Глобаллашув ва турли таҳдидлар кучайган ҳозирги замонда ҳеч бир муаммони алоҳида бир давлатнинг саъй-ҳаракати билан ечиб бўлмайди. Шу маънода, Ўзбекистон билан ШҲТ ўртасидаги ҳамкорлик икки томон учун ҳам муҳим масалаларни ечишда ҳамкорликда ҳаракат қилишга кенг йўл очди.

Бугун 1996-1997 йиллари «Шанхай бешлиги» номи билан дунё юзини кўрган ҳамда 2001 йили Ўзбекистоннинг аъзо бўлиб кириши натижасида «Шанхай ҳамкорлик ташкилоти» дея ўзгартирилган ташкилотнинг тузилганига 15 йил тўлди. Мамлакатимиз ушбу муддат ичида самарали ҳамкорлик ўрнатган нуфузли халқаро тузилмалардан бири Шанхай ҳамкорлик ташкилотидир. Таъкидлаш жоизки, шиддат билан ўзгариб бораётган ҳозирги замонда долзарб муаммоларни ҳал қилишда, хавфсизлик, барқарорлик ва тараққиётни таъминлашда ШҲТнинг роли ва таъсири ошиб бормоқда. Бунда ташкилот саммитларида ШҲТга аъзо мамлакатлар ўртасида ўзаро ишонч ва яхши қўшничиликни мустаҳкамлаш, сиёсий, савдо-иқтисодий, илмий-техникавий, маданий-гуманитар соҳаларда самарали ҳамкорликни ривожлантириш, минтақада тинчлик, хавфсизлик ва барқарорликни таъминлашга алоҳида эътибор қаратилаётгани муҳим аҳамият касб этмоқда. Юртбошимиз таъбири билан айтганда, дунёдаги вазиятнинг нозиклиги ва глобал ўзгаришлар, хавфсизлик ва барқарорликка таҳдидларнинг кучайиб бораётгани, “оловли нуқталар”нинг сақланиб тургани, турли минтақаларда, аввало, барчамизга яқин бўлган Марказий Осиё минтақасидаги мавжуд халқаро террорчилик, экстремизм, айирмачилик ва наркотрафик хавфи ШҲТдек халқаро ташкилотни тузиш ва шакллантириш ҳаётий зарурат эканлигини ва бу иш ўз вақтида амалга оширилганини тасдиқлайди.

ШҲТнинг Ўзбекистон манфаатлари билан ҳамоҳанг асосий жиҳати, унинг халқаро терроризм, диний экстремизм ва айирмачилик, наркотик моддаларнинг ноқонуний айланиши ва уюшган жиноятчиликка қарши кураш фаолиятида намоён бўлади. Бундан буён ҳам ушбу йўналиш ШҲТ фаолиятининг энг муҳим таркибий қисми бўлиб қолади. ШҲТ ижрочи котиби Чжан Дэгуаннинг Ўзбекистон тўғрисида билдирган фирклари ҳам буни тасдиқлайди: «Бизнинг биринчи ва асосий хулосамиз – Ўзбекистон ШҲТ аъзоси сифатида фаол иштирок этмоқда. Мамлакатингиз ҳукумати ва унинг тузилмалари ташкилотга кирувчи барча давлатлар томонидан юксак баҳоланаётган ташаббусларни илгари сурмоқда».

Ўзбекистоннинг ШҲТга аъзо бўлиб кириши денгиз йўлларига чиқишда ва аъзо давлатлар билан иқтисодий ҳамкорлик қилишда кенг имкониятлар яратади. Шунинг учун биз ШҲТга аъзо давлатларнинг илғор жиҳатларидан унумли фойдаланишимиз лозим. Жумладан, Юртбошимиз 2005 йилнинг 25-27 май кунлари ХХРга расмий ташрифи жараёнида таъкидлаганидек, Ўзбекистон учун бугунги кунда дунёда илғор позицияларни эгаллаган соҳаларга оид Хитой тажрибасини ўрганиш муҳимдир. Энг аввало, Хитойнинг тўғри инвестициялари ва юксак технологиясини нефт ва газ соҳасига, телекоммуникация, компьютерлар ишлаб чиқариш, машинасозлик, жумладан қишлоқ хўжалиги ва автомобилсозлик, химия ва нефт-химия тармоғига, маиший техникалар ишлаб чиқаришга кенг жалб қилиш лозим.

