يَسۡ‍َٔلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَۖ قُلۡ مَآ أَنفَقۡتُم مِّنۡ خَيۡرٖ فَلِلۡوَٰلِدَيۡنِ وَٱلۡأَقۡرَبِينَ وَٱلۡيَتَٰمَىٰ وَٱلۡمَسَٰكِينِ وَٱبۡنِ ٱلسَّبِيلِۗ وَمَا تَفۡعَلُواْ مِنۡ خَيۡرٖ فَإِنَّ ٱللَّهَ بِهِۦ عَلِيمٞ٢١٥

215. (Эй Муҳаммад), сиздан нима эҳсон қилишни сўрашса, "Нима эҳсон қилсангиз ҳам ота-онага, қариндошлар, етимлар, мискинлар ва мусофирларга қилинг, қандай яхшилик қилсангиз ҳам Аллоҳ уни албатта билади", денг.

 Яъни, эй Пайғамбарим, сиздан нималарни эҳсон қилиш ҳақида сўрашса, эҳсонни ота-онага, қариндошлар ва етимларга, мискинлар ва мусофирларга қилиш кераклигини айтинг. "Эҳсон" деганда одатда бировга бирор неъматни бериш ва фазлу карам кўрсатиш тушунилади. Лекин "эҳсон" сўзи луғатда "яхшилик қилиш, эзгулик кўрсатиш" маъноларини ҳам англатади. Қуръонда эҳсоннинг фазилати ҳақида зикр этиш баробарида эҳсон қилувчиларга бериладиган савоб-мукофотлар, уларга етадиган манфаатлар ҳам баён этилади. Ҳақиқатан, бирор кишига бир нарсани эҳсон қилсангиз ёки унга бирор яхшилик кўрсатсангиз, бундан дилингиз равшан тортади, руҳий хотиржамлик юзага келади, ўзгаларга манфаат етказганингиздан хурсанд бўласиз. Эҳсон қилинган киши ҳам ўзига кўрсатилган яхшиликдан севинади, дилида сизга муҳаббат пайдо бўлади, агар сизга кеки бўлса, унутади. Шу тариқа жамиятда кишилар ўртасида тотувлик, ҳурмат-эҳтиром пайдо бўлади, душманчиликлар барҳам топади, осойишталик ва фароғат барқарор бўлади. Энг асосийси, кимга яхшилик қилсангиз, Аллоҳ таоло ҳаммасини билиб туради, эҳсонни ўзингизга ўн баробар қилиб қайтаради. Чунки Парвардигорнинг бундай ваъдаси бор: "Ким бир яхшилик қилса, унга ўша яхшилиги ўн баробар қилиб қайтарилади" (Анъом, 160). Қуръони каримда яхшилик-эҳсон қилувчиларнинг сифатлари батафсил баён этилган. Улар кечалари туриб намоз ўқувчилар, тун охирида Парвардигорларидан мағфират сўровчилар, мол-мулкларидан муҳтож ва фақирларга насиба ажратувчи кишилардир. Эҳсоннинг турлари кўп: Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломга эргашиш ҳам – эҳсон, бировни кечириш ҳам – эҳсон, бошга келган мусибат ва озорларга сабр қилиш ҳам – эҳсон, ҳатто бировга яхши муомала қилиш ҳам – эҳсон. Аллоҳ азза ва жалла бундай буюради: "Аллоҳга ибодат қилинглар, Унга ҳеч нарсани шерик қилманглар. Ота-онага, қариндошларга, етимларга, камбағалларга, қариндош қўшниларга, оддий қўшниларга, оила аъзоларингизга эҳсон (яхшилик) қилинглар" (Нисо, 36).

