Бисмиллаҳир роҳманир роҳим

Алҳамдулиллаҳи роббил аъламин. Аллоҳумма солли ала саййидина Муҳаммад ва аъла аълиҳи ва асҳабиҳи ажмаъийн.

Ислом тарихидан маълумки, мусулмонни гуноҳи сабабли «кофир» дейишга биринчи бўлиб журъат этганлар «Хавориж» фирқаси бўлди. Улар: «Мўмин киши гуноҳ иш қилса, кофир бўлади, исломдан чиқади», – деди. Бора-бора «Хавориж»ларнинг мусулмонларни кофирга чиқаришдан бошқа қиладиган иши бўлмай қолди. Уларнинг шариатга зид бу ишлари мусулмонлар орасида ихтилоф ва зиддиятларни чиқариб, қирғинбарот урушларга, мусулмонларнинг беҳисоб қонлари тўкилишига олиб келди. Уламоларимиз хаворижларчалик исломга катта зарар етказган куч бўлмаганини таъкидлайдилар.

Афсуски, ҳозирги кунда ҳам «Хавориж» фирқасининг ғоявий издошлари чиқиб турибди. Замонамиз хаворижлари ҳам қадимги маслакдошларидан «ўрнак» олиб, фитна-фасод қилмоқдалар. Буларнинг ҳам, ўтмишдаги маслакдошлари каби, мусулмонларни айблашдан бошқа «ғамлари» йўқ. Булар иложи борича кўпроқ мусулмонни гуноҳи сабабли кофирга чиқаришни ўзларининг бош вазифалари деб биладилар. Айни пайтда булар ижтимоий тармоқлардан фойдаланган ҳолда давлат раҳбарларидан бошлаб, ўзларига ҳамфикр бўлмаган ҳар бир мусулмонни осонгина кофирга чиқарадилар. Уларнинг сохта фатволарига кўра, «Ҳозирда мусулмонман деб юрганларнинг учдан иккиси мушрик ва кофир бўлиб кетган» (Аллоҳ асрасин!). Буларнинг бу «фатвоси»нинг пуч экани Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг юқорида зикри келган ҳадисларидаги وَلاَ نُكَفِّرُهُ بِذَنْبٍ яъни: «Мусулмонни гуноҳи туфайли кофир демаймиз» деган қоиданинг ўзи кифоя қилади.

Машҳур саҳобий Жобир ибн Абдуллоҳ разияллоҳу анҳудан бу масала борасида сўралди: «Гуноҳлардан бирортасини куфр, ширк ёки нифоқ деб билармидинглар? У зот: «Аллоҳ сақласин! Биз гуноҳ қилган кишини гуноҳкор мўмин деб биламиз» дедилар» («Мажмаъуз завоид ва манбаъул фавоид» китоби).

Аҳли сунна вал жамоа эътиқодига кўра, барча уламолар бир овоздан ҳаром иш қилган киши, модомики уни ҳалол санамас экан, кофирга чиқарилмайди, балки фосиқ, гуноҳкор бўлади, дейдилар. Қолаверса, мазҳаббошимиз Имоми Аъзам раҳматуллоҳи алайҳ ўзларининг «Фиқҳул акбар» китобларида шундай деганлар: «Мусулмон киши катта гуноҳлардан бирини қилса ҳам, модомики ўшани ҳалол санамаса, кофирга чиқармаймиз».

Буюк муҳаддис олим Абу Жаъфар Таҳовий ал-Ҳанафий ҳам ўзининг «Ал-Ақида ат-таҳовия» асарида шундай деганлар: «Қибла аҳлларининг биронтасини гуноҳи сабабли, модомики уни ҳалол санамас экан, кофирга чиқармаймиз».

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, динимизда мусулмон кишиларни кофирликда айблаб, уларни такфирга чиқариш ўта қаттиқ қайтарилган қабиҳ ишлардан ҳисобланади.