Хулоса қилиб айтганда, халқаро майдонда одил, қатъий ва мустақил сиёсат юритиб келаётган Ўзбекистон жуғрофий жиҳатдан ҳам, сиёсий жиҳатдан ҳам Марказий Осиёнинг ўзагини ташкил этади, ҳудудда хавфсизлик ва тарққиётнинг асосий таянчи ҳисобланади. Шунинг учун ҳам ШҲТнинг фаолиятини такомиллаштиришда Ўзбекистонннинг ўрни беқиёсдир.

Даврон НУРМУҲАММАД

Покистон Ислом Республикаси президенти Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти давлат раҳбарлари кенгашининг навбатдаги мажлисида иштирок этиш учун 22 июнь куни Ўзбекистонга ташриф буюрди. 

Бугун олий мартабали меҳмон Президентимиз ташаббуси билан бунёд этилган “Ҳазрати Имом” мажмуасини зиёрат қилди. Покистон президентига буюк аждодларимизнинг бой маънавий мероси, уни ўрганиш ва кенг тарғиб этиш борасида амалга оширилаётган ишлар, “Мўйи Муборак” ва “Бароқхон” мадрасалари тарихи, мустақиллик йилларида ушбу масканда амалга оширилган беқиёс бунёдкорлик ва ободонлаштириш ишлари ҳақида сўзлаб берилди. 

Шарқ меъморлигининг ноёб анъаналарини ўзида мужассам этган “Ҳазрати Имом” мажмуаси меҳмонларда катта таассурот қолдирди. Мамнун Ҳусейн муҳтарам юртбошимиз раҳнамолигида мамлакатимизда буюк аждодларимиз меросини ўрганиш ва кенг тарғиб қилиш, улар номи билан боғлиқ масканларни обод этиш борасида амалга оширилаётган ишларга юксак баҳо берди.

Шунингдек, “Бароқхон” мадрасасида жойлашган миллий ҳунармандчилик буюмлари намойиши ҳам Покистон президентида катта таассурот қолдирди.

Жорий йилнинг 21 июнь куни Хитой Халқ Республикаси Раиси Си Цзиньпин давлат ташрифи билан юртимизга келди. У ўз ташрифини Бухоро шаҳрини зиёрат қилишдан бошлади.

Уч минг йилдан зиёд тарихга эга Бухоро жаҳон тамаддунига беқиёс ҳисса қўшган шаҳарлардан бири. Буюк алломалари, бетакрор тарихий обидалари билан халқимизни, мамлакатимизни бутун дунёга танитган ушбу шаҳар Тошкент, Самарқанд, Хива, Шаҳрисабз каби қадимий шаҳарларимиз қатори бутун жаҳонга машҳур.

Мамлакатимиз билан маданият, санъат, фан ва таълим йўналишларида яқин ҳамкорлик ўрнатган Хитой Халқ Республикаси Раиси Си Цзиньпин ташриф доирасида аждодларимизнинг буюк даҳоси, мамлакатимиз илм-фанининг чуқур илдизларидан далолат бериб турган Арк қалъасини бориб кўрди. Олий мартабали меҳмонга Ўзбекистон Республикаси Бош вазири Шавкат Мирзиёев ҳамроҳлик қилди. Ушбу ноёб обида тарихи, юртимизнинг қадимий шаҳарсозлиги, илм-фан ва ҳунармандчилиги ривожи ҳақида берилган маълумот жаноб Си Цзиньпинда катта таассурот қолдирди.

Ташриф доирасида меъморий ечимига кўра бетакрор обида – Сомонийлар мақбараси ҳам зиёрат қилинди. Ўта аниқ симметрик ўлчамлар, ғоят мураккаб геометрик ҳисоб-китоблар асосида бунёд этилган мақбарага Хитой Халқ Республикаси Раиси Си Цзиньпин юксак баҳо берди.

Давлатимиз раҳбари ташаббуси билан 1997 йилда Бухоро шаҳрининг 2500 йиллиги муносабати билан Пойи Калон мажмуида таъмирлаш, ободонлаштириш ишлари олиб борилган эди. Масжиди Калон, Минораи Калон ва Мир Араб мадрасасидан иборат ушбу меъморий ансамбль олий мартабали меҳмонда катта таассурот қолдирди.

Шунингдек, Си Цзиньпин Бухоро ипак гиламлари кўргазмалар залида қўли гул ҳунармандларимиз тўқиган ноёб буюмларни кўздан кечирди.

