muslim.uz

muslim.uz

jeudi, 08 septembre 2016 00:00

Қурбонликнинг фазилати

Ҳайитингиз муборак бўлсин

Ҳайит байрамлари қадимдан юртимизда ўзгача, халқимизга хос меҳр-мурувват, бағрикенглик ва саховат ифодаси бўлиб келган. Ҳар йили Президентимизнинг ҳайит байрамларини нишонлаш тўғрисидаги қарорларида жойларда тартибли ва юқори даражада, халқимизнинг миллий ва диний қадриятларига мос равишда ўтиши учун тегишли тадбирларни амалга оширишга қатор мутасадди ташкилотлар жалб қилинади. Буларнинг барчаси давлатимиз томонидан юртимиз мусулмонларига кўрсатилаётган юксак эътибор намунасидир.

Қурбонлик қилиш закот, фитр садақаси каби молиявий ибодат бўлиб, у Қуръони карим, ҳадиси шариф ва ижмоъ билан собитдир. Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Биз (ўтган) барча умматга Аллоҳ берган чорва молларини (сўйиш) олдидан Унинг номини зикр қилишлари учун – қурбонлик қилишни буюрганмиз. Бас, (барчаларингизнинг) илоҳингиз бир Илоҳдир. Бас, Унгагина бўйин сунингиз ва (эй, Муҳаммад!) Итоат қилувчиларга хушхабар беринг!” (Ҳож, 34).

Баро ибн Озиб (розиялоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай деганлар: “Бугунги биринчи қиладиган ишимиз аввал ийд намозини ўқиш, сўнгра уйга қайтиб қурбонлик қилишимиздир. Кимдаким шундай қилса, у суннатга мувофиқ иш қилибди. Кимдаким намоздан олдин қурбонлик қилса, у оиласи учун тайёрлаган оддий гўшт, яъни қурбонлик эмасдир”.

Қурбонлик қилиш бошқа ибодатлар каби Аллоҳ учун дейилса-да, аслида бандасининг манфаати учундир. Қурбонлик қилинган ҳайвоннинг гўштидан сўйган одамнинг ўзи ва фақир-мискинлар манфаатдор бўлади. Аллоҳ таоло эса инсоннинг қалбидаги ниятига кўра муомала қилади. Қуръони каримда марҳамат қилинади: “Аллоҳга (қурбонлик) гўштлари ҳам, қонлари ҳам етиб бормас. Лекин у Зотга сизлардан тақво етар. Аллоҳ сизларни ҳидоят қилгани сабабли – У зотни улуғлашларингиз учун – уларни сизларга бўйсундириб қўйди. Эзгу иш қилувчиларга хушхабар беринг!” (Ҳаж, 37).

Ҳақиқатан, қурбонликка сўйилган ҳайвонларнинг гўштларига ҳам, қонларига ҳам Аллоҳ таоло муҳтож эмас. Қурбонлик қилишдан мақсад банданинг Яратувчи амрига итоатини ва тақвосини намоён этишдир.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳадиси шарифда марҳамат қилиб: “Қурбонлик қилиш чиройли амаллардандир. У бандани дунёда балолардан ва охиратда офатлардан ҳимоя қилади. Ҳайит намозини ўқиб, қурбонлик сўйган мўминлар менинг умматимдандир”, – деганлар.

Қурбонлик сўйишнинг аввали ҳайит намозини адо этилганидан сўнг сўйилади. Унинг охирги вақти эса ҳайитнинг учинчи куни аср вақтигачадир.

Қурбонлик қилувчининг қурбонлик сўйиш вақтида ҳозир бўлиши мустаҳабдир.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қизлари Фотима (розияллоҳу анҳо)га: “Бориб қурбонлигинга шоҳид бўл. Унинг биринчи томган қони билан баробар сенинг ўтган гуноҳларинг мағфират қилинур”, - дедилар. “Эй Аллоҳнинг расули! Бу бизга – аҳли байтга хосми ёки мусулмонларга умумийми?”, - дедилар Фотима (розияллоҳу анҳо). Шунда Сарвари коинот: “Йўқ, мусулмонларга умумий”, - деб жавоб бердилар.

Қурбонликка қўй, эчки, туя, сигир каби ҳайвонларнинг эркаги ҳам, урғочиси ҳам сўйилиши мумкин. Булардан туя 5 ёш, сигир 2 ёш, қўй ва эчки эса 1 ёшга тўлган бўлиши керак. Қўй агар олти ойга тўлган бўлса ҳам жуссаси бир ёшникидек катта бўлса уни қурбонлик қилиш жоиздир.

Мол ва туяни етти киши номидан сўйилишига шариатимизда кўрсатмалар бор. Жобир (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қиладилар: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан Ҳудайбияда бир туяни етти киши номидан, бир сигирни етти киши номидан сўйдик” (Абу Довуд, Муслим ва Термизий ривоятлари).

