ИККИНЧИ ВАСИЯТ (2-қисм)
Ояти каримада бундай марҳамат этилади:
﴿قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ٣١﴾
«Айтинг (эй Муҳаммад!): “Агар Аллоҳни севсангиз, менга эргашингиз. Шунда Аллоҳ сизларни севади ва гуноҳларингизни мағфират этади. Аллоҳ кечирувчи ва раҳмлидир”» (Оли Имрон, 31).
Аллоҳ ва Унинг Расули (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га бўлган имон ва муҳаббат беҳуда гаплар эмас. Одамлар орасида имони борлигини, Аллоҳга ва Унинг Расули (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га муҳаббати борлигини тилда айтиш билан собит бўладиган нарса ҳам эмас. Аллоҳ ва Унинг Расули (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га бўлган ҳақиқий муҳаббат, ҳақиқий имон оғизда айтиладиган гап эмас, виждоний ҳис-туйғу ёки баъзи расм-русумларни адо этишдан иборат иш эмас. Аслида, Аллоҳга ва унинг Расули (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га бўлган муҳаббат Аллоҳга ва Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га итоат ҳамда бўйсуниш орқали амалга ошади.
Ким Аллоҳга муҳаббати борлигини даъво қилса, бу даъвонинг тўғри ёки нотўғрилигига ҳукм Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га эргашишига қараб чиқарилади. Агар у Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) суннатларига эргашса, даъвоси тўғри, эргашмаса, тўғри эмас. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га эргашиш ҳар бир бандага битмас-туганмас бахту саодат келтиради. У бу дунёда ҳам, охиратда ҳам ҳузур-ҳаловат топади. Зеро, мўмин киши учун Аллоҳнинг муҳаббатидан ҳам яхшироқ бахт-саодат борми! Бунинг устига, Аллоҳ таоло унинг гуноҳларини мағфират қилса!
Бу муҳаббат шундай бўлиши лозим, токи, қалбларимиз ҳеч кимни унданда кучлироқ севмасин, гарчи улар бизга энг яқин инсонлар – фарзандларимизу, ота-оналаримиз бўлса ҳам. Бундан ҳам кўра, Аллоҳнинг элчисини ўзимиздан ҳам ортиқ яхши кўришимиз керак.
Шундай қилиб, агар Пайғамбар (алайҳиссалом)га бўлган муҳаббат кимда ҳали бу даражага чиқмаган экан, демак, унинг имони ҳали комил эмас ва у ҳали имоннинг ҳақиқий лаззатини тотиб кўрмабди. Анас (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Уч хусусиятга эга бўлган кишигина ҳақиқий имон лаззатини тотибди...” деб (Муттафақун алайҳ), шулардан бири сифатида Аллоҳ ва Унинг Расулини бошқа ҳамма нарсадан қаттиқ севган кишини келтирганлар».
Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га бўлган бундай муҳаббатни фақат динига жиддий эътибор қилган инсонгина ҳис эта олади. Бунинг оқибатида, унинг асосий ғами яратилиш ҳикматига бўйсуниш бўлади, бошқача айтганда, унинг асосий ғами Улуғ ва Олий Зот Аллоҳга қуллик қилиш бўлиб, бу инсон фоний дунё ва унинг зеб-зийнатларидан кўра, абадий ҳаётни афзал санай олади.
Энди, Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни яхши кўришга ундайдиган муҳим омилга келсак, бунинг замирида, айнан у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) орқали биз ҳақ динга йўлланганимизни ва Ўз пайғамбарини жўнатиш билан Аллоҳ таоло бизни жаҳаннамдан қутқарганини ва у зотга эргашибгина бу боқий ҳаётда муваффақият ҳамда нажотга эришиш мумкинлигини англаб етиш ётади. Илм соҳиблари, тақводор зотлар ва Ислом даъватини тарқатиш билан машғул кишилар ҳақида гапирадиган бўлсак, улар энг аввало, Аллоҳнинг элчисига эргашганлари ва у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) инсонларга келтирган нурнинг бир бўлагини қабул қилганлари туфайли севилишга лойиқдирлар. Қариндошлар, аҳлу аёл, фарзандларга бўлган севгига келсак, бу асли дунёвий севги бўлиб, у ўзаро хуш кўриш, ёқтириш ёки моддий манфаатлардан келиб чиққан бўлади ва дунё тугаб:
﴿يَوۡمَ يَفِرُّ ٱلۡمَرۡءُ مِنۡ أَخِيهِ٣٤ وَأُمِّهِۦ وَأَبِيهِ٣٥ وَصَٰحِبَتِهِۦ وَبَنِيهِ٣٦﴾
«...киши ўз инисидан ҳам, онаси ва отасидан ҳам, хотинию, бола-чақасидан ҳам қочадиган....» (Абаса, 34 – 36), кун келиши билан ниҳоясига етади.
