ИБРОҲИМ (АЛАЙҲИССАЛОМ) Қуръони карим сураларининг йигирма бештасида олтмиш тўққиз марта Иброҳим (алайҳиссалом) ҳақида зикр қилинган. Тарихий манбаларнинг хабар беришича, Нуҳ (алайҳиссалом) тўфонидан бир минг саксон йил кейин Бобил (ҳозирги Ироқ) мамлакатининг Фаддомором шаҳрида асли касби ҳайкалтарош бўлган Озар хонадонида янги чақалоқ дунёга келади, исмини яхши тилаклар билан Иброҳим деб қўйишади (М.Жодул Мавло. “Қуръони карим қиссалари”. Байрут, Лубнон, 2000 й. 37-б.). Иброҳим (алайҳиссалом) насаблари Нуҳ (алайҳиссалом)га бориб тақалади. Ибн Касир у зотнинг насабларини қуйидагича келтиради: Иброҳим ибн Таруҳ ибн Ноҳур ибн Саруҳ ибн Роъав ибн Шолих ибн Обир ... ибн Сом ибн Нуҳ (алайҳиссалом) (“Ал-бидоя ван ниҳоя”, 1-жилд, 159-бет). Иброҳим (алайҳиссалом) билан Нуҳ (алайҳиссалом) орасида минг йилдан зиёдроқ вақт ўтган. Эътибор бериб қаралса, Аллоҳ таоло пайғамбарлари насл-насаби жиҳатидан покиза ва улуғ зотлар силсиласидан келиб чиқиши аён бўлади. Бу ҳам пайғамбарлар келтирган йўлнинг илоҳий эканига далолатдир. Ибн Касирнинг айтишича, Иброҳим (алайҳиссалом) куняси “Абу зойфан”, яъни “Икки меҳмон отаси” бўлгани ривоят қилинади. Иброҳим (алайҳиссалом) туғилган вақти Намруд ибн Канъон ибн Кўш подшоҳлик даврига тўғри келади. Намруд ўша пайтда бутун ер юзига подшоҳ бўлган эди. Иброҳим (алайҳиссалом) отаси Озарнинг иккинчи исми Таруҳ бўлган. Баъзи тарихчилар унинг лақаби, дейди. Озар Куфанинг Кусо деган қишлоғидан бўлиб, буттарошлик билан шуғулланган. Халилуллоҳ ўз отасини бутпарастликдан қайтаришга кўп ҳаракат қилган, лекин у қайтмаган. Алусий (раҳматуллоҳи алайҳ) айтади: “Иброҳимнинг отаси Озар Куфа атрофидаги қишлоқларнинг бирида туғилган. Айтишларича, Озар Иброҳим (алайҳиссалом) отасининг лақаби бўлиб, ҳақиқий исми Таруҳ бўлган” (“Алусий тафсири”, 7-жилд. 149-бет). Ибн Аббос (розияллоҳу анҳу), Ибн Масъуд (розияллоҳу анҳу) ва бошқа саҳобалардан ривоят қилинишича, ер юзида биринчи бўлиб бутун инсониятга подшоҳ бўлган шахс Намруд ибн Канъон ибн Кўш ибн Сом ибн Нуҳдир. Уларнинг айтишларича, дунёда бутун оламга подшоҳлик қилган кишилар тўртта бўлган: Улар Намруд ибн Канъон, Сулаймон ибн Довуд, Зулқарнайн ва Бухтуннасрдир (“Тарихи Табарий”, 1-ж, 163-б.). Ибн Аббос (розияллоҳу анҳу) ва Ибн Масъуд (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Нуҳ (алайҳиссалом) пайғамбар билан Иброҳим (алайҳиссалом) ораларидаги муддатда Ҳуд ва Солиҳ (алайҳимассалом)дан бошқа пайғамбар юборилмаган эди. Иброҳим (алайҳиссалом) замонлари яқинлашганида Намруд ҳузурига мунажжимлар келиб: “Сизни хабардор қилиб қўйишни бурчимиз, деб биламиз. Бизга маълум бўлишича, фалон муддатда қишлоғингизда Иброҳим исмли бир бола туғилади. У динингизни йўқ қилади, бутларингизни синдиради”, деб хабар беришди. Мунажжимлар огоҳ қилган йил келганида, Намруд қишлоқма-қишлоқ юриб, ҳар бир ҳомиладор аёлни қишлоғида қўриқлаш, агар қиз туғса, озод қилиш, ўғил туғса, чақалоқни дарҳол ўлдиришга фармон беради. Бир куни подшоҳнинг шаҳарда зарур иши чиқиб қолади. Аммо қаттиқ бандлигидан, ўз ўрнига маслаҳатчиси Озарни юборади ва унга хотини билан учрашмай, қайтиб келишни буюради. Озар шаҳарга бориб подшоҳ буюрган ишни бажаради, уйига кириб, ўзини тутолмай хотинига яқинлик қилади. Озарнинг уйи Ор шаҳрида эди, вақти-соати келиб, Иброҳим туғилади. Озар уни бир гўшага яширади. Иброҳим бу гўшада Аллоҳнинг инояти билан бир кунда бир ҳафталик, бир ҳафтада бир ойлик, бир ойда бир йиллик чақалоқдек улғаяди. Озар бир куни яқинларига: “Менинг бир ўғлим бор, уни подшоҳ ҳузурига олиб келсам, подшоҳ ғазабланмасмикин?” деди. Яқинлари унга: “Подшоҳ сенга ишонади, олиб келавер!” дейди. Озар Иброҳимни етаклаб олиб кетаётганида, йўлда боланинг кўзи турли ҳайвонларга тушади, ҳар бирини кўрганида қизиқиш билан: “Бу нима?” деб сўрайверади. Озар Иброҳимга барча махлуқотлар номини айтиб бера бошлади. Иброҳим отасига: “Бу махлуқларнинг албатта Рабби бўлиши керак”, дейди. Кечки пайт Иброҳим бошини кўтариб, осмонга қараган эди, кўзига Муштарий юлдузи жуда чиройли кўринди. Ҳаяжон билан: “Мана шу бўлса керак!” деди. Аммо озгина фурсатдан кейин юлдуз ғойиб бўлди. Буни кўрган Иброҳим: “Мен ғойиб бўлувчиларни яхши кўрмайман”, деди ва ундан юз ўгирди. Кечанинг охирида кўзи ойга тушди ва: “Мана шу Раббим бўлса керак!” деб унга тикилди. Ой ҳам кўздан ғойиб бўлиб, кўринмай қолгач: “Агар Раббимнинг Ўзи ҳидоят килиб, Ўзини танитмаса, мен адашувчилардан бўлиб қоламан”, деди. Тонг отганда, ҳамма ёқни мунаввар қилиб, Қуёш чиқди. Иброҳим уни кўриб: “Ҳаммасидан энг каттаси ва нури ўткири экан, шу менинг Раббим бўлса керак”, деди. Аммо Қуёшнинг хам ботганини кўриб, ҳафсаласи пир бўлди ва: “Мен оламлар Парвардигорига итоат этаман”, деди (“Тарихи Табарий”, 1-ж. 166-б.). Бу қисса Қуръони каримда чиройли баён этилган: «Иброҳим отаси Озарга: “Санамларни илоҳ қилиб оласизми? Мен Сизни ва қавмингизни залолатда кўряпман”, деганини эсланг! Шу тарзда Иброҳимга осмонлар ва Ернинг мулкини (ажойиботларини) кўрсатурмиз. Чинакам ишонувчилардан бўлиши учун (шундай қилдик). Тун зулмати уни қоплаганда юлдузни кўриб: “Мана шу – Раббим”, деди. (У) ботиб кетганда эса: “Ботиб кетувчиларни ёқтирмайман”, деди. Чиқаётган Ойни кўриб: “Мана шу – Раббим”, деди. Ботиб кетганда эса: “Агарда Раббим мени ҳидоятга солмаса, албатта, адашганлар қавмидан бўлиб қолурман”, деди. Чиқаётган Қуёшни кўриб: “Мана шу – Раббим. Шу каттароқ-ку!” деди. Ботиб кетганда эса: “Эй қавмим, албатта, мен сизлар келтираётган ширкдан безорман. Мен тўғри йўлни танлаган ҳолимда юзимни осмонлар ва Ерни яратган Зотга қаратдим. Мен мушриклардан эмасман”, деди. Қавми у билан баҳслашди. (Шунда) у деди: “Мен билан Аллоҳ ҳақида баҳслашасизми? Ахир, (У) мени ҳидоятга йўллаган бўлса?! Мен сизлар келтирган ширкдан қўрқмайман. Илло, Раббим бирор нарсани хоҳласа (ўша бўлур). Раббим илм жиҳатидан ҳар нарсани қамраб олган. (Буни) эслаб кўрмайсизларми? Сизлар келтирган ширкдан қандай ҳам қўрқайин, сизларга бирор ҳужжат қилиб туширмаган нарсани Аллоҳга шерик қилишдан қўрқмаётган бўлсангиз?!” (Бу) икки гуруҳнинг қайсиниси (қўрқмай) хотиржам бўлишга ҳақлироқдир? Биладиган бўлсангиз (айтинг!) Имон келтирган ва имонларига зулм (ширк)ни аралаштирмаганлар – айнан ўшаларга хавфсизлик (бордир) ва улар ҳидоят (тўғри йўл) топган зотлардир. Иброҳимга қавми устидан берган ҳужжатимиз ана шудир. Хоҳлаган кишимизни даражаларга кўтарурмиз. Албатта, Раббингиз ҳикмат ва илм соҳибидир. Унга (Иброҳимга) Исҳоқ ва Яъқубни ато этдик. Ҳаммасини ҳидоятга йўлладик. Олдин Нуҳни ҳам ҳидоятга йўллаган эдик. Унинг зурриётидан Довуд, Сулаймон, Айюб, Юсуф, Мусо ва Ҳорунни (ҳам йўлладик). Чиройли иш қилувчиларни мана шундай тақдирлаймиз. Закариё, Яҳё, Исо ва Илёсни (ҳам ҳидоятга йўлладик). Ҳаммаси солиҳлардандир. Исмоил, ал-Ясаъ, Юнус ва Лутни ҳам (ҳидоятга йўлладик). Ҳаммаларини оламлар узра афзал қилдик. Шунингдек, уларнинг ота-боболаридан, зурриётларидан ва ака-укаларидан (баъзиларини ҳам афзал қилдик). Уларни танлаб олиб, тўғри йўлга (ҳақ динга) бошладик» (Анъом, 74–87). Ояти каримада баён этилгани каби Иброҳим (алайҳиссалом) улуғ пайғамбарлардан бўла туриб нечун Қуёш, Ой, юлдузларни Раббим деди, деган савол туғилиши табиий. Бунга муфассирлар бундай жавоб беради: «Халилуллоҳ бу сўзларни чин дили билан эътиқоддан айтгани йўқ, балки уларга сиғинадиган мушрикларни масхара қилиб: “Шу ҳам илоҳ бўлдими, ботиб кетишини қаранг”, демоқчи бўлганлар». Юқорида ўн саккиз нафар пайғамбарнинг исмлари келтирилди. Лекин яшаган даврларига хос тартиб билан эмас, балки уларга ато этилган фазилат ва неъматларга қараб зикр этилди. Масалан, Нуҳ, Иброҳим, Исҳоқ ва Яъқуб (алайҳимуссалом) қолган пайғамбарларнинг бобокалонлари ҳисобланади. Сўнгра подшоҳлик, қудрат ва салтанат эътибори билан Довуд ва Сулаймон (алайҳимассалом) зикр этилди. Сабр-бардош бўйича Айюб ва Юсуф (алайҳимассалом), сўнгра кўп мўъжиза соҳиблари Мусо ва Ҳорун (алайҳимассалом), сўнгра зоҳидлик эътибори билан Закариё, Яҳё, Исо, Илёс (алайҳимуссалом), улардан сўнг издош ва тобелари ҳам, алоҳида шариатлари ҳам бўлмаган Исмоил, ал-Ясаъ, Юнус, Лут (алайҳимуссалом) зикр этилди. Иброҳим (алайҳиссалом) Еру осмонлардаги ажойиботлар кўрсатилган пайтда ер юзида бир кишини фаҳш устида кўриб, уни дуойибад қилганларида у ўлиб қолади. Яна икки киши ҳам худди шундай дуойибадлари билан ҳалок бўлади. Шунда Аллоҳ: “Эй Иброҳим, сенинг дуойинг мустажоб. Бандаларимни дуойибад қилма! Улар уч хил: бири тавба қилади, қабул қиламан. Бошқасидан менга ибодат қилувчи насл чиқараман. Учинчисини охиратда хоҳласам, кечираман, хоҳласам, азоблайман”, деган. Иброҳим (алайҳиссалом) ТАВҲИДга, яъни якка Худога сиғинишга даъват этган улуғ пайғамбардир. У киши отасини ҳидоятга чақира олмаганидан кейин қавмларини очиқ даъват қилишга ўтди. Ҳар бир гуруҳ ўз бутларини мақтар экан, Иброҳим (алайҳиссалом) уларга: “Бу бутлар инсоннинг бирор оғирини енгил қила олмайди, мусибатини даф қила ол­майди, ҳатто “ҳа” ёки “йўқ” деб жавоб беришга қодир эмас-у, нечун унга сиғинасизлар” деса, улар: “Оталаримизни шу бутга сиғинишганини кўрганмиз, шунинг учун уларга тақлид қиламиз”, деб жавоб берарди. Қуръони каримда бундай дейилади: «Ўшанда (Иброҳим) отаси ва қавмига: “Сизлар доимо сиғинадиган бу ҳайкаллар нима?!” деди. (Улар) айтдилар: “Биз­лар ота-боболаримизни уларга сиғинган ҳолда топганмиз”. (У) деди: “Дарҳақиқат, сизлар ҳам, ота-боболарингиз ҳам очиқ залолатда экансиз”. (Улар) айтдилар: “Бизга ҳақ нарсани келтирдингми ёки сен ўйин қилувчиларданмисан?” (У) деди: “Йўқ! Сизларнинг Раббингиз (бутлар эмас, балки) осмонлар ва Ернинг Парвардигори, уларни Ўзи яратгандир. Мен бунга гувоҳлик берувчилардандирман. Аллоҳ номига қасам, сизлар ўгирилиб (байрамга) кетганларингиздан кейин бутларингизга макр (ҳужум) қилурман”. Бас, у (бутларни) парчалаб ташлади. Фақат, “(мушриклар бутларнинг) каттасига мурожаат қилсинлар” (деб) ўшанигина (қолдирди). Улар (қайтиб келиб): “Бизнинг илоҳларимизни ким бундай қилди? (Ким бўлса ҳам) у золимлардан экан”, деди. Улар (айримлари) айтди: “Уларни гапириб (айблаб) юрадиган Иброҳим деган бир йигитни эшитгандик”. (Шунда уларнинг катталари): “Уни одамлар олдига келтирингиз, шояд, улар гувоҳ бўлишса”, дейишди. (Уни келтиришгач): “Илоҳларимизни сен шундай қилдингми, эй Иброҳим?” дейишди. (Иброҳим) айтди: “Йўқ, бу ишни уларнинг каттаси – мана бу (ҳайкал) қилди. Бас, улардан сўрангиз, башарти гапира олсалар”» (Анбиё, 52–63). Ниҳоят, Иброҳим (алайҳиссалом) бошқача йўл тутмоқчи бўлди. Бобилликлар одатига кўра, ҳар йили катта зиёфатлар уюштирилар ва бу иш бутхоналарда нишонланар эди. Бобил шаҳрининг ҳар бир қишлоғида биттадан бут бўлиб, инсонлар уларга ибодат қилишар эди. Уларнинг энг каттаси “Мардак” эди, байрам кунлари бутпараст қавм унинг олдига ҳам дастурхон безашар ва шаҳар ташқарисига чиқиб, ўйин-кулги қилиб қайтганидан кейин бут олдида зиёфат тановул қилишарди. Иброҳим (алайҳиссалом)нинг отаси Озар ўғли билан ўзи орасидаги совуқчиликка барҳам бериш мақсадида: “Эй Иброҳим! Бугун байрамимиз, биз билан борсанг, байрамда иштирок этсанг, хурсанд бўласан ва ҳар хил хаёлларни унутасан”, деди. Иброҳим (алайҳиссалом) ташқарига чиқиб, чароғон осмонга қаради ва хаёлига бир фикр келди ва уни амалга ошириш учун қулай фурсат келганини англаб етди ва отасига: “Мен беморман, байрамга боролмайман”, деди. Қавм шоду хуррамлик билан байрамга кетгач, Иброҳим (алайҳиссалом) бутларни кўздан кечириб, уларга нафрат ва ғазаби қўзиди. Қўлга болта олиб барча бутни синдириб ташлади ва болтани энг катта бут “Мардак”нинг бўйнига осиб қўйди. Қавм байрамдан қайтиб келиб, бутхонага кирди. У ерда ҳамма бутларнинг пачоқланиб ётганини кўриб, ҳушлари бошидан учди. Бир-бирларидан гумонсираб, буни ким қилди, деб сўрай бошлашди. Баъзилари: “Иброҳим деган йигит бизни айблаб, бутларимизни ҳақоратлаб юрар эди, байрамга ҳам чиқмаган эди”, деди. Ҳамма Иброҳимни қидиришга тушди, қавми ундан қасос олишга шошилди. Иброҳим (алайҳиссалом) эса кўпдан бери қавм бир жойга тўпланишини, уларга эътиқодларининг ботил эканини айтиб, ҳидоятга чақиришни орзу қилиб юрар эди. Ҳамма жам бўлган жойга Иброҳим (алайҳиссалом)ни келтиришди ва бу ишни ким қилганини сўрашди: “Илоҳларимизни сен шундай қилдингми, эй Иброҳим!” Иброҳим (алайҳиссалом): “Балки бу ишни қилган энг каттасидир, агар у гапира олса, ўзидан сўраб кўринглар”, деб жавоб берди. Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Иброҳим (алайҳиссалом) ҳеч қачон бўлмаган нарсани бўлган, демаган эди, фақат уч бор шундай дейишга мажбур бўлган: ўзи касал бўлмаса-да, “мен беморман”, деган; бутларни ўзи синдирган бўлса-да, “балки бу ишни қилган энг каттасидир, агар у гапира олса, ўзидан сўраб кўринглар!” деган; Фиръавн Соранинг кимлигини сўраганида, хотини бўлса-да, уни “синглим”, деб айтган”, дедилар» (Имом Бу­хорий ва Имом Муслим). Қавмнинг баъзилари бир-бирини айблаб, нега олиҳаларни қаровсиз қолдирдингиз, деса, баъзилар ҳақиқатни тушуниб ботил йўлда юрганларини эътироф қилди. Кўпчиликка ғулғула тушганини кўрган қабила катталари Иброҳим (алайҳиссалом)ни ўтда куйдириб, йўқ қилишга буюрди. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: ﴿قَالُواْ حَرِّقُوهُ وَٱنصُرُوٓاْ ءَالِهَتَكُمۡ إِن كُنتُمۡ فَٰعِلِينَ٦٨﴾ «(Намруд бошчилигидаги мушриклар) дедилар: “Уни ёқиб юборинглар! Агар (бирор нарса) қилувчи бўлсангиз (шу иш билан) илоҳларингизга ёрдам қилинглар!» (Анбиё, 68) Иброҳим (алайҳиссалом) “Аллоҳ ягона” дегани учун уни ўтда куйдирмоқчи бўлдилар. Катта миқдорда ўтин тўплатиб, ёқиб қиздирилгандан кейин Иброҳимни палахмон (манжаниқ)га солиб оловга отишди. Шуъайб ибн Жуббоийнинг ривоят қилишича, Иброҳим (алайҳиссалом) оловга отилганида ўн олти ёшда бўлган. Иброҳим (алайҳиссалом) оловга отилган лаҳзада Жаброил (алайҳиссалом) келиб: “Мендан бирор тилагинг борми?” деб сўради. Иброҳим: “Менинг Аллоҳдан ўзга бирор кимсага эҳтиёжим йўқ. У менинг ҳолимни билувчи, кўрувчидир”, деб жавоб берди. Шунда Аллоҳ таоло оловга буюрди: ﴿قُلۡنَا يَٰنَارُ كُونِي بَرۡدٗا وَسَلَٰمًا عَلَىٰٓ إِبۡرَٰهِيمَ٦٩﴾ «Биз айтдик: “Эй олов! Иброҳимга салқин ва омонлик бўл!”» (Анбиё, 69) Аллоҳнинг марҳамати билан улкан оловга тушган Иброҳим (алайҳиссалом) ҳеч қандай зарар кўрмасдан, ўт ўчгандан кейин қайтиб чиқди. Баъзи тарихчиларнинг айтишича, Иброҳим (алайҳиссалом) оловга отилган жой ҳозирги Туркия давлатининг Урфа шаҳрида бўлган. У жой ҳозир ҳам машҳур. Иброҳим (алайҳиссалом)дан бизга хатна қилиш, соқол ва мўйлабни қисқартиб юриш, қурбонлик қилиш каби кўплаб суннат ва вожиб амаллар етиб келган. Иброҳим – Халилуллоҳ Муоз ибн Анас оталаридан ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай дедилар: “Мен сизларга Аллоҳ таоло Иброҳим (алайҳиссалом)ни нима учун “халил” (“дўст”) дегани сабабини айтиб берайми? Чунки Иброҳим (алайҳиссалом) ҳар тонг отганда ва ҳар кун ботганда: «Бас, тунга кириш пайтингизда ҳам, тонгга кириш пайтингизда ҳам Аллоҳга тасбеҳ айтингиз! Осмонлар ва Ердаги (айтилаётган барча) ҳамд Унга хосдир. Кечки пайтда ҳам, Қуёш заволи пайтига киришингизда ҳам (Унга тасбеҳ айтингиз)! (Аллоҳ) ўликдан тирикни чиқарур, тирикдан ўликни чиқарур ва ерни “ўлганидан” кейин (баҳорда қайта) “тирилтирур”. Сизлар ҳам (қиёмат кунида қабрларингиздан) шу тарзда (худди гиёҳлар унганидек) чиқарилурсиз» (Рум, 17–19) мазмунидаги дуони ўқир эди. Иброҳим (алайҳиссалом) барча буйруқларни сўзсиз бажариб, уларга итоат этгани, ибодатларда сабр қилганини кўриб, Аллоҳ таоло уни “халил” деди ва Иброҳим (алайҳиссалом) зурриётларидан пайғамбарлар чиқарди. Ривоят қилинишича, Аллоҳ таоло Иброҳим (алайҳиссалом)ни ўзига халил-дўст қилиб олганида фаришталар: “Эй Парвардигор! Иброҳимнинг моли, хотини, фарзанди бўлса, бу машғул қиладиган нарсалар билан қандай қилиб Сенга дўст бўла олади”, деди. Шунда Аллоҳ: “Бандамнинг суратига, молига қараманглар, балки қалбига, амалига қаранглар. Халилимнинг қалбида Мендан ўзганинг муҳаббати йўқ. Хоҳласангиз, текшириб кўринглар”, деди. Жаброил (алайҳиссалом) инсон суратида келди. Ўша пайтда Иброҳим (алайҳиссалом)нинг қўйларини боқадиган ўн икки мингта ити бўлиб, ҳар бир ит бўйнида тилла занжир бор эди. Яъни, дунё арзимасдир, арзимас нарса фақат ҳақир нарсага яроқлидир, деб шунақа қилган эди. Иброҳим (алайҳиссалом) баланд тепаликда қўйларга қараб турган эди. Жаброил (алайҳиссалом) унга салом берди ва: “Бу кимники?” деди. Иброҳим (алайҳиссалом): “Аллоҳники, лекин ҳозир менинг қўлимда”, деди. Жаброил (алайҳиссалом): “Менга биттасини ҳадя қил”, деди. Иброҳим (алайҳиссалом): “Аллоҳни зикр эт ва учдан бирини ол”, деди. Жаброил (алайҳиссалом): “Суббуҳун қуддусур роббуна ва роббул малаикати вар Руҳ”, деди. Иброҳим (алайҳиссалом): “Иккинчи бор зикр қил ва ярмини ол”, деди. Жаброил (алайҳиссалом): “Суббуҳун қуддусур роббуна ва роббул малаикати вар Руҳ”, деди. Иброҳим (алайҳиссалом): “Учинчи бор зикр қил ва ҳаммасини ол”, деди. Жаброил (алайҳиссалом) яна бир марта айтди. Шунда Аллоҳ: “Эй Жаброил, дўстимни қандай баҳолайсан?” деди. Жаброил (алайҳиссалом): “Нақадар яхши дўст”, деди. Иброҳим (алайҳиссалом) туриб: “Эй чўпонлар, қўйларни эгаси қаерга хоҳласа, ўша ерга ҳайданглар, сизлар ҳам уники бўлдингиз”, деди. Шунда Жаброил (алайҳиссалом) ўзини танитиб: “Менинг буларга эҳтиёжим йўқ. Фақат сени синаш учун келдим”, деди. Ибро­ҳим (алайҳиссалом): “Мен Аллоҳнинг халилиман. Сенга ҳадямни қайтариб олмайман”, деди. Шунда Аллоҳ таоло Иброҳим (алайҳиссалом)га уларни сотиб, пулига ерлар олиш ва қиёматгача ундан бою камбағаллар фойдаланадиган яйлов-ўтлоқлар таш­кил қилишни ваҳий этди. Иброҳим (алайҳиссалом)нинг дини Қуръонда Иброҳим дини ҳақида сўз юритилади, Иброҳимнинг яҳудий ёки насроний бўлмагани таъкидланади: «Иброҳим яҳудий ҳам, насроний ҳам бўлмаган, балки тўғри йўлдан тоймаган (ҳаниф) мусулмон бўлган ва мушриклардан бўлмаган. Одамлар ичида Иброҳимга дўстроғи – унга эргашганлар, ушбу пайғамбар (Муҳаммад) ва имон келтирганлардир. Аллоҳ (эса) мўминларнинг дўстидир» (Оли Имрон, 67–68). Иброҳим (алайҳиссалом) ўзидан кейинги барча пайғамбарлар отаси ҳисобланади. Уни барча самовий динлар вакиллари ҳурмат билан тилга олади ва унинг меросхўри эканларини эътироф этади. Аввалги муқаддас китобларда Иброҳим (алайҳиссалом)га қарата: “...