ЎМИ Матбуот хизмати

Бир дақиқа ичида «Субҳоналлоҳи валҳамду лиллаҳи ва ла илаҳа иллаллоҳу валлоҳу акбар» калимасини 18 марта айтиш мумкин. Абу Ҳурайра (розияллоҳу  анҳу)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Субҳоналлоҳи валҳамду лиллаҳи ва ла илаҳа иллаллоҳу валлоҳу акбар”, дейишим мен учун қуёш чиқиб, нур сочганидан яхшироқдир, дедилар» (Имом Муслим ривояти). Бу охиратда тарозини босадиган Аллоҳ суйган калималардандир.

Бир дақиқада «Субҳоналлоҳи ва биҳамдиҳи»ни 100 марта айтиш мумкин.  Имом Бухорий, Имом Муслим ва Имом Термизий ривоят қилган ҳадиси шарифда буни айтган кишининг гуноҳлари денгиз кўпигичалик бўлса-да, кечириб юборилиши айтилади.

Бир дақиқада «Ла ҳавла ва ла қуввата илла биллаҳ»ни 40 мартадан кўпроқ айтиш мумкин. Абу Мусо Ашъарий (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ  (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) менга:
Жаннат хазиналаридан бирини сенга айтайми? – дедилар. Мен:
 Ҳа, айтинг, Ё Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)! – дедим. Шунда у зот: (Сен) “Ла ҳавла ва ла қуввата илла биллаҳ»ни айт, у жаннат хазиналаридандир, – дедилар (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари).

Жобир (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ  (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Зикрларнинг афзали “Ла илаҳа иллаллоҳ”дир, дедилар» (Имом Термизий ривояти). Бир дақиқада бу калимани 50 мартагача айтиш мумкин.

Бир дақиқада «Субҳоналлоҳи ва биҳамдиҳи ъадада холқиҳи ва ризо нафсиҳи ва зината аршиҳи ва мидада калиматиҳи»ни 15 мартадан кўпроқ айтиш мумкин.

Жувайрия (розияллоҳу анҳо)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) эрталаб субҳ намози пайтида унинг ҳузуридан чиқиб кетдилар. У намоз ўқийдиган хонасида эди. Сўнгра зуҳо намозини ўқиб бўлиб қайтиб келсалар, Жувайрия (розияллоҳу анҳо) ҳали ҳам ўтирган эди. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Чиқиб кетганимдан бери шу ҳолатда ўтирибсанми?” деб сўрадилар. Онамиз (розияллоҳу анҳо): “Ҳа”, дея жавоб берди. Расулуллоҳ  (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): «Мен сендан кейин тўртта калимани уч мартадан айтдим, агар улар тарозида ўлчанса, сен бугун айтган нарсалардан оғир келади. Улар: "Субҳоналлоҳи ва биҳамдиҳи ъадада холқиҳи ва ризо нафсиҳи ва зината ъаршиҳи ва мидада калиматиҳи", дедилар» (Имом Муслим ривояти).

Бир дақиқада 50 маротабага яқин салавот айтиш мумкин. Ҳар бир салавот келтиришда 500 савоб мавжуд. Кўп салавот айтиш орқали Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг шафоатларига ноил бўлиш мумкин. Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ва Имом ибн Можалар ривоят қилган ҳадисда Омир ибн Робиъанинг оталари қуйидагиларни айтадилар:

«Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг: Ким менга салавот айтса, фаришталар унга ҳам менга айт­ган салавотининг баробарида салавот айтиб турадилар. Банда салавотни хоҳласа, оз айт­син, хоҳласа кўп”, деганларини эшитдим».

Бошқа бир ҳадисда Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким менга бир марта салавот айтса, Аллоҳ унга ўн марта салавот айтади ва ўнта хатосини ўчиради”, дедилар».