Мусулмон киши кимга яхшилик қилишни, қандай яхшилик қилишни жуда яхши билади. Чунки Аллоҳнинг Китобида, Пайғамбар алайҳиссалом ҳадисларида бу ҳақда жуда кўп амр-фармонлар, кўрсатмалар келган. Шуларга кўра, эҳсон қилиш энг олдин сизни туғиб катта қилган, едириб-ичирган, кийинтирган, чиройли таълим, хулқу одоб ўргатган, камолга етказиб уйли-жойли қилган ота-онадан бошланади. Имом Насафий ва Хозин тафсирларида зикр қилинишича, фарзанд учун ота-онанинг мақоми шунчалар улуғки, у ота-онани номи билан чақирмай, балки "отажон, онажон" каби ширин сўзлар мурожаат қилиши, уларни ранжитадиган гапларни гапирмаслиги, улар олдида ўзини қул ёки чўрилардек тутиши лозим. Шундан кейин қариндош-уруғлар, ўзгалар меҳр-мурувватига муҳтож бўлиб қолган етимлар, камбағал-фақирлар, сафарда азият чекаётган мусофирларга эҳсон қилинади. Эҳсон-садақа қилиниши лозим бўлган тоифалар ҳақида Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан бир неча ҳадиси шарифлар ворид бўлган: "Мискинга қилинган садақага битта савоб, қариндошга қилинган садақага иккита савоб: бири садақа, иккинчиси силаи раҳм учундир"; "Расули акрам алайҳиссалом: "Етимни қарамоғига олган киши билан мен жаннатда мана бундай ёнма-ён турамиз" дедилар ҳамда кўрсаткич ва ўрта бармоқларини жуфтлаб кўрсатдилар"; "Бева ва мискинга эҳсон қилиш учун ҳаракат қилган киши Аллоҳ йўлида жанг қилган, туни билан намоз ўқиган ва кун бўйи рўза тутиб юрган киши кабидир" (Бухорий ва Муслим ривояти). Булардан эса, ҳар бир мусулмон атрофидаги кишиларга меҳрибон, ҳимматли, саховатпеша, садоқатли бўлиши лозим, деган фикр келиб чиқади.

 Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратларининг шогирди, Тошкент ислом институти катта устози МУҲАММАД АЙЮБХОН ДОМЛА ҲОМИДОВнинг онлайн диний савол-жавоб дастури бўлиб ўтмоқда. 

Саволларингизни @DiniySavolJavobBot телеграм боти ёки жонли эфир вақтида 97-900-92-94 телефон рақамига қўнғироқ қилиш орқали йўлланг!

Қуйидаги ижтимоий тармоқларимиз орқали савол-жавоб дастурини тўғридан-тўғри кузатинг ва бевосита иштирокчисига айланинг!

Youtube: MuslimTV https://youtu.be/6e7wXYozsdM

Facebook: MuslimUz https://www.facebook.com/muslimuzportal

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

@muslimuzportal | @mp3muslim | @diniysavollar

كَانَ ٱلنَّاسُ أُمَّةٗ وَٰحِدَةٗ فَبَعَثَ ٱللَّهُ ٱلنَّبِيِّ‍ۧنَ مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ لِيَحۡكُمَ بَيۡنَ ٱلنَّاسِ فِيمَا ٱخۡتَلَفُواْ فِيهِۚ وَمَا ٱخۡتَلَفَ فِيهِ إِلَّا ٱلَّذِينَ أُوتُوهُ مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَتۡهُمُ ٱلۡبَيِّنَٰتُ بَغۡيَۢا بَيۡنَهُمۡۖ فَهَدَى ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَا ٱخۡتَلَفُواْ فِيهِ مِنَ ٱلۡحَقِّ بِإِذۡنِهِۦۗ وَٱللَّهُ يَهۡدِي مَن يَشَآءُ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٍ٢١٣

213. Инсонлар бир миллат эдилар. Кейин Аллоҳ хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи пайғамбарларни юборди, уларга одамлар орасидаги ихтилофлар ҳақида ҳукм қилиш учун ҳақ Китобни туширди. Очиқ-ойдин ҳужжат келганидан кейин ҳам Китоб берилганлар ҳадларидан ошиб, равшан оятлар ҳақида талашиб-тортишишди. Аллоҳ Ўз изни билан мўминларни тортишган нарсаларида ҳидоятга йўллади. Аллоҳ хоҳлаган бандасини тўғри йўлга ҳидоят қилади.