Шу йўсинда инсон қалбининг кўпроқ қисмини аёлларга, болаларга, олтин-кумуш жамғариш каби дунёвий неъматларга муҳаббат эгаллаган бўлса, у ҳолда инсон ушбу нарсаларга эришиш йўлидаги жамики нарсаларни сева бошлайди. Қалбдаги бу севги энди дин аҳлига ва улар етакчиси, пайғамбарлар саййиди Муҳаммад Расулуллоҳ (алайҳиссалом)га бўлган севги билан рақобатлаша бошлайди.
Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га бўлган муҳаббатнинг кўриниши ўткинчи ҳис-туйғулардан холи бўлиши, самимий бўлиши ва мўминнинг қалбидан шу қадар чуқур жой олиши лозимки, токи у муҳаббат уни ҳеч қачон тарк этмасин. Айнан мана шу севги инсон қалбига ҳаёт бахш этади, уни эзгу амаллар қилишга ундайди, разолат ва гуноҳлардан тўхтатиб туради. Бу муҳаббатнинг ўзига хос аломатлари бўлиб, улар орқали самимий киши билан ёлғон даъволар қилувчи каззоб кишини ажратиб олиш мумкин.
Ушбу аломатларнинг бир нечасини зикр қиламиз:
Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) буюрган нарсага эргашиш ва қайтарган нарсадан қайтиш орқали у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га бўлган тўлиқ итоатни изҳор этиш.
Самимий ва холис киши сирасига шундай инсонни киритиш мумкин, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бажаришни амр этган бирон ишни билиши биланоқ, дарров уни бажаришга шошилган, ўша буйруқ, гарчи у одатланган бирон одатга ёки нафсу хоҳишига зид бўлса ҳам, уни бажаришдан заррача бўйин товламаган инсондир. Бу инсон бундай ҳолда олдин хотинга, фарзандларга, ота-онага ёки урф бўлган одатларга, кейин эса пайғамбарга итоат этиш керак, деб ҳисобламайди. Чунки у юқорида саналган барча нарсалардан олдин Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни кўпроқ севади ва албатта, севувчи севимли кишисига итоатли бўлади. Қалби яхши кўрган кишиси, яъни Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га муҳаббат билан тўлиб-тошган. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) амалга оширишни амр этган ишлардан бўйин товламайди. Фақат ўз кўнгил хоҳишларигагина қараб яшайдиган инсон, кўриниб турибдики, Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан кўра кўпроқ ўзини яхши кўрадиган инсондир.
Мўмин киши ўзида Аллоҳ ва Унинг Расулига бўлган муҳаббати билан чексиз завқу шавқ туяди. Аллоҳни зикр қилганда қалблари эриб кетади.
Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади:
﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ ٱللَّهُ وَجِلَتۡ قُلُوبُهُمۡ وَإِذَا تُلِيَتۡ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتُهُۥ زَادَتۡهُمۡ إِيمَٰنٗا وَعَلَىٰ رَبِّهِمۡ يَتَوَكَّلُونَ٢ ٱلَّذِينَ يُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَمِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ يُنفِقُونَ٣ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ حَقّٗاۚ لَّهُمۡ دَرَجَٰتٌ عِندَ رَبِّهِمۡ وَمَغۡفِرَةٞ وَرِزۡقٞ كَرِيمٞ٤﴾
«Мўминлар – Аллоҳ (номи) зикр этилганида дилларида қўрқув бўладиган, оятлари уларга тиловат қилинганида имонлари зиёда бўладиган, Парвардигорларигагина (барча ишларида) таваккул қиладиган, намозни мукаммал ўқийдиган ва ризқ қилиб берганимиздан (садақа ва) эҳсон қиладиган кишилардир. Айнан ўшалар ҳақиқий мўминлардир. Улар учун Парвардигорлари ҳузурида даражалар ва фаровон ризқ (бордир)» (Анфол, 2–4).
