бу ҳодисанинг охиратда бўлишига ҳам ижмо қилганлар. Аллоҳ таолони фақатгина мўминлар кўрадилар, кофирлар эмас. Бидъат аҳли бўлган баъзи тоифалар – мўтазилалар, хаворижлар ва баъзи муржиалар Аллоҳ таолони махлуқотларидан ҳеч бири кўрмайди, бу ақлга тўғри келмайдиган иш дейдилар. Аммо уларнинг бу қарашлари очиқ-ойдин хато ва жоҳилликдир. Китоб ва суннатда, саҳобалар ва улардан кейинги уламоларнинг ижмоларида Аллоҳ таолони охиратда кўриш собит эканига далиллар етарличадир. Бу ҳақда йигирмага яқин саҳобалар томонидан Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳадислар ривоят қилинган. Кўплаб аҳли сунна мутакаллим уламоларининг адашган тоифаларга берган жавоблари ҳам машҳурдир. Аллоҳ таолони бу дунёда кўриш мумкинлиги ҳам хабарларда келган. Лекин мутакаллим уламоларнинг жумҳури Аллоҳ таоло дунёда кўрилмаслигини таъкидлайдилар».

Мутакаллим уламолардан Нажмиддин Умар Насафий роҳматуллоҳи алайҳ ўзларининг «Ақоиди Насафий» матнларида бу борада шундай келтирадилар: «Аллоҳ таолонинг бандаларига кўриниши ақлан жоиз, нақлан вожибдир. Ҳа, охират диёрида мўминларнинг Аллоҳ таолони кўришларини тасдиқловчи самъий далиллар келгандир. Бас, бирор маконда бўлмасдан, бирор муқобил тарафда бўлмасдан, ёки нурга чулғанмасдан, ёки кўрувчи билан Аллоҳ таоло ўртасида масофа собит бўлмасдан кўринади».

Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилади: «У кунда чиройли юзлар бор. Ўз Роббисига назар солувчилар». (Қиёмат сураси 22 23-оятлар)

Мўминлар Жаннатга киргач,уларга кўзлар кўрмаган ва қулоқлар эшитмаган сон-саноқсиз неъматлар берилади. Ўша неъматларнинг энг улуғи Аллоҳ таолога назар солиш ҳисобланади. Бандалар Аллоҳ таолони шаклсиз, идроксиз ва бирор тимсолсиз кўрадилар. Бу ҳақда Сўфи Оллоҳёр бобомиз ўз байтларида шундай келтирганлар:

Кўнгулда кечса, кўзга тушса ҳар шай

Эрур андин муназзаҳ Холиқи Ҳай.

Яъни инсоннинг кўнглида Аллоҳ таолонинг қандайлиги тўғрисида қандай фикр ўтса ҳам, унинг кўзига қандай улуғвор нарса кўринса ҳам Аллоҳ таоло барчасидан бошқа бўлган, олий ва буюк Зотдир. 

Идроксиз кўриш деганда эса кўрилган нарсани тасвирлаб бера олмайдиган, унинг қандайлигини тушунтириб бера олмайдиган ҳамда ёдида сақлаб қола олмайдиган даражада кўриш маънолари тушунилади. Шу маънода мўминлар Аллоҳ таолонинг жамолига шаклсиз, идроксиз ва бирор тимсолсиз равишда назар ташлайдилар.

Кофирлар эса ўша кунда Аллоҳ таолони кўришдан тўсиладилар. Бу ҳақида Қуръони каримда қуйидагича хабар берилган: «Йўқ!!! Албатта, улар ўша кунда ўз Роббиларини кўришдан тўсилурлар» (Мутоффифин сураси 15 оят).

Имом Шофеъий роҳматуллоҳи алайҳ: «Ушбу оятда мўминларнинг Аллоҳ таолони кўришларига далил бор»,-деганлар.

Имом Молик роҳматуллоҳи алайҳ: «Унинг душманлари тўсилган ва Уни кўра олмаганларидан кейин, Ўзининг дўстларига тажаллий (Ўзини намоён) қиладики, У Зотни кўрадилар»,-деганлар.