САЛИМХОН ЖАМОЛИДДИНОВ
Мир Араб олий мадрасаси талабаси

1) Садақа – жаннат эшикларидан биридир.
2) Садақа – солиҳ амалларнинг энг афзали.
3) Садақа Қиёмат куни ўз соҳибига соябон бўлади.
4) Садақа қабр иссиғини пасайтиради.
5) Садақа – маййитга қилинадиган энг яхши ва энг фойдали ҳадядир. Аллоҳ таоло уни кўпайтириб беради.
6) Садақа нафсни поклайди.
7) Садақа Қиёмат кунидаги қўрқинчдан омонлик беради.
8) Садақа гуноҳларга каффорат бўлади.
9) Садақа – ўлим олди хотимани гўзал қилади.
10) Садақа хурсандчиликка сабаб бўлади.
11) Садақа қилувчи – одамларнинг энг яхшисидир.
12) Садақа соҳибига жуда ҳам кўп ва беқиёс буюк яхшиликлар ва жуда ҳам улкан савоблар ваъда қилинган.
13) Садақа қилиш – тақводорларнинг сифатларидандир.
14) Садақа – саховатнинг белгисидир.
15) Садақа – дуо қабул бўлишига сабабдир.
16) Садақа – ташвишнинг аришига сабабдир.
17) Садақа балони қайтаради.
18) Садақа умрни узайтиради.
19) Садақа – дардга даво, касалликка шифо, энг фойдали муолажадир.
20) Садақа ўт тушишидан, сувда чўкишдан, ўғри уришидан ва ёмон ўлимдан асрайди.
21) Садақанинг савоби – нақд, гарчи у ҳайвон-паррандаларга қилинса ҳам.
22) Садақанинг афзали – очга таом беришдир.
23) Садақа қилувчи киши одамлар меҳрини қозонади.
24) Садақа – садақа қилувчининг мол-давлатини кўпайтиради.
25) Садақа ризқ зиёда бўлишига сабаб бўлади.
26) Садақа қилган кишини одамлар яхши кўришларига сабаб бўлади.
27) Садақа нусратга сабаб бўлади.
28) Садақа ишида қатнашганлар савобга шерик бўладилар.
29) Садақа – бало ва қазолардан ҳимоя қилади.
30) Садақа ўз эгасини ёмон ўлимдан асрайди.
31) Садақа берган билан мол-дунё камайиб қолмайди.
32) Садақа берадиган одамнинг молига фаришталар барака тилаб дуо қиладилар.
33) Садақа Парвардигорнинг ғазабини ўчиради.
34) Садақа – садақа берувчининг шайтонлар устидан ғалабасидир.
35) Садақа Қиёмат кунида бу дунёда бой берилган нарсаларга афсус қилдирмайди.
36) Садақа – ғам-андуҳдан холи этгувчидир.
37) Садақа Қиёмат куни тўсиқ бўлиб, ҳимоя қилиб, садақа қилувчини дўзахдан тўсади.
38) Садақа қалбнинг қаттиқлигини юмшатади.
39) Садақа – Қиёмат кунида садақа қилганнинг юзининг жилосидир.
40) Садақа қилинган маййитга ҳам, садақа қилган одамга ҳам Аллоҳ таоло савобларини кўпайтириб беради.
41) Садақа – ёмонликларни даф этиш учун сабабдир.
42) Садақа фаришталарнинг дуосига сабаб бўлади.
43) Садақа савобларни кўпайтиради.
44) Садақа – қайғудан асрагувчидир.
45) Садақа – қабр оловини сўндиргувчидир.
46) Садақа – ҳасанотларни ўн ҳиссага кўпайтиргувчидир.
47) Садақа бу дунёдаги 70 хил ёмонлик эшикларини ёпади.
48) Садақа – соҳибини қабр азоби ва оловдан озод этгувчидир.
49) Садақа – садақа берувчининг қувончига сабабчидир.
50) Садақа хато ва гуноҳларни ўчиради.
51) Садақа вафотингиздан кейин ҳам ажр-савобингизни кўпайтириб туради.
52) Садақа қилувчи Аллоҳ таолога яқин бўлиб, Ўзининг меҳрига сазовор бўлади.
53) Узр сабабли тутолмай қолган фарз қилинган рўзани ҳам садақа билан кафорат этилади.
54) Садақа Рамазон ойида тутилган рўзани мукаммал қилиб беради.
55) Садақа қилаётганингизда маблағларингизни йўқотаётган бўлмайсиз, балки уни бошқа пайт учун ўзингизга жўнатаётган бўласиз.
56) Садақа – сахий ва ҳимматли ишлардан ва эзгу аломатлардан биридир.
57) Садақа – дуонинг ижобат бўлишига сабабчидир.
58) Садақа қилувчиларни Ўзининг гўзал мукофотлари ила сийлайди.
59) Садақа – Қиёмат кунида садақа қилганнинг юзини ёруғ қилади.
60) Садақа – садақа берувчидан ва унинг яқинларидан балони даф қилади.
61) Садақа – садақа берувчининг обрў ва ҳурматини сақлайди.
62) Садақа берадиган хонадонга Худои таолонинг раҳмати ёғилади.
63) Садақа берадиган одамга файзу илоҳий, хайр-барака берилади.

? Каломуллоҳ – Қуръони Каримнинг ояти карималарида ва Жаноби Пайғамбаримиз Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг муборак ҳадиси шарифларида ?

Устоз уламои киромларимиз айтадилар:
“Жуда оз бўлса ҳам, кунига садақа қилишни одат қилинг!"
Чунки...
"САДАҚА – РАДДИ БАЛО"!

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Тошкент вилояти вакили ўринбосари

Иброҳимжон домла Иномов 

Юртимизга файз бераётган хатми Қуръонлар, ҳудудларда давом этаётган маърифий суҳбатлар, хайрияларда бардавом бўлаётган юртдошларимиз

Бу йилги Рамазони ойи ўзгача  файз, ўзгача тароват билан кириб келди.  Рамазон ойининг кириб келишида муҳтарам Президентимизнинг муборак Рамазон ойини муносиб кутиб олиш тўғрисидаги қарорлари бу табаррук ойининг файзига файз қўшди. Чунки Рамазони шариф ойининг кириб келиши Давлат раҳбарининг эътиборида бўлиши бу мўъмин-мусулмонларга эътибор демакдир.