Оятдан маълум бўлади, мўмин кишини билиш учун унга Аллоҳни зикр қилиш керак. Аллоҳ зикр қилинганида, қалбини титроқ босиб, Ундан қўрқиб турган одам мўмин бўлади. Масалан, бирор ишни Аллоҳ буюрган, қилиш керак, дейилганда Аллоҳдан қўрқиб ўша ишни бажаришга киришган одам комил мўмин бўлади. Гапни эшитиб туриб, Аллоҳ зикр қилинганидан кейин ҳам қўрқмай, у ишдан бўйин товлаган одам итоатли мўмин эмас.
Аллоҳнинг оятлари тиловат қилинганда, имони зиёда бўладиган инсон мўминдир. Қалбига Қуръон таъсир этадиган, имонини бақувват қиладиган инсон мўминдир. Аллоҳдан паноҳ тилайдиган, Ундангина ҳожатларини раво қилишни сўрайдиган, У хоҳласа, бўлади, хоҳламаса, бўлмайди, деб эътиқод қиладиган кишилар мўминдир.
Юқорида айтиб ўтилганидек, Аллоҳга ва Унинг Расулига муҳаббат итоат билан бўлади. Мўмин киши ҳар бир ишини режа асосида, пухта ўйлаб, турли сабабларни топиб, кейин бажаради. Лекин ўша тадбирларга суяниб қолмайди. Ўзининг уддабуронлигини пеш қилиб, яхши режа тузган эдим, деб ўз фикрига суяниб ҳам қолмайди, балки ягона ва тенги йўқ Аллоҳга суянади.
Оятда “намозни тўкис адо этадиганлар”, дейилмоқда. Намоз имонни тасдиқловчи амалдир.
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳадисларнинг бирида: “Намоз биз билан бошқалар орасидаги фарқдир”, деганлар.
Аллоҳ таоло оят давомида: “Биз ризқ қилиб берган нарсалардан садақа ва эҳсон қилинглар”, демоқда. Шундай экан, Аллоҳга имон келтирган ҳар бир банда қўлидаги бойликлардан эҳсон қилиб туриши керак. Чунки инсон ўзи топган мол ва дунё билан фахрланмаслиги керак. Ҳар бир нарсани ато этувчи ягона Аллоҳдир.
Ҳорис ибн Молик (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади. Ҳорис (розияллоҳу анҳу) Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ёнларидан ўтиб кетаётган эди, у зот (алайҳиссалом): “Эй Ҳорис, қандай тонг оттирдинг?” деб сўрадилар. Шунда Ҳорис (розияллоҳу анҳу): “Ҳақиқий мўмин бўлиб тонг оттирдим”, деди. “Гапингга эътибор қил, ҳар бир нарсанинг ҳақиқати бўлади. Имонинг ҳақиқати нимада?” дедилар. “Нафсимни дунёдан тортдим. Кечаларимни бедор, кундузларимни ташна ҳолда ўтказдим. Худди Раббимнинг Аршини аниқ кўраётгандекман. Худди жаннат аҳли бир-бирларини зиёрат қилаётганларига назар солиб тургандекман. Худди дўзах аҳли у ерда бир-бирларига душманлик қилишларига қараб тургандекман”, деди. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Эй Ҳорис, билибсан, маҳкам тут! Эй Ҳорис, билибсан, маҳкам тут! Эй Ҳорис, билибсан, маҳкам тут!” деб қайта-қайта тайинладилар (Имом Табароний).