Бир дақиқа ичида «Астағфируллоҳ»ни 100 мартадан ортиқ айтса бўлади.
Умримизнинг ҳар бир дақиқаси қадрли. Дақиқаларнигина эмас, сонияларни ҳам ўз фойдамизга ҳал этишнинг жуда осон йўли чин ихлосдадир.  

Даврон НУРМУҲАММАД

тайёрлади

Куни кеча Буюк Британиядаги масжидлар раҳбарлари  XXI аср Британиясида масжидларнинг ўрнига бағишланган йирик анжуманда иштирок этишди. 

“Эмсиби” ахборот порталида тадбирни Буюк Британия мусулмонлар кенгаши мамлакатдаги масжидлар фаолиятини яхшилаш мақсадида уюштиргани хабар қилинган.

Эслатиб ўтамиз: “Туманли альбион” номини олган ушбу юртда уч миллиондан ортиқ  мусулмон аҳолисига бир ярим мингдан зиёд масжид хизмат кўрсатади.

“Бизнинг масжидларимиз – бизнинг келажагимиз” шиори остида ўтказилган анжуманда 450дан ортиқ иштирокчилар замонавий масжидларнинг имкониятлари ва муаммоларини ўрганиб чиқдилар.

Бундан ташқари, “Энг яхши масжидлар, жамоавий тавсиялар” деб номланган дастур татбиқ қилиниб, унда масжидлар қандай қилиб ўз хизматларини кенгайтириши масаласи кўрилди.   

Анжуманда исломофобияни (исломдан асоссиз қўрқиш) бартараф этиш, хайрия ишлари, турли мавзуларда семинарлар ташкил қилиш ва ОАВ билан мунтазам алоқада бўлиш масалалари мухокама қилинди. Британия мусулмонлар кенгаши Бош котиби Хорун қуйидаги фикрни билдирди: “Бугунги кунда Қиролликдаги кўплаб масжидлар жамоатчиликка турли хизматларни таклиф қилмоқда. Биз ана шу тажрибаларни ўртоқлашиб бошқа масжидларнинг ҳам шундай фаолият олиб боришга туртки бўлишимиз керак”.

Алишер Сатторов тайёрлади.

Манбаларда келтирилишича, ХIХ асрнинг иккинчи ярми ва ХХ аср бошларида яшаб ўтган, мустақиллик учун курашган ва шу йўлда ҳалок бўлганлар орасида Жўрабек Қаландарқори ўғли ҳам бўлган. У Бухоро амирлигига қарашли ҳозирги Китоб туманининг ҳокими бўлган. 

Зиёли, кўпни кўрган олим Жўрабек Қаландарқори ўғлининг қўлёзмалари коллекцияси шарқшунослик институтида, сўнгра Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетининг асосий кутубхонасига ўтказилган. Бу қўлёзмалар бу инсоннинг ғоят кенг билимли зукко шахс эканидан далолат беради. 

Ҳозирги Ислом ота масжиди 1906 йилда Жўрабек Қаландарқори ўғли бошчилигида қурилган. Масжид 1941 йилдан бошлаб фаолият кўрсатиб келади. Юртимиз мустақиликка эришгач 1991 йилда масжид биноси кенгайтирилган. 2015 йилда бахтсиз ҳодиса туфайли келиб чиққан ёнғин оқибатида масжиднинг асосий хонақоҳ қисмига жиддий шикаст етганди. Шундан сўнг масжид тўлиқ қайта қурилди. 

Мазкур муборак масканга кенг жамоатчиликнинг таклиф ва истакларини инобатга олиб, халқимиз учун суюкли ва фидоий инсон, мустақиллигимиз, миллий ўзлигимиз тимсоли, таниқли давлат арбоби, Ўзбекистоннинг биринчи Президенти Ислом Каримов хотираларини қадрлаш мақсадида Ислом ота номи берилди. 2016 йил 7 октябр – ҳижрий Зулҳижжа ойида муборак Жума куни Тошкент шаҳар Яшнобод туманида муҳташам Ислом ота жоме масжиди қайта қурилишдан сўнг фаолият бошлади. 

