Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Хотинларга маҳрларини мамнунлик билан берингиз! Агар сизларга ўзлари ундан бирор нарсани ихтиёрий равишда кечса (берса)лар, сизлар уни бемалол, иштаҳа билан тановул қилаверингиз” (Нисо сураси, 4-оят).

Агар хотин бемор эрига ўз молидан едирса, Аллоҳнинг изни билан шифо топади.

Имом Суютий раҳимаҳуллоҳ “Дуррул мансур” номли тафсирида ва Ибн Касир раҳимаҳуллоҳ ўз тафсирида аёлларнинг маҳри борасидаги юқоридаги оятни шарҳлар эканлар қуйидаги ривоятни келтирадилар: “Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, у киши айтадилар: “Қачон бирортангиз касал бўлсангиз аёлидан уч дирҳам беришини сўрасин. Сўнгра, шу пулга асал сотиб олиб, унга ёмғир сувини аралаштирсин ва ичсин. Шунда иштаҳа, шифо ва барака жам бўлади”.

Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу “иштаҳа” деганда юқоридаги оятни, шифо ва барака деганда қуйидаги оятларни таъвил қилганлар: “Уларнинг қоринларидан одамлар учун шифо бўлган турли рангдаги шарбат (асал) чиқур” (Наҳл сураси, 69-оят).

“Биз осмондан баракотли сув (ёмғир) ёғдирдик” (Қоф сураси, 9-оят).

Катта тобеин Алқама раҳимаҳуллоҳ аёлига: “Менга бемалол, иштаҳа билан тановул қилинадиган молингдан едир”, дер эдилар.

Тафсири Улусийда келади: “Бир киши Али разияллоҳу анҳунинг ҳузурларига келиб: “Қорнимда оғриқ бўляпти”, деб шикоят қилди. Али розияллоҳу анҳу: “Аёлинг борми?”деб сўрадилар. У: “Ҳа”, деди. “Ундай бўлса, бориб аёлингдан молидан чин кўнгилдан бирор нарса беришини сўра. Сўнгра ўша пулга асал сотиб ол ва унга ёмғир сувидан қўшиб ич. Чунки Аллоҳ таоло аёлнинг моли ҳақида: “Агар сизларга ўзлари ундан бирор нарсани ихтиёрий равишда кечса (берса)лар, сизлар уни бемалол, иштаҳа билан тановул қилаверингиз”, деган.

Асал ҳақида: “Уларнинг қоринларидан одамлар учун шифо бўлган турли рангдаги шарбат (асал) чиқур”, деган.

Ёмғир ҳақида эса, “Биз осмондан баракотли сув (ёмғир) ёғдирдик”, деган.

Қачон барака, шифо ва иштаҳа бирлашса, иншааллоҳ шифо топасан, дедилар”. Шундан кейин киши уйига бориб айтилгандек қилди ва соғайиб кетди.

Ҳомиджон қори ИШМАТБЕКОВ

1. Ҳидоятга эргашганларга хавф йўқ, улар маҳзун ҳам бўлмаслар.

“ҳидоятимга эргашганларга хавф йўқдир ва улар ташвиш ҳам чекмайдилар” (Бақара сураси, 38-оят).

2. Аллоҳга ва Қиёмат кунига имон келтириб, солиҳ амаллар қилганларга хавф йўқ, маҳзун ҳам бўлмаслар.

“...Аллоҳга ва охират кунига имон келтирса ҳамда солиҳ амалларни қилса, уларга Роббиларидан ажр бордир, уларга хавф йўқдир ва улар ташвиш ҳам чекмаслар” (Бақара сураси, 62-оят).

3. Аллоҳнинг дўстларига хавф йўқ, улар хафа ҳам бўлмаслар.

“Аллоҳнинг валийлари (дўстлари)га хавф йўқдир ва улар ташвиш ҳам чекмаслар” (Юнус сураси, 62-оят).

4. Тақводорларга хавф йўқ, улар маҳзун ҳам бўлмайдилар.

(У кунда тақво аҳлига айтилур:) “Эй бандаларим! Бугун сизларга хавф йўқдир ва сизлар асло ғам чекмайсиз” (Зухруф сураси, 68-оят).