Рамазони шариф-хайру-эҳсон, хайру-саховат, яхшиликлар ойидир. Шуни назарда тутган ҳолда бу йилги Рамазони шарифда Давлатимиз раҳбарининг ташаббуслари билан кам таъминланган оилаларга ифторлик дастурхонлари ёзилди. Бу хайрли амал ҳам динимиз кўрсатмаларига, ҳам халқимиз анъаналарига тўла мутаносиб десак муболға бўлмайди. Бу ифторлик дастурхонларида имом-хатиблар қатнашиб, ўксик қалбларнинг хурсандчилигига шерик бўлдилар. Ифторлик вақти дуолар ижобат бўладиган фурсатдир. Ана шу фурсатларда ифторликдан баҳраманд бўлган фуқароларимиз имом-хатиблар билан биргаликда хайрли дуоларда бардавом бўлдилар. Улар бу хайру саховатга бош-қош бўлганлар ҳаққига хайрли дуолар қилдилар.

Пайғамбаримиз (с.а.в,) “Рамазон шариф умматимнинг ойидир” деган муборак ҳадислари мазмунига мувофиқ бу йилги Рамазон ойида юртимизда ҳақиқий хурсандчилик бўлди.  Президентимизнинг  ташаббуслари билан кам таъминланган фуқароларимиз Умра зиёратига боришди. Улар Умра зиёратини амалга оширар эканлар, кўзларида қувонч ёўлари билан хайрли дуолар қилишди.

 Бу йилги Рамазон ойида хатму-қуръонларнинг юртимиздаги масжиддарда бир кунда бошланиб, бир кунда тугаши ҳам ўзгача тароват касб этди. Чунки мамлакатимиз мўъмин-мусулмонлари диёримизнинг қайси бурчагида бўлишмасин ўттиз пора Қуръони Каримни тўлиқ хатм қилиш бахтига муяссар бўлдилар. Шунингдек, хатму-қуръонларнинг Рамазоннинг муборак кечаларида бўлиши, дуолар ижобат бўладиган фурсатларда бутун юртимиз миқёсида мўъмин-мусулмонлар масжидларда йиғилиб дуойи хайрлар қилишлари бу юртимиз тинчлиги, халқимиз фаравонлиги, фарзандларимиз камоли, бир сўз билан айтганда нимаки яхши тилаклар бўлса уларнинг ижобатига боис бўлиши, шубҳасиз.              

Бугунги кунда беҳисоб неъматлар ичида яшар эканмиз, албатта, бу неъматларга шукр қилишимиз лозим. Дарҳақиқат,Аллоҳ таолога кўп шукр қилишлик саодатдир. Имрон ибн Ҳусайн розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: “Албатта, қиёмат куни Аллоҳ таборака ва таолонинг энг афзал бандалари кўп ҳамд(шукр) айтувчилардир” (Ибн Ҳиббон, Ибн Можа ривояти).

Албатта, берилган неъматларга шукр қилишлик неъматни яна зиёда бўлишига сабабчи бўлади. Бу ҳақда Аллоҳ таоло шундай дейди: “Қасамки, агар (берган неъматларимга) шукр қилсангиз, албатта. (уларни янада) зиёда қилурман...”.                ( Иброҳим сураси, 7-оят). Бу оятнинг тафсирида шундай дейилади:“”Шукр” сўзи  аслида миннатдор бўлиш, раҳмат айтиш маъноларида бўлиб, неъматларни ёлғиз Аллоҳ таолодан деб билиш ва У рози бўладиган тарзда сарфлашни англатади. Аллоҳ таоло бандаларига беҳисоб неъматларни ато этиб қўйган. Ҳаммамиз энг афзал неъматлар ичидамиз. Нафасимизнинг кириб-чиқиб тургани, танамизнинг соғлиги, юртимизнинг тинчлиги, етарли озуғимиз ва кийим-кечагимизнинг боргиги, ҳаво ва сувнинг мавжудлиги, фарзандлар бериб қўйгани-буларнинг ҳаммаси Аллоҳ таолонинг улуғ инъомидир. У моддий ва маънавий неъматларни мукаммал бериб қўйган. Бунинг эвазига эса биздан фақат бир нарсани-Ўзига итоат қилишнимизни, неъматларига шукр айтишимизни талаб қилади, холос”.    

Пайғамбаримиз (с.а.в.) шундай марҳамат қиладилар: “Албатта,  неъмат шукр ила улангандир. Шукр эса зиёдага боғлангандир.  Уларнинг иккиси бир жойга жойлаштирилгандир. Бандадан шукр узилмаганча Аллоҳ таолодан зиёда қилиш узилмайди”(Имом Байҳақий ривояти). бордир” (Имом Бухорий ривояти).

Ҳар биримиз берилган неъматларга шукр қилиш билан дунё ва охират бойлигини, саодатини изҳор қилган бўламиз. Бу ҳақда ўз даврида ҳазрати Алишер Навоий бобомиз ҳам шундай ёзган эдилар:                                                                     

Шукр айлади шиддатда рижо изҳори, 

Ҳар меҳнат аро дафъи бало изҳори,

Мол истасанг эт шукру сано изҳори,

Ким шукр демак қилур ғино изҳори.                                                                                                                               

Хулоса қилиб айтамизки, Аллоҳ таоло Рамазон ойида қилинаётган хайрли ишларни, хайру-эҳсонларни Ўз даргоҳида мақбул айлаб, барчаларимизни берилган неъматларга шукр қилиб яшаш саодатига муяссар қилсин!

