Cавол: Аёллар қабристонга борса бўладими?

Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.

Динимизда қабр зиёратига рухсат берилган, балки тарғиб ҳам қилинган. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизларни қабр зиёратидан қайтарган эдим. Энди зиёрат қилаверинглар. Чунки у дунёдан қайтаради ва охиратни эслатади”, деганлар (Ибн Можа ривоят қилган).

Уламолар ушбу ҳадисни қабр зиёратига рухсат бериш учун асос қилиб келтирадилар. Бироқ аёлларнинг ҳис-ҳаяжонлари эркакларникидан фарқ қилади. Шу боис китобларимизда аёлларнинг қабристонга бориши борасида бир неча хил фикрларни учратишимиз мумкин. Ибн Обидийн раҳматуллоҳи алайҳи “Раддул муҳтор” китобларида ушбу масаладаги турли қарашларни келтиргач, уларнинг ортидан Хайруддин Рамлийнинг қуйидаги сўзларини келтиради:

“Агар аёлларнинг қабристонга бориши одатдагидек, йиғлаш, қайғуларни янгилаш ва ўликларни мақтаб жар солиш учун бўлса бу жоиз эмас. “Қабр зиёрат қилувчи аёлларни Аллоҳ лаънатласин”, маъносидаги ҳадис ҳам мана шундай аёлларга қарата айтилган. Агар ёши катта аёллар ибратланиш, йиғи-сиғи қилмай, ўтганларга раҳмат сўраш ва солиҳ инсонларнинг зиёратидан табаррук ҳосил қилиш учун борсалар, бунинг зарари йўқ. Агар ёш аёллар бўлса, уларнинг қабристонга боришлари худди масжидга боришлари каби макруҳдир”.

Аллома Ибн Обидийн ушбу ибораларни келтиргандан сўнг масалага қуйидагича хулоса ясаганлар:

“Хайруддин Рамлийнинг ушбу хулосалари мазкур масаладаги ҳар-хил сўзларни гўзал шаклда мувофиқлаштириш ҳисобланади” (“Раддул муҳтор” китоби).

Демак, уламоларимизнинг юқоридаги сўзларидан ёши катта аёллар эркакларга аралашмаган ҳолатда, сатри авратга риоя қилиб, йиғи-сиғи қилмай, ибратланиш мақсадида қабристонга бориб ўтганларини зиёрат қилиб, уларнинг ҳақларига дуо қилиб келишлари жоиз экани келиб чиқади. Валлоҳу аълам.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази

Муҳаммад ибн Омир ибн Шарафиддин ШИБРАВИЙ

Замон ҳар қандай нарсани ўзгар­тиради

Изоҳ. “Замон”дан мурод – вақт. Ўтаётган сония, дақиқа, соат Аллоҳдан бошқа ҳамма нарсани ўзгартиради. Хоҳ у инсон, хоҳ ҳайвон, хоҳ жонсиз нарсалар бўлсин – барчаси бу дунёда ҳалокат сари юз тутаётган бўлади. Демак, у тўхтовсиз ўзгаришда, наинки, у кечасини бугун, бугунини эртага топа олмайди, балки вақтнинг ҳеч бир бўлагини такрор кўрмайди. 

Аҳмоқни фақат аччиқ гап, жоҳилни эса, фақат ўткир тиғ қайтаради. 

Изоҳ. Улуғлардан нақл қилинишича, аҳмоқлик билан жиннилик ўртасида фарқ бор. Аҳмоқнинг мақсади тўғри бўлса-да, мақсадни амалга ошириш йўли нотўғри бўлади. Жинни эса танлаш лозим бўлмаган нарсани танлайди. Шунинг учун аҳмоққа рўбарў бўлсангиз, унинг гапни чўзишига эрк берманг, сизнинг юмшоқ муомалангизни у “мени маъқуллаяпти” деб қабул қилади. Фақат қаттиқ ва аччиқ сўз уни аҳмоқлигини давом эттиришдан тўсади. Жаҳлнинг давоси эса фақат илм деб аталмиш ўткир тиғдир. 

Иллатли қалб беҳуда ишларга мойил бўлади. 

