muslim.uz

mardi, 06 octobre 2020 00:00

ЯССАВИЙ ВА УБАЙДИЙ: кўнгил поклигига эришмасдан туриб, бирор мақсадга эришиб бўлмайди...

Ўзбек тасаввуф адабиётининг асосчиси Хожа Аҳмад Яссавий ўзининг шеърий ҳикматлари воситасида халқ оммасига оят ва ҳадис асосидаги тасаввуфий ғоялар мазмунини, ахлоқий- маърифий қарашларни енгил, содда тарзда англатди. Барча амалларни ишқ ва муҳаббат ҳамда гўзал хулқ ила бажаришга ундади.

Аҳмад Яссавийдан сўнг «Девони ҳикмат» услубида ижод қилиш – шеърий ҳикмат айтиш ва ёзиш анъана тусини олди. XII асрда ҳикматнавислик анъанаси тўлиқ шаклланиб улгурди. Бу даврда ижод этган Сулаймон Боқирғоний, Юсуф Байзовий, Тож Хожа, Ҳубби Хожа ҳикматлари бизгача етиб келган.

XV асрнинг охирларига келиб, бир қатор ҳикматнавис шоирлар етишиб чиқдилар. Булар орасида Камол шайх Иқоний, Шамс Ўзгандий сингари Яссавий издошларини алоҳида таъкидлаш зарур. XVI асрнинг биринчи ярмида Худойдод, Убайдий сингари ҳикматнавис шоирлар ижоди билан ҳикмат ёзиш анъанаси энг юқори поғонага кўтарилди ва машҳур бўлди.

Аҳмад Яссавийнинг издошларидан бири XVI аср Мовароуннаҳр ижтимоий- сиёсий ҳаётида фаол иштирок этган шоҳ ва сўз санъаткори Убайдуллахондир. Мирзо Ҳайдарнинг «Тарихи Рашидий», «Нафоисул-маосир», «Баҳрул-асрор», Ҳасанхожа Нисорийнинг «Музаккирул-аҳбоб» сингари кўплаб тарихий, илмий-адабий асарларда маълумотлар келтирилган.

Яссавийшунос олим Н. Ҳасан Шайбонийхон ва Убайдуллахоннинг Яссавийга эргашиб ёзган шеър ва ҳикматларини XVI аср ўзбек адабиётидаги «яссавий анъаналари» сифатида тадқиқ этган.

Убайдуллахон Марказий Осиё маданий ва адабий ҳаёти тарихида сезиларли из қолдирган. Унинг тўлиқ исми Убайдуллахон ибн Маҳмуд султон ибн Будоғсултон ибн Абулхайрхондир. У 1487 йилда (ҳ. 892) Хоразмнинг Вазир шаҳри яқинидаги Ямани Тирсак мавзесида дунёга келган. Убайдий ўз даврининг энг етук олимларидан таълим ва тарбия олади. Араб ва форс тилларини қунт билан ўқиб-ўзлаштиради. Етти хил ҳусни хатда ёза олар, Қуръон мутолаа ва қироатини осонлаштириш учун туркий тильда Қуръон тафсирини ёзган эди.

18 ёшида Шайбонийхоннинг кўмагида Бухоро тахтига ўтиради. У Бухоро тахтига ўтирган йили Шайбонийхон Хоразмга юриш бошлайди. Унда Убайдий ҳам иштирок этиб, жасур, тадбиркор, моҳир саркарда эканлигини исботлайди. У Шайбонийхон вафотидан сўнг юртимизга бостириб кирган Эрон босқинчиларига қарши амакиваччаси Темур Султон билан бирга курашган, юртимиз мустақиллигини сақлаб қолган жасур саркарда, ватанпарвар инсон эди.