Қадимий ва навқирон Бухоро шаҳрига қилган ташрифидан сўнг жаноб Си Цзиньпин ўзбек халқининг бой маданий мероси, меъморий обидаларига, амалга оширилган бунёдкорлик ва ободонлаштириш ишларига юқори баҳо берди.

Хитой Халқ Республикаси Раиси Си Цзиньпиннинг мамлакатимизга давлат ташрифи давом этмоқда.

Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти (ШҲТ) Хитой, Россия, Қозоғистон, Тожикистон, Қирғизистон ҳамда Ўзбекистон давлатлари ўртасида 2001 йил 15 июнда ташкил этилган халқаро минтақавий ташкилот ҳисобланади. Унинг асосий мақсади аъзо давлатлар ўртасида ўзаро ишонч ва яхши қўшничиликни мустаҳкамлаш ҳамда сиёсий, савдо-иқтисодий, илмий-техникавий, маданий, шунингдек, таълим, энергетика, транспорт, туризм, атроф-муҳитни муҳафаза қилиш ва бошқа соҳалардаги самарали ҳамкорликни йўлга қўйишдан иборат. Бундан ташқари, минтақавий хавфсизликни таъминлаш, терроризм, экстремизм ва айирмачиликка қарши биргаликда курашиш ҳам ташкилотнинг асосий вазифалари сирасига киради.

Ўзбекистон 2001 йил июнь ойида ШҲТга аъзо бўлди ва унинг муассиси ҳамда тенг ҳуқуқли қатнашчисига айланди. Шанхай ҳамкорлик ташкилоти тартиб-қоидаларига биноан, ҳар йили аъзо мамлакатлардан бири унга раис бўлади. Ўзбекистон раислиги даврида эришилган ютуқлардан бири – БМТ Бош Ассамблеяси томонидан 2009 йил 18 декабрда консенсус асосида ШҲТ ва БМТ ўртасидаги ҳамкорлик тўғрисидаги махсус резолюциянинг қабул қилинишидир. Шуниси эътиборга моликки, ушбу резолюцияга ШҲТга аъзо давлатлар – Ўзбекистон, Россия, Қозоғистон, Хитой, Қирғизистон ва Тожикистондан ташқари Покистон ва Доминикан Республикаси ҳам ҳаммуаллифлик қилди.

Ҳар қандай халқаро ташкилотнинг нуфузи ва аҳамияти унга дунёда берилаётган эътибор ва фаолиятининг самарадорлиги билан белгиланади. ШҲТ нисбатан қисқа вақт ичида нуфузли халқаро ташкилотга айланди. Таъкидлаш жоизки, кузатувчи мамлакатлар билан қўшиб ҳисоблаганда, ШҲТ дунё аҳолисининг ярмини бирлаштиради. Бу эса унинг асосий фаолият йўналишлари – иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш ва минтақавий хавфсизликни мустаҳкамлашдаги салоҳиятини оширади. Ана шу икки устувор йўналишга алоҳида урғу берилади. Зеро, хавфсизлик орқали ҳамкорликни ривожлантириш, умумий тараққиётга эришиш ташкилотнинг асосий мақсадидир. Евроосиё ҳудудининг 61 фоизини, дунё аҳолисининг тўртдан бир қисмини ташкил қилган мамлакатлар иштирокидаги Янги ташкилот қабул қилган биринчи ҳужжат “Шанхай Ҳамкорлик Ташкилотини тузиш тўғрисидаги Декларация”, “Терроризм, сепаратизм ва экстремизмга қарши кураш тўғрисида”ги Конвенция бўлди.

Орадан 1 йил ўтиб Санкт-Петербургда бўлиб ўтган саммитда ташкилотнинг тузилмаларини шакллантириш бошланди. 2003 йилда эса ШҲТ Котибияти (қароргоҳи Пекинда) ва Минтақавий Аксилтеррор тузилмаси (қароргоҳи Тошкентда) ташкил этилди.

2004 йил 1 январидан бошлаб амалий механизми, маъмурияти ва бюджетига асос солинган ШҲТ тўлақонли халқаро ташкилот сифатида тан олинди. Ташкилотнинг фаолият кўламини кенгайтириш мақсадида 2005-2006 йилларда ШҲТнинг Банклараро бирлашмаси, Ишбилармонлар кенгаши ва Форуми ташкил қилинди.