Жарир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Бизлар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдик, у зот тўлин ой кечасида ойга назар солдиларда: «Сизлар яқинда Роббиларингизни бу ойни кўргандек кўрасизлар, Уни кўришда қийналмайсизлар, агар қуёш чиқишидан олдин ва ботишидан олдин намозга куч сарфлашга қодир бўлсаларингиз, албатта, уни адо қилинглар»,-дедилар”. (Муттафақун алайҳ)

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бу ойни кўргандек кўрасизлар» дейишлари кўриладиганни кўриладиганга ўхшатиш эмас, балки кўришни кўришга ўхшатишдир. Аллоҳ таолони кўришни ойни кўришга ўхшатишда икки хил маъно бор:

1. Тўлин ой кечасида ойни кўриш тўғрисида ҳеч қандай шак-шубҳа бўлмайди.
2. Ойни кўришда кўрувчилар қанча кўп бўлишларидан қати назар ҳеч бир машаққатсиз барчалари баравар кўраверадилар.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Баъзи одамлар: «Эй Аллоҳнинг Расули, қиёмат куни Роббимизни кўрамизми?»,- дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тўлин ой кечасида ойни кўришда бир-бирингизга зиён-заҳмат еткизасизларми?»,-дедилар. Улар: «Йўқ, эй Аллоҳнинг расули», дейишди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Булут йўқ кунда қуёшни кўришда бир-бирингизга зиён-заҳмат еткизасизларми?», дедилар. Улар: «Йўқ», дейишди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, сизлар У Зотни ана шундай кўрасизлар»,-дедилар. (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоят қилишган)

Аллоҳ таолони тушда кўриш борасида эса қуйидаги ривоятлар келган. Албатта, бу кўриш ҳам оддий кўз билан эмас, балки қалб кўзи билан бўлади:

Имом Аъзам роҳматуллоҳи алайҳ Аллоҳ таолони тушларида юз марта кўрганликлари ривоят қилинган.

Таъбир берувчиларнинг имоми Муҳаммад ибн Сийрин шундай деганлар: «Ким Аллоҳ таолони тушида кўрса, Жаннатга киради ва ғам-ташвишларидан халос бўлади».

Имом Аҳмад роҳматуллоҳи алайҳ шундай деганлар: “Аллоҳ субҳанаҳу ва таолони тушимда кўрдим ва ибодатларнинг энг афзали ҳақида сўрадим. Шунда Аллоҳ таоло «Қуръонни тиловат қилиш».- деди”.

Ривоят қилинганки, Ҳамза Қори роҳматуллоҳи алайҳ тушларида Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг Ўзига Қурънни бошидан то охиригача ўқиб берганлар.

Аллоҳ таоло барчамизга жамолини кўришлик бахтини насиб этсин. Омин.

Тошкент ислом институти талабаси

Нуриддин Турғунбоев

Ҳозирги кунда кўп кишиларни шу савол қийнамоқда. Келинг, шу масалага жавобни мингдан ортиқ олимлар илми билан суғорилган зоти шарифдан эшитсак.

Фаридиддин Аттор ҳазратлари Хафифдан сўради:

– Бу тоғу тошларда адашиб юришинг сабаби нима?

– Ҳазрат, мен йўлдан эмас, қисматдан адашган кимсаман. Ақлимни таниганимдан илм ўрганиш иштиёқида ўт бўлиб ёнаман, аммо мени бир савол қийнайдики илмни талаб қилишим билан уни амал қилмасдан хор қилишим мени илмдан тўсиб, мени иккилантиради. 