Одам алайҳиссалом ва Момо Ҳаво дунёга келишганидан кейин бир фарзанд туғилса, икковлари унга Ҳақ динни ўргатишар эди. Шу тарзда ҳамма бир динда ҳеч ихтилофга бормай яшашда давом этди. Авлодлар кўпайгач, ҳар қайсиси алоҳида мизож ва табиатда туғилди, ўрталарида келишмовчиликлар пайдо бўлди, ақида ва амалда улар бир-бирлари билан тортиша бошлашди. Кейин Аллоҳ таоло шу ихтилофларни орадан кўтариш ва тўғри йўлни кўрсатиш учун пайғамбарларни юборди. Улар издошларига Аллоҳ ҳукмларини етказишар, инкор этувчиларни азоб ва жазо билан қўрқитишар эди. Парвардигорнинг Ўзи улар ўртасидаги келишмовчилик-тортишувлар хусусида ҳукм қилиши учун пайғамбарлар билан бирга самовий Китоблар ҳам туширди. Аллоҳ таоло бундай деган: "Дарҳақиқат, Биз инсонни имтиҳон қилиб, аралаш бир нутфадан яратдик. Уни эшитувчи ва кўрувчи қилиб қўйдик. Дарҳақиқат Биз уни хоҳ у шукр қилувчи (мусулмон) бўлсин, хоҳ ношукр (кофир) бўлсин, йўлга йўлладик. Биз кофирлар учун занжирлар ва ўт-олов тайёрлаб қўйганмиз" (Инсон, 2-4). Ҳақиқатда Ҳақ дин устида тортишувчилар ўша Китоб туширилган жамоа (аҳли китоблар) эди, улар очиқ-ойдин далилларни кўра-била туриб ҳам яна ихтилофга боришди.

أَمۡ حَسِبۡتُمۡ أَن تَدۡخُلُواْ ٱلۡجَنَّةَ وَلَمَّا يَأۡتِكُم مَّثَلُ ٱلَّذِينَ خَلَوۡاْ مِن قَبۡلِكُمۖ مَّسَّتۡهُمُ ٱلۡبَأۡسَآءُ وَٱلضَّرَّآءُ وَزُلۡزِلُواْ حَتَّىٰ يَقُولَ ٱلرَّسُولُ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مَعَهُۥ مَتَىٰ نَصۡرُ ٱللَّهِۗ أَلَآ إِنَّ نَصۡرَ ٱللَّهِ قَرِيبٞ٢١٤

214. Ёки илгари ўтганларга келган нарса сизларга келмай туриб жаннатга кирамиз, деб ўйлаяпсизларми? Уларга бало ва мусибат етиб, шундай ларзага тушишдики, ҳатто Пайғамбар ва мўминлар: "Аллоҳнинг ёрдами қачон келаркин?" дейишди. Ҳа, огоҳ бўлингки, Аллоҳнинг ёрдами албатта яқиндир!

Олдинги пайғамбарлар ва умматларга душман тарафидан турли кулфат ва азиятлар етганида улар сабр қилишган эди, бу уммат ҳам улардай бўлиши лозим. Меҳнат ва машаққат чекмай жаннатни орзу қилиш номуносиб ишдир. Абу Мулайка бундай деган эди: "Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: "Ҳатто ўтган пайғамбарлар ноумид бўлишиб" дедилар-да, Юсуф сурасининг "Бизлар ёлғончи бўлдик, деб гумон қила бошлашганида..." мазмунидаги 110-оятини ўқидилар, унга Бақара сурасининг қуйидаги: "ҳатто Пайғамбар ва мўминлар: "Аллоҳнинг ёрдами қачон келаркин?" дейишди" оятини улаб тиловат қилдилар. Огоҳ бўлингки, Аллоҳнинг ёрдами (ҳамиша) яқиндир", деб жавоб қилдилар. Сўнг мен Урва ибн Зубайр билан учрашганимда унга шу гапни айтдим" (Бухорий ривояти).

Барча оламларнинг Парвардигори бўлган Аллоҳ таборака ва таолога ҳамду санолар бўлсин!