Убайдий подшоҳлиги даврида Бухоронинг ободончилиги ва қурилишлари учун ҳам жон куйдирган шахс эди. Масалан, асрлар оша илм маскани бўлиб хизмат қилган Мир Араб мадрасаси унинг даврида қурилган эди. У ҳофизи Қуръон, тафсир, фиқҳ ва ҳадис каби исломий илмларни эгаллаган олим, наққош ва мусиқашунос санъаткор, маърифатли хон, ўз даврининг йирик талантли шоири бўлиши билан бирга Хожа Аҳмад Яссавий анъаналарининг шеъриятдаги йирик давомчиларидан бири эди. У 1540 йили (ҳ. 945-946) касаллиги сабабли вафот этади ҳамда Хожа Нақшбандийнинг оёқ учи тарафига дафн этилади.

Убайдий шарқ шеъриятининг бир қатор жанрларида қалам тебратган шоир эди. Унинг бизгача етиб келган энг муҳим асари «Куллиёти Убайдий» деб номланган. «Куллиёт» ҳижрий 991, милодий 1583 йилда Мир Ҳусайн ал- Ҳусайний томонидан кўчирилган. «Куллиёт»да арабча, форсча ва туркийда битилган шеърлар мавжуд бўлиб, Яссавиёна битилган 240 дан ортиқ ҳикмат ҳам ўрин олган.

Убайдий «Куллиёт»даги ҳикматлар «Девони ҳикмат»нинг тил ва услуби, вазн ва шакли, мавзу ва ғоясидан таъсирланиб ёзилган.

Аҳмад Яссавийнинг «Девони ҳикмат»ида маънавий-ахлоқий комиллик ва ошиқлик бир-бирига боғлиқ тарзда баён қилинган. Комил инсон бўлиш учун ошиқнинг одоб-ахлоқли бўлиши керак. Ошиқ манманликдан воз кечиши, бошқаларга ғамхўр, қаноаткор бўлиши, ўзгаларга яхшилик қила олиши, ёлғон сўзламаслиги, инсонларнинг кўнглини ранжитмаслиги лозим.

Суннат эрмиш, кофир бўлса берма озор,

Кўнгли қаттиқ дилозордан Худо безор.

Байтда дилозорлик, кўнгил қаттиқлиги сингари иллатлар қораланган.

Тасаввуф таълимотига кўра, кўнгил поклигига эришмасдан туриб, бирор мақсадга эришиб бўлмайди. Шу боис ҳам унда инсониятнинг нозик хилқати бўлган Кўнгил ва қалбнинг ўрни беқиёсдир. Кўнгил иймон нури порлайдиган жой; меҳр, шафқат, севги ва муҳаббат сингари туйғуларнинг манбаидир; ғайбий ҳақиқатлар жилоланиб, маърифат сирлари порлайдиган макондир; Кўнгил- Ҳақиқат тажаллий этадиган ягона борлиқдир.

«Девони ҳикмат»да кўнгил улуғланган, муқаддаслиги таъкидланган ўринлар кўп учрайди. XVI аср ўзбек мумтоз адабиётининг атоқли намояндаси, Яссавий издошларидан бўлган ҳикматнавис шоир Убайдий кўнгил тимсоли ва унинг илоҳий «мазҳар» – макон эканини ўз ҳикматларида баён қилган :

Ёрики, эй рафиқим, сиғмас жаҳон ичинда,

Сиғмағлиғи ажабдур бир зарра жон ичинда.

Жон каби сиррин асраб, истанг кўнглунда они,

Манзил анга кўнгулдур, кавну макон ичинда.

«Мен еру осмонга сиғмадим мўмин бандамнинг қалбига сиғдим», «Мен бандамнинг суратига қарамайман, унинг қалбига қарайман» мазмунидаги ҳадисларда ҳам қалб-кўнгил улуғланади. Шарқ мумтоз шеъриятида кўнгил муқаддас Каъба билан тенглаштирилишининг сабаби ана шундадир. «Мифтоҳ ул-қулуб»да кўнгилга озор беришнинг фожиаси қуйидагича изоҳланади: «Кўнгул қалбнинг ичидадур. Шарафи қалбдан кўп ортиқ эрур. Қалбга озор бериш инсонни сиртдан бузади, чиркинлаштиради ва ҳалок айлайди... Кўнгул қалбнинг бағрида бўлганлиги туфайли кўнгулга қаттиқ тегмак одамни ҳам зоҳиран, ҳам ботинан ҳалок этар».