Тошкент шаҳрининг энг эски масжидларидан бири саналмиш ва узоқ йиллик тарихга эга ушбу масжиднинг қайта тикланиши – халқимизнинг диний-маънавий қадриятларини сақлаб қолишга ёрдам берувчи чинакам тарихий ҳодисадир. 

Масжидни тиклаш ишлари қисқа муддатда якунланди. Бугун жомеъ масжидининг умумий майдони қарийб икки баробар ошган бўлиб, 2900 квадрат метрдан 5400 квадрат метргача катталашди. Эндиликда масжидда бир ярим мингдан зиёд киши намоз ўқиши мумкин. 

Масжиднинг асосий биноси баландлиги 22,1 метрни ташкил этувчи гумбаз, 36,65 метрлик катта минора ва ҳар бирининг баландлиги 10,82 метр бўлган тўртта кичик миноралардан иборат. 

Янги қурилган мажмуада бугунги кунда бошқа жоме масжидлардан фарқли ўлароқ кутубхона ташкил этилди. Кутубхонада бугунги кунда уч юз турдаги бир ярим мингга яқин китоблар, қўлёзмалар мавжуд. 

Пойтахтимиз шундай гўзал, салобатли, ўзига хос нақшинли масжидга эга бўлди. Масжидда турли маънавий-маърифий тадбирларни ўтказишга мўлжалланган 80 кишилик мажлислар зали ҳам қурилган. Масжидлар намозгоҳ бўлиши билан бирга маънавият маркази, дину диёнат нурларини таратадиган, эзгуликка, илму маърифатга чорлайдиган таълим-тарбия маскани ҳамдир. 

Имконияти чекланган инсонлар учун зарур ускуналар, ҳавони тозалаб берувчи қурилма ва кондиционерлар тизими мослаб ўрнатилди. Масжид ҳовлисида дам олиш жойлари ҳам яратилди. 

Масжиднинг Фарғона йўли бўйида, халқаро аэропорт яқинида жойлашгани алоҳида эътиборга молик. Пойтахтга келаётган меҳмонлар масжидни зиёрат қилиб, хайрли дуолар билан кириб келади. Зотан, масжид инсонларни маънавий покловчи муқаддас даргоҳдир. Айни вақтгача ушбу масжид бирор кишини бефарқ қолдираётгани йўқ. 

Масжид замонавий қурилиш талабларига тўлиқ жавоб бериш баробарида, қадимий Шарқ меъморчилик мактаби анъаналарини ҳам ўзида акс эттирган. Қурилишда нафақат юртимизда, балки кўплаб иншоотлар қурилишида фаол иштирок этган қўли гул усталар ишлади. Масжид деворларидаги ёзувлар, бетакрор нақшлар юксак дид билан ишланган. 

Масжидга киришда маҳобатли бир мезана қад кўтарган. Чап қўлда очиқ айвон бор бўлиб, иссиқ кунларда намозхонлар учун жуда ҳам қулай. Қибла тарафда жойлашган кутубхонани эса ушбу масжиднинг хусусиятларидан бири дейиш мумкин. Имом ва ноибларга тайёрланаётган замонавий қулайликларга эга катта-кичик хоналар ҳам турли хил нақшларга бой. Масжид саҳнида шаклдор гулзорлар яратилган. Хонақоҳга киришдаги равоқ устига масжидга киришда ўқиладиган дуо битилган. Эшикнинг усти ва икки тарафига намоздан кейин айтиладиган такбир, тасбеҳ ва таҳмид жуда ҳам гўзал шаклда қайд қилинган. Хонақоҳ ўртасидаги тўрт устун ўзига хос салобати билан кўкни тутиб тургандек. Меҳробдаги нақшларнинг ўхшаши йўқ. Меҳроб тепасига Бақара сурасининг 144-ояти ёзилган. Икки тарафида «Аллоҳ» ва «Муҳаммад» калималари араб ҳарфларида битилган. Меҳроб шаклидаги икки томондаги нақшлар устига шаҳодат калимаси ёзилган. Хонақоҳнинг қоқ ўртасидаги гумбазга Фотиҳа сураси битилган. Унинг пастидаги тўртта ярим доира гумбазлар кўзни қамаштирадиган нақшлар билан безанган. 