Агар мол ёки туя 7 киши номидан сўйиладиган бўлса, унинг гўштини тақсимлашда чамалаб эмас, балки килолаб ўлчаган ҳолда тенг тақсимланади ва етти киши ҳам қурбонлик қилишни ният қилган бўлиши лозим.

Қурбонлик сўйиши вожиб бўлган киши қурбонликни вақтида сўймаса, кейин унинг қийматини садақа қилиш вожибдир. Сўйилган қурбонликнинг учга бўлиб, бир қисмиини садақа қилиш, яна бир қисмини едириш, қолган бир қисмини ўзи ва оиласи учун олиб қўйиш мустаҳабдир.

Кўп болали кишилар ҳаммасини оиласи билан баҳам кўриши ҳам мумкин. Мусулмон бўлмаган қўшниларга ҳам қурбонлик гўштидан бериш мусулмонлик зийнатидан ҳисобланади. Қурбонлик терисини сотиш, қассобга меҳнатининг эвазига бериш мумкин эмас, у фақир кишига садақа қилинади ёки рўзғорда ишлатиш учун олиб қўйилади. Қассобга хизмат ҳақи берилади, қурбонлик гўштидан ҳақ сифатида берилмайди.

Қурбонликка ҳар томонлама соғ ва семиз бўлган жонлиқларни сўйиш шариатимиз кўрсатмаларидандир. Бунинг ҳам ўзига хос ҳикматлари бор албатта. Биринчидан, бу қурбонлик Аллоҳ таолога атаб қилингани учун уни соғ-саломат, ҳеч бир нуқсонсиз бўлишига эътибор бериш, Яратганга нисбатан юксак одобни кўрсатади. Қурбонлик қилинадиган ҳайвоннинг айбу нуқсонсизини топиш эса, тақвонинг баркамоллиги учун уринишдир. Иккинчидан, бу мусулмонларнинг ўрталаридаги меҳр-оқибатларини мустаҳкамлайди. Уларга касал ҳайвонларнинг гўштини эмас, балки соғ ва семиз ҳайвонларнинг гўштини совға қилиш яхши ишлардандир.

Одатда, ҳайит кунида ҳамма бир-бирини улуғ кун билан самимий муборакбод этади. Ҳайит намозини адо этгандан сўнг биринчи ўринда бизларни дунёга келишимизга сабабчи бўлган ота-оналаримизни, улардан кейин қариндош-уруғларимизни, ёру биродарларимизни, беморларни бориб зиёрат этамиз. Уларни кўнглини сўраш ва кўтаришга ҳаракат қиламиз. Айрим сабаблар билан ўзаро аразлашган гина-қудратли кишилар ҳам бир-бирларини муборак байрам кунида кечириб, ўзаро узрлар айтиб, бир-бирларига қучоқ очадилар. Бу кун барчага қувонч улашиладиган кундир. Яна шуни ёдда тутмоғимиз лозим бўладики, Қурбон ҳайити байрам бўлгани учун, уни азага, хафагарчиликка айлантирмаслик керак. Ўтганларимизни эслаш, уларни руҳларини шод этиб дуойи хайрлар қилишимиз яхши амал ҳисобланади, лекин булар ҳайит байрамига асло таъсир қилмаслиги лозим.

Аллоҳ таоло барчаларимизни Ўзининг розилиги йўлида холис ниятлар билан қилаётган қурбонликларимизни, ибодатларимизни даргоҳида ҳусни мақбул айласин! Муборак ҳаж сафарига юртимиздан борган барча ҳожиларимизнинг ҳаж ибодатларини мукаммал адо этиб, фарзандлари баҳрига соғ-саломат келишларини насиб этсин!

 Фазлиддин АЛЛОЁРОВ,

Тошкент шаҳридаги “Али ибн Абу Толиб” жоме масжиди имом-хатиби

 

 

Зулҳижжа ойининг 8-кунига Тарвия куни дейилади. Шу куни ҳожилар Маккадан Минога чиқишади.

Тарвия дейилишига сабаб ўша куни ҳожилар Замзам сувидан қониб-қониб ичишларидир. Тарвия тафаккур маъносида ҳам қўлланилади. Зулҳижжанинг саккизинчи кечасида Иброҳим (алайҳиссалом) тушларида ўғиллари Исмоилни (алайҳиссалом) қурбонлик қилаётганларини кўрадилар ва бу туш шайтонийми ёки раҳмоний, дея ўша кунни тафаккур билан ўйчан ҳолда ўтказадилар. Шунга кўра, бу кунга Тарвия (тафаккур) дейилади. Арафа кечаси “Сенга буюрилган нарсани адо эт!” амри берилгач, бу тушнинг раҳмоний эканини англаб етадилар. Шунинг учун ҳам мазкур кун “арафа” (билмоқ) деб аталди. Бу 9-зулҳижжа бўлиб, бошқа кунларга арафа дейилмайди.