Убайдийнинг «бузма кўнгулни овлағил» радифли ҳикматида ана шу иллат қораланган бўлиб, Кўнгилнинг таърифи билан ҳамоҳанг тарзда ифодаланган:

Арш дегон кўнгул эрур, бузма, кўнгулни овлағил,

Каъба дегон ҳамул эрур, бузма, кўнгулни овлағил.

Ҳикматларда ифода этилишича, ошиқ ҳаётининг мазмуни ишқдир. Ошиқнинг пок назарида мажоз ҳақиқатга айлангач, ҳайрат кўзгуси бўлмиш завқу шавқ ишқнинг натижасидир. Убайдийнинг таърифича, Кўнгил ҳеч қаерга сиғмаган ишқни бағрига сиғдира олган қудратли борлиқдир. Бу қудратли борлиқ шундай шаффоф хусусиятга ҳам эгаки, нотўғри ҳаракат туфайли озор топиши мумкин. Шунинг учун ҳикмат қаҳрамони – ориф уни ранжитмаслик, аксинча уни овлаш зарурлигини айтади:

Шавқи завқи қондадур, телба кўнгул не жондадур,

Ишқи Анинг ондадур, бузма, кўнгулни овлағил. (К. 341б)

«Девони ҳикмат»да «Кўнгил имон уйидир, уни вайрон қилма» мазмунидаги мисралар мавжуд. Шунингдек, кўнгилни оғритмоқлик жоҳиллик аломати эканлиги, бу иллатни Субҳон – Аллоҳ ҳам севмаслиги айтилади:

Аллоҳ айди: имон уйин қилма вайрон!

Кўнгул бузғон жоҳилларни суймас Субҳон,

Рост қулларни кўнглидадур Ҳақ Бурҳон,

Ҳалим бўлуб дийдор кўрунг, дўстларимо. (Д.Ҳ.38)

Убайдий «Девони ҳикмат» мавзусини давом эттиради. Кимки кўнгулни бузса, жафо қилган бўлади. Худо бундай ишларга ҳеч қачон рози бўлмайди, ҳатто дилозорларнинг душмани бўлади. Дилозорлар эса охир оқибат балога мубтало бўлади:

Кимки бузар жафо бўлур, душман анга Худо бўлур,

Бузғонидин бало бўлур, бузма, кўнгулни овлағил.

Убайдий меҳр, сир, фикр, сўз, шукр сингари муқаддас туйғу ва тушунчаларнинг кўнгилда маскан тутганини алоҳида таъкидлайди. Бу эса шоир ҳикматининг таъсир қувватини янада оширишга хизмат қилган:

Меҳри, сирри, фикри ҳам, дарду дуруд зикри ҳам,

Сўзи доғи шукри ҳам, бузма, кўнгулни овлағил.

Кейинги мисраларда Кўнгилнинг маърифат манбаи, Ҳақ назаргоҳи, Ҳақнинг ҳар дам Кўнгилнинг ҳолидан хабардорлиги, инсон ва Илоҳни боғловчи восита эканлиги Кўнгилнинг муқаддаслигига урғу берилади:

Тенгри анга назар қилур, ҳолин анинг ҳамул билур,

Маърифат андин очилур, бузма, кўнгулни овлағил.

Кейинги байтда ўзбек мумтоз шеъриятида ҳам кўп учрайдиган мотив - Кўнгул шу даражада муқаддаски, уни хор-зор кўрган ва оғритган Каъбани бузганчалик ваболга учраши ўз ифодасини топган:

Қилма кўнгулни сен афгор, бузубон они хору зор,

Каъбани бузғонингча бор, бузма, кўнгулни овлағил.