               Р. УСМОНОВ,

ЎМИнинг Қашқадарё вилоятдаги вакили

Жаҳолатга қарши курашнинг энг маъқул ва самарали йўли нима? Жоҳилга жоҳиллик билан қаршилик кўрсатиш ёниб турган оловга ёғ сепиш билан баробар. Негаки, жаҳолат ботқоғига ботган киши ўзини тубанликда эмас, юксакда деб ҳисоблайди, унга кимдир жаҳл қилган сари жазаваси қўзийди. Шу боис, жаҳолатга қарши фақат маърифат билан курашиш керак. Бу Ўзбекистон раҳбарияти танлаган энг тўғри, оқилона ва одилона йўлдир.

Меҳр-мурувват ва саховат ойи бўлган бугунги Рамазон кунларида бу ўзининг яна бир тасдиғини топмоқда. Ҳеч бир давлатда Рамазон ойини муносиб ўтказиш тўғрисида Президент даражасида қарор қабул қилинмайди. Фақат Ўзбекистон мустасно. Бу ҳам давлатнинг фуқароларга ғамхўрлиги белгисидир.

Шу кунларда юртимиздаги барча жоме масжидларида Қуръон хатм қилинмоқда. Намозхонларга қулай бўлиши учун бутун мамлакат бўйлаб таровиҳ намозининг вақти бир хил қилиб белгиланди. Қайси куни Мусъҳафи шарифнинг қаеридан қаеригача ўқилиши ҳам аниқ кўрсатиб берилди. Яъни турли сабабларга кўра ўзи қатнаб юрган масжидга эмас, бошқасига бориб қолган одам ҳеч қандай хавотир ва ташвишсиз ибодатини бемалол келган жойидан давом эттираверади.

Телевидение ва радиоканалларимизда айнан ифторлик ва саҳарлик пайтларига мўлжаллаб маърифий кўрсатув ва эшиттиришлар тайёрланмоқда. Рўзадор инсонлар нафақат жисман, балки маънан ўз-ўзини тарбиялаб, такомиллаштириб бормоқда. Жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш ҳам аслида шу эмасми?!

Бевосита илм-маърифат соҳасидаги кўламини бир-икки сўз билан таърифлаш мушкул бўлган ислоҳотларга келсак, юртимизда қисқа вақтда Имом Бухорий, Имом Термизий, Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот марказлари, Ислом цивилизацияси маркази, Ҳадис илми мактаби ташкил қилинди. Бухородаги Мир Араб мадрасасига янги ҳаёт бахш этилди. Бу муассасаларнинг барчаси халқимизнинг кўп асрлик илмий-маънавий меросини ўрганиш, диний ва дунёвий жиҳатдан тадқиқ этиб, миллий ва халқаро миқёсда тарғиб қилишга хизмат қилади, албатта.

Бир жиҳатни айтиб ўтиш керакки, Ўзбекистон халқи нафақат Хоразмий, Замахшарий, Ибн Сино, Беруний, Улуғбек сингари бутун инсоният цивилизацияси ривожига ҳисса қўшган алломалари, шу билан бирга, Имом Мотуридий, Имом Бухорий, Бурҳониддин Марғиноний каби ислом илмлари тараққиётида ғоят салмоқли ўрин тутган аждодлари билан ҳақли равишда фахрланади. “Саҳиҳ ул-Бухорий” ислом оламида Қуръони каримдан кейинги мўътабар манба саналади. Дунё мусулмонларининг энг катта қисми Имом Мотуридий ақидасини асосий таянч деб билади. Бурҳониддин Марғинонийнинг “Ҳидоя” асари ҳали-ҳануз ислом ҳуқуқшунослигининг бош қўлланмаси бўлиб қолмоқда. Тасаввуфнинг энг йирик намояндалари ҳам биз яшаётган заминдан етишиб чиққан.

Президент Шавкат Мирзиёев 17-феврал куни Бухоро вилоятига сафар асносида Мир Араб олий мадрасасига ташриф буюрганида қуйидаги фикрларни баён этди:

– Бундай узоқ тарихга эга таълим даргоҳлари жуда кам. Бугун унинг шароитини яхшилаб, тарихий адолатни тиклаганимиз хайрли иш бўлди, деб ўйлайман. Демократик ислоҳотларимиз натижасида диний соҳага ҳам эркинлик эпкини кириб келди. Шу билан бирга, ахборот макони очиқ. Интернетда илмий асоси бўлмаган турли талқинлар бор. Тажрибасиз ёшлар уларнинг тўғри-нотўғрилигини қаердан ҳам билсин? Буни сизга ўхшаган илм одамлари асослаб, исботлаб, тушунтириб бериши керак.

Дарҳақиқат, янги очилаётган илм масканлари одамларни, айниқса, ёш авлодни тўғри йўлга солишда муҳим ўрин тутади. Улуғ алломаларимизнинг бой илмий мероси эса бунинг учун мустаҳкам пойдевор вазифасини ўтайди.