Иккинчи васиятда Алқама ибн Ҳорис тилидан айтилгани каби мўмин киши намози билан бошқалардан ажралиб туради. Аллоҳ таоло мўминларнинг сифатларини қуйидагича таърифлайди:
﴿ٱلَّذِينَ هُمۡ فِي صَلَاتِهِمۡ خَٰشِعُونَ٢ وَٱلَّذِينَ هُمۡ عَنِ ٱللَّغۡوِ مُعۡرِضُونَ٣ وَٱلَّذِينَ هُمۡ لِلزَّكَوٰةِ فَٰعِلُونَ٤ وَٱلَّذِينَ هُمۡ لِفُرُوجِهِمۡ حَٰفِظُونَ٥ إِلَّا عَلَىٰٓ أَزۡوَٰجِهِمۡ أَوۡ مَا مَلَكَتۡ أَيۡمَٰنُهُمۡ فَإِنَّهُمۡ غَيۡرُ مَلُومِينَ٦ فَمَنِ ٱبۡتَغَىٰ وَرَآءَ ذَٰلِكَ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡعَادُونَ٧ وَٱلَّذِينَ هُمۡ لِأَمَٰنَٰتِهِمۡ وَعَهۡدِهِمۡ رَٰعُونَ٨ وَٱلَّذِينَ هُمۡ عَلَىٰ صَلَوَٰتِهِمۡ يُحَافِظُونَ٩ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡوَٰرِثُونَ١٠ ٱلَّذِينَ يَرِثُونَ ٱلۡفِرۡدَوۡسَ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ١١﴾
«Улар намозларида ўзларини камтар тутувчилардир. Улар беҳуда (сўз ва ишлар)дан юз ўгирувчилардир. Улар закотни адо этувчилардир. Улар авратларини (ҳаромдан) сақловчилардир. Илло, ўз жуфти ҳалоллари ва қўл остидагилар (чўрилар) бундан мустаснодир. Бас, албатта, улар маломат қилинувчи эмас. Бас, ким шундан ўзгани (ҳаром қилинган нарсаларни) истаса, бас, ана ўшалар ҳаддан ошувчилардир. Улар (мўминлар) (одамларнинг берган) омонатларига ва (ўзаро боғлаган) аҳд-паймонларига риоя этувчилардир. Улар намозларини асрагувчи (вақтида адо этувчи)лардир. Айнан ўшалар меросхўрлардир – Фирдавс (жаннати)га ворис бўлишиб, улар у ерда (жаннатда) мангу қолувчилардир» (Муъминун, 2–11).
Хушу қўрқув билан хотиржамликнинг бирга қўшилганидир. Нажотга эришувчи мазкур мўминларнинг сифатларидан бири – намоз ўқиганларида Аллоҳ таоло мақоми ҳузурида уларнинг қалбларини, вужудларини қўрқув ва хотиржамлик ўраб олади. Бу ҳолат фақат намозни олий даражада адо этадиган мўминлардагина бўлади.
Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) беш вақт намозга қаттиқ эътибор берганлар ва ҳаётларининг охирги лаҳзаларида ҳам ўз яқинларига ва мусулмон умматига намозга қаттиқ риоя этишни васият қилганлар. Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг қаттиқ нафратига дучор бўладиган амаллардан ичкиликбозлик, зино, судхўрлик кабилар ҳам оғир гуноҳлардандир. Мусулмонлар орасида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) вафотларидан сўнг пайдо бўлган, агар ҳаёт бўлганларида, шубҳасиз, у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тарафидан рад этилиши муқаррар бўлган, янги пайдо қилинган, хурофий, бидъат амалларга қаттиқ берилиб, канда қилмай, риоя этаётган кишилар ҳам бор. Лекин бу кишилар бошқалардан ҳам кўпроқ Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни яхши кўришларини даъво қилишаётганига гувоҳ бўласиз.
“Тафсири Насафий”да Муъминун сурасининг 2–11-оятлари бундай тафсир қилинган: “Намозларини хушу билан ўқийдиганлар – титроқ қалб ва сокин аъзолар билан адо этувчилардир. Хушу – бор куч-ғайратини ишга солиб, бошқа барча нарсалардан юз ўгирган ҳолда намоз ўқиш, кўзини жойнамоздан узмасдан, ўнгу сўлга бурилмасдан ибодатни адо этиш”, дегани.