“Элчиларнинг Имоми” Жаноби Пайғамбаримиз Муҳаммад Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга саловоту шарифлар бўлсин!

Қабристон – инсонларнинг бу дунёдаги энг сўнгги манзили. Ҳар биримиз шунча минг-минг йиллардан буён ришталари узилмай давом этиб келаётган қайсидир одамларнинг зурриётларимиз. Келажак авлод бизни яхшилик билан ёдга олиб туриши учун ҳам биз ўзимиздан олдин ўтганларни хотирлаб туришимиз, шу анъанани фарзандларимизга қолдириб, улар онг-тафаккурига сингдириб кетишимиз зарур. Ана шу бурч, ана шу зарурат, жумладан, ҳар биримиздан қабристонларимизга ниҳоят даражада эътиборли бўлишни тақозо этади.

Ҳар бир инсоннинг жамиятда ўз ўрни, мавқеи, иззат-ҳурмати бўлгани каби, у ўтганидан кейин ҳам ортда қолганлар хотирасида шу иззат-ҳурмат сақланиши керак. Муқаддас динимизда ўтганлар қабрини зиёрат қилиш ҳам энг катта савоблар қаторига киритилган.

Азизлар, ўтганларимизни ёдга олиб, уларнинг руҳларини шод этиш улуғ савобли амаллардандир. Зеро марҳумларнинг ҳоки поклари қўним топган масканларни обод қилиш ва уларнинг ҳақларига дуолар қилиш – барчамизнинг инсоний бурчимиздир. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Ўзининг Каломи мажидида марҳамат қилиб айтадики: “Улардан кейин (дунёга) келган зотлар айтурлар: “Эй Раббимиз! Ўзинг бизларни ва биздан илгари имон билан ўтганларни мағфират этгин ва қалбларимизда имон келтирган зотларга нисбатан гина пайдо қилмагин! Эй Раббимиз! Албатта, Сен меҳрибон ва раҳмли зотдирсан!” (Қуръони карим, Ҳашр сураси 10 оят).

Ушбу оятда инсоннинг вафотидан кейинги ҳақларидан бири уни яхшилик билан эслаш, хотиралаш ва ҳаққига хайрли дуо қилиш, мағфират сўраш экани айтилмоқда. Имом Насафий ўзларининг “Мадорикут танзил ва ҳақоиқул таъвил” номли тафсирларида келтиришларича, Ҳазрат Умар разияллоҳу анҳу оятда зикр қилинган кишилар ҳақида: “Бу жамоага Қиёматгача Исломда таваллуд топганлар барчаси киради”, деган эканлар.

Муборак дини мубинимизда ўтганларимизнинг қабрларини зиёрат қилиш – суннат амаллардир. Жаноби Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам Мадинаи мунавварага келганларидан кейин шундай марҳамат қилдилар: “Сизларга қабрлар зиёратини тақиқлаган эдим. Мана энди қабрларни зиёрат этаверинг, зеро у сизларга охиратни эслатади” (Имом Термизий ривоятлари).

Демак, қабристонга борганда у ерда ётган марҳумларнинг аҳволини ўйлаб, ундан ҳар ким ўзига дарс ва ибрат олиши лозим.

Шунга қарамасдан, диёримизнинг айрим қабристонларида аҳвол кўнгилдагидек эмаслиги маълум бўлиб қоляпти. Афсуски, баъзи мозорлар қаровсиз ҳолда ётгани, у ерда номуносиб хатти-ҳаракатлар қилинаётгани, қабрларни пайхон қилинаётгани, қабр оралаб, ўзбошимчалик билан ўтиш йўли қилингани аён бўлмоқда. Шунингдек, баъзи қабрларнинг йиллаб (!) тозаланмагани ҳам жуда ташвишланарли ҳолатлардир. Айрим қабристонларда чиқиндилар йиғилиб ётганидан ҳам кўз юмиб бўлмайди.