Қурбон ҳайити Иброҳим (алайҳиссалом) ҳамда ўғли Исмоил (алайҳиссалом) ва хотини Ҳожар онамизнинг нафс истаги, шайтон васвасаси устидан қозонган ғалабалари сифатида тарихда қолган. Қурбон ҳайитини қиёматгача тарих саҳифасидан ўчмас, ҳаётимиздаги унутилмас воқеа сифатида нишонлашга одат қилганмиз.

Динимиз Қурбон ҳайити кунида биз мусулмонларга баъзи вожиб ва суннат амалларни қилишни буюради. Жумладан, арафа кунининг бомдод намозидан бошлаб ҳайитнинг тўртинчи куни аср намозигача, яъни 23 вақт намоз мобайнида ҳар бир фарз намоздан кейин ташриқ такбирини айтиш вожиб амаллардан ҳисобланади. Ташриқ такбири ушбудир:

Аллоҳу акбар! Аллоҳу акбар! Ла илаҳа иллаллоҳу валлоҳу акбар! Аллоҳу акбар ва лиллаҳил ҳамд!

Ушбу такбирни ҳоҳ жамоат билан, ҳоҳ ёлғиз ўқилган ҳар бир фарз намозидан кейин айтамиз. Бундан ташқари, юрган, ўтирган пайтларда такбир айтишнинг зарари йўқ, балки мустаҳаб амалдир.

 Арафа куни кечаси, яъни, ҳайит кунига ўтар кечасини зикру тасбеҳ ва дуою истиғфор билан бедор ўтказиш мустаҳаб.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким Рамазон ва Қурбон ҳайитларининг кечасини бедор ўтказса, қалблар ўладиган (яъни, Аллоҳнинг зик-ридан ғофил бўладиган ва қотиб қоладиган) кунда унинг қалби ўлмайди”, деганлар.

Яна бундай мазмундаги ҳадиси шарифлар ҳам бор: Арафани ҳурмат қилинг! Зеро, у Аллоҳ қадрлайдиган кундир”; “Арафа куни рўза тутган кишининг икки йиллик – ўтган ва келаси йилги гуноҳлари кечирилишига умид қиламан”.

Ҳайит кунининг тонгидан ғусл қилиб , хушбўй атирлар сепиб ва энг гўзал, янги ёки тоза кийимларимизни кийиб намозгоҳга бориш, то ҳайит намози ўқилгунча ҳеч нарса емаслик суннат амалдир.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Рамазон ҳайити куни бирор нарса емай намозгоҳга бормас ва Қурбон ҳайити куни токи ҳайит намозидан қайтгунларича ҳеч нарса емас эдилар.

Ўзининг розилиги йўлида холис ниятлар билан қилаётган қурбонликларимизни, ибодатларимизни Аллоҳ таоло ҳусни мақбул айласин!

jeudi, 08 septembre 2016 00:00

Ҳайит кунининг 14 одоби

Ҳайит байрамларида  ёшу қари, бойу камбағал барчалари шоду хуррам бўлиб, бир-бирларига хурсандчилик изҳор қилишади. Бу улуғ байрам Рамазон ва Қурбон ҳайити кунлари нишонланади. Мусулмонлар ҳамиша орзиқиб кутадиган ушбу икки ҳайит байрамларига тааллуқли бир қанча одоблар бўлиб, у сабабли банда кўплаб ажру савобларга эга бўлади. Жумладан:

Эзгу ният. Ҳайит намозига чиқилар экан, зиммасидаги вожиб амални адо этишни ният қилади. Пайғамбаримиз Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг кўрсатмаларини бажариш нияти билан яхши кийимларини кийиб чиқади. Силаи раҳм, яъни қавму қариндошларини зиёрат қилишга ҳаракат қилади. 

Ғусл қилиш ва хушбўйланиш.  Ювиниб тоза-озода бўлганидан сўнг ширин мушк ва атирлар билан хушбўйланиб чиқиш ҳам бу куннинг одобларидан саналади.

Яхши кийимлар кийиш. Ҳайит кунида имкони бор киши янги кийим кийиши мустаҳаб бўлади. Чунки бу иш Аллоҳ таолонинг бандасига берган неъматларини изҳор этиш, шоду хуррамлигини намоён қилиш ҳамдир.

Қурбон ҳайитида қурбонлик қилишдан олдин ҳеч нарса емаслик. Қурбон ҳайитида Рамазон ҳайитининг акси ўлароқ то ҳайит намози адо этилгунича таомланмаслик, балки сўйган қурбонлигининг гўштидан ейиши суннатдир.