Мутасаввифларга кўра ҳар бир ёмонликнинг манбаи нафсу ҳаводир. Нафсу ҳаво таъсирига берилиб, кўнгилга жабр қилмаслик керак:

Нафсу ҳаво юзин кўруб, юзни аларға келтуруб,

Жавр кўнгулга еткуруб, бузма, кўнгулни овлағил.

Инсон кўнглини оғритиш ўзаро зиддият ва жанжаллар оқибатида рўй беради. Бундан кўнгил жафо чекади, қийналади. Бу дарднинг ягона давоси сулҳдир. Инсон бошқалар билан келишиб яшашга кўникиши зарур. Бу ўринда шоир ҳаёт тажрибасига эга бўлган донишманд сифатида кўзга ташланади:

Дард кўнгул жафосидур, сулҳ анинг давосидур,

Бўлмак анинг балосидур, бузма кўнгулни овлағил.

Убайдий бир мутасаввиф шоир сифатида Худонинг ризоси зор кўнгулни розилигига боғлиқ эканлигини таъкидлайди:

Айла ризо, Убайдиё, зор кўнгулни доимо,

Кўнгул ризо, Худо ризо, бузма, кўнгулни овлағил. (К.343б)

Хулоса шуки, «Девони ҳикмат»да инсон дилини оғритмаслик сингари эзгу ғоя илгари сурилган, кўнгил таърифига ўрин берилган бўлиб, Убайдий ўз ҳикматларида бу анъанани муваффақиятли давом эттирди. У Аҳмад Яссавийдан фарқли равишда бу мавзуни кенгроқ ифодалашга, ўз ҳикматларида кўнгил талқинини тимсол даражасига кўтаришга эришди.

И.Маннопов,

филология фанлари бўйича фалсафа доктори, ФарДУ

Published in Мақолалар

mardi, 06 octobre 2020 00:00

Саломатлик улуғ неъмат эмасми?!..

Инсон умри давомида кўп неъматларнинг қадрига етмайди. Бетоб бўлмагунимизча соғликнинг, нотинчлик бўлмагунича тинчликнинг, ўлим эшик қоқмагунича ҳаётнинг… Инсонни тўрт мучасини соғ, ақл ва тафаккур эгаси қилиб яратишининг ўзи Яратганнинг улуғ бир неъмати эмасми?!

Aллоҳ таоло атрофимизда неъматлари қадрига етишимиз учун турли ибратларни кўрсатиб қўйди. Кўзи ожизларни кўриб, кўзлари очиқ кимсалар нега шукрона этмайдилар? Қўлтиқтаёқда юрганларни кўрган оёғи бутунлар нега Aллоҳга ҳамд айтмайдилар? Ўнг қўли ногирон кимсанинг чап қўли билан кўришаётганини кўриб, ҳар ким ўзининг соғлом қўлларига бир назар ташласин. Тан олиш керак, ўшандай ногирон инсонларнинг кўплари аслида биздан кўра сабрлироқ, шукр қилувчироқдирлар…

Шундай, бу дунё ибратлар, синовлар, сирлар дунёсидир.. Ҳар ишнинг дақиқ ҳикматини Ўзи билгувчироқдир.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: «Бешта нарсадан олдин бешта нарсани ғанимат билинг: ўлимдан олдин тирикликни, бетобликдан олдин саломатликни, бандликдан олдин бўш вақтни, кексаликдан олдин ёшликни, фақирликдан олдин бойликни ғанимат билинг.

Тан оламиз, биз шукрни унутиб қўйдик. Govid-19 номли замонавий тиббиёт ҳам қаршисида мулзам турган бу касаллик ҳам, балки Aллоҳнинг неъматидир.

Биз ҳозир ўзимиз, яқинларимиз ва ён атрофимиздагиларнинг соғлигига беэътибор бўлмаган ҳолда уйдамиз. Таълим муассасалари, кўплаб корхона ва ташкилотлар ўз фаолиятини пандемия сабабли тўхтатган. Тўғри, беш ойлар муқаддам биз кўчада эркин юрардик, кимдир ўқишга, кимдир ишга шошарди, кўчалар, метро ва автобус бекатлари одамлар билан тўла эди.