5. “Роббим – Аллоҳ” деганлар учун хавф йўқ, улар ташвиш ҳам чекмаслар.

«“Албатта, Роббимиз – Аллоҳ”, деб, сўнгра (тўғри йўлда) устувор бўлган зотлар учун хавф йўқдир ва улар қайғу ҳам чекмаслар”» (Аҳқоф сураси, 13-оят).

Даврон НУРМУҲАММАД

(Алданган киши) агар яхши ишларни кўнгилли қилса, фарзларни енгил санайди. Нафси нафллар билан хотиржам бўлади. Мана шу нафснинг очкўзлиги ва дангасалигидир. Булар макрли ёмонликлардир. Аллоҳ таоло айтади: “Ёмонликлар билан макр қиладиганлар учун қаттиқ азоб бордир ва уларнинг макрлари ҳам ҳалок бўлур (беҳуда кетур)” (Фотир сураси, 10-оят).

Ёмон ишларни макр билан қилиш зоҳири яхшилик, ботини ёмонлик бўлган амалларни қилишдир. Яхши ишларни бандалар кўрсин деб қилади. Ботинидаги Аллоҳ кўрадиган ишларга парво қилмайди. Бу Аллоҳ макр билан қилган ишлардир. Бу табақадаги кишилар фарзлар ва нафлларни беписанд қилишади. Моллари кўп. Бирлари фарз намоз ўқиса, намозида бир руҳ, хотиржамлик, қалб қувончини кўрмайсан. Худди ҳеч нарса қилмагандек. Агар пешинни ва зуҳони ўқиса, ёки бир кеча туриб ибодат қилса, у амал кўз ўнгида туради. Агар бирор фарз намозни қазо қилиб қўйса, бунга бир кеча турмай қолгани ёки бирор вирдни қилолмай қолганидаги ёки бирор жанозага боролмай қолганидаги каби ачинишини кўрмайсан.

Охират ва унинг қўрқинчларининг зикри сабаби у ана шу нафлларни олдинга қўйиб, фарзларни эса кейинга қўйган. Агар ўлим ёқасига келиб қолса ҳам, у фарзлардан олдин нафл бўлган эзгу ишларни қилишга шошади. Нафллар кўзига фарзлардан кўра муҳимроқ кўринади. Қалбини нафлларни қилишга интилиш эгаллаб олади. Кўнгли уларни қилса, хотиржам бўлади. Қилмаса, ачинади. Ўлим онида ҳам шуларга суянади. Бу улкан алданишдир. Ибодатини кўп, ошиқча санашдан ибодатига нуқсон етади. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: “Бомдоднинг икки ракат суннатини тарк қилма, унда рағоиб бор”, деган ҳадисларининг маъноси уларни тарк қилмай, ўқиб юришдир. Яна бу икки ракатнинг бошқа суннатлар каби эмаслигини ўргатади. Чунки у улуғ бир вақтдадир. Тонг отганида Аршдан то ергача тасбеҳ айтишга чақирилади. Арш жарчиси: “Эй халойиқ, Малик ва Қуддус Зотга тасбеҳ айтинг”, деб жар солади. Биринчи тасбеҳ Аллоҳга икки ракат ўқишдир. Шу тасбеҳдан сўнг бир гап бўлиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шу икки ракатнинг қадрини, аҳамиятини билишга ундаганлар. Уни ўқиб фарздан юз ўгиришимизга эмас. Муаззин: “Қод қоматис сола” (Намоз қоим бўлди), деб турганида бошқа намозга турасан. Аллоҳ таоло Китобида: «Эй мўминлар! Қачонки, сизларга йиғилишларда: “(даврани) кенгайтирингиз!” дейилса, бас, кенгайтирингиз» (Мужодала сураси, 11-оят), деган.

Яъни, агар муаззин “Қод қоматис сола” деса, туринглар, чунки у сени туришга чақирди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Агар намоз бошланса, фарз намозидан бошқа намоз йўқдир”.