وَلاَ يَطْعَمُ يَوْمَ الأَضْحَى حَتَّى يُصَلِّىَ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ      

         Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қурбонлик кунида намоз ўқигунларича таомланмасдилар (Термизий ривояти).

Ҳайит намозига эрта бориш.

عَنِ الْبَرَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَخْطِبُ فَقَالَ إِنَّ أَوَّلَ مَا نَبْدَأُ مِنْ يَوْمِنَا هَذَا أَنْ نُصَلِّيَ ثُمَّ نَرْجِعَ فَنَنْحَرَ فَمَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَصَابَ سُنَّتَنَا     رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ

Барро ибн Озиб (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг хутба қилаётиб бундай деганларини эшитганман: “Ушбу кунда биринчи қилинадиган иш байрам намозини ўқишдир, сўнгра қурбонлик қилишдир. Кимки шундай қилган бўлса, албатта бизнинг суннатимизга эргашибди” (Имом Бухорий ривояти).

Масжидга пиёда юриб бориш. Агар йўл узоқлик қилмаса, қору-ёмғир ёғмаётган бўлса ёки  касал бўлмаса ҳайит куни намозгоҳга пиёда юриб бориш суннат ҳисобланади.

Масжидга боргунича овозини чиқариб таҳлил ва такбир айтиб бориш. Ҳайит намозини ўқиш учун уйдан чиқилган пайтдан то намозгоҳга етиб боргунча “Ла илаҳа иллаллоҳ” ва “Аллоҳу акбар” ларни айтиб бориш ҳам суннат ҳисобланади. Ушбу суннатни адо этиш Ислом шиорини изҳор қилиш ва ҳайит байрами келганидан шодланиш ифодаси, ҳамда ушбу куннинг олдинги ва кейинги кунлардан фарқли кун эканини барча инсонларга билдириш ҳисобланади.

Ҳайит намозидан олдин бошқа бирор нафл намоз ўқимаслик. Ҳайит намозига етиб борганидан сўнг таҳийятул масжид ёки бошқа бирор нафл намоз ўқимасдан таҳлил ва такбирлар айтиб зикр қилиб ўтириш суннатдир.

عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ لَا يُصَلِّي قَبْلَ الْعِيدِ شَيْئًا فَإِذَا رَجَعَ إِلَى مَنْزِلِهِ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ  رَوَاهُ ابنُ مَاجة

Абу Саид Худрий (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Иъйддан олдин ҳеч нарса ўқимас эдилар, қачон манзилларига қайтсалар икки ракаат намоз ўқирдилар” (Ибн Можа ривояти).

Бир-бирлари билан кўришиб, ҳайит билан муборакбод этиш. Инсонларнинг бир-бирлари билан кўришишлари ва ҳайит байрами билан қутлашлари ҳам барчанинг кўнглига хурсандчилик улашадиган бу куннинг одобларидан ҳисобланади. Яъни “Аллоҳ биздан ҳам сизлардан ҳам қабул қилсин” маъносидаги тилаклар билдириш яхши саналади.

Масжиддан уйига қайтишда бошқа йўлдан қайтиш. Ҳайит куни намоздан уйига қайтишда борган йўлидан бошқа йўлдан қайтиш ҳам суннатдир.

عَنْ جَابِرٍ قَالَ كَانَ النَّبِىُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ إِذَا كَانَ يَوْمُ عِيدٍ خَالَفَ الطَّرِيقَ    رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ

Жобир (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қачон Иъйд куни бўлса, йўлни фарқли қилардилар” (Имом Бухорий ривояти). Ҳайит куни ўзига яқин бўлган масжидга пиёда юриб борилса, намозга бориб келишдаги босган қадамлари ададича савоблари ҳам кўпаяди. Шунингдек, йўлдаги тирбандликларнинг олди олинади.

Қавму қариндошларни зиёрат қилиш. Қавму қариндошларнинг ҳолидан хабар олиш барча вақтда ҳам мусулмон кишининг зиммасидаги вазифа, ҳайит кунларида бу вазифа янада таъкидланган.

Қўни-қўшниларни байрам билан табриклаш. Ҳайит муносабати билан қўни-қўшниларга таом улашиб, уларни зиёрат қилинса, хурсандчиликлар янада зиёда бўлади.

