Шу йил 26 февраль якшанба куни Жазоир президенти Абделмаджид Теббун Африкадаги энг катта 27 гектарлик “Буюк Жазоир” масжидини расман очди.

Мазкур масжид мажуаси 12 та қисмдан иборат бўлиб, унда 120 минг ўринли намозхона, Ислом цивилизацияси музейи, анжуманлар зали ва бир миллионлик кутубхонага эга маданият маркази, 1,5 минг ўқувчига мўлжалланган "Қуръон уйи" олий ислом фанлари мактаби, илмий тадқиқот ва қадимий қўлёзмаларни қайта тиклаш лабораторияси, шунингдек, вертолёт қўниш майдончаси, кўп қаватли автотураргоҳ, дам олиш масканлари мавжуд.

Жазоир пойтахти, ҳатто қўшни шаҳарлардан ҳам кўриш мумкин бўлган миноранинг баландлиги 267 метрни ташкил этади. Масжиднинг ички қисми саккиз бурчакли устунлар, мармар ва 6 км га яқин каллиграфик ёзувлар билан безатилган.

Масжидга илк ғишт 2011 йилда қўйилган эди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси 

Матбуот хизмати

Cавол: Бировларни кўп ғойибона дуо қиладиган инсон яхши инсон бўладими ёки кўп ғойибона дуо қилинадиган инсонми?

Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим. Албатта, иккисида ҳам яхшилик бор. Лекин ҳадиси шарифларда бировларни ғойибона дуо қилишга алоҳида тарғиб қилинган.

Умму Дардо разияллоҳу анҳодан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: “Мусулмон кишининг биродари ҳаққига қилган ғойибона дуоси қабул бўлувчидир, унинг боши устида бир фаришта туради, қачон биродарига яхшилик тилаб дуо қилса, фаришта: “Омийн, сенга ҳам ўшанча бўлсин”, дейди” (Имом Муслим ривояти).

Ҳазрат Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу: “Аллоҳ йўлидаги биродарнинг дуоси ижобат қилинади”, деганлар. Валлоҳу аълам.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази.

Дадам ёшлигимиздан бизни муаммоларимизни бирга ҳал қилишга ўргатганлар. Оилада қайси биримиз бўлса ҳам, муаммоли вазиятга дуч келсак, дадам фарзандларининг ҳаммасини тўплар эдилар ва “Укаларингизнинг шундай-шундай муаммолари бор экан, келинглар, унга қандай ёрдам беришни ўйлаб кўрайлик” деб барчани фикрлашга чақирардилар. Ўша муаммоларнинг аксарияти дадамнинг бир ўзлари ечим топа оладиган муаммолар эди. Лекин дадам бизни муаммо хоҳ катта бўлсин, хоҳ кичик бўлсин, мушкул вазиятда жигарларни ташлаб қўймасликка, қўлдан келганича бир-биримизга ёрдамга шошилишга ўргатдилар.

Эсимда, коллежда ўқиб юрган пайтларим менга ўқишим учун калькулятор жуда зарур бўлиб қолди. Ўша пайтда дадамнинг ишлари жуда ҳам яхши эмас, унинг устига мен ўқишим учун олмоқчи бўлган калькуляторнинг нархи бироз баландроқ эди. Шундайлигини билсам-да калькулятор мен учун асосий ўқув қуроли бўлганидан буни дадамга айтдим. Дадам: “Хўп, ўғлим, имкон қадар тезроқ олиб беришга ҳаракат қиламан”, дедилар.

Эртаси куни ўқишдан келсам, дарс қиладиган столимиз устида яп-янги калькулятор турибди. Уни кўриб кўзларим қувониб кетди. Дадамнинг хоналарига кирсам, намоз ўқиётган эканлар. Миннатдорчилик билдираман деб, намоздан чалғитмаслик учун овоз чиқармай кутиб турдим. Дадам намоз ўқиб бўлиб дуога қўлларини очдилар: “Роббим, Ўзингга беадад шукрлар бўлсин, фарзандларимни бир-бирига оқибатли қилганинг учун Ўзингга чексиз ҳамд айтаман, бугун катта қизим укасига калькулятор олиб берибди. Фарзандларим орасидаги меҳр-муҳаббатни бундан ҳам зиёда қилгин, оқибатларини охиригача гўзал қилгин...”.

