muslim.uz

muslim.uz

Миллатимиз қуёши – ҳазрат Навоий инсон умрини тўрт фаслга бўлиб назмий асарларига тўрт фаслга мос равишда тартиб бергани замирида буюк ҳақиқат борлиги барчага аён. Улар: болалик – баҳор, ёшлик – ёз, ўрта ёш – куз, кексалик – қиш.

Ана шу даврийликни инсон зоти умрининг ҳар йили давомида ҳам яшашига эътибор қилганмисиз? Масалан, ҳозир куз фасли. Келинг, шу фаслнинг кириб келишини хотирлаб кўрамиз: офтобнинг чароғон нурлари камаяди ва куйдирувчи тафти секин-аста сўниклашади... Кўп ойлар кўк юзида кўринмаган булутлар суруви қайдандир пайдо бўлиб, баъзида бир неча кунлаб қуёш юзини тўсиб қўяди. Айнан шу кезларда кўплаб инсонлар кайфияти маҳзунлашади. Ҳатто, табиатан қувноқ, шалдир-шулдир одамларнинг ҳам аллақандай мунгли туйғулар оғушида, ўйчан бўлиб қолгани кўзга ташланади. Қизиғи, ўша туйғунинг нима эканини уларнинг ўзлари ҳам тушунтириб бера олмайди. Аслида уларнинг бирор дарди ва жони сиқиладиган иши йўқ. Фақат вақт оқиб бораётир; инсонни қонини гупиртирган, жойида тек тура олмайдиган даражада ғайрат-шижоат, завқу шавқ ато этган фасллар ортда қолаётир...

Демак, бу ўйчанликнинг асл сабаби назмга, насрга, кўй-қўшиқларга мавзу бўлган, буюк шоирларимиздан бирининг таъбири билан айтганда, донишманд куз – хазон (ҳазин) фаслидир. Табиатдаги яшиллик қандай сўлишни, сарғайишни бошласа, инсон ҳам бир куни айни шундай сўлиб, сарғаяди. Ҳозир биз яшаётган куз фасли эса ана ўша томонга қараб ташланаётган қадамлардандир.  

Унинг ортидан қилич қайраб келаётган қиш фасли эса гумонасини ичида тарбия қилган, каттартирган она раҳмига ҳамда инсон қайта тириладиган кун қийматга қадар ичида қоладиган қабр ҳаётига ўхшайди.  

Ва ниҳоят баҳор! Туғилишнинг бошланиши... тупроқни ёриб чиққан чечаклар ер юзига жилмайиб, атрофга масрур боқадиган, шоду хуррамлик улашадиган, муаттар ҳидлар таратадиган беғубор фасл. Раббимизнинг қудратини тафаккур этмоқ учун энг ажойиб вақтлардан бири. Шип-шийдам, ўлик тупроқ қандай қилиб бирданига тирилади. Инсоннинг ҳам туғилиши бўлган баҳор, навқирон кучга тўлган ёзи, ҳаётининг сўнгги дамлари бўлган кузи, ниҳоят бу дунё ҳаётининг охири – охиратнинг остонас     и бўлган қиши бор.

Бинобарин, ҳар баҳорда ер юзининг тирилиши қиёматда инсонларнинг қайта тирилишига ўхшаши бир неча оятларда ифода этилган. Хусусан:

Яна унинг оятларидан, ерни қақраган ҳолда кўришингдир. Бас, Биз унинг устидан сув туширсак, у қимирлар ва ўсар. Уни тирилтирган Зот, албатта, ўликларни ҳам тирилтиргувчидир. Албатта, У зот ҳар нарсага қодирдир”, деб марҳамат қилинади (Фуссилат сурасининг 34-ояти).

Инсон ҳаёт кечирар экан, ҳар йили ана шу оятнинг тасдиғини ўз тимсолида кўради. Кимдир фасллар алмашувини одатий табиат ҳодисаси деб ҳисоблайди. Аммо ҳар бир ишга ҳикмат назари билан боқувчи мўминнинг яшнаган уруғни кўрганда иймони ортади. Она раҳмига тушган уруғ қандай қилиб гўзал бир чақалоқ ўлароқ бу дунёга кўзларини очса, айни шаклда бу дунёдаги ҳаётини яшаган борлиқ янги бир бошланғич учун тупроқ бағрига кўмилади.