Турли исрофгарчиликлардан тийилиш. Ҳайит байрамида хурсандчилик қилаётган мусулмон шариатда ман қилинган ишлардан тийилиш лозим. Чунки бу кунда қилинган хайрли ишларнинг савоби улуғ бўлганидек, ношаръий ишларнинг ҳам гуноҳи каттадир. Гўё “ҳайитда рухсат” дегандек турли ношаръий ўйин-кулгуларга машғул бўлиш ёки аксинча шариат байрам қилиб белгилаган кунни азага айлантириш ярамайди. Зеро ҳайит куни ҳам мусулмон кишининг бошқа кунлари сингари яхшилик ва хайр-барака куни бўлиши, гуноҳ ва маъсиятлар содир этадиган кун бўлмаслиги керак.  

Ёш болаларни хурсанд қилиш. Ҳайит байрамида ёш болаларни хурсанд қилишга, бу куннинг бошқа кунлардан фарқли мусулмонларнинг байрами эканини англатишга ҳам алоҳида эътибор қаратиш лозим. Бунда уларга ҳайитлик совғалар улашиш, ҳайвонот боғларига ёки ўйингоҳларга олиб бориб ўйнатиб келиш мақсадга мувофиқдир. Шунингдек, ҳайит байрамининг шодликларидан эҳтиёжманд оилаларнинг фарзандларини ҳам баҳраманд қилишга уриниш комил мусулмонлик белгиларидан биридир. Зеро ҳар бир воқеа ёш боланинг онгида тошга ўйилган нақш каби сақланади. Бир танишимиз бундай ҳикоя қилади: “Етмишинчи йилларнинг боши... Комфирқа одамлари ҳайит намозини масжидда ўқитишмайди. Намозга тўпланган жамоа нима қиларини билмай қолади. Шунда дадам: “Юринглар, ҳайит намозини ўқийдиган жой бор”, дейдилар. Одамлар дадамга эргашишди.

...Эндигина кўча эшик олдини супуриб бўлган онам дадамнинг эрта қайтганидан ажабланди. Дадам шошилиб, қибла томонга шолча тўшади. Бир зумда ҳовли одамга тўлди. Биров қўйнидан жойнамоз олди, биров белбоғини ечиб ерга солди. Намоз ўқилди. Кишилар дуо қилиб тарқалишди. Дадам одамларни кузатгач, бизга ҳайитлик бердилар. Биз хурсанд, аммо онам... Ота-онам тортишуви анча давом этди. Уларнинг гапидан уқдим, ҳайит намози ўқилмасин деб шўро ташкилотидан вакиллар келган, хонақоҳга ҳеч кимни киритмай, ҳаммани тарқалишга буюришган.

Бу воқеадан сўнг онам анча вақтгача дадамдан хавотирга тушиб, сал кеч қолсалар, илҳақ бўлиб, бизни хабар олишга жўнатардилар. Бу хавотирларининг сабабини кейинроқ тушундим...”

Алҳамдулиллаҳ, ҳозир жума ва ҳайит кунлари эмин-эркин ибодат қилиб, яқинларига ҳайитликлар улашаётган отахонларни кўриб, кўнглимиз қувнайди. Баъзилар ҳайит куни болаларга бериладиган совға ва ҳайитликларни “садақа” деб қабул қилишади. Ҳайитлик олганингни кўрмайин, дея фарзандларига дашном беришади. Аслида эса ҳайитлик “садақа” эмас!.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ва ҳазрат Умар (розияллоҳу анҳу) ҳайит куни бирга кетишаётган эди. Мадина кўчаларида ўйнаб юрган болалар Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан ҳайитлик сўрашди. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам):

– Эй Умар, мени бу болалардан сотиб олмайсизми? – дедилар.

Ҳазрат Умар (розияллоҳу анҳу) югуриб кетдилар ва болаларга гўшт, бир оз хурмо ва мевалар келтириб бердилар. Мамнун бўлган Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг муборак юзларига табассум ёйилди (“Тарихул Анбиё”).

Ҳайитингиз муборак бўлсин!

“Мовароуннаҳр” нашриёти ходими

Абдувоҳид ЎРОЗОВ тайёрлади.

 

Аллоҳ таоло ҳажга қодир бўлган ҳар бир мусулмонга умрида бир марта уни адо этишни ушбу ояти карима билан фарз қилган: “Йўлга қодир бўлган киши зиммасида Аллоҳ учун Байтни ҳаж қилиш (фарзи) бордир” (Оли Имрон, 97). У исломнинг беш арконидан бири ҳисобланади. Ҳаж – молий ва жисмоний ибодатдир. У ерда ирқи, жинси, ранги, тили ва дунёвий мақомидан қатъий назар барча инсонлар бир хил кийимда, бир хил ҳолатда ибодат қиладилар. Чунки Аллоҳ таоло ҳузурида ҳамма баробардир.