Дадам орқаларида менинг кутиб ўтирганимни билмай дуони давом эттиравердилар. Шу топда опамнинг “Тенгдош дугоналарим кийиб олган янги кўйлакдан мен ҳам олмоқчиман” деб йиғиб юрган пуллари хаёлимга келди... Ҳа, опам менинг ўқишим учун кўйлак орзу-ҳавасидан воз кечган эдилар...

Опам пешонамдан ўпиб, “Укажоним ҳозир сен ўқишинг жуда муҳим, янги кўйлакни кейинроқ олсам ҳам бўлаверади. Эрталаб дадамга айтаётганингни эшитиб қолгандим, сен ўқишга кетгач, шартта бозорга бориб олиб келдим. Сен ҳеч ҳам хижолат бўлма, ҳозир фақат ўқиш ҳақида ўйла” деб мени анча хотиржам қилдилар.

Ўша куни туни билан ухлолмай ётдим. Бу воқеа... дадамнинг дуолари... опамнинг қилган ишлари... менга айтган гаплари... ҳаммаси кўз олдимдан бир-бир ўтаверди...

Демак ака-ука ва опа-сингиллар орасидаги яқинлик ўз ҳожатларидан уларни устун кўриш даражасида яқин бўлиши керак экан деган хулосага келганман ўшанда.

Отам бизни шахзодалару маликалар каби боқмаган бўлсалар ҳам, бизга унча-мунча оталар бера олмайдиган олтинлардан ҳам қиммат тарбияни бериб кетган эканлар. Отам қилган ишлари, тижоратларида омадлари келмаган бўлиши мумкин, лекин бу дунёдан мингта тижорат фойдасидан ҳам қимматбаҳо нарсани олиб кетдилар. Ортларида уларни доим эслаб дуо қиладиган, бирининг бошига муаммо тушганда ёрдамга барчаси ҳозиру нозир бўладиган фарзандлар қолдидриб кетдилар.

Ҳа, бугун ака-укалар бир-биримидан узоқда, ҳатто бошқа-бошқа шаҳарларда яшаймиз. Лекин доимо қалбан биргамиз. Қачон биримизнинг бошимизга муаммо тушадиган, мушкул вазиятга кириб қоладиган бўлсак, ҳамма бирданига ёрдамга шошилади, ҳеч ким ўзини четга тортмайди.

Аллоҳга шукрлар бўлсинки, дадам ўша ёшлик пайтимизда қилган услубларини ҳозир ҳам амалда қўллаймиз. Керак бўлса, бир уйга йиғилиб, ўша болалигимиздагидек “Қандай ёрдам берсак бўларкин” деб бош қотирамиз.

Буларнинг сабаби, албатта аввало Аллоҳнинг фазли ва қўрс-қўпол койишлар, танбеҳу дашномлар билан эмас, ўзининг амали билан бизга тарбия берган дадамнинг шарофатларидир. Аллоҳ отамиздан рози бўлсин, Ўз раҳматига олган бўлсин.

Доктор Абдуллоҳ Муҳаммад Абдулмуътининг
"Фарзанд тарбиясида 700 та сабоқ" китобидан
Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Камронбек Ислом таржимаси.

Пайғамбаримиз Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки ҳадислари одамлар билан муомала қилиш қоидаларини таъсис этади:

Биринчиси: “Мулойимлик нимадаки бўлса, уни зийнатлайди ва қайсики нарса мулойимликдан маҳрум бўлса, уни булғайди”.

Муҳаммад Ибн Абу Бакр раҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Қалб учун одамлар билан юмшоқлик ҳамда уларга яхшиликни раво кўриш бирла муомала қилишдан-да фойдалироқ нарса йўқ! Агар сенга бегона одам бўлса меҳрини, муҳаббатини қозонасан, агар дўстинг ёки яқининг бўлса, муҳаббати ва эътибор бардавом бўлишини таъминлаган бўласан. Агар душманинг бўлса, лутфинг билан унинг чўғини ўчирасан, ёмонлигидан қутуласан!”