Гумбазлар ўртасида тўрт рошид халифа - Абу Бакр, Умар, Усмон ва Алий розияллоҳу анҳумнинг исмлари битилган бўлиб, аҳли суннанинг белгиси сифатида масжидга алоҳид маҳобат бахш этган. Хонақоҳ деворининг юқори қисмига - «қалби»га айланасига Қуръоннинг қалби “Ёсин сураси” олтин ҳарфлар билан тўлиқ ёзилган бўлиб, бу самовий «нақш» биздаги бошқа бирор масжидда учрамайди. Тўрт устунни Чорқул ‒ Кофирун, Ихлос, Фалақ ва Ан-Нос суралари безаб туради. Умуман олганда, мажмуадаги нақшларни таърифлашга тил ожиз, жуда ҳам завқбахш, бетакрор. 

Шу ўринда бир нарсани таъкидлаб ўтиш ўринли. Кўпинча нақшларда бошқа дин ва маданиятларнинг махсус белгилари, эътиқод рамзлари ҳам учраб қолади. Бу ҳолат ўта бепарволикдан ёки қадимдан ҳунармандлар ичида бошқа дин вакилларининг ҳам ишлари тарқаб келганидан юзага келган. Бунинг олдини олиш учун, айниқса, масжид қурилишларида аҳли илм, тажрибали кишиларнинг маслаҳатлари билан иш юритиш мақсадга мувофиқдир. 

Бу муборак масканларда қилинадиган ибодату дуолар турли бало-офатлар рад бўлишига ва хайру барака мўл бўлишига сабаб бўлади. Муҳими ‒ масжидлар ёш авлодни маънавиятли, баркамол инсонлар бўлиб тарбия топишларида, уларни турли адашган оқимлар, ёт ғоялар таъсирига тушиб қолишдан асрашда жуда катта ўрин тутади. 

Айтишларича, Буюк ипак йўли бўйлаб Тошкент томон қоронғу тунларда қатновчи карвонлар узоқдан ушбу масжиддан таралиб турган нурни кўриб у томон ҳаракатланишар экан. Бу унинг файзи, таровати, нурли маскан эканидан далолат. 

Янги тикланган бу масжид ҳар тарафлама мукаммал, қулай, кўркам ва ҳузурбахшлиги билан ажралиб туради. 

ЎМИ Матбуот хизмати

Манбаа: ЎзА

“Ақида” сўзи луғатда ақд яъни тугиш, боғлаш, маҳкамлаш маъноларини англатади. Масалан, бай бойлаш, ақди никоҳ килиш, тугун тугиш ва шу каби сўз бирикмаларида ҳам ақд маъноси бор. “Ақида” сўзининг шаръий атамаси эса, бирор нарсага шак-шубҳага ўрин қолмайдиган даражада қатъий ишонишга айтилади. Демак, ақида қалбда содир бўладиган жараён бўлиб, у инсон қалбидан ишонган, ўзи учун эътиқод, дин қилиб олган нарсаларга айтилади. Агар, ўша қатъий ишонган нарсаси тўғри бўлса, у тўғри ақида ҳисобланади, агар ботил бўлса, ботил ақида саналади. Ҳудди аҳли сунна вал жамоа ақидаси тўғри ақида ва адашган фирқалар ақидаси эса ботил ақида деганга ўхшаб.  

Ақида масаласи инсон ҳаётида энг муҳим ўрин тутган масалалардан саналиб, унинг тўғри ёки нотўғри бўлишлиги инсоннинг дунё ва охиратининг обод ёки барбод бўлишига сабаб бўлади. Шунинг учун ҳам ақида масаласи инсонлар ўрганиши лозим бўлган илм даражасига кўтарилган.