Бухоро сафари чоғида мамлакатимиз раҳбари Баҳоуддин Нақшбанд мақбарасини зиёрат қилди. Бу масканда билдирилган фикрлар ҳам Ўзбекистоннинг “Жаҳолатга қарши – маърифат” шиорига ҳамоҳангдир:

– Охирги йилларда ҳамма соҳалар қатори дин бўйича ҳам очиқлик, эркинлик берилди, бир нечта илмий марказ ташкил этдик. Бу салоҳиятни жамиятга етказиш керак. Имом Бухорий, Имом Мотуридий, Бурҳониддин Марғиноний каби буюк боболаримиз меросига таянган ҳолда жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш зарур.

Ўзбекистон бу йўналишда янги илмий марказлар очиш билан чекланиб қолмаётганини ҳам алоҳида таъкидлаш ўринлидир. Юртимизда мана шундай муассасалар саъй-ҳаракати билан халқимиз орзиқиб кутган асарлар ўзбек тилида нашрдан чиқмоқда. “Таъвилот ул-Қуръон”да Имом Мотуридий барча ботил оқимларга илмий асосланган раддия бериш билан бирга, кейинги даврларда кимлардир томонидан туғилиши мумкин бўлган саволларга жавоб ҳам бериб кетган. Китобнинг дастлабки ўзбекча жузлари билан танишган киши “агар фалон нарсани сўрасалар, биз мана бундай жавоб берамиз” жумлаларини кўп кузатиши мумкин. “Саҳиҳ ул-Бухорий”нинг ҳам бир неча таржимаси босмадан чиққан. Ҳадисларнинг муҳимлиги шундаки, улар орқали исломнинг моҳияти, арконлари, талаб ва чекловлари ва бошқа жиҳатлари тўлиқ англанади.

Худди шунингдек, хайрли ташаббуслар натижасида турли илмий анжуманлар ташкил этиляпти. Улар орқали ҳам кўҳна Мовароуннаҳр алломаларининг бой мероси халқаро миқёсда тарғиб этилмоқда, ҳам хорижлик уламо ва мутахассислар билан жаҳолатга қарши маърифат воситасида курашиш ғояси йўлидаги саъй-ҳаракатлар бирлаштирилмоқда.

Бу хусусда 2022-йил ноябрь ойида Самарқандда бўлиб ўтган “Марказий Осиё – ислом санъати ўчоғи” халқаро форумида қатнашган Тожикистон Педагогика институтининг илм ва инновациялар бўйича проректори, тарих фанлари доктори, профессор Шодмон Воҳидовнинг қуйидаги фикрларини келтириш ўринлидир:

– Ўзбекистон ислом маданиятининг нафақат ўчоғи, балки ниҳоятда кўп сонли тарихий ва исломий қадамжолар мавжуд мамлакат. Тарихий ашёлар, нодир қўлёзмалар ҳам шулар жумласидан. Шахсий коллекциялар ва хусусий кутубхоналарда сақланаётган манбаларни ҳисобга олмаганда, давлат фондларида 42 мингдан зиёд қўлёзма мавжуд. Уларни сақлаш, тадқиқ этиш, таржима қилиш, рақамлаштириш масалаларида Ўзбекистон анча илгарилаб боряпти. Форумга келган қўлёзмаларни ўрганиш соҳаси мутахассислари буни якдил таъкидламоқда. Ўйлайманки, қадим тарихдан сўзловчи манбалар – у хоҳ тарихий обида бўлсин, хоҳ ёзма ёдгорлик – бизга аждодларимизнинг юксак зеҳн-у заковатидан дарак беришда давом этаверади. Дунёда кечаётган кескинлик ва зиддиятлар асносида юртингизда маънавий меросни асраш борасида амалга оширилаётган ишларни, хусусан, мана шундай илмий конференциялар ташкил этилишини Ўзбекистон ҳукумати фаолиятининг таҳсинга сазовор жиҳатлари сифатида қайд этиш жоиз.

Янги очилаётган марказларга нуфузли халқаро ташкилотлар хайрихоҳлик билдириши, уларнинг аҳамияти ҳақида тўлиб-тошиб сўзлаши ҳам Ўзбекистон танлаган йўлнинг тўғри эканидан далолатдир. ИҲТнинг Ислом тарихи, санъати ва маданиятини тадқиқ этиш маркази (ИРCИCА) Бош директори Маҳмуд Эрол Қилич 2022-йил 15-июл куни Самарқандда ўтказилган “Саҳиҳ ул-Бухорий” асарининг жаҳон кутубхоналарида сақланаётган қадимий ва нодир қўлёзма нусхалари” мавзусидаги халқаро конференцияда қатнашиб, Имом Бухорий халқаро илмийтадқиқот маркази тўғрисида ҳам расмий шахс, ҳам холис инсон сифатида бундай фикр билдирган эди:

– Ўзим раҳбарлик қилаётган марказнинг бош мақсади мусулмон олимларининг жаҳон цивилизацияси равнақига қўшган ҳиссасини кенг тарғиб этишдан ҳам иборат. Ислом илмлари ривожида асосий ўрин тутган алломаларни ҳақли равишда етук сиймолар сирасида кўрамиз. Умрини шундай шарафли ишга бағишлаган Имом Бухорийнинг ҳаёт йўли ва машаққатли ижоди ҳақидаги маълумотларни, унинг хизматлари туфайли эришилган янги билимлар моҳиятини жаҳон бўйлаб кенгроқ тарқатишни ота юртимиз – Ўзбекистондаги ҳамкасбларимиз иштирокисиз амалга оширишни имконсиз деб биламиз.