Иккинчиси: “Кимки дўзахдан узоқлашишни ва жаннатга киришни истаса, Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган ҳолда ўлимни қарши олсин ҳамда ўзига қандай муомала қилинишини хоҳласа, одамларга ҳам шундай муомалада бўлсин!”.

Бу одамлар билан муомала қилишдаги Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга ўргатиб кетган жуда муҳим қоидадир. Унинг мазмуни: “Мўмин киши бошқалар унга қандай муомалада бўлишини хоҳласа, уларга ўзи ҳам худди шундай муомалада бўлсин”, деганидир.

Агар одамлар шу қоидага амал қилсалар борми… “Фалончи менга зулм қилди”, деган одамни кўрмасдик, ҳеч ким биродарининг ҳаққини поймол қилмаган бўларди.

Насиҳат қилинг, бироқ уятга қўйманг!

Урушинг, койинг, лекин жароҳат етказмаган ҳолда!

Биродарчилик давом этиши учун хатоларни ўчириб юборсак нақадар яхши-а?!

Бироқ бунинг акси-чи? Яъни йўл қўйилган хатолик туфайли биродарчиликни ўчириб юбориш? Ундан қаттиқ сақланмоқ даркор!

Луқмони Ҳаким айтади: “Эй ўғлим! Мен кўп пайғамбарларни кўрдим ва улардан қуйидагиларни ўргандим:

- Намозда турган пайтинг қалбингни ҳар хил ўй-хаёллардан муҳофаза қил!

- Одамлар орасида ўтирганингда, тилингга эътиборли бўл!

- Одамларнинг уйига кирсанг, кўзингни тий, изнсиз ҳеч нарсага қарама!

- Овқатлангани ўтирсанг, ошқозонингни ошиқча овқат ейишдан сақла!

- Иккита нарсани ҳаргиз эслама, ёдга олма: одамларнинг сенга қилган ёмонлиги ва одамларга қилган яхшилигинг!”.

Кимки одамлардан содир бўлган ишларни яхши маънога йўйиб, чиройли гумон қилса, нияти турли хил хаёллардан соғ қолади, кўнгли ёришади, гуноҳлари кечирилади ва Аллоҳ уни ёмонликлардан, балолардан ҳимоя этади!

Доктор Ҳассон Шамси Пошонинг "Метин қоялар" китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Неъматуллоҳ Исомов таржимаси.

 Мусулмон олами балки бутун дунё Мовароуннаҳрдан етишиб чиққан фақиҳ алломаларимизни катта ҳурмат-эътибор билан тилга олишлари ҳаммага маълум. Аммо ўлкага энг биринчи фиқҳ илмини олиб келиб, уни кенг ёйган ва бу жойда бутун оламга машҳур Мовароуннаҳр фиқҳ мактабига асос солган фақиҳ бобокалонимизнинг ҳаѐтлари кўпчилигимизга ҳали номаълум ва қизиқарли эканига шубҳа йўқ.

 Ислом ҳуқуқи – фиқҳ шаклланганидан сўнг бу ўлкада Муҳаммад ибн Ҳасан Шайбонийнинг машҳур шогирди Абу Ҳафс Кабир ал-Бухорий орқали илк бор, том маънода кенг тарқала бошлаган. Имом Шофиъий Абу Ҳанифа ҳақларида «Одамлар фиқҳда у зотнинг боқимандаларидир (шогирдларидир)» деган бўлсалар, Мовороуннаҳр фақиҳлари ҳам Абу Ҳафс Кабирнинг боқимандалари, шогирдлари ҳисобланади.Чунки, Мовороуннаҳрга фиқҳ илмини олиб келган ва Бухорода илк мадрасани қурдирган ҳам Абу Ҳафс Кабир ҳисобланадилар.