Фаридиддин Аттор ҳазратлари йигитдаги соддадилликни беғубор ёшлигига қиёслади. Асли инсон боласи ақли чархлангунича мусичадай беозор, қўйдай ювош, ит каби садоқатли бўлади. Кейинчалик чарх ғилдираги уни не-не синовлар, не-не машаққатлар, не-не ғофил бандаларга дуч келтирмайди дейсиз. Одам умр сўқмоқларидан юқорилагани сайин яхши фазилатлар билан бирга инсонга хос қусурларни ҳам ўрганиб, ўзига сингдириб бораверади. Вақти келиб, ақли билан Аллоҳни танигач сийратидаги гардлардан тозаланиш учун ўзида куч-қудрат топа олади, шайтон измига кирган нодон кимса эса ҳасад, ғараз, жоҳиллик, дунёга ҳирс қўйиш каби иллатлар ботқоғига ботиб, бу дунёлиги ғам-ташвишда, у дунёлиги азоб-уқубатда қолади. Хулоса шуки, яхши одам болалигидан беғуборлиги ва покдомонлигини йўқотмай, эҳтиёт қилиб асрай олса, шунинг ўзи комилликка кифоя. Бироқ самимий туйғуларни жаҳолат ва разолат тўфонидан асраб-авайлаб сақлаш фақат илмли, мард инсонларнинг қўлидан келади, холос. Бундан ташқари камолот чўққисига кўтарилмоқ, яъни чин инсоний фазилатларни ўзида мужассам айламоқ асли наслининг тозалигига ҳам боғлиқ. Палаги тоза хомак ширин қовун бўлиб етишади. Арпа сепилган ердан ҳеч ким буғдой ололмайди. Жоҳил ота ҳукмронлик қилган оилада тарбияланган ўғиллар меҳр-муҳаббат тушунчаларини бағрига жойлаб ололмайди. Нега шундай? Нега Одам алайҳиссалом билан Момо Ҳаво онамиз зурриётлари бир хил эмас. Худди экин уруғи айнигани каби наҳотки насл ҳам айниса, залолатга юз бурса. Айнигани шуки, Мансур Халложни асл нияти, мушоҳадаси маъносини тушунмай дорга осдилар. Пири муршид Мажидиддин Бағдодийнинг айби не эдики, сувга чўктирдилар. Энг аламлиси, донолар доноси сифатида тан олинган Яҳё бин Муозни ўз суюкли фарзанди бошига тош билан уриб ўлдирди. Нега оқиллар жоҳилларга нишон бўлиб қолаверади. Ахир орифлар оламни илм нури-ла нурафшон этмоқчи, инсониятга маърифат улашмоқчи, огоҳликка даъват этмоқчи-ю, ғаддор кимсалар ҳамиша яхшилик йўлига тўғаноқ, эзгулик илдизига болта ургувчи, саховат ва мурувват дастурхонига бурун артгувчи бўлиб чиқаверишади. Ҳали инсоният тарихида биронта оқил инсон жоҳил банда тагига сув қуймаган, ўч олмоқ қасдида уни қийнамаган ва шунинг эвазига ўзи ноҳақ қурбон бўлиб кетаверган. Бу аччиқ жумбоқ ечимини ким топар экан? Бу оғриқли саволларга жўяли жавоб айтгувчи борми? Бу қисмат сир-асрорининг охирига ким етади?.. Аттор сездики, йигит жавобга илҳақ. Жиловсиз хаёлларини жамлаб, унга жилмайиб боқди.

– Илмни хор қилишдан қўрқгайсан, шундайми? – саволни такрорлади устоз. Сўнг оҳиста гап бошлади.

– Унда мана бу ривоятни эшит: сен каби навқирон йигит саҳобалардан Абу Зарр ал-Fифорий розияллоҳу анҳу ҳузурига келиб: “Мен илмга жуда ҳам қизиқаман, аммо икки ҳолатдан қўрқаман”, дебди.

– Айт, илм олишнинг қайси ҳолати сени қайтаради? – сўроқлабди саҳоба.

Йигит дебди:

– Биринчидан, илмга амал қилмаслик, иккинчидан, уни хор этишдан ҳадигим бор.

Абу Зарр ал-Fифорий розияллоҳу анҳу ўйланиб, шу жавобни айтибди:

– Барибир бу бошни жаҳолат билан эмас, маърифат билан тўлдирган фойдалидир.

Йигит жавобдан қониқмай, энг заковатли ва суюкли саҳоба Абу Дардо розияллоҳу анҳуга йўлиқиб, ўша саволни ўртага ташлабди. Абу Дардо розияллоҳу анҳу узоқ фикрлаб, ушбу гапни дилидан тилига кўчирибди:

– Билгинки, инсон қай ҳолатда ўлган бўлса, охиратда шундай тирилади. Демак, сен жоҳил бўлиб ўлган бўлсанг, жоҳил бўлиб тириласан. Агар оқил бўлиб ўлган бўлсанг, оқил бўлиб кўз очасан.

