Савдо қилаётган тижоратчи, тер тўкиб ишлаётган деҳқону чорва боқаётган чўпон, илм масканларида мударрислик қилаётган устоз ёки раҳбар, хизматчи ходимлару чегаралардаги аскарлар бўлсин, ниятига қараб савоб олади. Ҳадисда: “Амаллар  ниятга боғлиқдир”, дейилган. Масалан, эр-хотиннинг оилавий вазифаларни бажаришида ҳам савоб умиди бўлиши керак.

Зайд Шомий раҳимаҳуллоҳ: "Мен ҳар бир ишда, ҳатто ичмоқ ва емоқда ҳам Аллоҳнинг розилиги бўлишини истайман", деган. Демак, ният холис бўлса, инсон тирикчилигига куч ва озуқа истаб, ҳалолдан ейиши, ичиши, ҳатто дам олиши ҳам ибодат бўлади. Амалнинг ибодатга айланиши учун ният холис бўлиши лозим. Яҳё ибн Касир раҳимаҳуллоҳ: "Ниятинг ҳақида огоҳ бўл, чунки у амалингдан кўра муҳимдир", дейди. Юсуф ибн Асбот раҳимаҳуллоҳ эса: "Ниятни ҳар хил бузғунчиликлардан тозалаш меҳнаткашларнинг қаттиқ ишлашидан ҳам оғирроқдир", деган.

Амал тил билан бажариладими ёки жисмоний қувват кетадими, унинг савоби банданинг хоҳиш-истагига қараб бўлади. Шу боис ниятсиз ибодат одатдаги оддий ишдан фарқланмай қолиши мумкин . Масалан, катта ёшдагиларни ҳурматлаш миллий қадриятларимиздан бири дейдиган бўлсак, бу ҳақда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Катталаримизни ҳурматламаган ва кичикларимизга раҳм-шафқат қилмаган киши биздан эмас”, деганлар. Ҳадисга мувофиқ ёши улуғларга жой берган, оғирини енгиллатган ёки кичикларга ғамхўрлик қилган киши ҳам ажр олади. Ибн Муборак раҳимаҳуллоҳ: "Кичик амал ниятга қараб (холис Аллоҳ учун қилинган бўлса) катта бўлур ва катта амаллар ният сабабли (риё, яъни, ўзини кўрсатиш бўлса) кичик қилинур (яъни, савоби бўлмас)", деган.

Ҳадисда: “Сен динингга ихлос қилсанг, озгина амал ҳам кифоядир”, дейилган. Ибн Ижлон раҳимаҳуллоҳ: "Аллоҳ сендаги ният ва хоҳишнинг холислигини баҳолайди", деган. Демак, амал ниятнинг тўғрилиги билан ибодат бўлади, ихлосига қараб, савоби кўпаяди. Шу сабабли инсоннинг бутун ҳаёти, ҳар бир лаҳзаси, ҳатто уйқуси ҳам ибодатга айланиши мумкин.

Толиб ҚОДИРОВ

Аввал, Тошкент шаҳридаги Симпозиумлар саройида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раҳбарлигида 2017 йил якунлари ва 2018 йилда амалга ошириладиган устувор вазифаларга бағишланган видеоселектор йиғилиши ўтказилиши ҳақида хабар берган эдик.
Ушбу видеоселектор йиғилишида янги йил номи эълон қилинди. 2018 йил – “Фаол тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва технологияларни қўллаб-қувватлаш йили”, деб номланди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати

Яқин кунларда Чеченистон республикасида Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Маккадаги уйлари нусхаси яратилади.

Давлат раҳбари матбуот ҳизматининг маълумот беришича, ушбу масала шу йилнинг 29-30 ноябрь кунлари Пайғамбаримизнинг таваллуд айёмларини ўтказиш юзасидан бўлиб ўтган йиғилишда муҳокама қилинган.

“Чеченистон давлат раҳбари Рамзан Қодиров ҳукумат раҳбари Абубакр Эделгериевга Грозний шаҳрида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳозирги кунда Маккада сақланадиган уйлари нусхасини барпо этиш вазифасини топширди. Шунингдек, мана шу ойда барча масжид ва мадрасаларда Пайғамбаримиз алайҳиссалом сийратлари ва суннатлари ҳақида кўпроқ маърузалар ўтказишни тавсия қилди”.