Изоҳ. Беҳуда ишларга мойил бўлган қалб касалдир. Хасталик бор жойда мезон бузилади, фойда билан зарар, ёмон билан яхшининг ўрни ўзгаради. Натижада бундай қалб эгасининг хулқи хунуклашади, ичи дунё муҳаббатига тўлиб, тўғри йўлдан озади. Аксинча, ичида ҳамиша Аллоҳнинг ёди бўлган кўнгил тўғри йўлдадир. Бун­дай кўнгилга эга банда нимаики ният қил­са, ниятига эришади. Чунки кўнгил – под­шоҳ, инсондаги бошқа барча аъзолар бу подшоҳнинг ҳукми остида, унга қарам. Адо­латли подшоҳнинг эли омон, йўллари тинч бўлади. Агар ёмонлик султоннинг ўзидан чиқса, бундай элда омонлик бўлиши мумкинми?! Пайғамбар алайҳиссалом деди: “Огоҳ бўлинг! Жасадда бир парча эт бор. Агар у соғлом бўлса, жасаднинг ҳаммаси соғломдир. Агар у бузилса, барча жасад бузилади. Огоҳ бўлинг, у қалбдир” (Имом Бухорий ривояти). 

Жасаднинг тириклиги тугаши билан поёнига етадиган дунёдаги барча оғриқлар қалб хасталиги олдида арзимас нарса. Жисмоний дард фоний ҳаёт каби ўткинчи. Лекин ёмон хулқ туфайли қалб хасталанса, абадий ҳаёт бой берилади. «Қалб хасталигининг манбаи шаҳватларга эргашиш ва унинг муолажа йўли шаҳватларни тарк этишдир», – дейди Абу Ҳомид Ғаззолий. 

Ваҳб ибн Вард айтган экан: “Нон бўлату­риб, яна қўшимча егуликларни исташ шаҳ­ватдир. Кимки дунё шаҳватларини севса, хорликка ҳозирлик кўраверсин”... 

Амалларнинг яхшиси – улуғлик бахш этадигани, истакларнинг яхшиси – ол­қиш қозонтирадигани.

Изоҳ. “Тожул арус” изоҳли луғатида “мажд” сўзи – “мурувват, саховат, карам, шараф” маъноларини ўз ичига олиши айтилган. Шунингдек, мажд сифати ота-боболар туфайли юзага чиқиши ҳам таъкидланган. Биз бу маъноларнинг барчасини “улуғлик” деган сўз билан ифодалашга ҳаракат қилдик. Демак, инсонни мард ва сахий қиладиган, ҳурмат ва шарафга лойиқ этадиган ҳар қандай феъл амалларнинг яхшисидир. Улуғлик ота-боболардан ўтиши ҳам ҳақ. Бас, шундай экан, кейинги авлоднинг айнимаслиги бизга, бизнинг наслни пок сақлашимизга боғлиқ.

Истакларимизнинг аксари дунёга боғ­ланган. Шунинг учун уларни яхши истак деёлмаймиз. Аслида истакларнинг яхшиси охиратга боғланганидир. Агар қалбингизни титиб, битта шундай истак тополсангиз, сизга олқишлар бўлсин! 

(Давоми бор.)

Рашид ЗОҲИД таржимаси

“Ҳидоят” журналининг 3-сонидан олинди

Ҳадеб қасам ичаверма, гарчи рост гапираётган бўлсанг ҳам

Аллоҳ сенга фарз қилган мол-мулкнинг закотини хурсанд бўлиб, ичингдан хоҳлаб адо эт. Рўзангни ёлғондан ва ғийбатдан сақла.

Қўшнининг, мискиннинг, қариндошларнинг ҳаққига риоя қил, аҳли-оилангга одоб бер. Қўл остингдагиларга юмшоқ муносабатда бўл. Аллоҳ сенга буюрганидек фаол шахс бўл. Яхшилик қилишга имкониятинг бўлса уни тез қилиб қол, сен учун шубҳали кўринган нарсаларни тарк эт. Мўминларга меҳрибон бўл, қаерда бўлсанг ҳам ҳақ сўзла.

Ҳадеб қасам ичаверма, гарчи рост гапираётган бўлсанг ҳам. Хоҳлаган гапингни гапириб тилингга эрк бераверма, гарчи сўзамол бўлсанг ҳам. Олим бўлсанг ҳам динда такаллуф қилма. Ҳар бир гапингдан олдин илмни муқаддам қўй (доим билиб гапир).

Ибодатда маҳкам бўлсанг ҳам, барибир Аллоҳдан қўрқувда тур (ўзингга жуда ишониб юборма). Дининг саломат бўлиши учун одамлар билан муросаи-мадора қил. Тилёғламаликдан тамоман сақлан.

Одамлар билан чиройли муомала қил. Билмаган нарсангни “Билмадим, валлоҳу аълам” дейишдан уялма.