У зот масжидга кирганларида Билол розияллоҳу анҳу бомдодга такбир айтаётган эди. Бир киши эса икки ракат суннатни ўқиётган эди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Шўринг қурсин! Бомдодни тўрт ракат ўқийдими?!” дедилар. Агар нафснинг алданиши бўлмаганида шу гапга мойил киши: “Имом ва қавм фарзни ўқиб турганида сен икки ракат суннатни ўқи”, дейиши мумкин бўларди. Бунга ҳадисдаги: “У икки ракатни тарк қилма” ва “Бомдоднинг икки ракат суннати дунё ва ундаги нарсалардан яхшидир”, деган сўзларни далил қилган. Бунда унга далил йўқ. Балки ўша вақтдаги ҳар қандай икки ракат дунё ва ундаги нарсалардан яхшидир.

Бизга Исо ибн Аҳмад Асқалоний Бақийядан, у Мутъам ибн Миқдомдан ривоят қилади: Абда ибн Абу Лубобанинг шундай деганини эшитдим: “Бомдоднинг икки ракатида замон рағбати бор, фарз намозидан кўз қувончи бор. Дунё ва ундаги нарсалардан яхшидир”. Отам раҳимаҳуллоҳдан, у Солиҳ ибн Муҳаммаддан, у Абон Балхийдан, у Фурот ибн Соибдан, у Абу Исҳоқдан, у Осим ибн Замрадан, у Али ибн Толиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кишининг намозга кеч қўшилганини билдилар. Унга: “Биз билан намозга улгурдингми?” дедилар. У: “Ҳа”, деди. “Биз билан унинг ҳадди (чегараси)га улгурдингми?” дедилар. У: “Ҳадди нима?” деди. У зот: “Биринчи такбир”, дедилар. Киши: “Унинг ҳаддига бирор узрли сабаб билан етолмаса нима бўлади?”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар сени Аллоҳ йўлида ишлаб турган мингта қалин қора юнгли туя машғул қилиб қолган бўлса, намознинг ҳаддига етишинг сен учун ўшандан ҳам яхшидир”.

Бизга Лайс ибн Жузайма Мансур Абу Рабоҳдан, у Анас ибн Моликдан ривоят қилади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Агар сенда икки идиш бўлиб, бири динор билан, иккинчиси дирҳам билан тўла бўлса, биринчи такбир сен учун улардан кўра улуғроқдир”.

Абу Абдуллоҳ: “Яъни уларни садақа қилиш”, деган. Умар ибн Абу Умар Саид ибн Сулаймондан, у Усмон ибн Матардан, у Собитдан, у Анас ибн Моликдан ривоят қилади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Аллоҳ таолонинг “Раббингиздан бўлган мағфиратга шошингиз” (Ҳадид сураси, 21-оят), деган сўзи тўғрисида: “Биринчи такбир”, деганлар.

Иззат аҳли бу нарсалардан холидир. Бировлари ҳаж қилади, закот беради, сўнг фақирларга садақа қилади, работлар ва қўноқлар, масжидлар қуради. Бундан фарзларда топмаган қалб қувончини топади, қиёмат кунида шу ишларга умид боғлайди. Зотан, бир ракат фарз намоз бир нафл умрадан афзалдир. Закотга берган бир дирҳам бутун молини садақа қилиб юборишидан афзалдир. Фарз ҳаж умри бўйи ҳаж қилишидан афзалдир. Фарзлар дардларга шифо, гуноҳларга каффорат, дўзахдан нажотдир. Нафллар эса нажотдан сўнг савобга қўшимча савобдир. Савобнинг улуғлиги, каромат, қабул фарзлардадир».

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ушбу сўзларига қаранг: “Ким таҳорат қилиб, таҳоратини ўз жойларига етказса, кейин намозни ҳадлари, вақтлари, вожиблари билан адо қилса, у порлаб турган оқ нарса бўлиб кўтарилади. Унинг нуридан шарқу ғарб ўртасидаги жинлар ва инсонлардан бошқа барча нарсалар баҳраманд бўлади. Агар Аллоҳга кўтарилса, айтади: “Мени асраганинг каби Аллоҳ ҳам сени асрасин”, дейди. Аршга боради, Аллоҳ уни фаришталарнинг сафига қўйишни буюради. У дунё тугагунича ўша ерда эгаси номидан намоз ўқиб туради”.