Толиби илм энди Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳуга учрабди. У саволини айтиб-айтмай туриб, саҳоба гапни кесиб қўйибди:

– Илм олмаслигингнинг ўзи илмни хор этганингдир!

Нега шу савол саҳобалардай зотларни ҳам қаттиқ ўйлантириб қўйди ва фикрлашга мажбур қилди. Дунё майдонида ҳар бир қаричини ўйлаб босиш кераклиги дини исломда айтилиб турилсаю унга бепарволик қилиб унда жоҳилона юраман дейиш нимаси. Имом Ғаззолий раҳимаҳуллоҳ ҳазратлари дунёни сен гўё Расулуллоҳ, саҳобалар ва тобеъинлардай тасаввур қилиб унда эҳтиёткорлик билан йур. Аллоҳ таоло айтади: (Ла тамши фил арзи мароҳан) – Ерда хурсанд бўлиб юрманглар, деб огоҳлантирмоқда. Пайғамбар алайҳиссалом дунёдан фақат табассум қилиб ўтдилар халос. Ҳар куни дунёни савоб билан тўлдириб ташлайдиган даражада амал қилсалар ҳам дунёдан кулмасдан ўтдилар. Демак кулишимиз орқасида қаттиқ ҳисоб бор, ёндирувчи азоб бор, бир умрлик жаҳаннамда афсус – надомат бор. Эътибор беринг! Аллоҳ таоло беҳисоб савоблар ва ажрларни ваъда қилган амални талаб қилмаслик энг катта жоҳилликдир. Шундай бўлсада келажак авлод ичида шу савол билан мурожаат қилувчиларга жавоб сифатида айтиб ўтдилар. Бу ривоят Хафифга жуда қаттиқ таъсир қилди. У бошини кўтармай узоқ сукутга чўмди. Сўнг бир қарорга келиб, ҳазратга юзланди. (Шу савол ортидан мингдан ортиқ Аллоҳнинг суюкли валийсини кўриб, улар билан мулоқот қилиш баракотига эришди.)

 – Эй Аллоҳнинг суюкли валийси, мени ўз тарбиятингизга олинг, умрбод хизматингизни қилай. Шояд қалб кўзим очилиб, ҳақни танисам.

(Билингки! Илм олишдан асосий мақсад Аллоҳ таолони таниш ҳисобланади. Аллоҳни таниш эса Аллоҳни таниган олим орқали амалга ошади. Роббоний илмга эга бўлган мутаҳассис олимлар орқали буни яхши тушунилади ва етилади. Хафиф эса шу фазилат Аттордай зотда борлигини зоҳир ва ботин кўзлари ила кўра олди ва унга ўлгунича ёпишиб олди).

Аттор оҳиста бош чайқади:

– Болам, ҳаргиз мени Аллоҳнинг суюкли валийси, деб атамагин. Мен бор-йўғи бир қулман. Иштибоҳим шуки, қул иккинчи бир қулга илм-тарбия бера олармикан?

Хафиф, илк бора нигоҳини нуроний сиймога тикди. Шунда вужудида кучли ҳаяжон, ҳузурбахш, лаззатбахш титроқ уйғонди. Ўзини тутолмай энгашиб, ҳазрат жандаси этагини ўпмоққа ҳозирланди. Бироқ авлиё яна уни бу мақтовдан қайтарди.

– Камтарлигингизни яратган билиб турибди. Кошки мен сизнинг қаламингиздан учган бир ҳарф бўлолсам, кошки риёзатингиз юкини енгиллатишга озгина ҳисса қўшолсам. Илтижоим ерда қолмасин, тақсир, бусиз бўйнида арғамчиси йўқ бузоқ каби бутун “ўтлоқ”ни пайҳон этурман. Ўз ҳолим ва феълим ўзимга аён. Йўқ деб билиб-билмай гуноҳга ботманг.