Аллоҳ таоло айтади:
﴿۞فَخَلَفَ مِنۢ بَعۡدِهِمۡ خَلۡفٌ أَضَاعُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَٱتَّبَعُواْ ٱلشَّهَوَٰتِۖ فَسَوۡفَ يَلۡقَوۡنَ غَيًّا٥٩ إِلَّا مَن تَابَ وَءَامَنَ وَعَمِلَ صَٰلِحٗا فَأُوْلَٰٓئِكَ يَدۡخُلُونَ ٱلۡجَنَّةَ وَلَا يُظۡلَمُونَ شَيۡٔٗا٦٠﴾
«Сўнгра уларнинг ортидан намозни зое қилган ва шаҳватларга эргашган кимсалар ўрин олдилар. Энди улар, албатта, ёмонликка (ёмон жазога) йўлиқурлар. Илло, тавба билан имон келтириб, эзгу ишларни қилган зотларгина (бундан мустаснодир). Бас, улар жаннатга кирурлар ва уларга бирор нарсада ноҳақлик қилинмас» (Марям, 59–60).
Оятдаги “намозни зое қиладиган кимсалар”нинг маъноси, унинг фарзлигига эътиқод қилмайдиган, деганидир. Баъзилар, масжид ва намозгоҳларга бормай, уларга эътибор бермай, хароб қилувчилар, деган. Баъзилар эса, намозни, ибодатни адо этгандан сўнг ғийбат ва риё билан зое қилиб юборувчилар, деган бўлса, бошқалари намоз ўқиётганда унинг шарт ва арконларини тарк этувчилар, деган. Баъзилар эса, бундай кишилар ғафлат билан намозни тарк қилиб, қазосини ўқимайдиганлар, дейди.
Таржимадаги “ёмонлик” оятда “ғойй” деб келган.
Ваҳб ибн Мунаббиҳ: “Ғойй – жаҳаннамдаги бир дарё бўлиб, унинг қаъри чуқур, ҳарорати иссиқ, таъми эса аччиқдир. Унинг бир томчиси бу дунёга тушгудек бўлса, дунё аҳлининг ҳаммаси ҳалок бўлади”, деган.
Ибн Аббос (розияллоҳу анҳу) эса: “Ғойй жаҳаннамдаги водийдир. Жаҳаннамнинг бошқа водийлари Аллоҳ таолодан бу водийнинг ёмонлигидан паноҳ сўраб, ҳар куни минг марта илтижо қилади. Ғойй водийси намозни ва жамоатни тарк қилувчилар учун ҳозирлаб қўйилгандир”, деган.
Заҳҳок: “Ғойй ҳалокат ва ҳасратдир”, деган.
Ҳикоя қилинишича, бир киши саҳрода юрар эди. Бир куни шайтон унга ҳамроҳ бўлди. У киши бомдод, пешин, аср, шом, хуфтон намозларини ўқимади. Ухлайдиган пайт бўлганида, ётишга ҳозирланди, шунда шайтон қоча бошлади. У шайтондан: “Нега мендан қочяпсан?” деб сўради. Шайтон: “Умрим давомида Аллоҳ таолога бир марта осийлик қилиб, малъун бўлдим. Сен эса, бир кунда беш марта осий бўляпсан. Аллоҳ таоло сенга азоб юборса, сенга қўшилиб мен ҳам азобга қолмай, деб қўрқиб қочяпман”, деди.
Ривоят қилишларича, кунларнинг бирида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) намоз ҳақида гапириб: “Ким намозни муҳофаза қилса, қиёмат кунида намози унга нур, ҳужжат ва нажот бўлади. Ким намозни муҳофаза қилмаса, қиёматда унга нур ҳам, нажот ҳам, ҳужжат ҳам бўлмайди. Намозга бепарво бўлганлар, уни ўқимай зое қилганлар киёмат куни залолат ва қабоҳат аҳли билан бирга бўлади”, дедилар.
Яна Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан ривоят қилинади: “Ким намозни жамоат билан ўқишга аҳамият бермаса, Аллоҳ ундан ўн икки бало билан қасос олади. Учтаси дунёда, учтаси ўлим вақтида, учтаси қабрда, учтаси қиёматда. Дунёдаги учта қасос: Аллоҳ таоло унинг касби ва ризқидан баракани кўтаради; ундан солиҳларнинг нурини олиб ташлайди; у мўминлар қалбида ёмон кўрилиб қолади. Ўлим вақтидаги қасос: жони олинаётганда чанқаб, бутун дарёнинг сувини ичиб юборадиган даражада бўлади; жони қийинчилик билан чиқади; Аллоҳ сақласин, имонсиз кетиши ҳам мумкин. Қабридаги уч қасос: унга Мункар ва Накирнинг саволи қаттиқ бўлади; қабри қоп-қоронғи бўлади; қабри тораяди, ҳатто қовурғалари бир-бирига киришиб кетади. Қиёматдаги уч қасос: унга ҳисоб-китоб қаттиқ бўлади; Рабби унга ғазаб қилади; уни дўзах билан азоблайди”. Шунинг учун азонни эшитган кишига жамоатни тарк қилишга рухсат йўқ. Чунки жамоат билан ўқиш суннати муаккада, яъни таъкидланган суннатдир.