Манба:  muxlis.uz

Ғайрат – саъй-ҳаракат, иштиёқ, жўшқинлик; иш-ҳаркатга бўлган кучли интилиш, берилиш ҳисси ва яна бирор ишга астойдил киришиш, бирор ишни иштиёқ билан бажариш ҳисси  маъноларида ишлатилади.[1] Ғайратли деса, бирор ишга бор куч-қуввати билан ҳаракат қиладиган, шижоатли киши тушунилади. Динимизда ғайрат, шижоат сингари сифатлар қадрланади ва унга тарғиб қилинади.  Хусусан, буюк Имом ал-Бухорий ҳазратлари ҳам бу сифатлар билан сифатланганлар ва шу мавзуга доир бир неча ҳадисларни ривоят қилганлар. Шулардан, у зот ва Имом Табароний ривоят қилган ҳадисда жаноби Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилиб айтадиларки, “Албатта Аллоҳ таоло бандалари ичида ғайратлисини яхши кўради”.  Яъни кимки ҳар бир ишда, ҳоҳ у диний бўлсин, ҳоҳ дунёвий бўлсин ғайрат, шижоат қиладиган бўлса, албатта, Аллоҳ таолонинг Ўзи уни ёрлақайди ва у мақсадига етишади. Чунки саъй-ҳаракат бандадан уни баракасини бериб, зиёда қилиш Аллоҳдандир. 

Анушервони Одил ўзининг вазири Бузуржмеҳрдан сўради: Ғайрат, шижоат нима? Бузуржмеҳр унга: “Юракнинг қуввати”, деб жавоб берди. Анушервон яна ундан: “Нега қўлнинг қуввати эмас?”  деб сўради.  Бузуржмеҳр: “Агар юракда қувват бўлмаса, қўлда ҳам қувват бўлмайди. Қўл қуввати юрак қувватига боғлиқ”. деб жавоб берди.

Дарҳақиқат, инсон юракдан бирор ишга ғайрат ва шижоат билан қўл урар экан, албатта, у нафақат кўзлаган мақсадига, балки унданда юксакроққа, олийликка етади. Бу борада Муҳаммад Жавҳар Заминдор шундай дейди, “Мақсадни қўлга киритишда ғайрат иш беради. Ҳар кимда ғайрат бўлмаса, унда ўзгаларга ибрат бўла олиш қобилияти бўлмайди”.[2]

Ҳақиқатан, кўплаб ана шундай ғайрат ва шижоат эгалари бизларга доимо ибрат  бўлиб келган. Хусусан, буюк фақиҳлардан Имом Абу Юсуф ҳазратлари бунга намунадир. У зотга устози Абу Ҳанифа раҳматуллоҳу алайҳ айтадики, “Сенинг зеҳнинг паст эди,  сенинг доимийлигинг, ғайратинг ва шижоатинг бундан халос этди”.

Ҳамият ҳам ғайрат сингари инсоннинг юксак фазилатларидандир. Ҳамият ор-номусини, қадр-қимматини пок сақлаш туйғуси; орият ҳисобланади.[3] Халқимизда ҳамиятли сифати ўз ғурури, ор-номуси, ўз оиласи ва юрти учун курашадиган, уни осойишта, пок сақлашга ҳаракат қиладиган, виждонли инсонлар учун ишлатилади. Ҳамиятли инсон ўз қадр-қиммати, оиласи ва юрти шаъни учун қайғуради. Ор-номуси, ғурури топталишига йўл қўймайди. Ҳамият соҳиблари доимо инсонлар орасида ҳурмат-эътиборга сазовор бўлади. Бу ҳақда улуғ ҳакимларимиз ва шоирларимиз ўзларининг асарларида тўхталганлар.

Ҳамият соҳиблари иззатда бўлгай, доимо хуррам.

Ҳамиятсиз бўлса ҳар ким, куни қолгай надоматга!

Бархурдор ибн Маҳмуд.

Албатта, динимизда ҳам ҳамиятсизлик, ориятсизлик ва беҳаёлик қаттиқ қораланади. Имом Бухорий ҳазратлари ҳам ривоят қилган ҳадисларда ушбу сифатни қоралаган. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилган ҳадисларининг бирида айтиладики, “Қиёмат кунидаги одамларнинг энг ёмони –беҳаёлиги, ҳамиятсизлиги сабабли назардан четда қолдирилган одамдир”.

Ҳадисдан кўриниб турибдики, қайси бир кишини уяти, ҳамияти ва ҳаёси бўлмаса у нафақат Аллоҳнинг, балки бошқа инсонларнинг ҳам назаридан четда қолади, инсонлар ундан юз ўгиради.

Юқорида айтиб ўтганимиздек, буюк бобакалонимиз Имом Бухорий ҳазратлари ҳам ғайрат ва ҳамият каби улуғ фазилатлар билан сифатланганлар. Айниқса, у зотнинг ҳадис жамлашдаги ғайрат ва шижоатлари таҳсинга сазовордир. У зот тўғрисида  кўп уламоларимиз мақтовларни изҳор қилишган. Улуғ алломалардан Ал-Муборакфурий айтадики, “Имом ал-Бухорий машаққатларга чидамли, ишда тиришқоқ бўлиб, ўз қўлидан келадиган юмушни бировга юклашни хушламас экан”.[4]

Дарҳақиқат, бобокалонимиз Имом Бухорий асарларидаги, қолаверса, у зотнинг сиймосидаги ғайрат, шижоат, ҳамият, ҳаё сингари сифатлар биз авлодларга ибрат ва намуна ҳисобланади.