Ақида илми энг шарафли илм ҳисобланади. Зеро, ақида илми орқали энг шарофатли маълумотларга эга бўлинади. Демак, маълумотларнинг шарофатлилигига қараб илмнинг шарафли эканлиги маълум бўлади.

Аллоҳ таоло Қуръони каримни арабларга ва араб бўлмаганларга араб тилида ва уларнинг баён қилиш услубида нозил қилди. Шунинг учун ҳам саҳобалар унинг маъноларини англай олдилар, оятлардан мурод нима эканлигини тушундилар. Баъзида тушунмай қолган жойларини эса Расулуллоҳ с.а.в. тафсир қилиб бердилар, шунингдек, Қуръони каримда баён қилинмаган масалалар ва аҳкомларни Расулуллоҳ с.а.в. ҳадислари орқали етказдилар. Шу тариқа саҳобалар Аллоҳнинг динини бевосита Аллоҳнинг элчисидан олдилар. Кейинчалик, Ислом динига тили ва миллати араб бўлмаган кишилар ҳам кириб кела бошлади. Табиийки, улар Қуръони каримнинг баён услуби, жумлаларининг тузилиши, баъзи сўзларнинг маънолари, улардан кўзда тутилган мақсадларни англашдан анча йироқ эдилар. Шу вақтга келиб Аллоҳ таоло Али р.а.га илҳом берди, у киши араб тили эъроби ва қоидаларини тузиб чиқдилар. Натижада, наҳф илми, кейинчалик сарф, балоғат каби илмлар пайдо бўлди. Шу зайлда араб тилининг қонун-қоидалари, асослари, услублари, соҳаларига боғлиқ илмлар тури кўпайди. Буларнинг барчаси, Қуръони каримни тушунишга хизмат қилиш мақсадида пайдо бўлди.

Кейинчалик, араб бўлмаган мусулмонлар ёки араб бўлсада зоҳирида мусулмонликни даъво қилиб, аслида мусулмонлар ўртасида фитна чиқариш ниятида бўлган кимсалар аввалги мусулмонларга нотаниш бўлган диний ақидалар ва тушунчаларни тарқата бошладилар. Натижада, катта тобеинлар ва улардан кейинги уламолар мазкур тушунчаларни тўғри талқин қилишга чақиришлари орқали Ислом қонун-қоидалари, имон арконлари, уларга доир масалалар мисоллари билан келтирилган ҳолда ишлаб чиқилди. Аллоҳ таоло баъзи уламоларни Қуръони карим оятлари, Пайғамбар а.с.нинг суннатлари орқали, ҳатто ақлий ва мантиқий далиллар билан бузуқ эътиқодларни фош этишларига муваффақ қилди. Натижада ақида илми, бошқача айтганда калом илмига асос солинди.

Биринчи бўлиб катта тобеинлардан бўлмиш имом Абу Ҳанифа р.ҳ. ақида масалаларининг асосига бағишланган бор йўғи бир неча саҳифадан иборат бўлмиш “Ал-Фиқҳул Акбар” номли китобларини таълиф қилдилар. Кейинчалик, бошқа уламолар томонидан эҳтиёждан келиб чиққан ҳолда мазкур китобга шарҳлар ёзилди ва керакли ўринларда тавҳид илмига алоқадор бўлган мавзулар унга қўшимча қилинди. Муҳаддис ва фақиҳ имом Убу Жаъфар Ат-Таҳовий р.ҳ. ақидага оид ўн саҳифадан иборат “Баянус суннати вал жамаати” номли китобларини битгандан кейин бир неча аср ўтиб, унга ўнлаб ва юзлаб саҳифалардан иборат шарҳлар битилди. Айниқса, калом илми соҳасига икки буюк имом – Абул Ҳасан Ал-Ашъарий ва Абу Мансур Ал-Мотуридий – бағоят улкан файз бахш этдиларки, уларнинг асарлари кейинги келган уламоларнинг ижодларига асос бўлиб хизмат қилди. Жумладан, Ал-Боқиллоний, Ал-Ғаззолий, Ал-Жувайний ва бошқалар мазкур икки зотнинг чашмаларидан қондилар. 