Бу ҳадисни менга Исо ибн Аҳмад Асқалоний Бишр ибн Бакр Тайнасийдан, у Саид ибн Синондан, у Абу Зоҳриядан, у Абу Шажарадан, у Абдуллоҳ ибн Умардан, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилган. Алданган киши фарзларни енгил санайди. Унинг ҳукмларини, уни улуғлашни, унинг қабул бўлиши учун Аллоҳга тазарру қилишни енгил санамайди. У қандай? Уни улуғлайдими? Буни хаёлига келтирмайди. Намознинг вақти кирмасдан унга тайёрланиш, вақти кириши учун қуёш ва сояларга қараб туриш уни улуғлашга киради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганлар: “Аллоҳ бандаларининг энг яхшилари Аллоҳ зикри учун қуёш, ой, юлдузлар ва сояларга риоя қиладиганлардир” (Ҳоким ва Табароний ривояти).

Буни бизга Абдулжаббор ибн Ало Суфён ибн Уяйнадан, у Мисъад ибн Иброҳим Саксакийдан, у Абдуллоҳ ибн Абу Авфадан, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилган. Ойша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам биз билан гаплашардилар. Биз ҳам у киши билан гаплашардик. Агар намоз вақти бўлиб қолса, худди у киши бизни танимагандек, биз ҳам у кишини танимагандек бўлиб қолардик”.

Шунинг учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Киши намоз ўқийди. Унинг қазо бўлмаслиги бандага аҳли ва молидан яхшироқдир”.

Алданган кишини нафлларга ғайратли, шижоатли, фарзларга эса кечикиб боришини кўрасан. Агар уни адо қилса, дангасалик, васваса билан чалғиб, адо қилади. Бу ўта алданган кишидир.

 Ҳаким Термизийнинг “Оқиллар ва алданганлар” китобидан

Аслиддин РАҲМАТУЛЛОҲ таржимаси.

1. Ким бомдод намозини ўз вақтида ўқиса, энг афзал амални адо этган бўлади. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан “Энг афзал амал қайси?” деб сўраганларида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ўз вақтида ўқилган намоз”, деганлар.

2. Ким бомдод намозини ўз вақтида ўқиса, шайтон қулоғига бавл қилмайди. Пайғамбаримиз алайҳиссаломга тонг отганда ухлаб ётиб, намозга турмаган бир киши ҳақида айтишганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Унинг қулоғига шайтон бавл қилибди”, деганлар.

3. Ким бомдод намозини ўз вақтида ўқиса, ўша кунги ризқига барака киради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳим! Умматимнинг эрта тонгдаги ишларини баракотли қилгин”, деб дуо қилардилар.

4. Ким бомдод намозини ўз вақтида ўқиса, Аллоҳнинг зиммасида бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким бомдод намозини ўқиса, Аллоҳнинг аҳди ва омонида (зиммасида)дир. Аллоҳ сизларни ҳаргиз аҳдини зое қилган ҳолда топмасин”, дедилар.

5. Ким бомдод намозини ўз вақтида ўқиса, жаннатга киради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким бомдод ва аср намозларини адо этса, жаннатга киради”, деганлар.

6. Ким бомдод намозини ўз вақтида ўқиса, мунофиқликдан узоқ бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мунофиқларга энг оғир намоз хуфтон ва бомдод намозларидир”, деганлар.
7. Ким бомдод намозини ўз вақтида ўқиса, бу дунё ва ундаги нарсалардан энг яхшиси эга бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бомдоднинг икки ракати дунё ва ундаги нарсалардан яхшидир”, дедилар.