Гапингни эшитишни хоҳламайдиганлар олдида гапирма, сенга ёмон кўрсатадиганлар олдида динингни сарфлама. Тоқатинг етмайдиган мусибатга парво қилма, кўп сиқилма. Сени хорлайдиганлардан ўзингни баланд тут. Хунук хулқларни ўзингга эп кўрма. Фақат омонатдор одам билангина дўст тутин. Сирларингни ҳаммага ҳам айтаверма. Одамларнинг ҳолига қараб муомала қил, ақли етмайдиган услубда гапирмагин. Чақирилмаганинг ишга кирмагин (чақирилмаган жойга бормагин).

Уламоларнинг, ҳаким зотларнинг қадрини бил. Сенга қилинган яхшиликни мукофотсиз қолдирма, яхшилик билан жавоб қайтар. Жоҳиллардан юз ўгир, аҳмоқларга парво қилма, ишингда Аллоҳдан қўрққанлар билан маслаҳатлаш.

Биродарингга мазлум бўлса ёрдам бер, золим бўлса уни ҳаққа қайтар, унинг олдидаги ўз вазифангни бажар, лекин ундан ҳаққингни талаб қилма. Қарздорга енгиллик қилиб бер, беваларга, етимларга меҳр кўрсат, сабрли камбағалларни икром қил, мусибатга учраган бойларга раҳмдил бўл, ҳеч кимга ҳасад қилма.

Ҳеч кимни ғийбат қилма, охиратда сўроққа тутилишдан қўрққан ҳолда ёмон гумон қилиш эшигини бутунлай ёпиб, яхши гумон эшигини оч. Бошқаларнинг беришидан умидингни узиб, тамагирлик эшигини ёп, қаноат бирла бойлик, беҳожатлик эшигини оч. Аллоҳнинг исмини унга ёмон нарсаларни нисбат беришдан полка.

Вақтингдан унумли фойдалан, тун-у кунинг қандай ўтаётганига қара.

Доимо тавбангни янгилаб тур, вақтингни уч қисмга бўл: илм учун, амал учун, ўз ҳақларинг ва зиммангдаги вазифаларинг учун. Ўтган ҳодисалардан ибрат ол, икки тоифа – яъни, Аллоҳнинг ризоси билан жаннатга борадиган тоифа ва Аллоҳнинг ғазабига дучор бўлиб жаҳаннамга йўл оладиган тоифа – Аллоҳнинг ҳузурида қандай туриши ҳақида тафаккур қил. Аллоҳнинг сенга яқинлигини бил ва ёзиб турувчи фаришталарни икром қил.

Аллоҳнинг неъматларидан фаҳм билан фойдалан ва сано, шукр билан жавоб қайтар.

Нафснинг “Турли мақом-даражаларга эришдинг”, деган ёлғонидан, одамларни менсимай ҳақни кўрмасликка олишдан огоҳ бўл, чунки бу ўлдирадиган ўқдир. Одамлар сени ёмон кўришидан, уларнинг назаридан тушиб қолишдан қўрқма. Ажал яқинлигини эслаб фақирлик қўрқувидан воз кеч. Солиҳ амалларингни имконинг борича яшир.

Сендан маслаҳат сўралса бор имконингни ишлат, Аллоҳ учун яхши кўр ва Аллоҳ учун (ёмон одамлар билан) алоқани қатъий уз. Фақат тақводор олим билангина дўст бўл, қалб кўзи очиқ оқил инсон билангина бирга бўл. Ўзингдан олдинги имомларга эргаш, ўзингдан кейингиларга муаллим бўл. Тақводорларга пешво бўл, ҳидоят изловчиларга паноҳ бўл.

Доктор Ҳассон Шамси Пошонинг “Метин қоялар” китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Неъматуллоҳ Исомов таржимаси.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси жамоаси Диний идоранинг Молиявий назорат ва таҳлил бўлими бош мутахассиси Турғун Худойқуловнинг қайнонаси Ойдин она Абдуваҳобованинг вафоти муносабати билан таъзия билдиради.

Аллоҳ таоло марҳума онахонни раҳматига олсин, маконини жаннат қилсин. Бу дунёда қилган барча хайрли ишларини бошларига соя, охиратларига захира айласин. Ортда қолган барча яқинларига гўзал сабр берсин.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси жамоаси, уламолари, имом-домлалари ва ўқитувчи-мударрислари номидан марҳумнинг яқинларига, хусусан, Турғун Худойқуловга ҳамдардлик билдирамиз.

Иннаа лиллааҳи ва иннаа илайҳи рожиъуун.

«Мусибат етганда «Албатта, биз Аллоҳникимиз ва албатта, биз Унга қайтувчимиз», деган сабрлиларга хушхабар беринг».

