Саъд ибн Ҳишом ибн Омир (розияллоҳу анҳу) айтади: “Оиша (розияллоҳу анҳo)нинг олдига бориб, “Эй мўминлар онаси, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг хулқлари ҳақида гапириб беринг”, дедим”. У: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг хулқи Қуръон эди”, деди… (Имом Аҳмад ривояти).
Ҳадисда “хулқи Қуръон эди”, деб таржима қилинган қисмида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Қуръонда мадҳ этилган сифатлар билан хулқлангани ва қайтарилган амаллардан сақлангани ифодаланмоқда. Шунингдек, Қуръони каримнинг ҳукмларига риоя этиш, унинг ҳад-чегараларида тўхташ, маънолари ҳақида ўйлаш ва чиройли тиловат қилиш ҳам тушунилади. Манбаларда келтирилишича, “Қуръон”, сўзидан Қуръони каримдаги Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га мақтов айтилган оятлар ирода қилинган. Бунга: “Албатта, Сиз буюк хулқ узрадирсиз!” (Қалам сураси, 4-оят), “Улар саводсиз элчига – исми ўзларидаги Таврот ва Инжилда ёзилган пайғамбарга (Муҳаммадга) эргашадилар” (Аъроф сураси, 157-оят) каби оятларни мисол қилиш мумкин. Баро ибн Озиб (розияллоҳу анҳу) айтади: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) инсонлар орасида юзлари энг чиройли, хулқлари энг гўзал зотдир” (Имом Мусли ривояти). Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) эса: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан чиройлироқ бирор нарсани кўрмадим. Гўёки қуёш у зотнинг юзларидан чиқади”, деган. Каъб ибн Молик (розияллоҳу анҳу) айтади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг юзлари нур сочади. Гўёки юзлари ойнинг бир бўлаги”.
Саййидимиз Муҳаммад (алайҳиссалом) гўзал хулқ соҳиби, комил инсон, барчага намуна эдилар. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “(Эй имон келтирганлар!) Сизлар учун – Аллоҳ ва охират кунидан умидвор бўлган ҳамда Аллоҳни кўп ёд қилган кишилар учун Аллоҳнинг пайғамбарида гўзал намуна бордир” (Аҳзоб сураси, 21-оят).
Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тўғри сўз ва омонотдор эдилар. Пайғамбарлик келишидан олдин ҳам Қуройшликлар орасида “Содиқул амин (тўғри сўз, ишончли инсон)” номи билан машҳур эдилар. Улар ўзаро низолашиб қолишса, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни ҳакам этиб тайинлашиб: “У омонотдор, хиёнат қилмайди”, дейишарди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га пайғамбарлик келганидан кейин қилинган даъватнинг биринчиси омонотдорлик бўлди. Набий (алайҳиссалом) сўз, амал, ибодат, аъзоларни гуноҳдан сақлаш ва ваъдаларга хилоф қилмаслик кабиларда омонотдорликни талаб қилдилар. Шунингдек, Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тўғри сўзликда ҳам намуна эдилар. У зотдаги бу сифатни Аллоҳ таоло бундай мадҳ этади: “Ростликни келтирган зот (Муҳаммад) ва уни тасдиқ этганлар (мўминлар) – айнан ўшалар тақволи зотлардир” (Зумар, 33).
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) аҳли-оиласига яхшилик қилувчиларнинг улуғи эдилар. У зот ҳадисда бундай деганлар: “Сизларнинг яхшиларингиз аҳлига яхшилик қилувчиларингиздир. Мен аҳлига яхшилик қилувчироқман” (Имом Термизий ривояти). Набий (алайҳиссалом) аҳлига хушмуомалали, меҳрибон, эдилар. Ҳар ишда уларга ёрдам бериб, лутф кўрсатардилар. Аёллари билан ҳазил-мутойиба ҳам қилардилар. Оиша (розияллоҳу анҳо) онамизни “Эй Ҳумайро”, деб чақирардилар. Баъзида эса “Эй ансорларнинг қизи” ёки “Эй Оиш” дердилар.
Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) болаларни жуда яхши кўрардилар. Кўчадан ўтаётиб болаларга салом берар, баъзида эса улар билан ўйнардилар. Намоз ўқиётганда болаларнинг йиғи овози эшитилса, онасига қийин бўлмаслиги учун ибодатни тезроқ якунлашга ҳаракат қилардилар. Набиралари – Имом Ҳасан ва Ҳусайн (розияллоҳу анҳумо)ларни муборак елкаларига кўтариб олардилар. Бир куни Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) икки набираларини ўпдилар. У зотнинг ёнларида Ақро ибн Ҳобис бор эди. У: “Менинг ўнта болам бор. Лекин, уларни бирортасини ўпмаганман”, деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) унга қараб: “Ким Раҳим қилмаса, унга ҳам раҳим қилинмайди”, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Сарвари коинот бўлмиш зот ходимларига ҳам жуда меҳрибон ва тавозелик эдилар. Ҳаётлари мобайнида бирорта ходимларини урмаганлар, ҳатто уларга овозларини кўтармаганлар. Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳу) айтади: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га ўн йил хизмат қилдим. Аллоҳга қасамки, у зот бирор марта уф демаганлар. “Нима учун бундай қилдинг”, “Бундай қилсанг бўлмасмиди”, деб айтмаганлар” (Имом Бухорий ва Муслим ривояти). Аллоҳ таоло тавозели бўлишга ва кибр қилмасликка буюради: “Одамларга (кибрланиб) юзингни буриштирмагин ва ерда керилиб юрмагин! Чунки Аллоҳ барча кибрли, мақтанчоқ кимсаларни суймас” (Луқмон сураси, 18-оят). Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Тавозе бандани даражасини зиёда қилади. Шунинг учун, тавозели бўлинглар! Аллоҳ таоло даржангизни кўтаради”, дедилар (Канзул уммол).
Оламларга раҳмат бўлган пайғамбаримиз (алайҳиссалом) дунёда энг зоҳид ва қаноатли инсон эдилар. Ваҳоланки, Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га дунёдаги барча нарсаларни ихтиёрини берган эди. Лекин, у зот охират ҳаётини танладилар. Бутун ҳаётлари мобайнида, очликни кетказиш учунгина хурмо ва арпа тановул қилиб, сув ичардилар. Ҳар тун оч ҳолда ухлардилар. Очлик ҳиссининг кучли эканидан қоринларига тош боғлаб юрардилар. Ортиқча бир дирҳам пул билан тун ўтказмасдилар. Ёнларида эҳтиёждан ортиқча нарса бўлса, уни муҳтож одамга бермагунча уйга кирмасдилар. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “Бирор нарсани (муҳтожларга холис) эҳсон қилсангиз, бас, (Аллоҳ) унинг ўрнини тўлдирур. У ризқлантирувчиларнинг яхшисидир” (Сабаъ сураси, 39-оят).
Оиша (розияллоҳу анҳи)дан ривоят қилинади: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тунда туриб, ибодат қилардилар ҳатто оёқлари ёрилиб кетарди. “Ё Расулуллоҳ, нима учун бундай қиласиз? Аллоҳ таоло сизнинг аввалгию, кейинги гуноҳларингизни кечирган-ку”, десам. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Шукр қилувчи бандa бўлмайми?” дейдилар” (Имом Бухорий ривояти).
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг сабрли ва ҳалим бўлишлари, афв этишда ўрнакликларига Аллоҳ таолонинг илоҳий буйруғи бор эди: “Афвни (қабул қилиб) олинг, яхшиликка буюринг, жоҳиллардан эса юз ўгиринг!” (Аъроф сураси, 199-оят). Бошқа оятда бундай марҳамат қилинади: “Бас, (эй Муҳаммад!) Сиз ҳам матонатли пайғамбарлар сабр қилганларидек сабр қилинг…” (Аҳқоф сураси, 35-оят).
Манбалар асосида
Баҳриддин ЖЎРАБЕК ЎҒЛИ
тайёрлади.