Қабристон, аслини олганда, фақат Арафа, Ҳайит, Рамазон ёки бошқа байрамлар кунлари эмас, балки мунтазам эътиборда бўлиши лозим! Маҳаллалар, корхона ва ташкилотлар жамоалари ташаббус кўрсатиб, яқин ҳудудлардаги кабристонлар, қариндош-уруғларининг хилхоналарини тозалаб, обод этишга бош қўшишга, қабристонларни ободонлаштириш ишларига бел боғласак, айни муддао бўлар эди.

Таассуфки, шу кунларда қабристонлар ёки унинг ёнидаги бирор жойга келувчилар қабристон оралаб, мозорларни босиб келиш ҳолатлари кузатилаётгани, қабристонга зиёратга борганда зиёрат одобларига риоя қилинмаётгани, хусусан, қабрларни босиш, оёқости қилиш ва бошқа шу каби ҳолатлари учрамоқда.

Ислом динимизда вафот этганларга эҳтиром кўрсатиш, мусулмон киши тириклар тугул, маййитларга ҳам озор бермаслиги ҳақида кўп баён этилган. Барча ўтган аждодлар хотирасини улуғлаш, уларга ҳурмат-эҳтиром кўрсатиш ва қабристонларни ободонлаштириш – ҳам диний, ҳам дунёвий бурчимиздир!

Халқимизда “мозорга, бозорга эътибор берган элнинг келажаги бор” деб бежиз айтилмаган. Аждодлар хотирасини ёд этиб, эзгу ишларини давом эттириш, ўтганларимизнинг манзил-маконларини обод қилиш, озода сақлаш – тенги йўқ савобли иш!

Демак, қабристонларни обод қилиш, қабрлар атрофини тартибга келтириш ва мозорларни пайхон қилмаслик ҳар биримизнинг муҳим ишларимиздан эканини унутмаслигимиз зарур.

Қабристонларни тоза тутиш, манзарали дарахтлар ва гуллар экиб обод қилиш хайрли ва намунали ишлардан саналади. Шариатимизда қабрларни босиб, устидан ўтиш макруҳ ҳисобланади. Демак, инсоннинг қадри шунчалик улуғ ва азиз, юксак ва баландки, у тириклик даврида ҳам, вафот этгандан кейин ҳам бирдек ҳурматга лойиқ зотдир!

Яна шу нарсани таъкидлаш лозимки, бизнинг доно халқимиз вафот этган марҳумлар қабрларини мунтазам зиёрат қилиб туриш билан бирга, уларнинг қабр ва мозорларини кўркамли холатга келтириб қўйишни ҳам чиройли одат тусига айлантирганлар.

Ёши улуғ инсонларимиз вақти-вақти билан ўз фарзандлари, набиралари, эвараларини қабристонга олиб келиб, аждодлари ётган маконни зиёрат қилиши: «Бу ерда буванг, бу ерда бувинг, бу ерда тоғанг, бу ерда амакинг, бу ерда холанг, бу ерда амманг... ётибди», – деб тушунтириши, ўтганларнинг яхши ишларини эслаб, ёд этиши, қабристон атрофини тозалаб туришни ўргатиши, ушбу жойнинг муқаддас ва азиз эканлиги тўғрисида панд-насиҳатлар беришлари динимизнинг ҳам, халқимизнинг ҳам мақсадига мувофиқ бўлади.

Доно халқимиз “бу дунё – қайтар дунё” деб бежиз айтмаган. Ҳозир биз бу дунёдан ўтганларимизга қандай муносабат қилсак, эртага бизга ҳам фарзандларимиз шуни ўзгинасини қайтарадилар... Вояга етаётган фарзандларимиз онгига авлодларимиз қабрини зиёрат қилиб туришнинг муҳим (!) лигини сингдириб бориш улкан тарбиявий ва маънавий аҳамиятга эга. Бугун биз фарзандларимизни у ерга олиб бориб, ўз аждодларимиз ётган жойни зиёрат қилиб, қабр атрофини саранжом-саришта тутишни ўргатсак, бу беқиёс одат кейинчалик улғайган фарзандларимизга бебаҳо маънавий бойлик бўлиб қолади. Зеро, шуни унутмаслигимиз керакки, буни одат қилган кишилар оиласида доим қут-барака бўлади. Кўнглига авлодлар руҳи сингган ёшлар ҳаргиз адашмайди ва ҳеч қачон ёмон йўлни тутмайди.