Аллома Ибн Ҳажар Ал-Ҳайтумий р.ҳ. калом илмини Ал-Ашъарийга нисбат бериб шундай деган: “У аввалгиларнинг ақида борасида тутган йўлини, ҳужжат ва далилларнинг ўрнини баён қилиб берган. Кейингилар эса фақатгина атамаларни ва номларнигина қўшимча қилишган”. Айнан шундай гапни имом Али Ал-Алқорий ўзининг “Ас-Симарул жанийя” асарида имом Ал-Мотуридий ҳақида ҳам айтган эди.

Учинчи асрдан кейин баъзи эътиқод масалаларида ақлий ва фикрий услублар, мантиқий ва фалсафий ёндашувлар зарурати туғилишини вақт тақозо этди. Масалан, холиқнинг борлигининг вожиблиги ва ундан бошқа нарсаларнинг барчаси ҳодис эканлиги ҳақидаги фикрларни илгари суриш билан уламолар Ислом душманларига қарши чиқа олдилар. Ўз навбатида бу услуб муайян вақтда ва муайян уламолар томонидан содир бўлган ижтиҳод эди. Албатта, ижтиҳод аҳли ҳар қандай ҳолатда ҳам савобдан бенасиб бўлмаслиги ҳадислар орқали собит бўлган.

Салаф уламолар Қуръони каримдаги бирорта муташобиҳ оятнинг тафсири ҳақида савол сўраган кишини қаттиқ қоралар эдилар. Чунки, савол берувчининг нияти агар фитна чиқариш, бидъатга йўл очиш бўлса, албатта, у инкор қилинишга ҳатто, таъзир берилишга ҳақлидир. Борди-ю, мақсади ундай бўлмаган тақдирда ҳам гуноҳга сабаб бўлгани учун дакки берилишга мустаҳиқдир. Чунки, бундай масаланинг кўтарилиши мунофиқ ва динсизларга мусулмонлар ўртасида шубҳа уйғотиш ва фитнага йўл очилишига сабаб бўлиб қолар эди. Шундай воқеалардан бирини Сулаймон ибн Ясор ривоят қиладиларки, Субайғ ибн Асал номли киши Мадинаи Мунавварага келиб Қуръони каримдаги муташобиҳ оятлар ва яна бир қанча нарсалар ҳақида саволлар сўраб юра бошлади. Бу воқеа Умар ибн Хаттоб р.а.га етиб борди. Умар у кишини топтириб келдилар ва унга: Сен кимсан, дедилар. У: Мен Аллоҳнинг бандаси Субайғман, деди. Шунда Умар ибн Хаттоб р.а.: Мен Аллоҳнинг бандаси Умарман, деб олдиндан тайёрлаб қўйган хурмо дарахтининг навдасидан ясалган савағич билан бошига савалай кетдилар. Боши ёрилиб, қони юзига оқиб туша бошлаганида Субайғ: Эй, мўминларнинг амири етади, бошимда пайдо бўлган бемани саволлар чиқиб кетди, деб ёлворди.