Ҳаж ҳижратнинг тўққизинчи санасида барча мусулмонларга фарз бўлди. Шу йили Расулуллоҳ (с.а.в.) Мадина аҳлидан 300 кишини Абу Бакр Сиддиқ (р.а.) раҳбарликларида ҳажга юбордилар. Кейинги санада Расулуллоҳ (с.а.в.) ўзларининг сўнги “Ҳажжатул вадоъ”, яъни видолашув ҳажини адо этдилар ва унда исломнинг асосий таълимотини ўз ичига олган машҳур видолашув хутба – мавъизаларини, яъни  йиғилган саҳобалари ва келажак уммат ҳаёти учун зарур бўлган васиятларини баён қилдилар.

Тарихий манбалардан яхши биламизки, ҳаж қилиш ибодати анбиёлар отаси Иброҳим (а.с.) Аллоҳ таолонинг амри билан Байтуллоҳни бино қилган, унинг асосини кўтарган вақтдан бери бошланган эди. Каъбанинг қурилиши тамом бўлганидан кейин Аллоҳ таоло пайғамбари ва халили Иброҳим (а.с.) бундай амр қилди: “Одамлар орасида (юриб уларни) ҳажга чорлагин! (Шунда) улар сенга (Каъбага) пиёда ва ҳар қандай туяда узоқ йўллардан келурлар. Улар ўз (диний ва дунёвий) манфаатларига шоҳид бўлиш учун ва маълум кунларда (Аллоҳ) уларга ризқ қилиб берган чорва ҳайвонларига (қурбонлик учун сўйишда) Аллоҳ номини зикр қилиш учун келурлар. Бас, ундан ўзларингиз ҳам еяверингиз, бечора камбағалларга ҳам едирингиз!” (Ҳаж, 27-28).

Кейинчалик ҳаж арконлари ҳақида бошқа оятлар ҳам нозил бўлди, уни адо этиш тартиб ва ҳукмлари ҳақида саҳиҳ ҳадислар ворид бўлди. Ҳаж ибодатига мушриклар томонидан киритилган барча хурофий нарсалар бекор қилинди, Иброҳим (а.с.) даврларида бўлганидек, ягона Аллоҳнинг ўзига холис ибодат қилиш, унга қурбонлик келтириш, талбия ва такбир айтишда софликка эришилди. Шунингдек, ҳаж мавсумида дунёнинг турли жойларидан йиғилган мусулмонларга дунёвий ва ухровий манфаат ва фойда бўлиши ҳақидаги оятлар ҳам нозил бўлди.

Жумладан, Расули акрам (с.а.в.) бир ҳадиси шарифларида марҳамат қиладилар: “Ким ҳаж ибодатини мукаммал адо этиб, тақиқланган ишлардан ўзини сақлаган бўлса, онасидан янги туғилган кунидек гуноҳлардан пок бўлган ҳолда қайтади” (Бухорий ва Аҳмад ривояти).

Меҳрибон Парвардигоримиз ушбу ибодатни бажарганларга улкан ажру мукофотларни ваъда қилиш билан бига, бандаларига яна-да енгил бўлиши учун уни уч турда бажариш имкониятини берди. Ҳар ким ҳохиши ва имкониятига қараб бу уч турдан бирини танлайди ва ҳаж ибодини шунга кўра адо этади.

Демак, ҳаж турлари учта:

  1. Ифрод;
  2. Қирон;
  3. Таматтуъ.

Ифрод ҳажи деб миқотдан фақат ҳаж қилиш учун эҳромга киришга айтилади. Ифрод ҳаж қилувчи киши Маккага келгач, тавофи қудум қилиб, ҳаж амалларини адо этишга киришади ва қурбонлик куни шайтонга тош отганидан кейин эҳромдан чиқади. Ифрод ҳаж қилувчи зиммасига қурбонлик қилиш вожиб бўлмайди. Фақат бир тавоф ва бир саъй қилиш вожибдир. Бугунги кунда ифрод ҳажини қилиш бирмунча машаққатлидир. Чунки бу тур ҳажни ният қилган киши Маккаи мукаррамага келган кунидан бошлаб то қурбон ҳайити куни шайтонга тош отиб, сочини қисқартиргунигача эҳромда бўлиши ва эҳром тартиб-қоидаларига қатъий амал қилиши шартдир. Агар шу вақт оралигида эҳромда қайтарилган ишларни унутиб қилиб қўйса, зиммасига каффорат лозим бўлади. Масалан, мўйлаби ўсиб кетса-ю уни қисқартириш, олиш мумкин эмаслигини унутиб, олиб қўйса ёки хушбўйланиб қўйса, жарима лозим бўлади. Аммо шунча қийинчиликка яраша, бу ҳажнинг савоби бошқаларга қараганда кўпроқдир.