Шавкатжон МАДАМИНОВ,

“Ҳидоя” ўрта махсус ислом билим юрти ўқитувчиси

[1]Ўзбек тилининг изоҳли луғати. Ўзбекистон миллий энциклопедияси. Тошкент 2008.

[2]Машриқзамин – ҳикмат бўстони. Ҳ.Ҳомидий. “Шарқ” нашриёти. Тошкент 2008.

[3]Ўзбек тилининг изоҳли луғати. Ўзбекистон миллий энциклопедияси. Тошкент 2008.

[4]Имом ал-Бухорий барокати. Усмонхон Алимов. “Мовароуннаҳр”. “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” давлат илмий нашриёти. Тошкент 2007.

Қуръони карим оятлари Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга инсонларнинг эҳтиёжларига қараб Жаброил алайҳиссалом орқали кетма-кетликда туширилган ва бу иш йигирма уч йил давом этган. Оятлар тушиши Маккада бошланган, Мадинада охирига етган. Шу боис сураларнинг айримлари маккий (Макка суралари), айримлари маданий (Мадина суралари) дейилади.

Қуръони карим суралари сони 114 та.

“Сура” луғатда шараф, мақом, бинонинг тепа қисми ва тепалик маъноларини билдиради. Тафсир илми истилоҳида “сура” деб Қуръони каримнинг бошланиши ва тугаши маълум бўлган бир юз ўн тўрт катта-кичик мустақил қисмига айтилади.

“Оят” луғатда аломат, ишора, ибрат, далил ва мўъжиза каби маъноларни ифодалайди. Тафсир илми истилоҳида сураларнинг тугалланган маънога эга бўлаги “оят”дейилади.

Оятлар ваҳий билан тушганидек, уларнинг жойлашиш тартиби ҳам ваҳий билан билдирилган. Булар Пайғамбар алайҳиссаломнинг шахсий фикрлари ёки ижтиҳод, раъй ва қиёслари маҳсули эмас. Саҳобалардан нақл қилинишича, Жаброил алайҳиссалом бирор оятни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб тушганида, ўрнини ҳам кўрсатар ва Пайғамбар алайҳиссалом ваҳий котибларига: “Бу оятларни фалон сурага қўй” ёки “Бу оятни фалон жойга ёз”, деб буюрар эдилар.

Оятлар сонини Басра олимлари 6204 та, Макка олимлари 6219 та, Куфа олимлари 6236 та, Шом уламолари 6225 та кўрсатган. Баъзи олимлар бундан ҳам кўпроқ белгилашган. Масалан, юртдошимиз Маҳмуд Замахшарий (ваф. 1149) “Ал-Кашшоф” тафсирида Қуръони каримда 114 сура, 6666 оят, 77439 сўз ва 325343 дона ҳарф бор, деб ёзган.

Кўп тафсирчилар Куфа олимлари фикрини ёқлашади. Қуръони каримнинг бугун тарқатилаётган нусхаларида ҳам оятлар сони 6236 та белгиланган.

Қуръон оятлари сонини белгилашда фикрлар фарқли бўлишига қироат олимларининг тўхташ (вақф) аломатини турли жойга қўйишгани сабабдир. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобийларга Қуръондан таълим бераётиб ўқиганларида оят охирида тўхташ кераклигини билдирадиган даражада тин олардилар. Маъно тугалланмаган бўлса, гоҳо кейинги оятни ҳам қўшиб ўқирдилар. Тинглаб ўтирган саҳобийлардан айримлари Пайғамбаримиз алайҳиссалом тин олган жойгача бўлган қисмни бир оят деб ҳисоблашса, бошқалари маъно тугаллангунича давом этган қисмни бир оят деб билишган.

Баъзи уламолар эътироф этишича, Қуръони карим жамланиб, китоб ҳолига келтирилаётганида бир-биридан ажратиш мақсадида суралар бошланишига “Бисмиллоҳ” қўйилган. Шу боис улар сураларнинг илк ояти дейилмайди. Аммо Намл сурасида келгани (30-оят) аниқ-равшан оят ҳисобланади.

Бундан ташқари, айрим сураларнинг бошида келган ҳарфлар бирикмасини Куфа олимлари алоҳида оятлар деб айтишган. Уларнинг фикрича, “ (Тоҳа)”, “ (Ёсин)”, “  (Ҳомим)” алоҳида оят ҳисобланади. Бошқа олимлар уларни оят эмас, сураларнинг бошланиши деб билишган.

Демак, бу борада саноқлар ҳар хиллиги олимларнинг вақф аломатини қўйиш, оятларни ажратиш тутумлари турлича бўлганидандир.

Содиқ НОСИР 

Hidoyat jurnalidan