Сени табаррук қилиб номингни улуғлайман. Сен баракали бўлгайсан. Сени дуо қилганларни Мен дуо қиламан, сени лаънатлаганларни Мен лаънатлайман. Ер юзидаги барча қабилалар сендан барака топади”, дейилган. Балки бу мусулмонлар ҳақидаги башоратдир, чунки мусулмонлар намозларида бир кун­нинг ўзида ўнлаб марта Иброҳим (алайҳиссалом)ни ёд этиб Аллоҳга дуо қилади: “اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ و عَلَى َآلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ” “Ё Аллоҳ! Иброҳимга ва Иброҳим оиласига салавот йўллаганинг каби Муҳаммадга ва Муҳаммад оиласига ҳам салавот йўллагин. Албатта, Сен Ҳамид ва Мажидсан”. Яҳудийлар ва насронийлар: “Бизлар Иброҳим (алайҳиссалом) зурриётларимиз ва Аллоҳ таоло биз билан аҳдлашган, бизлар жаннат эгаларимиз ва фақат бизлар ҳақ йўлдамиз”, деб даъво қилади. Ҳозирга келиб, насронийлар Парвардигор билан аҳдномаларини унутиб, пайғамбар Исо (алайҳиссалом)ни ўзларига худо қилиб олди. Насронийларнинг айрим раҳнамолари Иброҳим (алайҳиссалом)га ваъда қилинган меросдан баҳраманд бўламиз, деб ўйлаб юрди. Аммо Қуръони карим Иброҳим (алайҳиссалом) зурриёти ҳақида хабар бериб, бу масалага нуқта қўйган: «Эсланг, Иброҳимни бир неча сўзлар билан Рабби имтиҳон қилганида, уларни мукаммал адо этди. Шунда (Аллоҳ): “Албатта, Мен сени одамларга имом (пешво) қиламан”, деди. (Иброҳим) “Зурриётимдан ҳамми?” деб сўради. (Аллоҳ) айтди: “Менинг аҳдим золимларга тегишли эмас”» (Бақара, 124). Иброҳим (алайҳиссалом)нинг ўғли Исмоил (алайҳиссалом)ни қурбонлик қилишга буюрилгани Аллоҳ таоло марҳамат қилади: «(У олов ичидан саломат чиқди) ва деди: “Албатта, мен Раббим (буюрган тараф)га кетувчиман. Унинг ўзи мени (тўғри йўлга) ҳидоят қилур. Эй Раббим! Ўзинг менга солиҳ (фарзанд)лардан ато этгин!” Бас, Биз унга бир ҳалим ўғил (туғилиши тўғрисидаги) хушхабарни бердик. Бас, қачон, у (отаси) билан бирга юрадиган бўлгач, (Иброҳим): “Эй ўғилчам! Мен тушимда сени (қурбонлик учун) сўяётганимни кўрмоқдаман. Энди сен ўзинг нима раъй (фикр) қилишингни бир (ўйлаб) кўргин!” деган эди, у айтди: “Эй отажон! Сизга (тушингизда Аллоҳ томонидан) буюрилган ишни қилинг! Иншааллоҳ, мени сабр қилувчилардан топурсиз”. Бас, қачон, иккиси ҳам (Аллоҳнинг амрига) бўйсуниб, (Исмоилни қурбонликка) пешонаси билан (ерга) ётқизган эди, унга Биз нидо қилдик: “Эй Иброҳим! Дарҳақиқат, сен тушни тасдиқ этдинг. Албатта, Биз эзгу иш қилувчиларни мана шундай мукофотлаймиз”. Албатта, бу (қурбонликка буюришим) айни синовдир. Биз (Исмоилнинг) ўрнига катта бир (қўчқор) сўйишни бадал қилиб бердик. Кейинги (авлод)лар орасида у (Иброҳим) ҳақида яхши гапларни қолдирдик. Иброҳимга салом! Биз эзгу иш қилувчиларни мана шундай мукофотлаймиз"» (Соффот, 99–110). Ҳикоя қилинишича, Иброҳим (алайҳиссалом) бир куни Аллоҳ розилиги учун мингта қўй, уч юзта мол ва юзта туяни курбон қилди. Одамлар ва фаришталар бунга ажабланди. Шунда Иброҳим (алайҳиссалом): “Аллоҳга қурбат ҳосил қиладиган ҳар қандай нарсани Аллоҳ йўлига харжлайман. Агар ўғлим бўлганида, уни ҳам Аллоҳ йўлига қурбон қилардим ва бу амал билан Аллоҳга қурбат ҳосил қилардим”, деди. Орадан бир қанча муддат ўтиб, Иброҳим (алайҳиссалом) бу сўзларни унутди. Қуддус шаҳрига келганида, Аллоҳдан фарзанд сўради. Аллоҳ унинг дуосини ижобат қилиб, фарзанд башоратини берди. Исмоил (алайҳиссалом) туғилиб, Иброҳим (алайҳиссалом) билан бирга юрадиган бўлгач (ривоятларга кўра ўн уч ёшга етганида), Иброҳим (алайҳиссалом)га тушида: “Назрингга вафо қил”, дейилди. Ибн Аббос (розияллоҳу анҳу) ривоят қилишича, Иброҳим (алайҳиссалом) тарвия кечаси тушида бир кимсанинг: “Эй Иброҳим, назрингга вафо қил”, деганини эшитди. Тонг оттирганида: “Бу туш Аллоҳ тарафиданми ёки шайтон тарафиданми”, деган шубҳа билан бажаришга иккиланди. Шунинг учун ҳам тарвия куни “шубҳа – иккиланиш куни” деб номланди. Кеч киргач, ухлаганида иккинчи бор туш кўрди ва уйғонгач, бу туш Аллоҳ тарафидан эканини билди. Шунинг учун ҳам бу кун “Арафа куни”, (арафа – билди, деганидир) деб номланди. Бу маконнинг номи Арафот, деб номланди. Учинчи кеча ҳам ушбу тушни кўрди-да, Исмоил (алайҳиссалом)ни қурбон қилишга чоғланди. Шунинг учун ҳам “қурбонлик” куни деб номланди. Иброҳим (алайҳиссалом) Исмоил (алайҳиссалом)ни қурбон қилишни хоҳлаганидан кейин, унинг онаси Ҳожарга: “Исмоилга чиройли либосларни кийдир, мен уни меҳмонга олиб бораман”, деди. Ҳожар Исмоил (алайҳиссалом)ни кийинтириб, хушбўйлар суртиб, сочларини тараб қўйди. Иброҳим (алайҳиссалом) арқон билан пичоқни олиб, Мино тарафга кетди. Аллоҳ уни яратган кундан бери Иблис бугунгидек типирчилаб, тараддудланмаган эди. Иброҳим (алайҳиссалом) олдига югуриб келди ва: “Ўғлингнинг қомати мўътадиллигига, ҳуснининг гўзаллиги ва латофатига қарамайсанми?” деди. Иброҳим (алайҳиссалом): “Тўғри, лекин мен шунга буюрилганман”, деди. Иблис Иброҳим (алайҳиссалом)дан умидини узгач, Ҳожарнинг олдига келди ва: “Иброҳим (алайҳиссалом) ўғлингни сўйишга олиб кетди. Сен қандай хотиржам ўтирибсан”, деди. Ҳожар: “Ёлғон гапирма, бирор марта ота ўзининг ўғлини сўйганини эшитганмисан?” деди. “Мана шунинг учун ҳам пичоқ билан арқон олиб кетди-да”, деганида, “Нима учун сўймоқчи?” деб сўради. Шайтон: “Аллоҳ унга бу­юрганини даъво қиляпти”, деди. Шунда Ҳожар: “Пайғамбар ботил нарсага буюрилмайди. Мен Аллоҳнинг амрига жонимни ҳам фидо қиламан, нега боламизни фидо қилмайлик”, деди. Шунда шайтон Ҳожардан ҳам умидини узиб, Исмоил (алайҳиссалом) олдига келди ва унга: “Сен хурсанд бўлиб ўйнаяпсан-у, отангнинг қўлида пичоқ билан арқон турибди. Отанг сени сўймоқчи”, деди. Исмоил: “Менга ёлғон гапирма, отам нима учун мени сўяркан?” деди. Шайтон: “Отангнинг даъвоси бўйича, Аллоҳ унга шуни буюрган эмиш”, деди. Шунда Исмоил (алайҳиссалом): “Аллоҳнинг амрига бўйсунаман”, деди. Шайтон бошқа гапларни гапирмоқчи бўлганида, Исмоил (алайҳиссалом) ердан тош олиб, унга отди ва чап кўзини кўр қилди, сўнг у умидсизланиб, қайтиб кетди. Аллоҳ бу ўринда тош отишни Исмоил (алайҳиссалом)дан бизларга вожиб қилди. Иброҳим (алайҳиссалом) Минога келганида Исмоилга: “Эй ўғилчам, мен (ҳадеб) тушимда сени (қурбонлик учун) сўяётганимни кўрмоқдаман. Энди сен нима қилишингни бир ўйлаб кўр (яъни айтчи, сен Аллоҳнинг амрига сабр қила оласанми)”, деди. Бу билан Иброҳим (алайҳиссалом) фарзандини имтиҳон қилди. Яъни, Аллоҳнинг амрига бўйсунадими-йўқми? Исмоил (алайҳиссалом): “Эй отажон, (тушингизда Парвардигор томонидан) буюрилган ишни қилинг. Иншааллоҳ, мени сабр қилгувчилардан топурсиз”, деди. Иброҳим (алайҳиссалом) ўғлидан бу сўзни эшитиб билди, “Пар­вардигорим, Ўзинг менга солиҳ (фарзанд)лардан ҳадя эт”, деб Аллоҳга қилган дуолари ижобат бўлибди. Аллоҳга кўп ҳамд айтди. Сўнгра Исмоил (алайҳиссалом): “Эй отажон! Сизга бир неча васиятлар қиламан. Қўлларимни боғланг, изтиробланиб, сизга азият бериб қўймай. Юзимни ерга қаратинг, унга қараб раҳмингиз келиб қолмасин. Кийимингизни йиғиштириб олинг, қоним сачраб, ажрим камаймасин ва онам у қонни кўриб ғамгин бўлмасин. Пичоғингизни ўткир қилинг ва пичоқни бўғзимга тезроқ тортинг, жоним енгилроқ чиқсин, зеро, ўлим қаттиқдир. Кўйлагимни онамга элтиб беринг, мени эслаб юрсин ва унга: “Аллоҳнинг амрига сабр қил” денг. Онамга, мени қандай сўйганингизни, қўлларимни қандай боғлаганингизни айтманг. Унинг олдига болаларни киритманг, ғами янгиланмасин. Агар менга ўхшаш болани кўрсангиз, унга қараманг, ғамгин бўлиб қоласиз”, деди. Шунда Иброҳим (алайҳиссалом): “Эй болам! Сен Аллоҳнинг амрини бажаришга қандай ҳам яхши ёрдамчи бўлдинг”, деди ва иккиси ҳам (ваҳийга) бўйсуниб, (Иброҳим ўғли Исмоилни қурбон қилиш учун) пешонаси билан ерга ётқизди, сўнг Иброҳим (алайҳиссалом) пичоқни Исмоилнинг бўғзига қўйиб куч ва шиддат билан тортди, аммо пичоқ кесмади, Аллоҳ еру осмонлардаги фаришталар кўзи олдидан пардани олди. Улар Иброҳим (алайҳиссалом)ўз фарзандини сўяётганини кўрибоқ, Аллоҳга сажда қилишди. Аллоҳ уларга: «Қаранглар, бандам менинг розилигим учун фарзанди бўғзига пичоқ тортяпти, сизларга: “Мен ерда (Одамни) халифа қилмоқчиман”, деганимда: “У ерда бузғунчилик қиладиган, қонлар тўкадиган кимсани (халифа) қилмоқчимисан? Ҳолбуки, биз ҳамду сано айтиш билан Сени улуғлаймиз ва Сенинг номингни мудом пок тутамиз”, деган эдинглар», деди. Сўнгра Исмоил (алайҳиссалом): “Эй отажон, қўл-оёқларимни ечинг, Аллоҳ мени ўз амрига итоатда мажбурланган ҳолда кўрмасин, балки Иброҳим (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ўғли Аллоҳга ва амрига ўз ихтиёри билан итоат қилувчи эканини фаришталар ҳам билсин”, деди. Иброҳим (алайҳиссалом) унинг қўл-оёқларини ечди ва юзини ерга қаратиб, бор кучи билан пичоқни тортди, аммо Аллоҳнинг изни билан пичоқ кесмади. Шунда Ис­моил (алайҳиссалом): “Эй отажон, менга муҳаббатингиз сабабли заифлашдингизми, мени сўйишга қодир бўлмаяпсиз”, деди. Иброҳим (алайҳиссалом) пичоқ билан тошни урганида, тош иккига бўлиниб кетди. Иброҳим: “Тошни кесяпти-ю, гўштни кесмаяпти”, деди. Шунда пичоқ Аллоҳнинг қудрати билан тилга кирди: “Эй Иброҳим, сен кес, десанг, Аллоҳ кесма, деяпти, қандай қилиб Аллоҳга осий бўлиб, сенга бўйсунаман”, деди. Сўнгра Аллоҳдан: “Эй Иброҳим, дарҳақиқат, кўрган тушингни бажо қилдинг”, деб нидо келди. Жаброил (алайҳиссалом) Иброҳим (алайҳиссалом) ишларидан ажабланиб: “Аллоҳу акбар! Аллоҳу акбар!” деди. Иброҳим (алайҳиссалом): “Ла илаҳа иллаллоҳу валлоҳу акбар”, деди. Исмоил (алайҳиссалом) эса: “Аллоҳу акбар ва лиллаҳил ҳамд”, деди. Шу боис бу калималарни қурбонлик кунларида айтиш бизларга вожиб қилинди. Иброҳим (алайҳиссалом)га фарзанди эвазига қурбонликка қўчқор туширилди. Иброҳим (алайҳиссалом) Аллоҳ буюрган ҳар бир амални ўз вақтида адо этган ва уни қавмига ҳам етказишни шарафли мақсад қилиб олган. Қавмини Аллоҳга даъват этишда кўплаб қийинчилик ва машаққатларга сабр қилган. Саъдийнинг ривоят қилишича, йиллар ўтиб, Иброҳим (алайҳиссалом) ҳам маълум ёшга етганидан кейин Аллоҳдан сўрамагунича Азроил (алайҳиссалом)ни юбормасликни тилаб дуо қилган эди. Ўзи жуда саховатли киши эди. Бир куни одамларни меҳмон қилиб турганида, узоқдан бир кекса кишининг иссиқда қийналиб келаётганини кўрди. Олдига дарҳол улов жўнатиб, олиб келтирди. Кекса йўловчи етиб келганидан кейин унинг олдига ҳам таом қўйди. Меҳмон жуда кексалигидан қўлини оғзига эмас, балки кўзига, қулоғига олиб бориб, кейин оғзини зўрға топди ва унга луқмани ташлади. Овқат ошқозонига тушиши билан тўхтамасдан орқасидан чиқиб кетди. Уни кўрган Иброҳим (алайҳиссалом) бу нима қилиқ, деб сўради. Меҳмон: “Узр, қариликда”, деди. Ёшини сўраган эди, Иброҳим (алайҳиссалом)дан икки ёш катталигини айтди. “Мендан бор-йўғи икки ёш катта экансиз, мен ҳам сизнинг ёшингизга етганимда шундай аҳволга тушаманми?” деди ва Аллоҳга илтижо қилиб: “Ё Аллоҳ! Шу одамнинг ҳоли бошимга тушмасдан туриб жонимни ол”, деди. Келган кекса меҳмон ўлим фариштаси эди, шу ондаёқ ўрнидан туриб, Иброҳим (алайҳиссалом)нинг жонини олди. Иброҳим (алайҳиссалом) вафот этганида икки юз ёшларда эди. Баъзи ривоятларда 175 ёшда эди, дейилади. Иброҳим (алайҳиссалом) хотини Сора дафн этилган Фаластиндаги Мадинатул Халил (Ҳибрун) шаҳрига дафн этилган (“Тарихи Табарий”, 1-жилд, 219-бет). КЕЙИНГИ МАВЗУ: МУСО (алайҳиссалом)