Хорижда Ўзбекистондаги янги марказларга, халқимизнинг илмий-маънавий меросига юксак эътиборнинг сабабини Ал-Азҳар Ислом тадқиқотлари мажмуаси (Миср) Бош котиби Муҳаммад Назир Айяднинг мазкур конференцияда изҳор этилган қуйидаги фикридан англаб олиш мумкин:

– Мовароуннаҳр мутафаккирлари улкан хизматининг самараси ўлароқ, бу қутлуғ замин фақат жуғрофий ном эмас, илму маърифатда етукликка эришган алоҳида бир цивилизация макони сифатида ҳам шуҳрат қозонган. Юртингиздан етишиб чиққан олимлар исломий ва дунёвий илмларни бошқача назар ва ўзгача ёндашув билан ўрганиб чиқиб, оламшумул натижаларга эришган. Инсоният бугунги кунда ҳам ана шу илмларга эҳтиёж сезмоқда.

Малайзия халқаро ислом университети профессори Муҳаммад Саиднинг сўзлари илм-маърифат ҳеч қачон долзарблигини йўқотмаслигини тасдиқлайди:

– Тарихдан биламизки, Ўрта Осиёга ислом динининг кириб келиши умавийлар даврига бориб тақалади. Ўша йиллардан бошлаб бу шарофатли заминда исломий ва дунёвий илмлар кенг кўламда ривожланди. Мовароуннаҳрдан етишиб чиққан олимлар нафақат ислом дунёси, балки бутун жаҳон цивилизацияси ривожига улкан ҳисса қўшганини алоҳида таъкидлашни истардим. Буюк аждодларингиз илмий-маънавий меросини ўрганиш, тадқиқ этиш бугунги кундаги долзарб вазифалардан биридир.

Умуман олганда, бугунги Ўзбекистон буюк аждодларга муносиб ворис бўладиган авлодни вояга етказиш йўлидан бормоқда ва бунда илмий-маънавий меросни ўрганиш ва тарғиб қилишга алоҳида эътибор бермоқда. Ислом тафаккури институти (Туркия) директори, профессор Меҳмет Гўрмезнинг қуйидаги сўзлари бунинг яна бир далилидир:

– Мовароуннаҳр ислом тамаддунининг бешиги ҳисобланади. Тарихда ислом маданияти дунёнинг турли минтақаларида ривожланган бўлса-да, ҳеч бир юртда Мовароуннаҳрда бўлганичалик гуллаб-яшнамаган. Жумладан, Бағдод, Андалус, Шом каби диёрларда ислом маданияти муайян даврлар оралиғида ривожланган бўлса, Мовароуннаҳрда бу ҳозирги кунга қадар кузатиб келинмоқда. Шу сабабли бугунги кунда Ўзбекистон ислом цивилизациясининг тарихда эришган шонли мавқеини қайта тиклашда муҳим ўрин тутади.

Энди бевосита Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази мисолида қарайдиган бўлсак, ушбу муассасанинг 2022-йилдаги фаолияти натижаларида ҳам “Жаҳолатга қарши – маърифат” мақсади яққол намоён бўлади.

Ўтган йили марказ томонидан буюк аллома ва мутафаккирларимиз қаламига мансуб 15 китоб ва рисола нашр этилди. Улар орасида Абу Жаъфар Муҳаммад ибн Абу Ҳотим Варроқ Бухорийнинг “Шамоили Бухорий”, Имом Термизийнинг “Эътиқоди аҳли сунна”, Абд ибн Ҳумайд Кешийнинг “Муснад”, Имом Доримийнинг “Сунани Доримий” ҳамда “Сунани Доримий”дан сайланма ҳадислар”, “Муснади Кешийдан дурдоналар”, “Саҳиҳи Бухорий шарҳи”ни келтириш мумкин.

Шу ўринда аллома Абд ибн Ҳумайд Кеший ҳақида қисқача тўхталиб ўтиш керак. Халқимиз Имом Бухорий, Имом Термизий каби муҳаддисларнинг асарлари тўғрисида бугун озми-кўпми тасаввурга эга. Лекин Ҳумайд Кешийнинг асарлари билан ҳануз таниш эмас эди. Алломанинг “Муснад”и нашр этилганда, Ал-Азҳар университети (Миср) ўқитувчиси, доктор Маҳмуд Абдуллоҳ Абдураҳмон Абдуҳалим бундан таъсирланиб, қуйидаги фикрларни билдирган эди:

– Абд ибн Ҳумайд Кеший Мовароуннаҳрдан етишиб чиққан уламоларнинг пешқадамларидан ва унинг асарлари ўзидан кейин келган олимлар ижоди учун пойдевор вазифасини ўтаган. Унга шогирд даражасидаги мутафаккирларнинг мероси чуқур ва қайта-қайта ўрганилаётган бир пайтда алломанинг ҳаёти ва илмий фаолиятини тадқиқ этиш тарихий адолатни тиклашга хизмат қилади. Абд ибн Ҳумайд Кеший мероси ижтимоияхлоқий масалаларни жамлагани, гўзал фазилатларни тарғиб этиши, иллатлардан қайтаришга қаратилган ғояларни қамрагани билан бугунги кун учун ғоят аҳамиятли. Бу асар ўзбек халқи томонидан катта мамнуният билан қарши олинадиган ва севиб ўқиладиган китоблардан бири бўлиб қолади, деб ишонаман.