Aфсуски ҳозир… Кўпчилик инсонлар ваҳимада, касаллик кўрсаткичлари кўтарилиб бормоқда, оғир касаллар вафот этмоқда, ҳатто баъзилар бир-бирларига ҳадик, шубҳа билан қарашмоқда. Баъзиларимиз хатто, фарзандларини бемалол бағриларига боса олишмаяпти.

Шуниси муҳимки, бизда таффакур қилиш учун ҳозир вақт бор. Қилган амалларимиз, босиб ўтган ҳаёт йўлимизни сарҳисоб қилиш имконияти мавжуд.

«Aллоҳ таоло мусибат, бало ва машаққатларни бандалари орасига раҳмат ўлароқ туширади. Булар сабабли хатоларини кечириб юборади ва гарчи нафсларига оғир келиб, ёқтирмасаларда, улар учун улкан неъматдир».

Шунингдек, тинч ҳаётимизнинг қадрига етайлик. Юртлари уруш исканжасида қолган, бомбалар ёғилиб турган, кўчага ҳам чиқа олмаётган, ҳар куни, ҳар лаҳзасини бугун уйга қайта олармиканман, фарзандларимни кўра олармиканман деган қўрқув билан яшаётган инсонлар сафида эмаслигимизга, буюк авлиёлар юрти бўлган заминда умргузаронлик қилаётганлигимизга шукр қилайлик.

Келинг азиз юрдошим, дуо қилайлик! Юртимиз тинч бўлсин, беморларимизга шифо берсин, вафот этганларимизни Ўзининг раҳмати, мағфиратига олсин! Бу синовли кунлар ҳам тез кунларда ортда қолсин, аввалги ҳаётимизга янада ғайратли, шижоатли бўлиб қайтишимизни насиб этсин.

Малика Шомуродова,

Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети 4-курс талабаси

Published in Мақолалар

mardi, 06 octobre 2020 00:00

Бухоролик имом хатиблар буюк ватандошлари қадамжосини зиёрат қилди

Бухоро вилоятидаги имом хатиблар учун Самарқанддаги Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази ва Ҳадис илми мактабига саёҳат уюштирилиб, улар учун ўқув-семинар ташкил этилди.

Жамиятда соғлом маънавий муҳитни мустаҳкамлаш, нотинч оилаларда барқарорликка эришиш, ёшларни тўғри йўлга бошлашда жойлардаги имом хатибларнинг алоҳида ўрни бор. Бу борада улар диний билимлар билан бирга ён-атрофда содир бўлаётган воқеа-ҳодисалар, юртимизда барча соҳаларда амалга оширилаётган ислоҳотлар, қонунчиликдаги янгилик ва ўзгаришлардан хабардор бўлиши мақсадга мувофиқ.

Бухоролик имом-хатиблар буюк муҳаддис мақбарасини зиёрат қилиб, халқаро марказ ва ҳадис илм мактабида яратилган шароитлар билан танишди, илмий-тадқиқот ишлари ҳақида маълумотларга эга бўлди.

Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази директори Шовосил Зиёдов меҳмонларга марказнинг ташкил этилиши, мақсад ва вазифалари, халқаро ҳамкорлик ва илмий-тадқиқот йўналишида олиб борилаётган ишлар ҳақида гапириб берди. Шунингдек, айни пайтда халқимизнинг диний ва дунёвий билимларини бойитиш, жамиятда учрайдиган турли иллатларга қарши курашишда имом-хатиблар олдида турган вазифаларга тўхталди.