Яҳё ибн Яъмар р.ҳ. айтадилар: Басрада биринчи бўлиб тақдир ҳақида сўз очган кимса Маъбад Ал-Жуҳаний бўлади. Мен ва Ҳумайд ибн Абдурраҳмон ҳаж сафарига отландик. Сафаримиз давомида Расулуллоҳ с.а.в.нинг саҳобаларидан бирор кишини учратсак албатта, ундан тақдир ҳақида сўраймиз, деб олдимизга мақсад қилиб қўйдик. Иттифоқо, масжидга кираверишда Абдуллоҳ ибн Умарга йўлиқдик. Биримиз ўнг, иккинчимиз чап томонларидан ўртамизга олдик ва мен сўрай бошладим: Эй, Абу Абдурраҳмон! Бизнинг юртимизда шундай одамлар чиқганки, улар Қуръон ўқийдилар, илмни даъво қиладилар. Шу билан бирга улар тақдирни йўқ дейдилар. Яъни, Аллоҳ таоло ҳеч бир нарсанинг тақдирини азалда битмаган, ҳар бир иш ўзича бўлади, деб айтадилар. Шунда Ибн Умар: Уларни кўрганингда айтиб қўй, менинг улар билан алоқам йўқ, улар ҳам мендан эмаслар. Аллоҳ номи билан қасам ичиб айтаманки, агар уларнинг бирортасида Уҳуд тоғичалик тиллоси бўлиб, ҳаммасини инфоқ қилиб юборганидаям то тақдирга имон келтирмагунича Аллоҳ унинг эҳсонини қабул қилмайди, дедилар ва Имон, Ислом ва Эҳсон ҳақида келган ҳадисни айтиб бердилар. У ҳадисда тақдирга ишонмоқлик имоннинг шарти эканлиги баён қилинган (Имом Муслим ва Асҳоби сунан ривояти).

Али р.а. даврларида гуноҳ қилган кишини кофирга чиқарадиган Хаворижлар тоифаси пайдо бўлди. Улар, гуноҳи кабира қилиб ўлган киши кофирлар билан бирга дўзахга тушади, дейишар ва гуноҳкор мусулмонларга шафоат қилинишини инкор этишар эди. Язид ибн Суҳайб Ал-Фақир айтадилар: Менга хаворижларнинг баъзи фикрлари ёқиб қолган эди. Мен ёш йигит эдим. Бир неча кишилар билан ҳаж сафарига отландик. Ҳаж қилиб бўлгач одамларга жаворижларнинг фикрларини тарқатамиз, деган мақсадимиз бор эди. Мадинаи Мунавварадан ўтишимизда масжид устунларининг бирига суяниб, жамоатга Расулуллоҳ с.а.в.нинг ҳадисларидан айтиб бераётган Жобир ибн Абдуллоҳни учратиб қолдик. У киши жаҳаннамийлар ҳақида сўзлаётган эканлар. Шунда мен: Эй, Расулуллоҳнинг саҳобийси! Аллоҳ таоло Қуръонда “Эй, Раббимиз! Кимни Сен дўзахга киргизсанг, албатта, уни хор қилган бўласан...” (Оли Имрон, 192) ва “Фосиқ бўлган кимсаларнинг масканлари эса дўзахдир. Ҳар қачон ундан чиқмоқчи бўлсалар, яна унга қайтарилурлар...” (Сажда, 20), деган. Хаворижларнинг бу оятларни ҳужжат қилишига нима дейсиз, дедим. У зот: Эй болам! Сен Қуръон ўқийсанми? – деб сўрадилар. Мен: Ҳа, дедим. Қиёмат кунида Аллоҳ таоло Муҳаммад а.с.га ато этадиган “мақтовли мақом” ҳақида эшитганмисан? – деб сўрадилар. Мен: Ҳа, дедим. Ана ўша мақтовли мақом орқали Аллоҳ таоло дўзахдан чиқадиганларни чиқаради, дедилар сўнгра, сирот кўприги ва ундан одамларнинг ўтишини таърифлаб бердилар. Дўзахдан чиқарилган қавм гўё кунжутнинг поясига ўхшаб кетган бўлиши, сўнгра жаннат анҳорларида ювинишгач ҳудди дафтарнинг оппоқ варақларига ўхшаб қолишигача сўзлаб бердилар. Шундан сўнг биз бир-биримизга қараб, бу шайх Расулуллоҳнинг номидан ёлғон гапиришлари мумкинми, дедик ва ҳаммамиз ўз фикримиздан қайтдик. Бошқа ривоятда, Жобир р.а.: Шафоат ҳақида Аллоҳнинг китобида баён этилган, деб қуйидаги оятни ўқидилар: “(Улар дўзах аҳлига): “Сизларни Сақарга нима киритди?” (деганларида), улар айтурлар: “Бизлар (дунёда яшаганимизда) намозхонлардан эмас эдик, мискинга (бизга берган Аллоҳнинг бойлигидан) таом берувчи ҳам бўлмадик. Бизлар (беҳуда сўзларга) шўнғийдиганлар билан бирга шўнғир эдик. Жазо кунини (қиёматни) ёлғонга чиқарар эдик. То аниқ нарса (ўлим) келгунича”. Энди шафоатчиларнинг шафоати уларга фойда бермас” (Муддассир, 42-48). Демак, шафоатнинг кофирларга фойда бермаслигидан, мўминларга шафоат қилиниши бор эканлиги келиб чиқади.