Мамлакатимиз олий таълим муассасаларига ўқишга кириш учун ҳужжатларни қабул қилиш Давлат тест маркази сайти ва Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали амалга ошириш режалаштирилмоқда. Бу ҳақдаги Вазирлар Маҳкамаси қарори Адлия вазирлиги томонидан тайёрланиб, жамоатчилик муҳокамаси учун regulation.gov.uzда эълон қилинди.

Вазирлар Маҳкамасининг “Олий таълим муассасаларига ўқишга кириш учун ҳужжатларни қабул қилиш бўйича давлат хизматларини кўрсатишнинг маъмурий регламентини тасдиқлаш тўғрисида” 2019 йил 7 июндаги 468-сон қарорига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақидаги лойиҳага кўра, абитуриентлар ҳужжатларини Давлат хизматлари марказларида қабул қилиш тартиби бекор қилинади ва бу жараённи Давлат тест маркази сайти орқали амалга ошириш белгиланади.

Лойиҳага биноан, Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигига ўн кун муддатда олий таълим муассасаларига ўқишга кириш учун ҳужжатларни қабул қилиш бўйича давлат хизматини Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали жорий этилишини таъминлаш вазифаси юклатилган.

Шунингдек, Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Давлат тест маркази ўн кун муддатда ўзининг расмий веб-сайтида абитуриентлардан ҳужжатларни қабул қилиш имкониятини яратиши белгилаб қўйилган.
Қарор лойиҳаси бўйича олий таълим муассасаларига ўқишга кириш учун ҳужжатларни қабул қилиш бўйича давлат хизматларини кўрсатиш схемаси қуйидаги тартибда ишлайди:

Биринчи босқич. Абитуриент ўз хоҳишига кўра олий таълим муассасаларига ўқишга кириш учун Ягона интерактив давлат хизматлари портали ёки Давлат тест марказининг расмий веб-сайтида рўйхатдан ўтади. Шундан сўнг сўровнома бўйича маълумотларни Давлат тест марказида шакллантириладиган абитуриентлар базасига махсус дастур орқали электрон равишда киритади. Давлат хизматлари кўрсатилгани учун тест синовлари ташкил этилаётган ўқув йилидан аввалги йилларда таълим муассасаларини тугатган абитуриентлар томонидан тўлов тўланади;

Иккинчи босқич. Давлат тест маркази абитуриентлар базасига киритилган маълумотларни автоматик тарзда қабул қилади. Давлат тест маркази абитуриентлардан ҳужжат қабул қилиш муддати тўлиқ тугагандан сўнг тест синови ўтказиладиган кун, вақти ва жойи ҳақидаги маълумотларни расмий сайтига жойлаштиради ҳамда абитуриентлар базасига киритилган маълумотлар асосида тест синови ва танловни ўтказади;

Учинчи босқич. Абитуриент имтиҳон натижаларидан муваффақиятли ўтган тақдирда керакли ҳужжатларнинг асл нусхаларини тегишли олий таълим муассасаларига ўқув йилининг 2 сентябрь кунига қадар тақдим этади.

Адлия вазирлиги томонидан тайёрланган 2 июнда жамоатчилик муҳокамаси учун эълон қилинган қарор лойиҳаси 17 июнгача давом этади. Қуйидаги манзил орқали қарор лойиҳаси билан танишиб, муҳокамаларда қатнашишингиз мумкин:

https://regulation.gov.uz/uz/document/18412

Маълумот учун, коронавирус сабабли Ўзбекистонда 2020 йилда ОТМларга кириш имтиҳонлари фақат 2 та мутахассислик фанидан ўтказилади.

 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Ақлий тарбиядан мақсад бола онгида шариат илмларини ҳам, замонавий илмларни ҳам шакллантиришдир. Шундагина у теран фикрли, ўткир фаҳмли бўлиб етишади. Имон-эътиқод сабоғи бола тарбиясида энг асосий ўринда туради. Имонли бола ҳаёли бўлади, бировга зулм қилмайди. Ҳаромдан, нопок нарсалардан тийилади. Меҳру оқибатли, сабрли бўлади.

Бу борада мураббийлар зиммасида бир қанча масъулиятли ишлар бор. Албатта, болаларимиз бирданига имонли бўлиб қолишмайди. Бунинг учун маълум даражада ақлий ривожланиш жараёнини босиб ўтишлари керак. Бу соҳадаги вазифаларни учта босқичда ўрганамиз:

– Мажбуруй таълим.

– Фикрни ривожлантириш.

– Соғлом ақл.

 

Мажбурий таълим масъулияти

Халқимизда бешикдан қабргача илм изла, деган пурмаъно нақл бор. Имон тарбияси таълим, савод билан ҳам боғлиқ. Маълумки, Расулуллоҳга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) нозил бўлган биринчи оятлар ҳам илм ҳақида эди. Унда шундай келади: «Ўқинг (эй Муҳаммад! Бутун борлиқни) яратган зот бўлмиш Раббингиз исми билан. (У) инсонни лахта қондан яратди. Ўқинг! Раббингиз эса Карамлидир. У инсонга қалам билан (ёзишни ҳам) ўргатди. У инсонга билмаган нарсаларини билдирди» (Алақ, 1–5).

Илмга ундовчи оят-ҳадислар жуда кўпдир. Жумладан:

«Айтинг: Биладиганлар билан билмайдиганлар тенг бўлурми?» (Зумар, 9).

«Айтинг: Эй Раббим! Менга илмни зиёда эт!» (Тоҳо, 114).

«Аллоҳ сизлардан имон келтирган ва илм ато этилган зотларни (баланд) даража (мартаба)ларга кўтарур» (Мужодала, 11).

«Нун, Қалам ва (у билан) ёзадиган нарсалар (битиклар) билан қасам этаман...» (Қалам, 1).

Имом Муслим “Саҳиҳ” китобларида Абу Ҳурайрадан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Илм истаб йўлга чиққан кишига  Аллоҳ жаннат йўлини осон қилиб қўяди”, дедилар.

Имом Термизий Абу Умомадан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Олимнинг обиддан афзаллиги менинг энг оми одамдан афзаллигим кабидир. Аллоҳнинг фаришталари, осмонлару ер аҳли, ҳатто инидаги чумоли ҳам инсонларга яхшиликни таълим берувчи кишига салавот (яхши дуо ва истиғфор) айтиб туради”, дедилар.

Имом Муслим Абу Ҳурайрадан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай дедилар: “Агар одам боласи вафот этадиган бўлса, унинг уч тур амалидан бошқа барча амаллари тўхтайди. Улар садақаи жория, фойдали илм ва унинг ҳақига дуо қилиб турадиган фарзанддир”.

Мусулмонлар Қуръони карим оятларига ва Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) кўрсатмаларига амал қилиб, рисолат асрида ва ундан кейин ҳам барча илмларни эгаллашга киришдилар. Барча фойдали илмларни эгаллашни фарз ва вожиб деб билдилар. Натижада, бутун олам улуғ олимлар қолдирган меросдан баҳраманд бўлиб келмоқда.

Бугунги Ғарб ва Шарқ тамаддуни юксак даражага кўтарилишида Ислом маданияти ва илмининг таъсири каттадир.

Буни ғарблик олимларнинг ўзлари ҳам қайта-қайта таъкидлашади: Шаристий Ислом илм-фани ҳақида бундай дейди: “Оврупа минг йиллардан бери исломий фанларга назар солиб келади. Улар жуда ҳам ажойибдир”. Шарқшунос Дузий дейди: “Оврупада ўқиш-ёзишни руҳонийларнинг юқори табақасигина билар эди. Ислом келгач, Андалуснинг бирор ерида саводсиз киши қолмади”.

Либн Бул ўзининг “Араб ва Испания” китобида Дузийнинг фикрини қўллаб-қувватлаб, бундай ёзади: “Испания (Андалус) илмда, маданиятда ва тараққиётда биринчиликни қўлга киритганида, Оврупа оми ва жаҳолатга тўла эди”. Берфулт ўзининг “Инсониятнинг ўсиши” номли китобида бундай эътироф этади: “Араб маданияти оламга тақдим қилган нарсаларининг энг каттаси – илм бўлди. Оврупанинг ҳар қандай ўсишида исломий маданиятнинг ҳиссаси бор”. Ҳ.Р. Жоб ўзининг “Исломдаги янги йўналишлар” китобида ёзади: “Ўйлайманки, мусулмон олимлари олға сурган нозик, батафсил мулоҳазалар илм-маърифатнинг юксалишига катта ёрдам берди”.

Ушбу иқрорномалардан Ислом дини олиб келган илм ва маърифатни мусулмон бўламаганлар ҳам тан олишгани яққол намоён бўлади.

Бу юксак илм ва маданиятнинг сири – Ислом шариатининг асосларида. Улар қуйидагилардир: Ислом руҳиятга ҳам, моддият ва жамиятга ҳам бирдек таъсир қилади. Ибодатларимизда, динимиз ҳукмларининг барчасида инсониятнинг гуллаб-яшнашига эътибор қаратилгани очиқ ва равшандир. Исломнинг шиори Аллоҳ таолонинг: «Аллоҳ сенга ато этган нарса билан охиратни истагин ва дунёдан бўлган насибангни ҳам унутмагин» (Қасас, 77) ва «Бас, қачонки, намоз (жума намози) адо қилингач, ер юзи бўйлаб, Аллоҳнинг фазли (ризқи)дан истайверингиз» (Жумъа, 10) деган ҳукмларидир.

Ислом дини инсониятнинг ирқи, тили, рангидан қатъи назар, уларни «Албатта, Аллоҳ наздида (энг азизу) мукаррамроғингиз тақводорроғингиздир» (Ҳужурот, 13) деган шиор билан яхшиликка чақиради.

Ислом бағрикенглик, тенглик динидир. Буни биз «Эй инсонлар! Дарҳақиқат, биз сизларни бир эркак (Одам) ва бир аёл (Ҳавво) дан яратдик ҳамда бир-бирларингиз билан танишишингиз учун сизларни (турли-туман) халқлар ва қабила (элат)лар қилиб қўйдик» (Ҳужурот, 13) оятидан ҳам билсак бўлади.

Ислом юксак низом, ўзининг ҳукм ва асослари билан барча замон ва маконга мослаша оладиган, қотиб қолмайдиган, бардавом диндир. Унинг боқийлиги ва шарафи оламлар Рабби нозил қилган дин эканидадир. У охиратгача инсониятга гуллаб-яшнаш ва хатолардан, фожиалардан сақланиш йўлларини тақдим этади. Мўмин киши: «Чиндан ишонувчан кишилар учун Аллоҳдан кўра ким ҳукмда чиройлироқ экан» (Моида, 50) оятига амал қилади.

Исломнинг боқий дин экани ҳақида инглиз файласуфи Бернард Шоу бундай дейди: “Ҳақиқатан, ниҳоятда кенг қамровлилик жиҳатидан Муҳаммад (алайҳиссалом) олиб келган дин буюк диндир. Ҳаётнинг барча босқичларини ўзлаштириш мумкин бўлган ягона диндир. Муҳаммадни (алайҳиссалом) баралла “инсоният халоскори” деса бўлади. Агар унингдек одам ҳозир бўлганида, албатта, барча мушкулотлар ечимига йўл топа олган бўларди”.