Таматтуъ ҳажи. “Таматтуъ” арабча сўз бўлиб, “фойдаланиш”, “маза”, “ҳузур қилиш” маъноларини англатади. Аввал умрани адо этиб, ҳаж вақтигача эҳром ҳаром қилган нарсалардан ҳузур қилиб юриб, вақти келганда яна эҳромга кириб ҳажни ният қилган одам “Таматтуъ ҳаж қилувчи” дейилади. Ҳанафий мазҳаби бўйича таматтуъ ифрод ҳажидан улуғ бўлади. Таматтуъ ҳаж ойларида Маккага ташқаридан келувчиларга жоиз. Маккада яшовчиларга ва у ерга ҳаж ойларидан олдин келиб, ҳажни кутиб турганларга жоиз эмас. Таматтуъ ҳажини ифроддан асосий фарқлари қуйидагилар.
У эҳромга кираётганда умранигина ният қилади. Сўнг “Талбия” айтиб боради. Маккага кириб умра тавофини қилади. Биринчи тавофдаёқ талбияни тўхтатади. Сўнг Сафо ва Марва орасида саъй қилиб бўлгач, сочини олдириб ё қисқартириб эҳромдан чиқади. Сўнг ҳаж вақти келишини кутиб туради. Зулҳижжа ойининг 8-куни Ҳаромда эҳромга киради ва ният қилади.
Сўнг икки ракаат намоз ўқийди. Каъбани тавоф қилади, Сафо ва Марва орасида саъй қилиб олса яхши бўлади. Сўнг ифрод ҳажи амалларини қилгандек амалларни қилади. Ҳайит куни тонг отгандан сўнг жонлиқни сўяди. Кейин сочини олдириб ё қисқартириб ифоза тавофини қилади. Агар эҳром боғлаган пайтда тавоф ва саъй қилмаган бўлса ифоза тавофидан сўнг Сафо ва Марва орасида саъй қилади. Таматтуъ ният қилган одам ўзига вожиб бўлган жонлиқни сўйишга қодир бўлмаса, ўрнига рўза тутади. Бу рўзанинг умумий миқдори ўн кун. Шундан уч куни Арафадан аввал тутилиши шарт. Энг яхшиси Арафа куни ва ундан аввалги икки кун рўза тутишдир. Арофатда чарчаб қолмай деса, бир кун олдин тутсин. Етти куни ҳаждан кейин ўз юртида тутилади.

Қирон ҳажи. “Қирон” сўзи “яқинлик”, “қўшилиш” маъноларини англатади. Умра билан яқинлаштириб, бир-бирига қўшиб қилинган ҳажни “қирон” ҳажи дейилади. Қироннинг ифроддан фарқи шуки, эҳромга киришда ният қилади. Кейин талбия айтади. Маккага келгач, умра учун тавофни адо этиб, Сафо ва Марва орасида саъй қилади. Аммо сочини олдирмайди, эҳромдан чиқмайди. Чунки унда ҳали ҳажнинг нияти бор. Кейин ҳаж учун яна бир тавоф қилади ва саъй адо этади. Қолган амаллар ифрод ҳажиникига ўхшаб кетади. Ҳайит куни тош отишдан сўнг қурбонлик қилиш вожиб. Жонлиқ сўяётганда “Қирон учун” ё “Дами шукр” деб ният қилади. Ундан сўнг сочини олдиради ё қисқартиради. Ушбу тартиб зарурдир. Ифоза тавофи қилингандан сўнг, аввал ҳаж учун саъй қилмаган бўлса саъй қилади. Қурбонлик сўйишга имкони йўқлар таматтуъга ўхшаб рўза тутадилар.

Манбалар асосида тайёрланди.

Мана, бир неча кундирки, оғир мусибатдан ўзбек халқи ўзига кела олаётгани йўқ. Бундай жудоликни нафақат халқимиз, балки дунё ҳамжамияти ҳис этяпти. Яқин ўтмишда Ўзбекистон дея аталгувчи қадди букилган, шаъни таҳқирланган муқаддас заминни қайта оёққа тургазган, тургазганда ҳам сарбаланд мақомда, ўзлиги, эътиқоди, жасоратини тараннум этган миллат халоскори Рафиқи аълога йўл олди. Эътироф этилганидек, Ислом Каримов қайси лавозимда, қайси вазифада фаоляит олиб бормасин доимо ватан тақдири, юрт қайғуси билан яшади. Юртдошларимиз 25 йиллик ҳаёти давомида барча эришган ютуқлари, саодатли онларини бевосита у кишининг номи билан боғлайди. Бир оқил раҳбар бўлса шу инсончалик бўлар... Ўтган асрнинг 80 йилларига келиб, ҳар томонлама қолоқ мамлакатга айланган, бир ёқламали тизимга асосланган иқтисодий ночор аҳволга келиб қолган давлатни тарихан қисқа давр ичида тенглар ичра тенг юртга айлантириб, барқарор ўсиш суръатларига эриштириш учун қанча заҳматлар, қанчадан-қанча матонат, чидам, сабр, бардош керак бўларкин...Зеро, бундай даражаларга бирдан эришиб қолганимиз йўқ. Азизлар, бугун кўзларда ёш билан назар ташлайлик юртимиз қудратига: қайси соҳа, қайсиб бир тармоқ, йўналиш ривож топмай қолиб кетди? Ҳеч қайси! Аллоҳ таоло юрт эгасининг тинимсиз ҳаракатлари, шижоатлари эвазига унинг йўлини очиши билан диёрга Ўз раҳматлари, баракотларини ёғдирди. Неъматлар кетидан неъматлар кела бошлади.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Инсон вафот этгач амаллари тўхтайди. Фақат унга уч нарсадан савоб етиб туради: садақаи жория (савоби давомли яхши иш), фойдали илм, унинг ҳақига дуо қилувчи солиҳ фарзанд”, дея марҳамат қилган муборак ҳадисларини яхши биламиз. Юртбошимизнинг бевосита ташаббуслари билан халқимиз учун бунёд этилган минглаб иншоотларни таърифлаш шарт эмас.