Баъзи уламолар фиқҳ китобларини мутолаа қилиш жамоатдан қолишга узр бўлади, лекин буни одат қилиб олмаган бўлса, деган. Касаллик, ёмғир, дўл, совуқ, қаттиқ қоронғилик, хавф, ҳибсга олиш кабиларнинг ҳаммаси узр саналади, сафар узрга ўтмайди.
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Жамоат билан намоз ўқишни тарк қилувчи Тавротда ҳам, Инжилда ҳам, Забурда ҳам, Қуръонда ҳам қоралангандир. Жамоатни тарк қилувчи ерда юрса, ер ҳам уни лаънатлайди”, деганлар.
Яна бир ривоятда, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким беш нарсани ўзидан ман қилса, Аллоҳ таоло ундан беш нарсани ман қилади. Биринчиси, ким дуо қилмаса, Аллоҳ унга ижобат этмайди. Иккинчиси, ким садақа бермаса, Аллоҳ унга омонлик бермайди. Учинчиси, ким закот бермаса, Аллоҳ таоло унинг молини муҳофаза қилмайди. Тўртинчиси, ким ушр бермаса, Аллоҳ таоло унинг касбига барака бермайди. Бешинчиси, ким жамоат намозига бормаса, Аллоҳ ундан “Лаа илаҳа иллаллоҳу Муҳаммадур Расулуллоҳ” калимасини ман қилади”, деганлар.
“Улар беҳуда (сўз ва ишлар)дан юз ўгирувчилардир”. Беҳуда сўз – ёлғон, ҳазил ва сўкинишлар бўлиб, намоз ўз эгасини бундай сафсаталардан узоқ қилади.
“Улар закотни адо этувчилардир” оятидаги “адо этувчилар”дан мурод, доимий закотни ўз вақтида бериб борувчилар назарда тутилган. Эътибор бериб қаралса, Қуръони каримнинг ҳар бир ояти замирида ҳам грамматик, ҳам балоғат жиҳатидан жуда нозик нуқталар бор. Масалан, ушбу оятда “Улар закотни адо этувчилардир”, дейилган. Демак, закот бериш билан адо этиш ўртасидаги фарқ кўзга ташланади. Адо этиш доимий бўлиб, мол нисобга етганда ҳар доим ўз эгаларига закот тариқасида берилади.
“Улар авратларини (ҳаромдан) сақловчилардир. Илло, ўз жуфти ҳалоллари ва қўл остидагилар (чўрилар) бундан мустаснодир” оятларидаги “фарж” сўзидан мурод, эркагу аёлни ёмонликка етакловчи аъзодир. Аллоҳ таоло бани башарга синов учун турли аъзоларни берган. Шулардан бири фарж бўлиб, кишини жаннатга етакловчи ва дўзахга улоқтирувчи воситадир. Лекин ундан ўз ўрнида ва ҳалол жойда фойдаланилса, маломатга қолинмайди.
Аллоҳ таоло мўминларнинг сифатларини бирин-кетин зикр килиб, 11-оятда “Айнан ўшалар меросхўрлардир – Фирдавс (жаннати)га ворис бўлишиб, улар у ерда (жаннатда) мангу қолувчилардир”, яъни мазкур сифатларни ўзида мужассам қилган мўмин бандалар меросхўрлардир, дегани. “Меросхўр” сўзи оят давомида шарҳланиб, мўминлар жаннатни кофирлардан мерос олди, дейилади (“Тафсири Насафий”, 2-жилд, 115-бет).