Доктор Изгу Инсобато айтади: “Ислом шариати Оврупа қонунчилиги баҳсларида юқори чўққиларга кўтарила олди. Бинобарин, оламга энг мустаҳкам қонунларни тақдим этди”.

Ислом аввалданоқ илмни диний ва дунёвийга ажратмасдан, бепул мажбурий таълим тизимини йўлга қўйди. Исломда таълим олиш мажбурий эканига қуйидаги ҳадиси шарифлар далилдир:

Ибн Можа Анас ибн Моликдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: “Илм талаб қилиш ҳар бир мусулмонга фарздир”. Бу ҳадисдаги “мусулмон” лафзи умумий бўлиб, аёл ҳам, эркак ҳам тушунилади.

Имом Табароний “Кабир” китобида Алқамадан, у отасидан, у эса бобосидан ривоят қилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бир куни хутба қилдилар. Қабилалар аҳлига яхши насиҳатлар билан дедилар: “Қавмларга нима бўлди, қўшниларига ўргатмайдилар, уларга таълим бермайдилар, ваъз қилмайдилар, яхшиликка буюрмайдилар ва ёмонликдан ҳам қайтармайдилар? Яна баъзи қавмларга нима бўлган, қўшниларидан ўрганмайдилар, таълим олмайдилар, ваъзларни қабул қилмайдилар? Аллоҳга қасам, қавмлар қўшниларига таълим берсин, уларга ўргатсин, ваъз қилиб, яхшиликка буюрсин ва ёмонликдан қайтарсин. Қўшни қавм ҳам бошқаларидан таълим олсин, улардан ўргансин, ваъз-насиҳат эшитсин. Йўқса, Аллоҳ тезда бало юборади”.

Ибн Можа Абу Саъид Худрийдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким динда инсонларга манфаати тегадиган илмни яширса, Аллоҳ уни қиёмат куни оловли юган билан юганлайди”, дедилар.

Илм Исломда муслиму муслимага фарз, (имкон бўлатуриб) илм олмаганга, илм ўргатмаганга Яратганнинг азоби тайин. Буларнинг бари Исломда илмга кучли тарғиб борлигидан даракдир. Илм иккига: фарзи айн ва фарзи кифояга бўлинади. Илм мусулмон кишининг руҳий, ақлий, жисмоний ва ахлоқий камол топишига алоқадорлиги учун ҳам фарзи айндир. Бунга эркак ҳам, аёл ҳам, мусулмон умматининг барча аъзоси амал қилиши керак. Қуръон тиловати, ибодат амаллари, ҳалол ва ҳаром масалалари, тақво – буларнинг барчаси фарзи айндир. Зироат, санъат, тижорат, тиббиёт, фалакиёт, ҳандаса, муҳандислик ва бошқа соҳалар илмини билиш фарзи кифоядир. Жамиятда бир киши бир илм ёки касб билан шуғулланса, ўша илм бошқалардан соқит бўлади. Агарда ҳеч ким шуғулланмай қўйса, унда Ислом уммати гуноҳкор бўлиб қолади.

Болаларга эсини таний бошлаганиданоқ уларни ўраб турган атроф-муҳит ҳақида маълумот бериш баробарида Қуръони карим тиловати ва Расулуллоҳ (алайҳиссалом) сийратларини, фарз ва суннатларни ўргатиш билан таълим бериш бошланади. Бу фикримизга Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “Болаларингизга уч хислатни ўргатинглар, Пайғамбарингизни яхши кўришни, унинг аҳли байтини яхши кўришни ва Қуръон тиловатини. Чунки Қуръон ҳофизлари Аллоҳнинг соясидан бошқа соя йўқ бўлган кунда У зотнинг сояси остидадирлар” (Табароний ривояти), деган сўзлари асос бўлади.

Умар ибн Хаттоб (розияллоҳу анҳу) волийларга қуйидагиларни ёзиб жўнатдилар. “Болаларингизга сузишни, чавандозликни ўргатинглар ва уларга мақоллар ва чиройли шеърларни айтиб беринглар!”

Утба ибн Абу Суфён ҳам ўғли Абдусомаднинг устозига: “Боламга Аллоҳнинг Китобидан таълим бер, шеърлардан энг яхшисини, сўзларнинг энг шарафлисини ўргат”, деб буюрди.

Имом Шофиъий айтадилар: “Ким Қуръонни ўрганса, обрўси баланд бўлади. Ким фиқҳга эътибор берса, қадри билинади. Ким ҳадис ёдласа, яъни ўрганса, ҳужжати кучаяди. Ким тил ўрганишга эътибор қаратса, табиати юмшайди. Ким ҳисобни ўрганса, фикри тиниқлашади”.

Ибн Сино “Сиёсат” китобида болалар тарбиясига оид қимматли фикрларни билдирган. Жумладан, бола таълимга ақлан ва жисман тайёр бўлганида таълим беришни Қуръони каримдан бошлашни насиҳат қилган. Бола ўша вақтда алифбони ўқишни, ёзишни ва диннинг асосий қоидаларини ўрганади, сўнгра шеър ёдлайди.

Имом Ғаззолий “Иҳёу улумиддин” китобида қуйидагиларни васият қилади: “(Таълим) Қуръони каримни, ҳадисларни, тақводор кишилар ва уларнинг ҳолатлари ҳақидаги ҳикояларни ўргатишдан бошланади. Кейинроқ баъзи диний ҳукмлар ва ишққа тарғиб қилмайдиган шеърлардан ўргатилади”.

Зеро, Ибн Қутайбанинг “Уюнул ахбор” китобида қуйидагича келади: «Сақиф қабиласидан бўлган бир киши Валид ибн Абдулмалик ҳузурига кирди. Валид ундан сўради: “Қуръон ўқийсанми?” У киши: “Йўқ, эй мўминлар амири! Мени ишлар ва қизларим банд қилган”, деб жавоб берди. Валид: “Фиқҳни биласанми?” деб сўроқ қилди. Аъробий: “Йўқ”, деди. Валид: “Бирор бир шеър ўқиб берасанми?” деб сўради. Аъробий: “Йўқ”, деди. Шунда Валид ундан юз бурди. Шу пайт ўтирганлардан бири (Абдуллоҳ ибн Муовия) “Эй мўминлар амири, ана у-чи”, деб ҳалиги кишига ишора қилди. Валид эса: “Жим! Биз билан бирга ҳеч ким йўқ”, деб айтди».

Ислом белгилаган қоидалардан яна бири – таълимни гўдак эсини таний бошлаганидаёқ бошлашдир. Бу пайтда боланинг зеҳни соф, хотираси кучли, янги маълумотларни ўрганишга қизиқувчан бўлади. Бунга Байҳақий ва Табароний “Авсат” китобида ривоят қилган ҳадис далолат. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)  айтдилар: “Ёшликдаги илм тошдаги нақш кабидир”. Таълим-тарбия борасида шу каби кўплаб ҳадислар собит бўлган.

 

Аёлларнинг илм ўрганишдаги насибаси қандай?

Уламолар ва фақиҳлар фарзи айн илмларда аёллар ҳам эркаклар каби эканига ижмо қилишган. Аллоҳ таоло марҳамат қилади: «Ким у хоҳ эркак бўлсин, хоҳ аёл – мўминлик ҳолида савобли ишлар қилса, айнан улар жаннатга кирурлар ва уларга хурмо данагининг ипича ҳам зулм қилинмагай” (Нисо, 124),

“Албатта, муслим ва муслималар, мўмин ва мўминалар, итоатли эркаклар ва итоатли аёллар, ростгўй эркаклар ва ростгўй аёллар, сабрли эркаклар ва сабрли аёллар, тавозели (камтар) эркаклар ва тавозели аёллар, садақа қилувчи эркаклар ва садақа қилувчи аёллар, рўза тутувчи эркаклар ва рўза тутувчи аёллар, авратларини (ҳаромдан) сақловчи эркаклар ва (авратларини ҳаромдан) сақловчи аёллар, Аллоҳни кўп зикр этувчи эркаклар ва (Аллоҳни кўп) зикр этувчи аёллар – улар учун Аллоҳ мағфират ва улуғ мукофотни (яъни жаннатни) тайёрлаб қўйгандир» (Аҳзоб, 35).

Аёлларнинг ҳам таълим олиши фарзи айнлигига қуйидаги саҳиҳ ҳадислар далил бўлади. Имом Термизий, Абу Довуд (лафзи Абу Довудники) ривоят қиладилар. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: “Кимнинг уч қизи ёки учта, ё олтита, ё иккита опа-синглиси бўлса ва уларга одоб бериб, уларга яхшилик қилса ва уларни турмушга берса, унга жаннат бордир”. Бошқа бир ривоятда: “Қайси эркакнинг чўриси бўлса, у унга таълим бериб, таълимини чиройли қилса ва унга одоб бериб, одобини чиройли қилса, сўнгра уни озод қилиб, ўша аёлга уйланса, у кишига икки ажр бордир”, дейилади.

Бу ҳақда Имом Бухорий ва Имом Муслимнинг саҳиҳ тўпламларида ҳам ҳадислар келган. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Аллоҳ у зотга ўргатган нарсаларни аёлларга ҳам ўргатиш мақсадида алоҳида кунни хослаб қўйганлар. Бир куни бир аёл келиб: “Ё Расулуллоҳ! Эркаклар сизнинг олдингизга келиб, сўзингизни олиб кетадилар. Биз учун ҳам бирор кун белгиланг, биз ҳузурингизга келиб, Аллоҳ сизга ўргатган нарсаларни ўрганамиз”, деди. Шунда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Фалон ва фалон куни жамланинглар”, деб айтдилар. Улар йиғилдилар, Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) келиб, уларга таълим бердилар.

Балозирийнинг “Футуҳул булдон” китобида бундай келади: мўминлар онаси Ҳафса бинти Умар (розияллоҳу анҳо) жоҳилиятда Шифо исмли бир аёлдан ёзишни ўрганган эдилар. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Ҳафса онамизга уйланганларидан кейин Шифони топиб, Ҳафса онамизга қандай ўргатган бўлса, бошқаларга ҳам худди шундай чиройли ёзишни ўргатишини талаб қиладилар.

Юқоридаги ояту ҳадислардан хулоса чиқарсак, Ислом дини аёл кишини илмли, маърифатли бўлишга буюради. Тарихдан маълум, аёллар ҳам Ислом раҳнамолигида илм ва маданиятнинг энг юқори даражасига кўтарилганлар. Аёллардан машҳур табиблар етишиб чиққан. Мисол учун, турли кўз касалликларини аниқлаб, даъвосини топган Зайнаб ва Қози Абу Жаъфар Тоф­жолийнинг қизи Уммул Ҳусно араб дунёсининг машҳур табибларидан ҳисобланган. Яна Карима Утрузия, Саййида Нафийса бинту Муҳаммад каби аёл муҳаддислар ҳам бўлган.

Юқори илмий даражага эришган бу хонимлар қаторида Имом Шофиъий, Имом Бухорий, Ибн Халдун ва Ибн Ҳиббон каби машҳур муҳаддислар, фақиҳлар, уламолар ва адибларнинг муаллималари ҳам бўлишган. Шариат аёл кишининг дини ва дунёсига фойда берадиган таълимни ўрганишга изн берар экан, уларни эркаклардан ажралган ҳолда бошқа-бошқа ўқитишни таъкидлайди.

 

Ақлан соғлом қилиб тарбиялаш масъулияти

Аллоҳ таоло барча ота-оналар ва мураббийлар зиммасига ўзининг улуғ неъмати бўлган фарзандларни ақлан соғлом қилиб тарбиялаш масъулиятини юклаган. Агар улар зиммаларидаги бу масъулиятга бепарволик қилсалар ва фарзандлари тарбиясида хатога йўл қўйсалар, Аллоҳ таоло буюк кун – охират кунида ҳисоб-китоб қилади.

Болаларни бугунги кунда инсониятни хавотирга солаётган террорчилик ҳаракатлари ва дин ниқобидаги турли бузғунчи оқимлар, сионистлар, миссионерлар таъсиридан асраш керак. Бунинг учун ота-оналар, болалар тарбияси билан шуғулланадиган масъул кишилар ўша оқим ва ҳаракатларнинг туб мағиз, мақсад ва моҳиятини билишлари зарур. Бунда уларга газета ва журнал материаллари, телекўрсатувлар, интернет хабарлари ёрдам бериши мумкин. Энг катта дастур Аллоҳнинг каломи Қуръони карим ва Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) суннатларидир. Аллоҳга шукр, юртимиз мустақил бўлгач, Қуръони каримнинг маъно таржималари, тафсирлар, ҳадис китоблари ва уларга шарҳлар босилиб чиқди. Лекин адашиб эгри йўлга кириб қолаётган, бошқа динларга ўтиб кетаётган ёшларимиз йўқ эмас. Бу ҳол бизни жиддий ташвишга солиши ва уни бартараф қилиш йўлларини излашимиз керак.

Аллоҳ таоло: «Парвардигоро, дарҳақиқат, бизлар бошлиқларимизга ва катталаримизга бўйинсундик, бас, улар бизларни (тўғри) йўлдан оздирдилар. Парвардигоро, уларга азобни икки ҳисса қилиб бергин ва уларни катта лаънат билан лаънатлагин!» (Аҳзоб, 67–68) деб марҳамат қилади.