Жаноза намози Қашқадарё вилояти, Шаҳрисабз шаҳар, Тепарлик маҳалласи, 95-уйда ўқилади 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Аллоҳ таоло ҳар бир пайғамбарни ўз замонасига энг мос келадиган жиҳат билан юборди.

Жумладан, Мусо алайҳиссалом замонларида афсунгарлик ва сеҳргарлик авж олган бўлиб, одамлар уларни ўзгача эҳтиром қилар эди. Аллоҳ таоло Мусо алайҳиссаломни замонасининг энг машҳур сеҳргарлари ҳайратда ва ожиз қоладиган мўъжизалар билан юборди. Сеҳргарлар Мусо алайҳиссалом кўрсатган мўъжизаларни кўриб, Аллоҳ таоло томонидан юборилган элчи эканига амин бўлгач, Исломни қабул қилдилар ва солиҳ бандаларга айландилар.

Исо алайҳиссалом замонлари тиббиёт ва табиий илмлар ривожланган давр эди. У зот одамлар қила олмайдиган мўъжиза ва аломатлар билан келди. Бу Аллоҳ юборган ваҳий ва Унинг китоби ҳақиқатининг тасдиғи эди. Қанчалик билимдон ва моҳир бўлмасин, ҳар қандай табиб ўлган одамни тирилтиришга ожиз ҳамда кўр ёки моховни даволай олмайди. Исо алайҳиссалом Аллоҳнинг изни билан, қиёматгача қабр макони бўлган ўлик одамни тирилтирди.

Нуҳ алайҳиссалом қирқ ёшида пайғамбар бўлиб, қарийб минг йилга яқин итоатсиз қавмини ҳидоятга даъват қилдилар, лекин жуда кам одам иймонга келди, натижада Аллоҳ уларга сув тўфони юборди. Нуҳ алайҳиссалом эса, саркаш қавмининг истеҳзо ва мазахларига қарамай, улкан кема ясади, шу орқали мўминлар омон қолиб, эргашмаганлар сувга ғарқ бўлди. Ер юзини эгаллайдиган улкан тошқиндан одамларни омон олиб чиқадиган кема ясаш илмига эга пайғамбарни Аллоҳ таоло ўша замонга мос хусусият билан юборди.

“То Бизнинг фармонимиз келиб, ердан фавворалар отилган вақтда, (Нуҳга) дедик: «У кемага ҳар (жонивордан) бир жуфтдан ва аҳли оилангни чиқаргин. Лекин қайси кимсалар хусусида Бизнинг сўзимиз (яъни, ғарқ бўлиш ҳақидаги ҳукмимиз) ўтган бўлса, (уларни терс қилгин. Булар барча кофирлар ва Нуҳ пайғамбарнинг хотини Воила билан ўғли Канъон эди). Яна иймон келтирган кишиларнинг барчасини (кемага чиқаргин)!» Унга иймон келтирган кишилар эса жуда оз эдилар” (Ҳуд, 40).

Аллоҳ таоло Довуд алайҳиссаломга бергани каби ўғли Сулаймон алайҳиссаломни ҳам кўпгина фазллар билан юборди. Аллоҳ таоло Сулаймон алайҳиссаломга жинлардан ҳам, инсонлардан ҳам, қушлардан ҳам лашкар берди.

Шунингдек, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам нотиқлик, воизлик ва шеърият чўққига чиққан даврда юборилган. У зот одамларга Аллоҳнинг китоби билан келди, барча жинлар ва одамлар бирлашиб ҳам, уринсалар-да Қуръоннинг биргина оятига ўхшашини келтира олмадилар. Қуръон фақатгина Аллоҳнинг Каломи бўлиб, фаришта Жаброил ваҳий орқали расулга бирор оят олиб тушсагина, Қуръон бўла олади. Сура ва оятлар ҳеч қачон махлуқотларнинг сўзига, шеърига ўхшамайди, олий ва покизадир.

Набий алайҳиссаломнинг кўплаб хусусиятлари бор бўлса-да, Қуръон ҳамма замон ва маконларга мослиги, қиёматгача келадиган одамларга ҳидоят, нажотлиги ҳамда ўзгармас калом бўлгани жиҳатидан бошқа берилган мўъжизалардан устун ва эътиборлидир.

“Албатта, зикрни Биз нозил қилдик ва, албатта, уни Биз муҳофаза қилурмиз” (Ҳижр, 9).

“Тафсири Ибн Касир” асари асосида
ТИИ Ижтимоий фанлар кафедраси катта ўқитувчиси
Т.Азимов тайёрлади.