– Бугунги кунда мамлакатимизнинг барча ҳудудларида диний идоралар вакиллари иштирокида ўқув семинарлар, маънавий-маърифий тадбирлар ташкил этилмоқда, – дейди Вобкент туманидаги “Сариосиё” масжиди имом хатиби Жўрабек Муродов – Бизнинг Самарқандга сафаримиз ҳам фақат саёҳатдан иборат бўлиб қолмай, буюк бобомиз номи билан аталувчи халқаро марказ ва Ҳадис илми мактаби фаолияти билан яқиндан танишиш, шу муқаддас маскан ўқитувчилари, тадқиқотчилари билан ўзаро фикр алмашиш, улар тажрибаларини ўрганиш билан мақсади кўзланган эди.

Ўқув-семинарда марказ илмий ходимлари томонидан Имом Абу Мансур Мотуридий, Имом Бухорий ва бошқа буюк алломаларнинг илмий мероси, уларнинг калом ва ҳадис илми ривожига қўшган ҳиссаси, бу илмларнинг бугунги кундаги аҳамияти ҳақида сўз юритилди.

ЎзА

Published in Ўзбекистон янгиликлари

lundi, 05 octobre 2020 00:00

Нега вақтдан барака кетди?

Вақт инсонга берилган энг бебаҳо неъматлардандир. Бошқа неъматларни қайта топиш, ўрнини тўлдириш мумкин, бироқ ўтган вақтни орқага қайтариб бўлмайди. Вақтнинг қадр-қиймати ҳам шунда.

Илм-фан тараққий этган бугунги замонда кўпчиликка бир нарса – вақт етишмайди. Ҳа, шундай. Ишонмасангиз, дуч келган одамдан сўраб кўринг, унинг учун энг камёб нарса айнан вақт бўлиб чиқади. Шу сабаб бўлса керак, бугунги одамларнинг энг оддий баҳонаси “Вақтим йўқ, ишлар кўп” дейиш бўлиб қолди. Вақт йўқлигини рўкач қилган одам, биринчи навбатда ўзини алдайди.

Аллоҳ бизга бир кеча-кундузда 24 соат бериб қўйибди. Шу вақтнинг эгаси ўзимиз. Уни қандай сарфлаш ўзимизга боғлиқ. Мана шу 24 соатни тўғри сарфлаш учун Яратган Зот бизга ақл-идрок, фаҳм-фаросат берган. Вақтнинг қули эмас, хожаси бўлган инсонгина ҳаётда муваффақият қозонади… Ёнингиздан ғизиллаб учиб ўтаётган машиналарга эътибор беринг.

Ҳатто йўл четида махсус белги ўрнатилган бўлсаям, пиёдаларни ўтказиб юбориш ёки светофор қизил чироғида бир оз тўхтаб туришга-да тоқати йўқ унинг. Нега? Чунки вақти йўқ, иши бошидан ошиб ётибди… Кўча-кўйда бирон танишингизни учратиб қолсангиз, шоша-пиша ҳол-аҳвол сўраган бўлади. Сиз билан сўрашадию, хаёли бошқа ерда. Нигоҳи сиздаю, фикру зикри иш билан банд, хаёли қаерлардадир кезиб юрибди. Сабаби иши кўп, “майда-чуйда” нарсаларга вақти йўқ…

Бизга берилган вақт неъмати қаёққа кетяпти ўзи? Нега вақтимиз йўқ? Бир ўзимизни тафтиш қилиб кўрайлик: беҳуда ишларга ҳаддан зиёд вақт ажратиб юборамиз-да, зарур юмушларга келганда “вақтимиз бўлмай” қолади.