Ёшларимизни миллий қадриятларимизга ҳурмат ва садоқат руҳида тарбиялаш, юртимиздаги тарихий қадамжоларни, қабристон ва зиёратгоҳларни обод қилиш ва бу каби жойларни қадрлаш каби туйғуларни уларда шакллантиришга жойлардаги жамоат тадбирларида алоҳида эътибор қаратиш – ҳам замон-ҳам давр талаби, ҳам ҳаёт-ҳам шариат талабидир!

Қабр зиёрати муборак жума, якшанба, душанба ва пайшанба кунлари бўлганда фазилати кўпроқ ҳисобланади. Ҳасан Басрий раҳматуллоҳи алайҳи ҳазратлари айтадилар: "Зиёратнинг афзали – ота-онанинг қабрини зиёрат қилмоқдир. Зиёрат қилмоққа кунларнинг афзали одина, яъни, жума кунидир. Бу кунда тирикларни кўрса хуш бўладур. Ўликлар ҳам ушбу кунда хушвақт ва осудадир".

Ёшларда аждодларга бўлган ҳурмат ва эҳтиром туйғусини ошириш, уларга муносиб ворис бўлиш ва аждодлар руҳини шод этиш инсоний фазилат экани ҳақида маърифий тадбирларда маърузалар қилиш;

қабристонларда йўлакларга шағал ва бетон ётқизиш, гул ва манзарали дарахт кўчатлари ўтқазиш масалаларига катта эътибор бериш зарур.

Шу ўринда қабристон зиёрати одобларининг баъзиларини келтириб ўтамиз:

1. ниятни тўғриламоқ, ихлос билан ибрат учун зиёрат қилмоқ.

2. таҳоратли бўлмоқ;

3. қабристонга аёллар очиқ кийимларда кирмайдилар;

4. қабристонга киришда аҳли қабрларга салом бермоқ.

Ҳазрати Бурайда разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаи киромларга, қачон улар қабристонга борсалар, ушбу дуони таълим қилар эдилар:

“Ассалому алайкум, эй бу диёрнинг мўъмин-мусулмонлари! Худо хохласа, бизлар ҳам сизларга келиб қўшилурмиз. Аллоҳ таолодан бизлар ва сизлар учун офият – тинчлик-омонлик тилайман!” (Имом Муслим, Имом Насоий, Имом Ибн Можа ривоятлари);

5. қисқа муддат бўлса ҳам, дунё ишларини унутиб, охиратни ўйламоқ;

6. қабристонда виқор билан, вазмин, сокин юрилади. Баланд овозда сўзланмайди. Эҳтиёж зарур бўлса, зарурий сўзларни оҳиста ва одоб билан гапирилади;

7. қабр ёнига борганда қабрдаги зотга салом берилади;

8. қабрларни босмаслик керак, Жаноби Пайғамбаримиз Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Биронтангиз қабрнинг устига ўтиргандан кўра, чўғнинг устига ўтирганингиз ва чўғ кийимларингизни куйдириб, терингизгача етгани яхшироқдир”, – дедилар (Имом Муслим ривоятлари);

9. ўтганлар қабри ёнига борганда додлаб, қабр устига ўзини ташлаш, ҳар хил ножўя сўзларни айтишдан тилни тийиш зарур;

10. қабр ёнида шам, пилик ёқиш, дарахтларга латта боғлаш макруҳ;

11. қабр тошини, темирларини ўпиш, қабрни айланиб тавоф қилиш макруҳ;

12. эркак-аёл аралашиб, қабр зиёрати қилиш макруҳ;

13. қабрга сағаналар қуриш, мармар тош қўйиш макруҳдир, чунки қабрлардан ўсган гиёҳларни ўсишига тўсқинлик қилади. Ўсимликлар Аллоҳ таолога тасбеҳ айтади. Уларнинг тасбеҳлари сабабли ўша жойда ётган маййитларга Аллоҳнинг раҳмати ёғилиб туради;