ШҲТ тузилганидан кейин кўплаб давлатлар унинг сафидан жой олиш истагини билдирди. Бугунги кунда жаҳонда нуфузи ортиб бораётган ШҲТга 6 та – Ўзбекистон, Россия, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Хитой аъзо. Ҳиндистон, Эрон, Мўғулистон ва Покистон кузатувчи мақомига эга. Беларусь ва Шри-Ланкага Мулоқот бўйича ҳамкор мақоми берилган. ШҲТ саммитларида МДҲ, АСЕАН ва Афғонистон раҳбарларининг таклиф этилиши ташкилотнинг истиқболидан дарак беради.

Шуни таъкидлаш керакки, ШҲТ ҳарбий ташкилот эмас. Бу ташкилот асосан аъзо давлатларнинг ҳавфсизлигини таъминлашга масъулдир. ШҲТнинг ўз олдига қўйган вазифалар барқарор тараққиёт ва фаровон истиқбол учун ҳамкорликда фаолият юритишдан иборатдир. Сўнгги вақтларда жаҳонда нуфузи ортиб бораётган ташкилот ўз олдига урушлар ва ҳарбий-сиёсий тўқнашувлар хавфини даф этиб, тинчлик, фаровон ҳаётга эришишдек улуғ мақсадни қўйган. Қароргоҳи Тошкентда бўлган Минтақавий аксилтеррор тузилмаси ўз меваларини бермоқда. Шу давр мобайнида МАТТ томонидан мингдан ортиқ террор ҳодисаларининг олди олинди. Ташкилотга аъзо давлатларнинг махсус хизматлари томонидан эса террорчи ташкилотларнинг раҳбарлари қўлга олинди ва йўқ қилинди. ШҲТ доирасида маданий ва гуманитар соҳаларда алоқалар ривожланиб бормоқда. 2002 йилда Пекинда маданият вазирларининг учрашуви бўлиб ўтди. Аъзо мамлакатларда маданият кунларини ўтказиш борасидаги таклифлар қўллаб-қувватланди. Ўтган давр ичида бир неча тадбирлар ўтказилди. Мамлакатлар ўртасида талабалар ва ўқитувчи-профессорлар алмашувлари йўлга қўйилган. Санъат соҳасидаги ҳамкорлик ҳам ривожланиб бормоқда.

ШҲТ давлатлари ўзаро муносабатларда «Шанхай руҳи»га амал қилади. Бу ибора қарорларни консенсус асосида қабул қилиш, ўзаро ишонч ва манфаатдорлик, тенглик, маслаҳатлашув, маданий хилма-хилликка ҳурмат билан ёндашув, биргаликда тараққий этишга интилиш тамойилларига қатъий амал қилиш демакдир.

Ўтган йилнинг 9–10 июль куни Уфада ташкилотнинг навбатдаги саммитида ШҲТга раислик Ўзбекистон Республикасига ўтди.

Шу кунларда пойтахтимизда Президентимиз Ислом Каримов раислигида ШҲТ аъзо давлатлари раҳбарлари кенгашининг 15 йиллигига бағишланган юбилей мажлиси бўлиб ўтмоқда.

ШҲТнинг Тошкент саммитида кун тартибига қуйидаги масалалар қўйилади:
  

• Давлат раҳбарлари кун тартибига мувофиқ ШҲТ доирасида кўп қиррали ва ўзаро манфаатли ҳамкорликни янада чуқурлаштириш масалаларини муҳокама қиладилар, шунингдек, долзарб минтақавий ва халқаро масалалар юзасидан фикр алмашадилар.
• Давлат раҳбарлари учрашув сўнгида асосий ҳужжат – ШҲТ 15 йиллигининг Тошкент декларациясини имзолайдилар.  Мазкур ҳужжатда ташкилотнинг ўтган 15 йилллик фаолиятини баҳолаш,  аъзо давлатларнинг ШҲТ ривожланиши истиқболларига доир бир-бирига мужассам ёндашувлар, шунингдек,  ҳозирги халқаро ва минтақавий вазиятга нисбатан давлатларнинг позициялари акс эттирилади.
• Давлат раҳбарлари ШҲТнинг 2015 йилгача тараққиёт стратегиясини амалга татбиқ этиш бўйича 2016-2020 йиллар оралиғида мўлжалланган тадбирлар режасини тасдиқлайди.