Ибн Ҳиббон ривоят қилган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ таоло барча бошлиқлардан қўл остидагилари ҳақида, уларни ҳифзу ҳимоя қилганми ёки зое қилганми, сўрагувчидир”, дея огоҳлантирадилар.

Буларни ҳис қилар эканмиз, ё Аллоҳ, биз, бандаларингни Ўзингга ва расулингга итоатгўйлардан, ҳисоб-китоб кунида ҳузурингда юзлари ёруғ бўлгувчилардан қилгин, дегимиз келади. Ҳа, азизлар, бола тарбияси ана шундай муҳим ижтимоий, ҳаётий масаладир.

Ота-оналар ва мураббийлар фарзандларимиздаги тортинчоқлик, қўрқоқлик, ўзини сабабсиз айбдор ҳис қилиш, ҳасад, ғазаб каби кўринишларга ҳам эътибор қаратишлари муҳимдир.

Аллоҳ таолонинг тавфиқи билан қуйида ушбу ҳолатларни билганимизча қисқа-қисқа баён қилиб, шариатимизда келган ечимларни ўрганамиз.

 

Тортинчоқлик

Бу ҳолат барча болаларнинг табиатида бор. У бола тўрт ойлигидаёқ сезила бошлайди. Бир ёшга тўлганида аниқ-равшан бўлади: нотаниш одамни кўрса, юзини буради, кўзларини юмиб, қўллари билан яширинишга уринади.

Боланинг тортинчоқ, ўта уятчан бўлишида ирсиятнинг ҳам ўрни бор. Шунингдек, уни ўраб турган муҳитнинг таъсирини ҳам инкор қилиб бўлмайди. Кўпчилик орасида ўсган бола билан якка-ёлғиз ўсган бола ўртасида катта фарқ бўлади. Ёлғиз болалар одамови, тортинчоқ бўлиб қолмасликлари учун кўпчиликка қўшиш керак. Тенгдошлари билан тез-тез ўйнаши ёки болани кўпроқ қариндош-уруғлар зиёратига олиб бориш ҳам яхши натижалар беради.

Бу борада ҳам ибратли ривоятлар кўп. Абдуллоҳ ибн Умардан (розияллоҳу анҳу) Имом Бухорий ва бошқалар ривоят қиладилар: Ибн Умар балоғат ёшига етмаган эди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) атрофидаги саҳобаларга: “Бир дарахт бор, унинг барглари тўкилмайди, у ҳудди мусулмон кишига ўхшайди. Менга айтингларчи, у қайси дарахт?” деб мурожаат қилдилар. Саҳобалар бу чўлларда ўсадиган дарахтлардан бири бўлса керак, деб ўйлашди. Абдуллоҳ айтади, мен эса, бу хурмо дарахти бўлса керак, деб ўйладим, бироқ айтишдан ҳаё қилдим. Сўнг саҳобалар: “Ё Расулуллоҳ, ўзингиз айтиб беринг, у қайси дарахт?” дейишди. У зот: “Бу хурмо дарахти”, дедилар. Бошқа ривоятда эса, Абдуллоҳ ибн Умар (розияллоҳу анҳу) бундай дейди: «Абу Бакр ва Умарнинг гапирмаганларини кўриб, гапиришни ўзимга эп кўрмадим. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ўзлари айтиб бергач, ўйлаган нарсамни отамга айтдим. Отам эса: ўшанда айтишинг мен учун қизил туядан ҳам афзал эди”, деди».

Ибн Аббосдан (розияллоҳу анҳумо) Имом Бухорий ривоят қилади. Ибн Аббос балоғат ёшига етмаган эди. У зот айтади: «Умар (розияллоҳу анҳу) мени ўзлари билан Бадр қатнашчилари олдига олиб кирар эдилар. Уларнинг баъзилари: “Бизнинг ҳам шу тенги болаларимиз бор-ку, нима учун бу болакайни олиб кираркин,” деган маънодаги норозиликлари сезилиб турарди. Шунда Умар: “Бу боланинг кимлигини биласизларми, деди, яъни, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) унинг ҳақига: “Уни динда фақиҳ қилгин ва унга таъвилни ўргатгин”, деб қилган дуоларига ишора этди. Сўнг яна: Аллоҳ таолонинг “Аллоҳнинг нусрати (мадади) ва ғалаба келганида...” сўзлари (Наср, 1) ҳақида нима дейсизлар? деб сўради. Баъзилари: “Аллоҳ таоло бизга нусрат бериб, фатҳни насиб этганида Унга ҳамд айтиш ва Ундан истиғфор сўрашга буюряпти”, дейишди. Бошқа баъзилари эса сукут қилишни афзал кўришди. Умар (розияллоҳу анҳу) менга: “Сен ҳам шундай дейсанми, эй Ибн Аббос”, дедилар. Мен эса: “Йўқ”, дедим. У зот: “Унда нима дейсан?” дедилар. Мен: “Бу Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ажаллари (аломати) бўлиб, Аллоҳ таоло уни у зотга билдирди”, дедим. Шунда Умар (розияллоҳу анҳу): “Иза жааа насруллоҳи вал фатҳ...” – бу Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ажалларининг аломатидир. Бу ҳақда мен ҳам бошқа нарса билмайман”, деди».  

Бир кун мўминлар амири Умар (розияллоҳу анҳу) Мадинаи мунввара кўчаларидан бирида кетаётган эдилар. Ўша кўчада ўйнаётган болалар орасида вояга етмаган Абдуллоҳ ибн Зубайр ҳам бор эди. Болалар Умарнинг (розияллоҳу анҳу) ҳайбатидан қўрқиб, қочиб кетишди. Абдуллоҳ эса жим турди. Умар (розияллоҳу анҳу) унинг олдига келгач: “Нима учун болалар билан қочиб кетмадинг?” дедилар. У ҳозиржавоблик билан: “Жиноят қилибманми, сиздан қочсам. Шунингдек, йўл берай десам, йўл ҳам кенг-ку”, деб жавоб қайтарди.

Умар ибн Абдулазиз (раҳматуллоҳи алайҳ) ҳайит куни ўғлининг устида эски, йиртиқ кийимни кўриб, кўзлари жиққа ёшга тўлди. Ўғли отасининг йиғлаётганини кўриб: “Эй мўминлар амири, сизни нима йиғлатди?” деди. У зот: “Эй болагинам, болалар сени ушбу кийимда кўрганида қалбинг ўксимасмикан, деб қўрқаман”, деди. Ўғил эса: “Эй мўминлар амири, Аллоҳ таоло ҳалок қилган ёки ота-онасига оқ бўлган кимсанинг қалбигина ўксийди, мен эса сизнинг розилигингиз туфайли Аллоҳ таоло рози бўлишидан умидворман”, деди.

Умар ибн Абдулазиз халифа бўлганларидан кейин олдиларига қутлаш учун элчилар кела бошлашди. Ҳижозлик элчилар орасидан ҳали ўн бир ёшга ҳам тўлмаган бир йигитча сўзга чиқди. Умар унга қараб: “Сен ортга қайтгин, сендан кўра каттароғи чиқсин”, деди. Йигит эса: “Аллоҳ таоло амирул мўмининни қўлласин, инсон икки кичик нарсаси – қалби ва тили билан инсондир. Агар Аллоҳ таоло бир инсонга сўзлагувчи тил, ёдлагувчи қалб бериб қўйган бўлса, гапиришга ҳақли бўлади. Эй амирул мўминин, агар иш ёшда бўлганида, уммат ичида ўтирган жойингизга сиздан кўра ҳақлироқ бошқа одам топилган бўлар эди”, деб жавоб берди. Умар унинг гапидан ҳайратланиб, қуйидаги мисраларни айтди:

Билгин, инсон олим бўлиб туғилмас,

Илмли эса жоҳил каби бўлмас.

Қавмнинг илмсиз кексаси ёшдир,

Гарчи ҳамма атрофида жам бўлса ҳам.

Китобларда нақл қилинишича, халифа Маъмуннинг олдида бир ёш бола чиройли гапириб, саволларига гўзал жавоб берди. Шунда Маъмун унга: “Сен кимнинг боласисан?” деди. Бола: “Одобнинг боласиман, эй мўминлар амири”, деди. Маъмун унга қараб: “Қандай ҳам гўзал насаб”, деб қуйидаги мисраларни ўқиди:

Кимнинг боласи бўлсанг ҳам ўргангин одобни,

Одобнинг мақтови насабдан беҳожат қилади сени.

Мана шу менман, деган йигит ҳақиқий йигитдир,

Отам фалончи бўлган, деган йигит йигит эмасдир.

Бир куни Маъмун девонхонага кириб, қулоғига қалам қистириб олган ёш болакайни кўрди ва ундан “Сен кимсан?” деб сўради. У “Мен сизнинг давлатингизда ўсган боламан, қилган меҳрибонликларингиздан фойдаланганман, сизга хизмат қилишдан умидворман, Ҳасан ибн Ражоман”, деди. Бундай гўзал жавобдан ҳайратланган Маъмун “Ақллар оддий нарсаларга синчковлиги билан бир-биридан фарқланади, оддийгина сўз бу болани мартабаларга кўтарибди”, деган маънодаги мисрани ўқийди.

Ҳишом ибн Абдулмалик даврларида саҳроларга қаҳатчилик етди. Барча араблар унинг олдига йиғилиб келишди. Бироқ ҳеч ким у билан гаплашишга журъат қилолмас эди. Уларнинг орасида ўн олти ёшли Дарвос ибн Ҳубайб исмли ёш йигит бор эди. Ҳишомнинг кўзи унга тушиб қолди. Шунинг учун дарвозабонига: “Менинг олдимга ким киришни истаса, кирсин, ҳатто ёш болалар ҳам кираверсин”, деди.  Бола унинг олдига кириб: “Эй мўминлар амири, бизнинг бошимизга уч йил мусибат келди. Биринчи йил ёғларни эритди, иккинчи йил гўштларни еди, учинчи йил иликларни қуритди. Сизларнинг қўлингизда ортиқча моллар бор. Агар у моллар Аллоҳ таолоники бўлса, бандаларига тарқатиб беринг, агар моллар бандаларники бўлса, йигитча ҳам бандаларнинг бири. Агар моллар сизларники бўлса, Аллоҳ таолонинг бандаларига садақа қилиб юборинг. Чунки Аллоҳ таоло садақа қилувчиларни мукофотлайди ва эҳсонли кимсаларнинг ажрларини зое қилмайди”, деди.  

Шунда Ҳишом: “Бу бола учта ҳақ борасида бизга бирор нарса қолдирмади”, деди ва саҳройиларга юз минг дирҳам тарқатишни буюрди. Унинг бор-йўқ мол-давлати ҳам мана шу эди. Бола: “Буни арабларнинг улушига қараб тарқатинг, уларнинг эҳтиёжларини қондиролмай қоласизми деб қўрқаман”, деди. Ҳишом эса: “Эй болакай, сенинг ҳам ҳожатинг борми?” деб сўради. Йигит: “Мусулмонлар оммасидан ортиқча ҳожатим йўқ”, деди ва қавмнинг мўътабари, ҳурматлиси бўлиб чиқиб кетди. 

Юқоридагилардан кўринади – солиҳ салафларнинг фарзандлари ноўрин уялиш, тортиниш ва хижолатпазлик иллатидан ҳоли тарбия топишган. Бунинг сабаби салафларнинг журъатли бўлганлари, болалари ҳам оталари билан умумий мажлисларга, дўсту биродарларининг, улуғларнинг зиёратларига борганларидадир.

Бу каби ишлар фарзандларда журъат ва фасоҳатни уйғотади, онг ва тафаккурни ўстиради, камолот даражаларига кўтаради, фикрий етукликка эриштиради. Демак, ҳозир мураббийлар, айниқса, ота-оналар тарбиянинг ушбу мезонларини ҳам қатъий, мустаҳкам тутишлари, унга доимо амал қилишлари, фарзандларини ҳеч қачон эътиборсиз қолдирмасликлари лозим. Шундагина ёшлар руҳида эркинлик, журъат, қатъият ва адолатпарварлик туйғулари улғаяди. Акс ҳолда, боланинг журъатсизлиги одобсизликка, тортинчоқлиги эса  азиятга айланиб кетиши мумкин.  

Бунинг учун, аввало, ҳаё билан ҳижолатчиликни бир-биридан аниқ ажратиб олишимиз керак. Чунки булар бир-биридан айри тушунчалардир.

Ҳижолат бўлиш, юқорида айтилганидек, боланинг тортинчоқлиги, ўз фикрлари билан ўралашиб, уни бировларга айтишга журъатсизлиги, ўзига ишончсизлигидир. Бу сифат одатда болани ҳақ гапни ўрнида айтишдан тўсади.

Ҳаё эса исломий фазилат ва одоблардан бўлиб, ҳаёли бола доим ўз ўрнини билади, катталарни ҳурмат қилади.

 

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Қўрқув;

Расулуллоҳнинг (алайҳиссалом) меҳрибонлик ва мулойимлик борасидаги васиятларидан;

Камбағаллик.

Бутун дунёга коронавирус пандемияси тарқалиб, инсонлар ҳаётига катта хавф туғдирди. Юртимизда ўз вақтида кўрилган чора-тадбирлар, халқимизнинг чуқур тушуниши ва ўзига хос сабр-тоқати билан бу офат жиловланиб, оммавий ёйилиб кетишининг олди олиняпти. Муҳтарам Президентимиз томонларидан кўрилган тезкор чора-тадбирлар натижасида қисқа фурсатларда даволаш муассасалари қурилиб, карантин зоналари ташкил этилгани бунда муҳим омил бўлди.