Мазкур университетнинг дин асослари факультети профессори, доктор Ризо Муҳаммад Дақиқийнинг сўзлари ҳам эътиборга молик:

– Бугунги кунда жамиятлар инсоний қадриятлар ва фазилатларни ёйиш, терроризм ва экстремизмни йўқ қилиш, мутаассибликдан қутулишга жуда муҳтож. Абд ибн Ҳумайднинг “Муснад”и жамият маънавий эҳтиёжини қондиришга хизмат қилади. Асарнинг ўзбек тилига ўгирилиши халқингиз учун “Саҳиҳ ул-Бухорий”, “Сунани Термизий” ва “Сунани Доримий”нинг таржимасидан кам бўлмаган аҳамият касб этади. Ўзбек ўқувчилари бу китобни ўтмиш пойдеворини мустаҳкамлаб, келажак робитасини барпо этиш истаги билан қарши олади, деб ўйлайман. Чунки тарихини билмаган халқнинг келажаги бўлмайди.

Шунингдек, марказда мазкур рисолалар билан бирга, Имом Бухорий, Имом Термизий, Имом Мотуридий, Муҳаммад Хоразмий, Аҳмад Фарғоний, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино, Баҳоуддин Нақшбанд, Мирзо Улуғбек, Алишер Навоий каби аллома ва мутафаккирлар ҳаёти ва илмий меросига бағишланган халқчил рисолалар чоп этилди. “Ўнта ҳақиқат” рукни остида уларнинг ҳаёти ва фаолиятини акс эттирувчи стендлар тайёрланди.

Илмий ходимлар Имом Доримийнинг “Сунан”, Имом Бухорийнинг “Тарих уссағир”, Абу Лайс Самарқандийнинг “Тафсир” ва “Баҳр ул-улум”, Абул Баракот Насафийнинг “Тафсир”, Саййид Абдул Можид Ғаврийнинг “Ҳадис илми истилоҳлари”, Алоуддин Косонийнинг “Эътиқод”, Абу Азабанинг “Равзат ул-баҳийя фийма байнал ашъария вал мотуридия”, Имом Термизийнинг “Ақидавий қарашлар”, Абул Мунтаҳо Шаҳобуддин Аҳмад ибн Муҳаммад Мағнисовийнинг “Шарҳ-у фиқҳ-ул акбар”, Аъло Бухорийнинг “Рисола фил ақоид”, Иброҳим Саффор Бухорийнинг “Талхис ул-адилла ли қавоидит тавҳид” асарларини ўзбек тилига ўгирди. Шу билан бирга, Ҳайсам ибн Кулайб Шошийнинг “Муснад” асаридан сайланма, Нажмиддин Кубро, Маҳмуд Замахшарий, Имом Доримий, Абу Лайс Самарқандий, Абу Баракот Насафий, Имом Термизий, Абдухолиқ Ғиждувоний, Бурҳониддин Марғиноний, Юсуф Хос Ҳожиб ва Заҳириддин Муҳаммад Бобур ҳаёти ва илмий фаолиятига доир рисолалар тайёрлади.

Жамиятимизда соғлом диний муҳитни сақлаш, асл манбаларга таянган ҳолда алломаларимиз илмий меросини тадқиқ этиш орқали ботил ва турли фитначи оқимларга раддиялар бериш, ёшларга соф ислом таълимотини етказиш, буюк аждодларимиз асарларидаги Ватанга муҳаббат, илм олишга тарғиб, ота-онага эъзоз ва эҳтиром каби улуғ ғояларни кенг жамоатчиликка етказиш каби маърифий тадбирларни ташкил этиш Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг асосий фаолият йўналишларидан бири этиб белгиланган. Шундан келиб чиққан ҳолда маънавий-маърифий йўналишда ҳам талай ишлар амалга оширилди.

Марказ фаолиятининг яна бир муҳим йўналиши юртимиз китоб фондларидаги ислом таълимоти, тарихи ва маданиятига оид қўлёзма асарларни долзарблиги бўйича таснифлаш ва тадқиқ этиш, кўҳна Мовароуннаҳрдан етишиб чиққан мутафаккир ва алломаларнинг мамлакатимиз ва хорижий давлатларда сақланаётган китоб ва рисолаларини тўплаш ва ўрганишга қаратилган.

Марказда жисмоний ва юридик шахсларда сақланаётган ислом динига оид қадимий, ноёб асарларни харид қилиш бўйича ишлар йўлга қўйилган. Ўтган йили жисмоний шахслардан шундай 44 та китоб харид қилинди.

Муассаса Имом Бухорий номи билан аталгани учун муҳаддислар султонининг илмий меросига алоҳида эътибор қаратади. 2022-йилда алломанинг шоҳ асари – “Ал-Жоми' ас-саҳиҳ” ҳадис тўпламининг хорижий давлатлардаги қўлёзма фондларда сақланаётган 220 нусхасининг рўйхати шакллантирилди. Имом Бухорий қаламига мансуб маҳаллий ва хорижий қўлёзма фондларда сақланаётган 2838 асарнинг реестри тузилди.