Тошкент шаҳрининг бетакрор меъморий мўжизаси бўлиб барпо этилган “Минор” масжиди очилишидаги у кишинигнг сўзлари ҳамон қулоғимиз остида жаранглайди: “Аввало бундай ибодат уйлари халқимиз учун. Мард ва жасур, турли оғир замонларда матонат ва чидамлик кўрсатган халқимиз учун! Ўзбекистонимизнинг жаҳон даражасида эътироф этилаётган турли йўналишлардаги ютуқларни қўлга киритаётгани, иқтисодиётимизнинг ўсиб бориши, халқимизнинг тобора ҳаёт даражаси, ҳаёт сифатининг ўсиб бориши, энг муҳими кишилар бугунги тинч осуда ҳаётидан рози бўлиб яшаётганлигининг сабаби-Аллоҳнинг марҳаматидир. Тангримиз бизни Ўзи асрамоқда, Ўзи йўлимизни очиб бермоқда!

Мустақиллигимизнинг дастлабки йиллариданоқ, буюк алломаларимиз, муҳаддису, фақиҳ уламоларимиз илмий меросларини тадқиқ этиш, ёш авлодни аждодларимизнинг бой маънавий билимлари асосида тарбиялашга юртбошимиз раҳнамолигида алоҳида эътибор қаратилди. “Маънавияти юксак халқни енгиб бўлмайди", дея айтган сўзлари долзарблиги бугун янада равшан бўлмоқда. Қолаверса, У кишининг адабиёт, маънавият, иқтисод, сиёсат,жамият, тилшунослик ва бошқа фанларга методолия бўлиб хизмат қилувчи асарлари манфаатли илмни ифодалаб беради.

Ортларида қолган фарзандлар... Бутун ўзбек халқи фарзандлари... “Ўзбекистонда униб ўсаётган ҳар бир фарзанд менинг фарзандим”, дея ёшларга алоҳида ғамҳўрлик кўрсатар эдилар. Бугун ана шу фарзандлар кўзларда ёш, қалбларда айрилиқ фироғи билан у кишининиг ортларидан дуолар қилмоқда, хатми Қуръонлар ўқиб бағишламоқда. Аллоҳ таоло ана шу ояти карималар, қилинган барча эзгу амаллар баракотларидан фаровон ҳаётимиз, нурли истиқлолимиз асосчиси Президентимиз қабрларини нурларга тўлдирсин!  

Албатта, Аллоҳ тақдирига итоат этамиз, фоний дунё ҳақиқатига таслим бўламиз. Буюклар вафот топса ҳам, ҳамон биз билан ҳамнафас яшаётгандек туюлаверади. Уларнинг йўқлигига ишонгиси келмайди кишининг. Сабаби улар ҳаётларида бажарган улкан ишлари билан, қалбларга ўрнашган муҳаббатлари билан бир зумда йўқ бўла олмайдилар. Балки, замонлар оша авлодларни ўзларининг амалий,маънавий жасоратлари билан фахрлантириб келадилар! Аллоҳ таоло Қуръони Мажидда марҳамат қилганидек:

هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَان

Эҳсон (эзгулик)нинг мукофоти фақат эзгуликдир. (Ар Раҳмон,60)          

Юртбошимизнинг фаровон ҳаётимиз учун амалга оширган барча хайрли ишлари мукофотини охиратда Яратганимиз ўзига маълум бўлган ададдаги ажрлар ила мукофотласин! Бу оғир дамларда халқимизга Аллоҳ чиройлик сабр берсин.

  

Анвар қори Турсунов

Тошкент шаҳар бош имом-хатиби

Top