Жаҳон миқёсида кенг тарқалиб, глобал муаммога айланган коронавирус пандемияси даврида, шунингдек, турли табиий офатлар, фавқулодда ҳолатлар туфайли эл-юртимиз бошига тушган синовли кунларда мавжуд хавф-хатарларга қарши курашда, уларнинг оқибатларини бартараф этишда олижаноблик намунасини кўрсатган, меҳр-оқибат, саховат ва олиҳимматлик фазилатларини улуғлаб келаётган, аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламларини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш ҳамда уларга беминнат кўмак бериш борасидаги ишларга катта ҳисса қўшган, ҳамжиҳатлик муҳитини мустаҳкамлашда фаол иштирок этиб, эзгу ишлари билан кўпчиликка ўрнак бўлаётган қадрли ва табаррук уламоларимиз, муҳтарам ва ҳурматли имом-домлаларимиз, азиз ва қимматли мударрисларимиз, муштипар ва мунис отинойиларимиз, масжид-мадрасаларимиз бебаҳо ва меҳнаткаш ходимлари ҳамда севимли ва суюкли талабаларимизнинг хизматларини АЛОҲИДА ЭЪТИРОФ этиш керак.

Бундай инсонларимиз пандемия даврида ва турли табиий офатлар туфайли элу юртимиз бошига тушган синовларнинг оқибатларини бартараф этишда ҳақиқий жонбозлик кўрсатганлари улкан таҳсинларга ва беқиёс ташаккурларга лойиқдир!

Натижада, матонатли халқимиз коронавирус пандемияси, бошимизга тушган турли синовлар ва табиий офатлар шароитида “Аллоҳ сабр қилувчилар билан биргадир”, деган ояти каримага амал қилиб, тушкунликка берилмасдан, янада аҳил ва бирдам бўлиб, инсонпарварлик ва меҳр-оқибатлиликнинг юксак намунасини бутун дунёга кўрсатдилар.

Диний соҳада меҳнат қилаётган фазилатли инсонларнинг ижтимоий ҳимояга муҳтож кишиларни қўллаб-қувватлаш, хайрия маблағларини тўғри йўналтириш, қийин аҳволга тушган аҳолига кўмак бериш, оғир шароитдаги одамларни сабр-тоқатга чақириш, уларнинг кўнглини кўтаришдаги фидойиликлари ҳар қандай мақтовга лойиқдир! Зеро, Аллоҳ таоло Қуръони каримда: “Яхшиликнинг мукофоти – фақат яхшиликдир”,  – деб хушхабар берган.

 Ушбу касаллик ва табиий офат оқибатларини бартараф этиш йўлида диний соҳа ходимлари иштирокида жонлиқлар сўйилиб, нажот сўраш намозлари адо этилгани, хатми Қуръонлар, дуою тазаррулар, истиғфорлару салавоти шарифлар айтилгани энг улуғвор ишлардан бўлганини алоҳида эътироф этишимиз – ҳам қарзимиз, ҳам фарзимиздир!

Аллоҳ таборака ва таоло Қуръони каримда инсонларни синовли кунларда сабр ва қаноатли бўлишга даъват этиб, “Албатта, қийинчилик билан бирга енгиллик ҳам бордир”, – деб марҳамат қилади. Чиндан ҳам, ҳар қандай ташвиш ортида енгиллик борлигини коронавирус касаллигидан соғайиб чиқаётган, табиий офатлар туфайли уй-жойидан айрилган, лекин давлатимиз ва эл-юртимизнинг ёрдами ила ўз ҳаётини янгитдан йўлга қўйиб олаётган минглаб ватандошларимиз қалбдан ҳис этмоқдалар.

Шубҳасиз, ҳар қандай машаққатни меҳнат ва матонат, сабру чидам билан мардона енгиб ўтишда диний соҳа ходимларининг панду насиҳатлари, ибратли ўгитлари ва эзгу ташаббуслари жуда ҳам катта таъсир кўрсатди.

Муҳтарам Юртбошимиз пандемияга қарши курашда фаоллик  кўрсатганларга ташаккур билдириб, кенг жамоатчилик вакиллари қаторида қадри баланд имом-хатибларни ҳам алоҳида (!) эсга олганлари диний соҳа ходимлари меҳнатларига берилган юқори баҳодир.

Халқимиз томонидан мана шундай улуғвор ишлар учун жуда кўп миннатдорликлар келиб тушмоқда. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг виртуал қабулхонаси орқали ҳам мамлакатимиз фуқаролари томонларидан АЛОҲИДА РАҲМАТНОМАЛАР ҳанузгача изҳор қилинмоқда. Айниқса, мана шундай самимий мактубларда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раҳбарияти, хусусан муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари ва у кишининг биринчи ўринбосарлари Ҳомиджон қори Ишматбековга алоҳида дил сўзлари битилган.

Ўз навбатида биз ҳам мана шундай улуғвор ишларда бошчилик қилган – Қорақалпоғистон мусулмонлари қозиёти қозиси Шамшетдин домла Бауатдинов, Андижон вилояти бош имом-хатиби Мирзамақсуд домла Алимов, Бухоро вилояти бош имом-хатиби Жобир домла Элов, Жиззах вилояти бош имом-хатиби Меҳмон домла Жабборов, Навоий вилоят бош имом-хатиби Тоир домла Рўзиев, Наманган  вилояти бош имом-хатиби Абдулҳай домла Турсунов, Самарқанд вилояти бош имом-хатиби Зайниддин домла Эшонқулов, Сирдарё вилояти бош имом-хатиби Ҳабибулла домла Зокиров, Сурхондарё вилояти бош имом-хатиби Алиакбар домла Cайфиддинов, Тошкент вилояти бош имом-хатиби Хайрулла домла Турматов, Тошкент шаҳар бош имом-хатиби Нуриддин домла Холиқназаров, Фарғона вилояти бош имом-хатиби Убайдулло домла Абдуллаев, Хоразм вилояти бош имом-хатиби Хайрулла домла Абдуллаев ва Қашқадарё вилояти бош имом-хатиби Раҳматилло домла Усмановларга ЧУҚУР МИННАТДОРЛИК БИЛДИРАМИЗ!

Шунингдек, “Вақф” хайрия жамоат фонди раҳбари Искандар домла Халилов, Тошкент шаҳридаги “Ал-Бадр” жоме масжиди имом-хатиби Одил домла Холмуродов, “Пул емас ота” масжиди имоми Музаффар домла Аъзамов, “Яккасарой” масжиди имом ноиби Дилмурод домла Раҳимов, “Баланд” масжиди имом ноиби Маъруф домла Норқулов, “Муҳаммад Умар ўғли Зокир” масжиди имом ноиби Қаҳрамон домла Хўрозов, Фарғона вилояти “Оқ дўппи эшон” масжиди имом-хатиби Муҳаммадамин домла Абдуҳамидов, Сурхондарё вилояти “Абу Ҳанифа” масжиди имом-хатиби Дилмурод домла Давлатов, Қашқадарё вилояти “Султон Мирҳайдарбобо” зиёратгоҳи раҳбари Улуғбек домла Амиров, “Ҳазрати Мирижанда” масжиди имом-хатиби Анвар домла Ганжиев, Хоразм вилояти “Хўжабобо” масжиди имом-хатиби Эргаш домла Отажоновга ҳам Ўзбекистон Республикаси Президентининг виртуал қабулхонаси орқали юртимиз фуқаролари томонларидан АЛОҲИДА ТАШАККУРНОМАЛАР изҳор қилинган.

Жаноби Пайғамбаримиз Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ўзларининг муборак ҳадиси шарифларида: “Одамлардан бўлган яхшиликка миннатдорчилик изҳор қила олмаган одам Худога ҳам шукр қилаолмайди”, – деб марҳамат қилганлар. Доно халқимиз эса: “Яхшига қилсанг яхшилик – ҳам айтади, ҳам кайтади. Ёмонга қилсанг яхшилик – на айтади, на қайтади”, – деб бежиздан бежиз айтмаган.

Аллоҳ таолодан мана шундай қадрли ва табаррук уламоларимиз, муҳтарам ва ҳурматли имом-домлаларимиз, азиз ва қимматли мударрисларимиз, муштипар ва мунис отинойиларимиз, масжид-мадрасаларимиз бебаҳо ва меҳнаткаш ходимлари ҳамда севимли ва суюкли талабаларимизга сиҳат-саломатлик, шоду ҳуррамлик ва икки дунё саодатини сўраймиз!

Жаннатмакон юртимиз тинчлиги, муқаддас Ватанимиз равнақи, муборак динимиз ривожи ҳамда доно халқимиз саломатлиги ва фаровонлиги йўлида олиб бораётган фидокорона меҳнатларингизда улкан муваффақиятлар ато этишини Меҳрибон Парвардигоримиздан илтижо қилиб қоламиз!

Эл-юртимиз равнақи ва дини Ислом маърифати йўлида кунни тунга, тунни кунга улаб, ўзининг бор куч-қудрати ва ақл-заковатини аямасдан, сидқидилдан, фидойиларча, холисона ҳамда улкан меҳр ила хизмат қилиб келаётган СИЗЛАРДЕК мўътабар инсонларни тарбиялаб, вояга етказган ОТА-ОНАЛАРИНГИЗГА МИНГ РАҲМАТ !!!  Барча ота-оналарга ҳам Парвардигори олам ана шундай фарзанд тарбиялаб, камолга етказишни насиб айласин!

 

Иброҳимжон ИНОМОВ,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари

 

 

ЖАНОЗА

Ўлим тўшагидаги бемор хусусида

1. Мухтазорни (ўлим тўшагидаги беморни) ўнг ёнига ёнбошлатиб, қиблага қаратиб қўйиш суннат бўлади.
2. Юзи қиблага қарайдиган ҳолда бошини кўтариб, осмонга қаратиб ётқизиш ҳам жоиз.
3. Калимаи шаҳодатни, айтишга зўрламай, мажбурламай, овоз чиқариб, қайтариб туриш суннатдир.
4. Ўлим тўшагидаги беморнинг ёнида қариндошлари ва қўшнилари бўлишлари мустаҳабдир.
5. Беморнинг ёнидагалардан бири беморнинг бошида ўтириб Ёсин сурасини ўқийди. Баъзи олимлар Раъд сурасини ўқишни хуш кўрганлар. Қуръон ўқилганида ҳайз ва нифосли аёллар ва жунуб эркаклар беморнинг олдида туриши ёки чиқариб юборилишида ихтилоф бор. Чиқариб юборилади деганлар, юқорида айтилган ҳолатдаги кишилар бор жойга фаришталар кирмаслигини; чиқарилмасин деганлар эса беморнинг қариндоши, қўшниси бўлгани учун бу кишиларнинг туриши мустаҳаблигини ва уларнинг Қуръон эшитишларига ҳеч қандай тўсиқ йўқлигини айтадилар.

 

Беморнинг жони узилгач қилинадигап ишлар

1. Беморнинг жони чиққанидан сўнг, жағи боғланади, кўзлари юмилади, ечинтириб, юпқа нарса билан ўралади, ётоғидан олиб, салқин жойга ўтказилади.
2. Кўзларини юмган киши ушбу дуони ўқийди: «Бисмиллаҳи ва аъла миллати росулиллаҳи». Маъноси: «Аллоҳим, Сенинг номинг билан ва Пайғамбиримизнинг шариати остида бу ўликнинг кўзларини юмаман. Аллоҳим, унинг ишини, нариги дунёдаги ҳолини осонлаштир, уни ҳузурингга боришидан мамнун ва масъуд қил. Келган оламини, кетган оламидан хайрлироқ айла».
3. Кейин жасад шишиб кетмаслиги учун қорни устига темир бўлаги қўйилади.
4. Қўллари ёнига чўзилтириб қўйилади. Қўлларини кўксига қўйиш жоиз эмас (бу аҳли китоб: яҳудий ва насороларнинг амалидир).
5. Ювилгунга қадар ўликнинг ёнида Қуръон ўқиш танзиҳан макруҳдир.
6. Ўлим воқеасини халққа эшиттиришнинг зарари йўқ, жамоатнинг кўп бўлиши учун мустаҳабдир.