Бутун ислом оламига Абу Ҳафс Кабир номи билан танилган буюк фақиҳ, муҳаддис, Имом Бухорийнинг замондоши ва устози бўлган юртдошимизнинг тўлиқ исмлари Абу Ҳафс Аҳмад ибн Ҳафс ибн Зибриқон ибн Абдуллоҳ Ижлий Бухорий бўлиб, 150/768 йили Кўҳна Бухоронинг “Фахсодара” маҳалласида туғилган. Алломага Кабир (Катта) номи берилиши ҳақида Абдулҳай Лакнавий: «Абу Ҳафс Бухорийни Кабир деб аташлари ўғиллари Абу Ҳафс Сағир (Кичик Абу Ҳафс) билан фарқлаш учун бўлган», дейдилар [2, 120- б] Чунки Фарзандлари Абу Ҳафс Сағир ҳам отасидек ислом оламида машҳур фақиҳ бўлган. Бу ҳақда Имом Заҳабий «Сияру аъламин нубала»асарида: «Аҳмад ибн Ҳафс (яъни Абу Ҳафс Кабир) буюк фақиҳ, Мовороуннаҳр ва бутун машриқ устози ҳамда Бухоронинг шайхул-исломи бўлган Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Ҳафс (яъни Абу Ҳафс Сағир)нинг отасидир», дейдилар.

Абу Ҳафс Кабир бошланғич таълимни Бухорода олгандан сўнг, Бағдодга бориб, Имом Аъзам (раҳматуллоҳи алайҳ)нинг шогирди Имом Муҳаммад (раҳматуллоҳи алайҳ)дан таълим олдилар. Бу ҳақда Имом Заҳабий: «Абу Ҳафс Кабир Имом Муҳаммаддан фиқҳни ўрганди ҳамда Вакиъ ибн Жарроҳ, Абу Усома, Ҳушайм ибн Башир, Жарир ибн Абдулҳамид каби муҳаддислардан ҳадис эшитди. Билингларки, Абу Ҳафсдан келган ривоятлар ишончли ҳисобланади», дейдилар. [5, 159-б] Муҳаммад ЗоҳидКавсарий ҳам:«Абу Ҳафс Кабир ва Абу Сулаймон Жузжоний Имом Муҳаммад китобларининг ривоятида асос ҳисобланадилар», дейдилар [13, 72-б] Бундан кўринадики, Имом Муҳаммаднинг асарларикейинги авлодга асосан ушбу икки шогирд орқали етган ва улар Имом Муҳаммаднинг энг яқин шогирдларидир.

Шунингдек, Абу Ҳафс Кабир Имом Муҳаммаднинг асосий илмий мероси ва ҳанафий мазҳабининг асоси ҳисобланган «Зоҳирур-ривоя» китобларининг ровийси ҳамдир. Фақатгина олтинчи китоб – «Китаб ас-сияр ал-кабир» Абу Ҳафс Кабир она юртларига қайтгандан сўнг ѐзилгани учун уни ривоят қилиш насиб этмади. [3, 54-б] Абу Ҳафс Кабир ривоятлари билан бизгача етиб келган Имом Муҳаммаднинг асарлари нафақат Ислом оламида балки бутун дунѐ ҳуқуқшунослигининг асос манбаси ҳисобланади. Ушбу олти китобни ўрганиб чиққан ғарб шарқшунослари Имом Муҳаммадни «Ислом Гроцийси» деб аташган эди. Лекин Имом Муҳаммад Гроцийдан саккиз ярим аср муқаддам халқаро ҳуқуқнинг барча соҳаларидаги меъѐрларни ўз асарларида илк бор муфассал ѐритиб берган эдилар.

Абу Ҳафс Кабир Ироқ аҳли фиқҳи ва бошқа кўпгина илмларни пухта эгаллагандан сўнг, она шаҳри Бухорога илм ва тақво билан бойиган хазина мисол бўлиб қайтдилар. Халқ у кишини катта хурсандчилик билан кутиб олди. Шундан сўнг, эски манзиллари яқинига бир неча масжид ва мадраса қурдириб, талабаларга таълим бериш ҳамда халқдан тушган саволларга фатво бериш билан машғул бўлдилар. Абу Ҳафс Кабир, амир ѐки оддий фуқаро бўладими, қандай муаммо билан келса, ҳал қилиб беришга ҳаракат қилган. Шу боис, одамлар олимни «Ҳожатбарор имом» деб ҳурматлашган.