14. белги учун кичикроқ тошга қабрдаги зотни исми, отасининг исми ёзилиши мумкин;

15. қабристондагиларга атаб, фарзанд тилаб жонликлар сўйиш ман этилади. Жаноби Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларни бундай ишлардан қайтариб, ўз ҳадиси шарифларида: “Ислом динида мозорга атаб ҳайвонлар сўйиш йўқдир”, – деганлар;

16. қабристонга борганлар ҳожатларини қабрдаги зотдан эмас, балки ёрдамни, нажотни ёлғиз Аллоҳдан тиламоқ лозим;

17. қабр бошида, қабрлар зич бўлса, қабрларни босмаслик учун яқинроқ жойда Қуръон тиловат қилиниши лозим;

18. зиёратдан сўнг яна беҳад сокин ва вазмин ҳолатда чиқиб кетилади. Чиқиш вақтида қабрга таъзим қилиш жоиз эмас.

“Ота-онанг, қариндош қаён кетди фикр қил –

Тўрт оёқли чўпин от бир кун сенга етаро...”

 (Аҳмад Яссавий)

Хулоса: инсон бу дунёдан ўтганидан кейин ҳам унинг руҳи абадий қолади. Биз ўтганларимиз ёди билан яшаймиз. Улар хотираси – ҳаммамиз учун улуғ қадрият! Келинглар, шу муқаддас қадрият ва хотира олдидаги бурчимизни теран англайлик! 

Иброҳимжон ИНОМОВ,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари

سَلۡ بَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ كَمۡ ءَاتَيۡنَٰهُم مِّنۡ ءَايَةِۢ بَيِّنَةٖۗ وَمَن يُبَدِّلۡ نِعۡمَةَ ٱللَّهِ مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَتۡهُ فَإِنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ٢١١

211. Бани Исроилдан уларга қанчалаб очиқ далилларни берганимизни сўранг. Ким Аллоҳ неъматлари келганидан кейин уларни ўзгартирса, Аллоҳ албатта қаттиқ жазо берувчидир.

Аллоҳ таоло тарихда шаккоклиги ва итоатсизлиги билан машҳур бўлган Бани Исроил қавмини ҳидоятга йўллаш учун уларга жуда кўп мўъжизаларни, очиқ-ойдин далил-исботларни кўрсатиб қўйди. Масалан, уларга юборилган пайғамбар Мусо алайҳиссаломга ато этган мўъжизаларнинг ўзи бир нечадир: у киши қўлларини қўлтиқларига тиқиб олсалар, кўрганни хушнуд этадиган даражада оппоқ бўлиб чиқар эди; Фиръавн сеҳргарларини мағлуб этиш учун ҳассаларини ерга ташлаганларида у илонга айланиб, сеҳргарларнинг илонларини ютиб юборди; Мусо алайҳиссалом ҳассалари билан харсанг тошга урсалар ўн икки булоқ отилиб чиқиб, ташналикда қолган қавм сувга сероб бўлди. Аллоҳ таоло қавмнинг ўзини ҳам бутун тарихи давомида турли неъматлар, имтиёзлар билан сийлаган: қаттиқ иссиқдан ҳимоя қилиш учун улар устига булутларни соя ташлаш учун юборган, осмондан ширинлик ва бедана гўшти тушириб турган, фиръавн аскарлари ўлдириш мақсадида таъқиб қилиб, етай деб қолганида денгизни иккига бўлиб, уларни қутқарган ва ҳоказо. Аммо итоатсиз қавм шунча неъматларга шукр қилмади, ҳидоят йўлидан юрмади. Бани Исроилга ўхшаб инсонлар Аллоҳ ҳукмидан чекингудай бўлишса, Исломга Аллоҳ буюрганидай тўлалигича киришмаса, уларни оғир мусибат кутиб турибди. Аллоҳ таоло берган имон ва илмни ўзгартириб, инсонларни ҳақ йўлдан адаштирувчилар эса, Аллоҳ азза ва жалланинг қаттиқ азобига учрашлари аниқ!

زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُواْ ٱلۡحَيَوٰةُ ٱلدُّنۡيَا وَيَسۡخَرُونَ مِنَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْۘ وَٱلَّذِينَ ٱتَّقَوۡاْ فَوۡقَهُمۡ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِۗ وَٱللَّهُ يَرۡزُقُ مَن يَشَآءُ بِغَيۡرِ حِسَابٖ٢١٢

212. Кофирларга дунё ҳаёти зийнатлаб қўйилди, улар мўминларни масхара қилишади. Ҳолбуки тақводорлар қиёмат куни улардан устундир. Аллоҳ хоҳлаганига беҳисоб ризқ берур.

Куфр келтирганлар имонсиз бўлгани учун ҳам дунё ҳаётига қаттиқ кўнгил қўйган. Улар бу борада мўминлар устидан кулиб юришади, уларни дунё ҳаётидан завқлана олмасликда, берилган имкониятлардан фойдаланмасликда айблаб, масхара қилишади. Чунки имондан йироқ кимсаларга дунё ҳаёти чиройли кўрсатиб қўйилган. Улар берилган умрни фақат айшу ишратда, кўнгилхушликларга кўмилиб ўтказишни исташади. Улар ҳаёт мазмунини базми-жамшидлар, ичимликлар, бузуқликлар, ғаройиб кўнгилочар ишлар, роҳат-фароғат, лаззатларда деб билишади. Дин ва эътиқодни ортиқча иш санашади.

Буларнинг ҳаммаси ҳавойи нафсга қулликдан, икки дунёда ҳам бахтсиз бўлишдан бошқа нарса эмас! Қорнинг очмай туриб, асло тўя олмайсан, тўйиб овқат есанг сени бесаранжомлик, жиззакилик, шунингдек лоқайдлик ва бўшашувчилик босади. Наҳотки аёлнинг оғуши барқарор бахт бўла олса? Қалб ва ҳирс ҳеч қачон барқарор бўла олмайди. Маъшуқалар мақтов ва хушомадга, совға ва ҳурмат-эътиборга ўч бўлишади. Севишганлар қўшилгач, бир-бирларидан ҳафсаласи пир бўлиб, кўнгли совийди. Бу муҳаббатни бахтли деб ҳисоблай олмаймиз. Чунки уларнинг ҳар бири бошқасини охиригача таниб, у ҳақда ўйлаган хаёллари, орзу-умидлари чилпарчин бўлгач, ундаги комил жозиба бир зумда ғойиб бўлади. Шу каби ҳаддан ташқари бадавлат бўлиш ҳам мол-мулкка қул бўлиш эмасми? Инсон ўзини мол-мулк хизматига топшириб, фақат уни тўплаш ва йиққанини асраш билан овора бўлиб қолганда ўз бойлигининг қулига айланиб, бир қурол бўлиб қолмайдими? Ҳар қандай бойлик ва мол-дунё инсонга вақтинчалик бериб қўйилганини, унга қалбдан муҳаббат қўйиш катта кулфат келтиришини асло эсдан чиқармаслик керак. Бу каби кимсалар ҳақида Қуръони карим бундай дейди: "Кофир бўлган кимсалар эса (мана шу ҳаёти дунёнинг ўткинчи лаззатларидан) фойдаланиб, чорва ҳайвонлари егандек еб-ичурлар ва дўзах уларнинг жойлари бўлур" (Муҳаммад, 12). Кўнгил хотиржамлиги, одамлар ўртасидаги, инсон ва Аллоҳ ўртасидаги келишув, мана шулар ҳақиқий бахт-саодат эмасми? Бу фароғат, руҳий таскин, келишиш инсон ўз кучини, мол-мулкини бошқалар хизматига сарфлагандагина чинакамига амалга ошган бўлади. У эзгу ниятлар ва ҳаракатлар билан эзгу ҳаёт кечирсагина бунга эришади. У Аллоҳ билан ибодат ва итоат воситасида маҳкам боғлансагина Аллоҳ унинг хотиржамлиги ва фароғатини кўпайтириб қўяди, ёрдамини ва бераётган атоларини зиёдалаштириб қўяди. Имондан ташқарида бу бахт бўлиши мумкинми?