Кейинчалик мусулмонлар орасида мўминларнинг жаннатда раббиларини кўришларини инкор этувчилар, Аллоҳнинг каломи бўлмиш Қуръонни махлуқ дегувчилар, инсонда хеч қандай ихтиёр ҳам касб ҳам йўқ балки, инсон ҳудди эсаётган шамолда учиб юрган қушнинг патига ўхшайди дегувчилар, шунингдек, Аллоҳ таолони жисмга ўхшатиб сифатлайдиган, Уни нуқсонлардан поклаш даъвоси билан Қуръонда ва Суннатда собит бўлган сифатларини инкор қиладиганлар ва шунга ўхшаш ақидавий масалаларда адашган тоифалар бирин кетин пайдо бўла бошлади. Ҳар гал мусулмонлар ҳаётида юзага келган бундай бидъат ва фитналарга қарши ҳақиқатни исботлаб берадиган, ботил ақидаларга раддия бериб, уни бартараф этишга қурби етадиган уламолар ҳам етишиб чиқдилар. Шу тариқа калом илми такомиллашиб, унга оид масалалар ҳам кўпайиб борди.

Бизнинг давримизга келиб Ислом дини ҳақида билимларини ошириш мақсадида ўқиб-ўрганаётган, хусусан интернет тармоғидан фойдаланаётган юртдошларимиз, айниқса ёшларнинг сони ортиб бораётгани маълум. Аммо, ана шу сайтларнинг барчасида ҳам ақидавий масалаларда бизнинг диёримизда анъана бўлган Мотуридия ақидасига мувофиқ фикрлар берилмайди. Ақида масалаларида етарли билимга эга бўлмаганлар ўзлари билмаган ҳолда Мотуридия ақидасига хилоф бўлган масалаларда билиб билмай сўз айтиб қўйишлари мусулмонлар ўртасида фитна чиқишига сабаб бўлиб қолиши мумкин. Айниқса, ҳозирги вақтда дунё мусулмонларини ташвишга солиб турган Сурия ва Ироқда содир этилаётган қонли воқеаларга сабаб ҳам айнан ақидавий масалаларни тўғри англамасликдандир. Масалан, амални имоннинг шартлари қаторига киритиш билан Ислом шариатида буюрилган амалларни бажармаётган ёки динда қайтарилган ишларни қилаётган кишиларни мўмин эмас, деган айблов билан уларнинг қонини тўкиш ва молларини талон тарож қилиш ҳалол деяётганлари илм аҳлларига маълум.

Хулоса шуки, ақида масаласи мўмин-мусулмонлар ҳаётида жуда муҳим ўрин тутиши билан бирга, ўта нозик ва ҳассос мавзу саналади. Шунинг учун мўмин-мусулмонлар бу соҳада ўзбилармончилик билан фикр юритмасликлари балки, соҳа бўйича етарли илмга эга бўлган мутахассислардан сўрамоқликлари мақсадга мувофиқдир.

Фатво бўлими мудири

Ҳомиджон Ишматбеков.

ЎМИ Матбуот хизмати