Ривоят қилинишича, бир куни Имомнинг зиѐратига Бухоро амири Муҳаммад ибн Толут келиб, салобатларидан тили айланмай қолади ва зиѐрат сўнгигача бир оғиз гапиришга ботина олмайди. Қайтишда ҳамроҳи бўлган вазирига: «Мен Халифа ва жуда кўп улуғлар ҳузурига кирганман лекин, ҳеч кимдан бунчалик ҳайбатланмаган эдим» деган экан. [6, 9-б] Шунингдек, фақиҳнинг ҳар кун Қуръони каримнинг тенг ярмини хатм қилишга одатланганлари ва бу умрларининг охиригача давомий бўлгани манбаларда зикр қилинади. [13, 72-б]

Абу Ҳафс Кабир ўзлари берган фатволарни жамлаб «Фатовойи Абу Ҳафс» китобини ѐзганлар. Алломанинг фатволари Ислом оламида кенг тарқалган бўлиб, у киши берган фатволар ва асарларидан олинган иқтибослардан кейинги давр уламолари ўз асарларида кенг истефода этишган. Жумладан: «Баҳрур-роиқ шарҳу канзул-дақоиқ», «Фатовои Оламгирия», «Фатовои ҳиндия», «Тахриж мин фатовои Абу Хафс Кабир Бухорий»,«Дурру-л-мухтор», «Иноя шарҳу-л-ҳидоя», «Мабсуту-с-Сарахсий», «Бадоиъу-с-саноиъ», каби китобларда мавжуд. Шунингдек, Абу Ҳафс Кабир «Китаб ат-тахриж» ва «Наводир» номли асарлар муаллифи ҳамдир [9, 70-б].

Муҳаммад ибн Жаъфар Наршахийнинг «Бухоро тарихи» китобида қуйидагича ҳикоя қилинади:«Абу Ҳафс Кабирнинг шуҳрати Ислом оламига тарқалди, ҳатто араб диѐри олимлари бирон-бир мушкул масаланинг жавобини билмай қолишса, Бухородан улар томон қатнайдиган карвонга ўз вакилларини қўшиб масаланинг жавобини билиб келиш учун жўнатишар эди. Бир куни ҳожилар карвони келаѐтганида, карвондан бир киши Абу Ҳафснинг ѐнига келиб, бир масаланинг жавобини сўради, Абу Ҳафс ажабланиб: «Нима учун Ироқ олимларидан сўрамадингиз?» деди. Ҳалиги одам: «Улардан сўрадик, лекин улар жавоб бера олмади ва менга Бухорога бориб, бу масалани Абу Ҳафсдан ѐки унинг фарзандидан сўрагин, улар сенга бу масаланинг жавобини айтади дейишди», деб жавоб берди. [1,53-54-б ]

Абу Ҳафс Кабирнинг мадрасаси ҳозирги «Пойи Калон» мавзеида бўлган. Аллома уйдан мадрасага боришда бозор орқали ўтарганда ҳайбатларидан бозорчиларнинг шовқин-сурони тўхтаб қолар эди. [15, 71-б]

Абу Ҳафс Кабир тарбиялаган шогирдлардан Абу Ҳафс Сағир, Абу Жаъфар Ризвон ибн Салим Бадокорий, Ҳотам ибн Наср ибн Молик Ғиждивоний, Абул Ҳасан Муқотил ибн Саид Байдарий, Муҳаммад ибн Ҳотам Субизғукий, Абу Заҳҳок Фазл ибн Ҳассон Сутиканий, Абу Саид Сулаймон ибн Довуд Шарғий ва унинг ўғли Абу Усмон Саид ибн Сулаймон Шарғий, Ҳорис ибн Абул Вафо ал-Бухорий, Абу Солиҳ Тоййиб ибн Муқотил Ҳуноматий, Абул Ҳасан ибн Толиб Ғишатий каби алломалар етишиб чиқди. [9, 71-б] Жумладан, буюк муҳаддис – Имом Бухорий ҳам фақиҳданѐшликларида таълим олган. [16, 71-б]

Абу Ҳафс Сағир(фақиҳниг фарзанди кичик Абу Ҳафс)нинг тўлиқ исмлари – Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Ҳафс ибн Зибриқон ал-Бухорийдир. У киши ўз оталарида талим олиб, катта фақиҳ ва Бухоро шайхи даражасига етишган.