– Хафиф, болам, асти гуноҳдан сўз очма. Елкамизда қанча савобу қанча гуноҳ борлигини кошки билолсак. Аслида шунча қилмишларимизга қарамай тик юрганимизнинг ўзи мўъжиза...

Энди илтимосингга келсак. Тўғриси мен маърифат илмидан бехабарман. Қўрқаманки, ўз манзилини билмаган одам шеригини ҳам тўғри йўлдан чалғитмасми деб. Шундоқ экан, илмдан илгари одоб ўрганмоғинг ва бу масалада мендан пешроқ улуғлар ҳузурига бормоғинг дуруст кўринади.

Шу ерда Хафиф қизиққонлик қилди.

– Устоз, асли илм афзалми ёки одоб. Қай бирининг фойдаси кўпроқ?

Ҳазрат одатича кўзларини юмиб, сукутга чўмди. Бу сукутдан мақсад фикрни бир жойга қўймоқдан ҳам кўра одобнинг аввали шошилмаслик эканлигини англатмоқ эди.

– Арабларда Абдураҳмон Қосим деган бир донишманд ўтган. У айтибди: “Мен йигирма йил имом Молик раҳматуллоҳи алайҳ хизматида юрдим. Шундан ўн саккиз йилида одоб ўргандим, икки йил илм олдим. Энди таассуфдаманки, ўша икки йилда ҳам одоб ўрганмоғим афзал экан”. Уқдингми, болам, одобсиз илм пўсти йўқ дарахт, либоссиз танадир. Илмнинг аввали одоб. Шунга айтадилар-да, олим бўлиш осон, одам бўлиш қийин деб.

Кўп кишилар шу саволни бериб, қониқарли жавоб олгандан сўнг ҳам илм олишга қизиқмайди. Билингки! Қуръони карим ва ҳадиси шарифда энг кўп фазилати баён қилинган нарса илм зикридир. Энг катта тоғдай-тоғдай савоб ва ажрлар фақатгина илм йўлида юрган кишиларга берилиши ваъда қилинган. Умрингизда эришган барча нарсага илм йўлида юрган олимга бир сонияда берилиши ваъда қилинган. Умр қисқа, уни биз савоби кенг ва ажри зиёда амаллар билан тўлдириб ташлашимиз керак. Бу тўғрида имом Ғаззолий раҳматуллоҳи алайҳ ўзларининг “Жомеъул мутун” асарларида ҳазрати Алидай зот Ҳасанул Басрий раҳматуллоҳи алайҳнинг ваъзини тинглаганлар ва мамнун бўлганлар. У киши охират ҳаёти, ўлимни тафаккур қилиш, шайтон васвасаси ва шунга ўхшаш зарурий нарсалардан сўзлар эдилар. Шаръан талаб қиладиган ваъз ҳам шудир. Абу Зарр ал-Fифорий розияллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадиси шарифда Пайғамбар алайҳиссалом айтадилар: “Зикр мажлисида ҳозир бўлмоқ 1000 ракъат намоздан афзал. Илм мажлисида ҳозир бўлмоқ 1000 беморни йўқламоқдан афзалдир. Илм таҳсил қилмоқ 1000 жанозага шоҳид бўлмоқдан афзалдир”. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: “Ман акрома алиман фақод акроманий ва ман азолла алиман фақод аззолланий”, яъни: “Ким бир олимни хурматласа гўё мени хурмат қилгандай бўлибди ва кимки (ғазаб билан айтдилар)бир олимни ҳорласа, азобласа мени (яъни: охиризамон пайғамбарини) хорлагандай бўлади”.

Энг яхши ва афзал йўл мутақаддим ва мутааххир олимлар сўзлари билан жавоб беришдир. Аллоҳим ҳамма юртдошларимизга азизлар йўлларидан юришликни насиб қилгин. Илмсизлик балосидан сақлагин. Амин. Аллоҳу Акбар.

 Аллоҳумма солли васаллим ва барик ала набиййина Муҳаммад.

Тошкент ислом институти “Ижтимоий фанлар”кабинет мудири

Урол Назар Абдуллоҳ Термизий тайёрлади.