Даврон НУРМУҲАММАД

Алданганлар Қуръон тиловат қилса, агар бир сурани бошласа, фикри уни тезроқ тугатиш бўлади. Мақсади вирдни бажариб, Қуронни шеър ёки наср ўқигандек тез хатм қилиш бўлади. Зотан, Қуръон Аллоҳ таолонинг каломи, бандаларга амри, қайтариғидир. У каломини ваҳий қилиб, кийими билан туширган. Унинг кийими унинг нуридир. Аллоҳ таоло: “Аллоҳдан сизларга Нур ва равшан Китоб келди...” (Моида сураси, 15-оят), деган.

Аллоҳ тарафидан бўлган нур нурларнинг аслидир. У тарқалиб, ҳар бир ҳарфда бир нур бўлди. Сўнг уни Олим, Жавод, Жалил Зот Ўз илми, ҳикмати ва адли билан уни ҳарфлар ўртасида тақсим қилди. “Китоб”нинг маъноси тизилган ҳарфлардир.

Катб эса тизишдир. Қўшиндаги “катиба” (тузилма) ҳам шундан олинган. Чунки улар бир-бирига эргашади. Ана шу тизилган, таълиф қилинган ҳарфлар бўлиб, уни оламлар Робби ўз саховати ва лутфи билан, сўнг таҳкими ва адли билан тизган. Сўнг уларни ўз йўлидан иззати билан юргизган. Бу ҳафрлар маърифат нурларига тўла. Кейин уни Ўз раҳмати билан туширди.

Ваҳийи билан яширин нарсаларни кўрсатиш учун фазлу лутфлари билан туширди. Ўз суюклилари ва хосларга меҳр қилиб, бандалик, огоҳлантириш, хушхабар бериш, ёрдам бериш, ҳидоят қилиш, нафс касалликларига шифо берувчи қилиб, баён этиб, ҳужжат олиш учун туширди ва “(Биз) Қуръондан мўминлар учун шифо ва раҳмат бўлган (оят)ларни нозил қилурмиз. (Лекин бу оятлар) золим (кофир) ларга фақат зиённи орттирур” (Исро сураси, 82-оят), “Эй одамлар! Сизларга Раббингиздан ваъз (насиҳат), диллардаги нарса (ширк ва бошқа иллатлар)га шифо ва мўминларга ҳидоят ва раҳмат келди” (Юнус сураси, 57-оят), “Сизга ҳамма нарсани баён қилиб берувчи, ҳидоят, раҳмат ва мусулмонлар учун башорат бўлган Китоб (Қуръон)ни нозил қилдик” (Наҳл сураси, 89- оят), деди. Аллоҳ таоло «Қуръонни “тартил” билан (дона-дона қилиб) тиловат қилинг!» (Муззаммил сураси, 4-оят), “Биз у (Қуръон) билан сизнинг дилингизни устувор қилиш учун мана шундай (оз-оздан нозил қилдик) ва уни тартили билан (равон) ўқиб бердик” (Фурқон сураси, 32-оят), “Қуръонни одамларга вақти-вақти билан ўқиб беришингиз учун уни бўлакларга бўлдик ва бўлиб-бўлиб нозил қилдик” (Исро сураси, 106-оят), деб ўргатганидек секин, тартил билан ўқиб, унинг зоҳирий маъноларини тушунган киши бир насиба олган бўлади ва унинг хушхабаридан хурсанд бўлади, огоҳлантиришларидан огоҳ бўлади, лутфларидан қувонади, ундаги оғир пандлар билан камтар бўлади, фарзларига енг шимаради, ҳадларига эътиборли бўлади, даволари билан даволанади, ундаги шифолар билан шаҳват касалликларидан ва ҳавойи истак иллатларидан шифоланади. Ана шу киши Аллоҳга қурбатнинг энг паст даражасига эришган бўлади. Бошқаларга эҳтиёжи тушмайди.

Қуръонни тўғри тиловат қилмайдиганлар уни шеър каби ўқиса, наср каби тез ўқиса, қалби ундаги маънолардан бебаҳра бўлса, ўша неъматлар ва лутфлар зикридан холи, даво ва шифони олишдан маҳрум бўлса, унинг қалби касал, нафси очкўздир. Очкўзлиги шу ҳолда давом этгани, тиловатдаги шижоатида, ҳадларини зое қилгани ҳолда ҳарфларини ёдлаб олганидадир. Фитнаси уни вирдларга бўлиб олиб, уни хатм қилишга берилиши ва шунда ғайрат қилишидир. Унга бундан фақат овоз, куйлаши ва ҳарфларни ёдлагани қолади.