Абу Ҳафс Сағир ҳам араб юртларига илмий сафар қилганлар. Бу сафар давомида Абул Валид ат-Таѐлиси, Ҳумайди, Яҳѐ ибн Маъин каби муҳаддислардан ҳадис эшитган. Сафар давомида Имом Бухорий билан ҳамроҳ бўлган. [15, 70-б] У зотни «ал-Аҳваъ вал-ихтилаф» («Ҳавойи гаплар ва ихтилофлар»), «ар-Радду ала-л-лафзийя» («Юзаки қаровчиларга раддиялар») номли китоблари мавжуд. Шу ўринда юқоридаги икки китоб ҳақидаги Абдулҳай Лакнавий қуйидаги сўзларини келтирамиз: «Ушбу икки китобни кўпгина манбаларда, жумладан «Кашфуз-зунун» ҳамда «ал-Фунун» асарларида Абу Ҳафс Кабирга нисбат беришган, бу эса хатодир. Аслида букитобларни Абу Ҳафс Сағир ѐзган», деб айтадилар. [14, 72-б]Абу Ҳафс Сағир 264/878 йили Рамазон ойида вафот этганлар. [12, 19-б]

Абу Ҳафс Кабир 216 ҳиж. (832 мил.) йили вафот этганларида Бухородаги Дарвозайи Нав қаршисидаги тепаликка дафн қилинди. Шундан кейин одамлар бу дарвозани Ҳазрати Имом дарвозаси деб атай бошлашди.

Абу Ҳафс Кабир дафн қилинган тепаликга яқин жойда алломанинг дарсхонаси ва атрофда кўплаб масжидлар жойлашгани ҳамда кейинроқ Абу Ҳафс Кабирнинг қабри устига мақбара қурилганини Наршахий «Бухоро тарихи»да зикр қилиб ўтган.

Зиѐратгохдаги Ободончилик ишлари.Абу Хафси Кабир зиѐратгоҳи мустабид тузум замонида энг кўп талофат кўрган зиѐратгоҳлардан бири бўлди. Умуман Абу Хафси Кабир билан боғлиқ, хар бир нарсани юқотишга ҳаракат килинди.Зиѐратгоҳ ички ҳудудидаги XXVI асрда қурилган масжид биноси омборхонага айлантирилган, зиѐратгох хароба холига келиб қолган эди. Ватанимиз истиклолга эришгач илк йиллардан Бухоро халқи бу жойни бақадри ҳол обод қила бошлади.

Ниҳоят халкимиз кутган кенг куламдаги ободонлаштириш ишлари 2009 йилда Юртбошимиз фармони билан бошланди. Кадимги машхур ―Хазрати Имом дарвозаси кайта тикланди. Ҳозир ушбу зиѐратгоҳ ички ҳудудида қурилган янги масжид сиғими 1000 кишига мўлжалланган. Ҳозирда зиѐратгоҳ ҳудудида XXVI асрда қурилган эски масжид биносиҳаммавжуд бўлиб 120 кишилик сиғимга эгадир. Ҳазратнинг макбараларига борадиган тор йўлакчалар ўрнига кенг ва равон, икки ѐнига манзарали дарахтлар экилган кўча тушди. Абу Хафс Кабир зиѐратгохининг атрофига тўла девор олинди. Абу Хафс Кабир мақбараси икки томонига узун, муҳташам айвонлар кўтарилди.

Хулоса: Мақбарада Абу Хафси Кабир ва ўғиллари Абдуллоҳ Абу Хафси Caғиp хамда неваралари ва шогирдлари Абдуллох Спандмуний (фақихуд -доруссалтана) дафн килинган.

 Иззатилла ЮЛДАШЕВ,  

 Тошкент Ислом институти

“Тиллар” кафедраси катта ўқитувчиси