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ”مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا لَهُ مَنْزِلَانِ مَنْزِلٌ فِي الْجَنَّةِ وَمَنْزِلٌ فِي النَّارِ فَإِنْ مَاتَ وَدَخَلَ الجَنَّةَ وَرِثَ أَهْلُ النَّارِ مَنْزِلَهُ وَإِن مَاتَ فَدَخَلَ النَّارَ وَرِثَ أَهْلُ الْجَنَّةِ مَنْزِلَهُ”
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Сизнинг ҳар бирингиз учун иккита манзил бордир, бири жаннатда ва бири жаҳаннамда. Бир киши вафот этиб, жаннатга кирса, унинг манзили дўзах аҳлидан мерос бўлади. Ва яна бир киши вафот этиб дўзахга тушса, унинг манзили жаннат аҳлидан мерос бўлади”, дедилар (“Тафсири Насафий”, 2-жилд, 115-бет).
Оятдаги “Фирдавс” жаннатидан мурод, – кенг ва барча мева турларини ўзида жамлаган бўстон бўлиб, у “қатраб” ҳам дейилади ва мўминликнинг барча сифатларини ўзида мужассам этган кишилар унда мангу қолади (“Тафсири Насафий”, 2-жилд, 115-бет).
Намоз мўмин учун жуда улуғ неъмат, банда намозда саждага бош қўйиши билан шундай улуғ ва илоҳий бир ҳолат туяди, унинг нима эканини хушу билан намоз ўқийдиганлардан бошқа ҳеч ким тасаввур эта олмайди.
Аллоҳ таоло:
﴿حَٰفِظُواْ عَلَى ٱلصَّلَوَٰتِ وَٱلصَّلَوٰةِ ٱلۡوُسۡطَىٰ وَقُومُواْ لِلَّهِ قَٰنِتِينَ٢٣٨﴾
«(Беш вақт фарз қилинган) намозларни, хусусан ўрта намозни сақлангиз (ўз вақтида ўқингиз) ва (намозда) Аллоҳга бўйин сунган ҳолатда (камтарлик билан) турингиз!» (Бақара, 238)
Бу ояти каримада Аллоҳ таоло кунда беш вақт намозни ўз вақтида, ҳақ-ҳуқуқларига риоя қилган ҳолда адо этишга буюради. Хусусан, “ўрта намоз”га янада эътибор беришимизни таъкидлайди.
“Ўрта намоз” ҳақида муфассирлар ўз китобларида саҳобаи киромлардан турли ривоятлар келтирган.
Ибн Касир “ўрта намоз” бу “Бомдод намози” деган ривоятларни келтириб, Молик (розияллоҳу анҳу) “Муватто” китобида ҳазрат Али ва Аббос (розияллоҳу анҳумо) гапларини далил қилишини айтади. Аммо Ибн Касир “Ўрта намоз – бу аср намози”, деган тафсирни устун, деб унга кучли далилларни келтирган. Маҳмуд Алусий эса “Руҳул маоний” тафсирида “ўрта намоз – бу пешин намози”, деган фикрни аниқроқ деб келтирган ва: “Аслида, ўрта намозни Аллоҳ таоло беш вақт фарз намоз ичига яширган. Қай бири эканини тайин қилмаган, худди Қадр кечасини Рамазон ойи кечаларига, исми Аъзамни барча исмларининг ичига, дуо ижобат бўладиган соатни Жума куни соатларининг ичига яширганидек”, деган. Демак, мўминлар ўрта намоз эътиборида беш вақт намознинг муҳофазасини қилишсин.
Аллоҳга ибодат қилиш, коинот қонунларига бўйсунишда инсон, ҳайвон, жонли-жонсиз, ер ва фалаклардан иборат оламларнинг бирлигини тасдиқлаганида, шариат инсоний ўзига хосликнинг энг юқори чўққисига етди. Қуръон мусулмондан намозининг ҳар ракатида: “Ҳамду сано бутун оламлар Хожаси, меҳрибон ва раҳмли Аллоҳгадир”, деб зикр қилишни талаб этиши қандай ҳам гўзал!
Уни мусулмон ҳар бир намозида зикр қилиши керак. Зеро, у коинотнинг бир бўлаги, том ва шомил раҳмат ила тавсифланган яккаю ягона Илоҳнинг яратган жонзоти.
ДАВОМИ БОР...