Шу билан бирга бу ишида унинг нияти чин. Бу билан Аллоҳнинг розилигини истайди. У шу учун чарчагани, Аллоҳ розилигини истагани учун ажр олади, мақталади. Лекин у Аллоҳнинг каромати, эҳсони, шарафидан маҳрум. Аллоҳга Унинг каломи билан юзланиш, Унга муножот қилиб яшашдан, унинг лаззатларини тотишдан, ҳаловатини топишдан, унинг шифосидан шифо топишдан узоқдир.

Тиловатдан кейин ишларига киришса, Аллоҳнинг каломини эшитмаган одамдек ишлайди. Ишларига қарасанг, таши ялтироқ, ичи қалтироқ эканини кўрасан. Ишлари орасидан аниқ, холис бўлганини деярли топа олмайсан. Аксар ишлари нохолис. Чунки бу ишларда нафси ўз насибасини олган. Шунинг учун ишлари тоза, холис эмас. Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Биз имонни Қуръондан олдин ўргандик. Сизлар эса Қуръонни имондан олдин ўргандингиз”.

Буни Жарир Лайс ибн Абу Сулаймдан, у Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилган. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Эй қавм, бизга Қуръонни ўқиш оғир бўлиб қолди. Унга амал қилиш эса енгил бўлди. Келажакда бир қавм келадики, уларга Қуръонни ўқиш осон, унга амал қилиш оғир бўлади”.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Сизларнинг тилларингиз кучли, бизнинг қалбларимиз”. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинади: “Одамларга шундай замон келадики, унда Қуръон қалбларда худди кийим эскиргандек эскириб қолади”.

Абул Жалддан ривоят қилинади: “Яқинда бу Қуръон ёпиқ қалбларда эски кийим каби эскиради. Уларнинг қалблари дунё тамаси билан тўлади. Уларга қўрқув кирмайди. Инсонларни адаштирадилар. Қалблари – бўрилар қалби. Устларига қўй терисини ёпиб олишган. Ўшанда уларнинг энг афзали ҳам мунофиқдир”.

Солиҳ ибн Абдуллоҳ Амр ибн Жумайъдан, у Амр ибн Убайддан, у Ҳасан Басрийдан ривоят қилади: “Қорилар уч қисмдир: бири, уни ўқиб, одамлардан бирор нарса ундириш учун мол қилиб олган. Иккинчиси, унинг ҳарфларини ёдлаб олади, ҳадларини зое қилади, у билан волийлардан нарса тама қилади. У билан одамлардан ўзини юқори қўяди. Бу турдаги қорилар жуда кўпайган. Аллоҳ уларни шарафлантирмасин. Учинчиси, Қуръонга юзланиб, уни қалбига жо қилган. У билан тунларини бедор ўтказади. Кунларини ташналик билан кечиради. Кўзлари у туфайли ёш тўкади. Хушуга бурканади. Аллоҳ ўшалар сабабли юртларга ёмғир ёғдиради, ўшалар сабабли Аллоҳ душманлар устидан ғолиб қилади. Ўшалар туфайли Аллоҳ балоларни қайтаради. Ўзидан ўзга илоҳ бўлмаган Зотга қасамки, бундай Қуръон қорилари қизил кибритдан ҳам ноёбдир”.

Қуръон кўп қирралидир. Унда панд-насиҳат, тарғиб (яхши ишларга ундаш), тарҳиб (ёмон ишлар оқибатидан огоҳлантириш), неъматлар зикри, мукофот ва жазонинг сифати, яхшилик ваъдаси, жазо таҳдиди, хушхабар, эслатма бордир. Оқил бу нарсаларнинг барини фикр юритиб, мағзини чақиб ўқийди. Аллоҳнинг ердаги хос бандалари ақл юритадиган кишилардир. Улар Қуръон ўқишганида қалблари ундаги Аллоҳнинг салтанати, ваъдаси ва таҳдиди, хушхабари ва огоҳлантириши, лутфи каби маънолар билан ҳамоҳанг таъсирланади. Унинг каломини ифодалаб беришади.