Мевалари ғуж-ғуж бўлган дарахтларнинг мевалари тугаб, барглари сўлмоқни, сарғаймоқни бошлайди. Хушбўй ҳидли гулларнинг япроқлари тўкилади, тириклиги битади. Бу ҳол инсонни ҳазинликка ундайди. Шу туйғу уни қоплаб олади. Ўзини кучсиз ва ҳорғин ҳис қилади. кўк юзидан томган ҳар ёмғир томчиси кўзидан оққан ёшга ўхшайди. Осмоннинг ойдинлиги ўз ўрнини қора булутларга бўшатганда қалбининг завқи ҳам ўрнини сассизликка бўшатади.

Бошқа тарафдан, ёзнинг узун кунларида тиним билмай ишлаган инсон учун энди ўтириб дам олмоқ замони...

Қисқарган кунлар, узайишни бошлаган кечалар, инсон учун бир роҳатланиш, ҳордиқ чиқариш даври экан, кишининг жони нега сиқилсин... Аллоҳни севган, унга етишмоқ талабида бўлганлар узайган кечалардан янада унумли фойдаланади.

Зотан, бу дунё ҳаёти бир меҳмонлик эмасми? Меҳмонликнинг эса вақти унчалик узоқ бўлмайди. Йўлга чиқмоқ учун тайёргарлик кўриш керак. Сафар анжомларини кўздан кечириб камчиликларни тўлдириб қўйиш зарур...

Хазон фасли кишилар онгига, менимча, ана шу туйғуларни жойлайди.

Дамин ЖУМАҚУЛ

26 октябрь куни Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари ва Дин ишлари бўйича қўмита раиси Ортиқбек Юсупов билан ҳамкорликда Президентимизнинг БМТ Бош Ассамблеяси 72-сессиясидаги нутқларида кўтарилган масалалар мазмун-моҳиятини диний соҳа ходимларига чуқурроқ етказиш мақсадида, Самарқанд вилоятига ташриф буюришди. У ерда уламолар, олимлар, диний соҳа ходимлари ва имом-домлалар иштирокида ушбу мавзу юзасидан сўз юритилди.

Ҳақиқатан, Президентимиз БМТ Бош Ассамблеясининг 72-сессиясидаги нутқилари нафақат юртдошларимиз, балки кенг жамоатчилик томонидан ўрганиб чиқилаётганини сўзга чиққан нотиқлар томонидан таъкидланди. Чунки Давлатимиз Раҳбари маърузасида нафақат мамлакатимиз ва минтақа, балки дунёда ўта долзарб бўлиб турган глобал масалаларга эътибор қаратилгани билан ҳам катта аҳамият эгадир. Энг муҳими, муаммолар ечими бўйича билдирилган аниқ, ҳаётий таклифларнинг сессия иштирокчилари томонидан якдиллик билан қўллаб-қувватлангани фикримизнинг яққол исботидир.

Бу тарихий нутқда алоҳида эътибор берилган масалалардан бири – ислом маърифати масаласи бўлди, дейди муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари. Дарҳақиқат Юртбошимиз нуфузли минбардан туриб, қуйидаги муҳим ташаббусни илгари сурдилар: «Бугунги сессия иштирокчиларига БМТ Бош Ассамблеясининг «Маърифат ва диний бағрикенглик» деб номланган махсус резолюциясини қабул қилиш таклифи билан мурожаат қилмоқчиман. Бу ҳужжатнинг асосий мақсади – барчанинг таълим олиш ҳуқуқини таъминлашга, саводсизлик ва жаҳолатга барҳам беришга кўмаклашишдан иборат».

Муҳтарам Президентимиз ўз нутқида муборак Ислом динимизнинг асл инсонпарварлик моҳиятини бутун жаҳон жамоатчилигига етказиш олдимизда турган муҳим вазифа эканини алоҳида қайд этдилар, - деб таъкидлади Дин ишлари бўйича қўмита раиси Ортиқбек Юсупов. Ҳақиқатан Давлатимиз Раҳбари аслида Ислом дини эзгулик ва тинчликка, асл инсоний фазилатларга риоя этишга даъват этишини олий минбарда алоҳида таъкидлаб ўтдилар. Жумладан, Муҳтарам Президентимиз шундай дедилар: «Биз бутун жаҳон жамоатчилигига Ислом динининг асл инсонпарварлик моҳиятини етказишни энг муҳим вазифа, деб ҳисоблаймиз. Биз муқаддас динимизни азалий қадриятларимиз мужассамлигининг ифодаси сифатида беҳад қадрлаймиз. Биз муқаддас динимизни зўравонлик ва қон тўкиш билан бир қаторга қўядиганларни қатъий қоралаймиз ва улар билан ҳеч қачон муроса қила олмаймиз. Ислом дини бизни эзгулик ва тинчликка, асл инсоний фазилатларни асраб-авайлашга даъват этади”.