Ҳатто эрталабдан кечгача чойхонадан бери келмай, ошналари билан карта, нарда ўйнаб ўтирадиган бекорчилар ҳам, кези келса, вақт камлигидан нолийди. Биз бугун фан-техника ривожланган асрда яшаяпмиз. Авваллари соатлаб бажариладиган ишлар ҳозир бир неча дақиқада амалга оширилади. Олдин узоқроқ жойларга бир ойда бориб келинган бўлса, ҳозир енгил машинада ғир етиб борасиз-келасиз. Орада қанча вақт тежаляпти. Шундай бўлсаям, негадир вақт етишмайди. Афсус билан айтамиз, умримизнинг кўп қисми беҳуда сарфланади, фойдасиз ишларга совурилади. Бемаъни сериаллар, бефойда суҳбатлар, ғийбат, мишмиш, масхарабозлик кунларимизни эговлайди. Шунинг учун бўлса керак, умримиздан барака кўтарилган…

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай деганлар: “Замон яқинлашмагунича қиёмат қоим бўлмайди. Бир йил бир ойдек, бир ой бир ҳафтадек, бир ҳафта бир кундек, бир кун бир соатдек, бир соат гўё хурмо барги ёнгунча (муддатдек) бўлиб қолади” (Ушбу ҳадисни имом Аҳмад ривоят қилган). Қиёмат яқинлашгани сари вақтдан барака кетаверади. Кўп одамлар ўша озгина вақтни ҳам ўткинчи ҳою ҳаваслар, фойдасиз ишлар билан ўтказиб юборадилар. Агар биз вақт қадрига етсак, уни керакли ишларга сарфласак, Яратган Эгам умримизга барака беради.

Бугунги тезкор замонда вақтнинг ҳар дақиқасини қадрлаш, ҳаёт мазмунини англаб, умр дафтарини эзгу ишлар ила безаш ҳар бир ақлли инсоннинг бурчидир. Зеро, вақтига ҳоким бўла олган инсон уни ўзи истаган тарзда бошқаради, яхши амаллар билан бахтли ҳаёт учун замин ҳозирлайди. Вақт қадрига этмаганлар “вақтим йўқ” деб зорланиб юраверади. Умр эса бир жойда тўхтаб турмайди, ғизиллаб ўтаверади.

“Бахтли ҳаёт сари” китобидан

Published in Мақолалар

lundi, 05 octobre 2020 00:00

Бир савол сўрасам: Қарзини узмаган зарар кўради-ми?

— Мен маҳаллаларда уйма-уй юриб, кийим-кечак, майда-чуйда буюмлар сотиб, оила тебратаман. Кўпинча одамлар насияга олади, кейин пулларни йиғишга борганимда баъзилар имкони бўлса ҳам, қарзини тўламайди ёки орқага суради. Динимизда бундай ҳолатнинг хукми қандай?

— Ҳожати тушганда ўзини хору зор тутиб, синиқлик кўрсатиб, ялиниб-ёлвориб юрган одамлардан баъзилари иши битиб, ҳожати раво бўлганидан кейин қарзни инкор қилиш даражасигача етиб бормоқдалар. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Эй иймон келтирганлар! Бир-бирларингизнинг молларингизни ботил йўл билан еманг” (Нисо сураси, 29-оят).

Бировнинг молини ботил йўл билан ейишга рибо, қимор, порахўрлик алдамчилик, нархни сунъий равишда кўтариш, ўғрилик, қиморбозлик, товламачилик, қарзни инкор қилиш каби ишлар киради. Шу билан бирга, қарздан тонаётган тараф билиб қўйсинки, охиратдаги ашаддий азобларнинг устига бошқа нарсалар ҳам мавжуд.

Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳнинг наздида Аллоҳ наҳйи қилган кабира гуноҳлардан кейинги энг оғир гуноҳ бир кишининг зиммасидаги қарзини узишга нарса қолдирмай ўлиб, у Зотга рўбарў бўлишидир”, дедилар (Имом Абу Довуд ривояти).

Бировдан олган қарзини узмасдан ёки уни узишга имкон қолдирмасдан ўлиб кетишдан оғир нарса йўқлигини баён қилиш учун бу сўзлардан ортиқ ифода топилмаса керак. Қарзни узишга қодир бўлатуриб, бермай юриш, ҳадиси шарифда айтилганидек, ҳақ эгасига зулм қилишдир. Валлоҳу аълам!

Муҳаммад Айюб ҲОМИДОВ

Published in Мақолалар