Ана ўшалар Раҳмоннинг ерда камтарона юрадиган бандаларидир. Қуръонни ўқиш улар учун юриладиган йўлдир. Гоҳо улар олдидан довонлар чиқиб, ундан ўтишлари керак бўлади. Бу сидқ (тўғрилик) қийинчиликларидир. Унинг буйруқлари ва қайтариқларида уларнинг қаршисидан биёбонлар чиқади. Бу Унинг таҳдидидир. Гоҳо уларнинг қаршисидан гуллар, ёнғоқ, жасмин боғлар чиқади. Бу Унинг неъматлари зикридир. Гоҳо ўша боғларда гулу ясминлараро кезадилар. Бу уларга Қуръонда айтилган неъматлар ва лутфлардан насибалар. Гоҳида уларга тиконли ер дуч келади. Бу гуноҳга ботган нафслар ва шайтонлар зикридир. Қуръонда ана шундай қирралар мавжуд.

Ким Қуръонни юзаки ўқиса, бу нарсаларни ухлаб ўтказиб юборади. Ухловчи фақат уйқудан лаззат олади. Уйқуда вақти алам ва чарчоқни сезмайди. Ким Қуръонни астойдил ўқиса, қалби ўша довонлардан ўтганда, чарчайди. Ўша биёбонлардан ўтганда чанқайди, ҳорийди. Агар боғлардан ўтса, завқ олади. Агар мевалардан еса, маст бўлади. Чунки меваларда соф ичимликлар бўлади.

Ана шу вақт Аллоҳ таолога юзланиш вақтидир. Уларнинг қалблари дунё ва охиратдан, Ундан бошқа барча нарсадан узилган бўлади. Ақллари фақат Унда. Агар у бир тиконли ерга келиб, йўл унга торлик қилса, сирпанчиқ ерга келса, хавфдан титрайди. Агар душман ерига келса, ҳайрон қолиб, ёрдам сўрайди, Роббисига ёлворади. Бу ҳолатлар Қуръонни астойдил ўқиган тавба қилувчи бандаларда юз беради. Бу йўлда турли қўноқлар бўлиб, улар у ерларга қўниб, дам оладилар. Бу Аллоҳ бандаларига лутф қилишидир. Аллоҳ бу йўлни босишда бандаси қалбига етган, биз айтиб ўтган чарчоқ етганида ўша ўринларнинг баъзиларида баъзи оятлар маъносини очиб қўяди, унинг қалбига Ўз нуридан ташлайди. Шунда банда ўша оятни такрорлаб қолади. Ҳатто унда ўзига аён бўлган маънолар туфайли соатлаб такрорлаб туриши мумкин. Бу банданинг қалби шу вақтда юкларини тушириб, роҳат олаётган бўлади.

Молик ибн Динор раҳимаҳуллоҳ Тавротдан ҳикоя қилиб дейди: “Эй одам боласи, Менинг олдимда намозингда йиғлаб туришдан ожиз қолма. Мен сенинг қалбингга яқин бўлган Аллоҳман. Сен ғайбдан менинг нуримни кўрдинг”. Баъзан ўша қўноқларга етишганида ўқиган Қуръонлари сабабли чарчамаган бўлсалар ҳам, у ерга тушишни истаб қоладилар. Ундан олдин солиҳлар топиб, атрофида айланиб қолган, қайта-қайта ўқиб тафаккур қилган насибани истаб қоладилар.

Солиҳларнинг насибасига ҳеч бир чарчоқ ва машаққатсиз эришишни истайдилар. Малик, Можид, Карим Зот остонасида ҳузурланиб, ўша нурнинг яна порлашини истайдилар. Лекин у қўноқларда улар учун дастурхон ҳозирланмаганини, балки у ернинг кимсасиз водий, ҳувиллаган уйлар эканини кўрадилар ва у ердан жўнаб кетадилар. Агар дастурхон тайёрланган бўлса, улар истаган нарсаларини топган бўладилар. Агар такрорласалар, қалбга бир шуъла кўринади. Нурга туташиб кетади. Ундаги қоришиқ маънолар қалбида жонланади, қулоғида қўшиқ бўлади. Унга таъсир қилиб, йиғлатади.