Табиийки, бошқа етук алломаларнинг асарлари ҳам марказ илмий ходимларининг эътиборида туради. Хусусан, унинг фондида сақланаётган 116 нодир қўлёзма нусханинг аннотасияси тайёрланиб, расмий сайтга жойлаштирилди. Умумий ҳажми 13 457 варақ бўлган 69 китобдан электрон нусха олинди.

Бу ўринда сўз ўз-ўзидан халқаро алоқаларга келиб тақаляпти. Бу хусусда шуни таъкидлаш керакки, 2022-йилдан “Имом Бухорий номидаги халқаро стипендия” танлови жорий этилиб, унинг совриндорлари марказга кела бошлади. Бу ерда Малайзия миллий университети ҳузуридаги Ислом цивилизацияси институти профессорлари Моҳд Ал Адиб Самури ва Муҳаммад Ҳилми Жалил, Париждаги Коллеж де Франц ўқув-тадқиқот муассасаси вакили Мари Эфтимию, Л.Гумилёв номидаги Евроосиё университети (Қозоғистон) докторанти Алмас Имангалиев каби жами 6 хорижлик тадқиқотчи илмий малакасини оширди. Стипендиатларни жалб қилиш ишлари давом этмоқда.

Хориждаги илмий муассасалар билан ҳамкорлик ўрнатишга алоҳида эътибор берилмоқда. Илмий тадқиқотлар борасида халқаро ҳамкорлик географияси йил сайин кенгайиб бормоқда. 2022-йилда марказ Малайзия Ислом университети ва Туркиянинг Памуккале университети билан англашув меморандумини имзолади. Бу билан унинг хорижий ҳамкорлари сони 35 га етди.

Англашув меморандумларидаги асосий бандлар қўшма илмий тадқиқотлар ташкил қилиш, биргаликда турли мавзуларда семинар, конференция, симпозиумлар ўтказишни назарда тутади. Бундан келиб чиққан ҳолда, давомли равишда шундай тадбирлар бўлиб ўтмоқда. Хусусан, Малайзия миллий университети ҳузуридаги Ислом цивилизацияси институти, Ислом ҳамкорлик ташкилотининг Ислом тарихи, санъати ва маданиятини тадқиқ қилиш маркази (ИРCИCА), Таълим, фан ва маданият масалалари бўйича ислом ташкилоти (ИCEСCО), Туркиянинг Мармара, АҚШнинг Мичиган, Мисрнинг Ал-Азҳар университетлари билан ҳамкорликда “Шарқ алломаларининг ислом цивилизасияси ривожига қўшган ҳиссаси”, “Мусулмон олимларининг жаҳон тараққиётига қўшган ҳиссаси”, “Аҳмад ибн Ҳафс Кабир Бухорий мероси ва унинг илк Шарқ Ренессанси ва ислом фалсафаси илмий-назарий асосларини яратишдаги ўрни ва аҳамияти”, “Мотуридийлик таълимоти ва ҳозирги замон”, “Ўзбекистонда фалсафа тарихи мактаби ва Учинчи Ренессанс”, “Имом Бухорий – муҳаддислар султони”, “Имом Абу Мансур Мотуридий фаолияти ва мотуридия ақидавий мазҳаби”, “Қадимий ёзма манбаларни сақлаш ва тадқиқ этиш тизимини такомиллаштириш масалалари” каби мавзуларда 8 та халқаро илмий-амалий анжуман ташкил этилди.

Хорижда ҳам қўшма тадбирлар ўтказилмоқда. Хусусан, марказ ташаббуси билан Швейцариянинг Базел университети, Туркия илмий-тадқиқот марказлари, Италия ва Бирлашган Араб Амирликларида “Имом Бухорий асарлари мисолида ислом санъати”, “Ислом хаттотлиги”, “Қуръони каримнинг Ўзбекистон фондларида сақланаётган қадимий нусхалари” каби мавзуларда жами 6 халқаро кўргазма, ислом амалий санъати турлари бўйича “Мовароуннаҳрда китобат маданияти” деб номланган фестивал ва савдо ярмаркаси ташкил этилди.

Буюк Британиянинг Лондон ислом маданияти марказида Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази томонидан нашр қилинган китоблар тақдимоти, “АлФурқон” ислом мероси фондида “Қўлёзмаларни тадқиқ этиш ва каталоглаштиришнинг аҳамияти” мавзусида давра суҳбати бўлиб ўтди.

Германиянинг Фрайбург университетида “Таъвилот ул-Қуръон” асарининг ўзбек тилига таржима қилинган 29-30-жузлари, “Саҳиҳи Бухорий шарҳи” китобининг тақдимотлари ўтказилди.

Булар, албатта, Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг фаолиятига доир айрим маълумотлар. Ўзбекистондаги бошқа турдош муассасалар фаолияти ҳам таҳлил қилинса, мамлакатимиз “Жаҳолатга қарши – маърифат” шиоридан ҳеч ҳам оғишмасдан, дадил олға бораётгани янада яққол намоён бўлади.

Шовосил ЗИЁДОВ,

Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази директори,

тарих фанлари доктори

Манба: “Янги Ўзбекистон” газетаси 2023-йил, 15-апрел, 73-сон