 

Жасадни ювиб, дафн этишга тайёрлаш

1. Киши ўлганидан сўнг, шошиб уни кўмиш тадориги кўрилади.
2. Киши ўлиши билан хушбўйликлар тоқ сонда сепилган махсус тахтага қулай ҳолда ётқизилади.
3. Кейин аврати беркитилиб, кийимлари ечилади.
4. Намозни билмайдиган кичик болалардан бошқа барча ўлганлар оғиз-бурунлари ювилмай, таҳорат қилдирилади.
5. Кейин совун билан қайнатилган илиқ сув, бу ҳам бўлмаса, иситилган сув мурданинг устига тўкилади.
6. Майитнинг аввал бош ва юзи уч марта ювилади. Сўнг жасадни чап ёни билан ёнбошлатиб, ўнг ёни уч марта ювилади. Қуйилган сув тананинг тахтага тегиб турган жойига етказилади.
7. Шундан кейин ўнг ёнбошига ёнбошлатиб, чап ёни уч марта ювилади.
8. Кейин ғассол (ювгучи) майитни суяб, ўзига суянтириб ўтқазиб, аста қорнини масҳ қилади. Мабодо шу аснода ахлат чиқса, уни ювиб ташлайди. Қайта ювинтирмайди.
9. Кейин сочиқ ёки мато билан артиб қуритилади ва кафанланади.
10. Бош ва соқолга бир неча хил моддадан тайёрланган хонут атири ва сажда аъзоларига (пешона, бурун, қўл оёқлар) кофур атири сурилади, (хонут бўлмаса, мушки анбар ишлатиш мумкин).
11. Жасад ювилаётганида (оғиз, бурун каби тешик ўринларга) сув кирмасин деб пахта тиқилмайди.
12. Тирноқ ва сочлар олинмайди.
13. Соч-соқоллар таралмайди.
14. Аёл эрини ювиши мумкин, фақат эр хотинини юволмайди. Чунки аёл бошқа эрга тегишдан олдин, ҳомила бўлса, туғишни кутиши ёки идда, яъни 4 ою 10 кун кутиши керак. Бунга кўра, ўлган эр ҳам номаҳрам эмас. Бироқ эрда бундай ҳолат йўқ, у бемалол уйланиши мумкин, яъни марҳума аёлга бегона эркак ҳукмига ўтган.
15. Хожасидан боласи бор жория ҳам хожасини ювмайди.
16. Эркаклар орасида ўлган аёлни бу эркаклардан бири қўлига латта ўраб (ғусл ўрнига) таяммум қилдиради.
17. Аёллар ичида ўлган эркакни бу аёллардан бири қўлига латта ўраб таяммум вдалдиради.
18. Бундай ҳолларда ўликнинг маҳрам яқинларидан бирор киши бўлса, қўлига латта ўрамай таяммум қилдиради.
19. Хунасага, эркаклик ва аёллик аъзолари бор кимса ҳам (хоҳ эркаклар, хоҳ аёллар орасида ўлсин) ривоятга кўра (ғусл эмас), таяммум қилдирилади.
20. Гўдак қизни эркак, гўдак болани аёл ювиши мумкин (чунки балоғатдан олдин одоб ўринлари аврат ҳисобланмайди).

 

Жасадни кўмиш тадорига кимнинг зиммасида?

1. Аёлнинг (ювилиши, кафанланиши, кўмилиш харажатлари) камбағал бўлса ҳам, эрнинг бўйнидадир.
2. Мулки бўлмаган ўликнинг кафани нафақаси бўйнига вожиб бўлган (соғлигида қарашга мажбур ота, ўғил каби) қариндошларига лозимдир.
3. Тириклигида ҳеч кими бўлмаган майитнинг кўмилиши байтулмол (тегишли шаҳар, қишлоқ идораси) зиммасида бўлади.
4. Байтулмолнинг маблағи бўлмаса ёки ноҳақлик қилиб бермаса, бу масъулият халқ орасидаги бойларнинг зиммасига тушади.

 

Шариатга мос кафан

1. Эркакларнинг суннат кафани қамис, изор ва лифофадир.
2. 2. Эркакларнинг кифоя кафани изор ва лифофадир. Кафаннинг оқ пахтадан қилинган матодан бўлиши афзалдир. Изор ва лифофанинг узунлиги бошдан оёққачадир. Қамис кўйлак бўйиндан оёқ учларигача бўлиб, чўнтак ва енглари бўлмайди, ён қўйилмайди, икки чети бирлаштирилиб тикилмайди, ёқаси пастга томон очилмайди.
3. Кафан майитнинг аввал чап, сўнг ўнг томонидан ўралади. Очилиб кетиши эҳтимоли бўлса, боғланади.
4. Аёл кишини кўмишда мазкур кафанларга яна химор (юзини ёпадиган латта) хирқа (кўкракдан тиззагача кенгликда ўраладиган латта) қўшилади. Аёлларнинг кифоя кафани изор, лифофа ва хирқадир.
5. Аёлнинг сочлари икки ўрам шаклида ўрилиб, қамис (кўйлак) устидан кўксига қўйилади. Кейин химор билан юз ёпилади, сўнг изор, лифофа ўралиб, кейин хирқа ўралади. Кафанлар ўралмасдан олдин, тоқ сонда хўшбўй қилинади.
6. Яна «кафани зарурат» ҳам бор, яъни нима топилса майит шунга ўралади.

 

Жаноза намозининг ҳукми ва рукнлари

Жаноза намози фарзи кифоядир (майит атрофидаги халқдан бир қисми ўқиши билан бошқалардан фарз соқит бўлади). Рукнлари такбирлар ва қиёмдир.

 

Шартлари

Жаноза намозининг бошқа намозлардан фарқли олтита шарти бор:

1. Майитнинг мусулмон бўлиши.
2. Майитнинг (ва у қўйилган жойнинг) тоза бўлиши (майит жамоат олдига қўйилганида худди имом кабидир, ҳам ўзи, ҳам ўрни тоза бўлиши керак).
3. Майитнинг жамоат олдида бўлиши.
4. Жасаднинг бус-бутун ҳолда ёки кўп қисми ёки боши билан танасининг ярми мавжуд бўлиши.
5. Жаноза ўқувчининг, агар узри бўлмаса, ўтирган ва (бирор уловга) минган бўлмаслиги.
6. Жанозанинг ерга қўйилиши. Майитни қўлда кўтариб ёки улов устида турган ҳолида жаноза ўқилиши, ер жуда ифлос бўлмаса, жоиз эмас.

Изоҳ: Жаноза намозини бошлашдан олдин имом агар майит эркак бўлса, «Эркак киши ниятига», аёл бўлса, «Хотин киши ниятига», бола бўлса, «Ўғил бола ниятига» ёки қиз бўлса, «Қиз бола ниятига» деб баланд овоз билан айтиб қўйиши, муаззин орқа сафга етказиши лозим.

 

Жаноза намозининг суннатлари

Жаноза намозида тўртта суннат бор:

1. Майит аёл ёки эркаклигидан қатъи назар, имомнинг кўкрагининг тўғрисида туриши.
2. Илк такбирдан сўнг сано ўқиш.
3. Иккинчи такбирдан кейин салавот (намоздаги «Ташаҳҳуддан кейинги салавотлар) ўқилиши.
4. Учинчи такбирдан кейин маййит ҳаққига дуо қилиш.

(Жаноза намозида майит ҳаққига дуо

Майит учун белгиланган дуо йўқдир. Бироқ ушбу дуони ўқиш яхшидир.

Аллоҳуммағфирли ҳаййина ва маййитина ва шаҳидина ва ғоибина ва соғийрина ва кабийрина ва закарина ва унсана. Аллоҳумма ман аҳйайтаҳу минна фааҳйиҳи ъалал Ислам. Ва ман таваффайту минна фатаваффаҳу ъалал ийман.

Маъноси: «Эй Раббим! Тиригимизни ва ўлигимизни, бу ерда бўлганларни ва бўлмаганларни, кичикларимизни ва катталаримизни, эркак ва аёлларимизни кечиргин. Аллоҳим, биздан туғилажак янги наслларни Ислом динида дунёга келтир. Ажали етиб ҳаётдан кўз юмадиганларнинг жонларини имонли ҳолларида олгин».)

5. Тўртинчи такбирдан кейин дуо қилмай, салом берилади.
6. Биринчи такбирдан бошқа такбирларда қўллар кўтарилмайди.
7. Имом (янглишиб), беш такбир айтса, жамоат иқтидо қилмай, салом беришни кутади.
8. (Балоғатга етмаган) болалар ва жиннилар учун гуноҳлари кечирилишини сўраб жаноза дуоси йўқ, чунки улар бегуноҳдирлар).
9. Кичкина болалар учун: «Аллоҳуммажъалҳу лана фаратан важъалҳу лана ажрон ва зуҳрон важъалҳу лана шафиъам мушаффао» деб дуо қилинади.

Маъноси: "Аллоҳим! Бу ўлган гўдакни биз учун ҳозирланган ажр қил. Уни бизга савоб, охиратимиз учун боқий яхшилик эт ва уни бизга шафоати қабул бўлган шафоат қилувчилардан айла".

 

Жаноза намозини ўқишга энг лойиқ бўлган киши

1. Давлат бошлиғи.
2. Унинг вакили.
3. Қози (шаръий ҳакам).
4. Маҳалла имоми ва кейин майитнинг волийи.
5. Жаноза имомлигига лойиқ киши бошқа кишини имомликка ўтказиши мумкин.
6. Жанозада имомлик қилишга ҳаққи бўлмаган имомликка ўтса, волий қайтадан жаноза ўқиши мумкин.
7. Бироқ у имомликка лойиқ бўлган кишига иқтидо қилиб ўқиган бўлса, қайта ўқимайди. Волий жанозани ўқигач ундан сўнг ҳақдорлар қайта ўқимайди.
8. Имомликка лойиқ киши майит тириклигида жанозамни ўқисин, деб васият қилган кишидан устунроқдир.
9. Жаноза ўқилмасдан кўмилган майит ҳали ёрилиб кетмаган бўлса, ювилмаган бўлса ҳам, қабр устида жанозаси ўқилади.

 

Бир неча марҳумнинг жанозасини бир қилиб ўқиш

1. Бир неча майит тўпланиб қолса, жанозалари алоҳида-алоҳида ўқилиши яхшироқдир. Қайси бири аввал келган бўлса, шуниси биринчи ўқилади.
2. Тенг келиб қолса, олдин энг фазилатли кишининг жанозаси ўқилади. Қолганларнинг жанозаси ҳам фазилатига кўра, навбат билан ўқилади.
3. Имом бир неча майитнинг жанозасини бирданига ўқимоқчи бўлса, ҳар бир майитнинг кўкси имомнинг рўпарасига тўғрилаб қўйилган ҳолда саф қилинади. Кейин жанозалари ўқилади.

Бу хусусда ҳам тартибга риоя қилинади: имомга яқин жойга эркак, кейин ўғил бола, сўнгра хунаса, кейин аёл майит қўйилади ва жаноза ўқилади.

Агар бир неча майит (бирор зарурат юзасидан) бир қабрга кўмиладиган бўлса, жанозада қўйилган тартибнинг аксича қўйилади. Қибла томонга эркаклар, ўғил болалар кейин аёллар қўйилади.

Изоҳ: Бу ўринда фазилат (устунлик) даражаси мусулмонларнинг майит ҳақидаги фикрига кўра аниқланади. Кишининг қандай одамлигини фақатгина Яратувчи Аллоҳ яхши билади, аммо таваллудидан то вафотига қадар ҳар турли исломий ва ижтимоий муносабатларда унинг зоҳирий фаолиятига кўра ҳукм қилинади. Агар ҳукмларида янглишсалар, бу ҳолат кечиримлидир.

 

Жаноза ўқилаётганида имомга эргашиш

Жаноза намози бошланганидан кейин, кеч қолган киши ният қилиб, имомнинг кейинги такбирини кутади. Иккинчи такбир айтилганида иқтидо қилади. Имом салом бергач, тобут олинмай туриб, фақат қолдирган такбирларини айтади. Агар у имом такбири таҳрима айтганида ҳозир бўлиб, ундан сал кечикиб қолган бўлса, иккинчи такбирни кутмасдан дарров имомга эргашади. Жанозанинг охирги тўртинчи такбиридан кейин, саломдан аввал келган киши жанозага етишолмаган ҳисобланади.

 

Жаноза намозини қаерда ўқиш жоиз

Жаноза намозини тобутни масжиднинг ичига қўйиб, тобут масжид сиртида бўлса-да, жамоатнинг бир қисми мacжид ичида бўлган ҳолда ўқиш мақруҳдир.

Изоҳ: Баъзи олимларга кўра, тобут (жаноза) жамоатнинг бир қисми билан масжид ташқарисида ва жамоатнинг бир қисми масжид ичида бўлиб ўқилган жаноза макруҳ эмас.

 

Гўдакларга (кичкина болалар) жаноза ўқиш

1. Туғилаётганида ўлган гўдакнинг йиғлаш, қимирлаш каби соғлигини билдирадиган нишоналари кўрилган бўлса, исм қўйилиб, ювиб, жанозаси ўқилади.
2. Бироқ (қимирлаш, қичқириш каби) ҳаёт нишонаси кўринмаса, (гўдак) ювилиб, исм қўйилиб, матога ўраб кўмилади, жаноза ўқилмайди.
3. Мусулмон бўлмаган ота-онанинг бири билан бирга асир олиниб, ўлган боланинг ҳолати ҳам шундай. Бироқ ота-онасидан бири ёки боланинг ўзи мусулмон бўлса, ёхуд (ота-онасиз, ёлғиз ўзи) асир олинса (ўлганида), жанозаси ўқилади.

Изоҳ: Негаки ота-онаси ёнида бўлмай, боланинг ўзи мусулмонларга асир тушса, ота-онанинг таъсири (уларнинг диний эътиқоди) остида қолмай, Ислом жамиятида катта бўлиб, эҳтимол, мусулмон бўлар эди. Шу сабабли кичиклигида ўлса ҳам, катта бўлганида мусулмон бўлиши эҳтимоли билан мусулмон боласи ҳукмида жанозаси ўқилади.

 

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Ота-она қотили ва ўзига-ўзи суиқасд қилган киши;

Тобутни олиб бориш ва майитни кўмиш;

Майитни дафн қилиш;

Денгизда ўлган киши;

Майитни кўчириш;

Қабрни очишнинг ҳукми;

Қабр зиёрати;

Шаҳиднинг ҳукми;

Кимларни шаҳид дейиш мумкин?

Такрорлаш учун саволлар.