Қуръонни ўқишининг бошидан ҳали чарчамасдан туриб, парда унга очилишини истаган инсон худди уйидан чиқиб, бир фарсахгина юргач, дам олишни истаб қолган кишига ўхшайди. Зуҳд бобида айтиб ўтилдики, у Бухорийда ҳам ривоят қилинган, бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан намоз ўқиди. Ўқиб бўлгач, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларига: “Бу киши жаннат аҳлидан”, дедилар.

Амр ибн Ос ўғли Абдуллоҳга деди: “Ўғлим, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу киши тўғрисида шундай дедилар. Сен кундузи рўза тутасан, кечаси ибодат қилиб чиқасан. Ўша кишиникига меҳмонга бориб, қара-чи, нима амал қилар экан?” Абдуллоҳ бориб: “Эй амаки, меҳмонингиз бўлай”, деди. У: “Хўп”, деди. Унинг чодири, хурмо дарахти ва қўйи бор экан. Кеч тушганда у чодиридан чиқиб, эчкини соғди, менга хурмо узиб келиб, олдимга қўйди. Бирга едик. У тунни ухлаб ўтказди. Мен ибодат қилиб чиқдим. Тонгда у рўза тутди. Мен ҳам рўза тутдим. Уч кеча шундай қилди. Мен унга: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сиз тўғрингизда жаннат аҳлидан эканингизни айтдилар. Менга айтинг, нима амал қиласиз?” дедим. У: “Сенга у киши айтган нарса сен амалимни айтганинг учун кетди”, деди. Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олдиларига келдим. У киши: “Унга бориб айт, амалини айтсин”, дедилар. Мен бориб: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам амалингизни айтишингизни буюрдилар”, дедим. У: “Энди майли. Агар менда бирор мол бўлиб, у мендан олинса, бунга ачинмайман. Агар менга берилса, хурсанд бўлмайман. Тунимни ҳеч кимга гина адоватсиз ўтказаман”, деди. Абдуллоҳ деди: “Мен кечаси билан ибодат қилиб чиқаман ва кундузи рўза тутаман-у, лекин бир қўй берилса ҳам, хурсанд бўлиб кетаман. Агар қўлимдан кетса, хафа бўламан. Аллоҳга қасамки, Аллоҳ сизни биздан аниқ афзал қилиб қўйибди”. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Кишининг ақли унда ўнта хислат бўлмагунча комил бўлмайди: тўғрилик ундан умид қилиниши, кибрли бўлмаслиги, ундан эҳтиёжини сўраган кишидан безор бўлмаслиги. Уларга нисбатан камтарлик улардан устунликдан севимли бўлиши, хорлик иззатдан севимли бўлиши, ўзи қилган яхшиликни кам санаши, ўзига қилинган яхшиликни кўп билиши, дунёдан фақат озуқасинигина олиши, умри бўйи илм излашдан эринмаслиги, унинг улуғлигини оширадиган, машҳур қиладиган ўнинчиси – барча инсонларни ўзидан яхши деб билишидир. Инсонларни икки тоифа деб билади: бир киши ундан яхши ва афзал. Бу уни қийнайди. Унга етиб олишни истайди. Агар ўзидан ёмон ва паст кишини кўрса: “Балки бу нажот топиб, мен ҳалок бўларман. Балки бунинг яхшилиги махфий бўлиб, шу унга яхшидир. Менинг яхшилигим эса ошкора-ю, бу менга ёмондир”, дейди. Ана шунда унинг ақли камол топиб, ўз замони аҳлига пешво бўлади”.

 Ҳаким Термизийнинг “Оқиллар ва алданганлар” китобидан

Аслиддин РАҲМАТУЛЛОҲ таржимаси.