Мулоқотда сўзга чиққан маърузачилар, мана шу нутқ юзасидан хорижий мамлакатларнинг кўплаб таниқли вакиллари ўз муносабатларини билдиришаётганини алоҳида қайд этишди. Шу ўринда қуйидаги қўшимча маълумотларни келтириб ўтиш лозим. Латвия Фанлар академияси Иқтисодиёт илмий-тадқиқот институти директори Нина Линде хоним шундай деган: – Ўзбекистон етакчисининг мазкур нутқини катта қизиқиш билан ўқиб чиқдим. Ўзбекистон неча-неча асрлар давомида анъанавий, инсонпарвар ҳамда бағрикенг исломнинг маркази бўлиб келган. Шу боис Шавкат Мирзиёевнинг ислом динининг асл қадриятлари халқаро ҳамжамият томонидан теран англаниши муҳимлиги ҳақидаги таклифлари мутлақо мантиқлидир. Бу ислом динига нисбатан сабрли ва ҳурматда бўлиш, Европа жамоатчилигини бир қолипдаги қарашлардан халос этишга кўмаклашиш имконини берган бўлур эди.

Шунингдек, Малайзия Ислом цивилизацияси институти директори Моҳд Юсуф Усмон шундай дейди: – Бугунги кунда турли бузғунчи кучлар одамлар онгини заҳарлашнинг кўп қиррали услубларидан кенг фойдаланмоқдаки, бунда улар ҳар бир инсон учун муқаддас бўлган динни ниқоб қилишдан ҳам тап тортишмаётир. Бундай вазият, аксарият ҳолларда, мусулмон бўлмаган мамлакатлар вакилларининг ҳақиқий ислом қадриятларини тўла тушунмаслигига олиб келаётгани баробарида, ислом динига асоссиз маломатлар ёғилишига ҳам сабаб бўлаяпти. Шу нуқтаи назардан, Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевнинг бу муқаддас динни зўравонлик ва хунрезлик билан бир қаторга қўймаслик зарурлиги, исломнинг асл инсонпарварлик моҳиятини жаҳон жамоатчилигига етказиш тўғрисидаги даъватлари жуда долзарбдир.

Дарҳақиқат, мана шундай бир шароитда муҳтарам Президентимиз томонларидан юксак минбардан туриб Ислом динининг асл моҳияти инсонпарварлик ва тинчлик экани, уни қораловчилар билан ҳеч қачон муроса қилинмаслигини баралла айтилиши мустаҳкам эътиқод ва катта шижоат белгиси эканини йиғилиш иштирокчилари таъкидлашди. 

Зайниддин ЭШОНҚУЛОВ,

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг

Самарқанд вилояти вакили, бош имом-хатиби

Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институтида талабаларнинг эгаллаган назарий билимларини амалиётда қўллаш орқали мантиқий ва мунтазам мустаҳкамлаш ҳамда назарияни амалиёт билан боғлаш қобилиятини шакллантириш мақсадида педагогик амалиёт ташкил қилинган.

Амалиётни ўташга назарий ўқув курсини муваффақиятли якунлаган талабаларга йўлланма берилади. Илмий педагогик фаолият дастури “диний фанлар” ва “таҳфизул-Қуръон” кафедраларида талабаларнинг олий ўқув юртининг ўқув, илмий, маънавият ва маърифат ишлари билан ҳамкорликда фаолият юритишини эътиборга олган ҳолда ишлаб чиқилган. Дастурда талабаларнинг назарий билимларини педагогика соҳасида эришилган ютуқлар, интерфаол услублардан фойдаланган ҳолда амалиётга жорий этиши бўйича кенг қамровли йўлланма бериш кўзда тутилган.

Педагогик амалиёт давомида талабалар мутахассис тайёрловчи кафедра билан бевосита алоқада бўлиб, профессор-ўқитувчиларнинг дарсларини кузатади ҳамда ўша дарсларни таҳлил қилиш, илмий раҳбар ёрдамида маъруза ва семинар машғулотларини ўтказиш малакасини эгаллайди.

Талабалар малакали ўқитувчиларининг 20-25 та дарсига (пассив пед.амалиёт) қатнашган ҳолда дарсни ташкил этиш кўникмасига эга бўлади.

Талабалар қабул қилувчи таълим муассасаси тайинлаган амалиёт раҳбари назорати остида 8 та синов дарсини маърузавий ва амалий материаллар асосида олиб боради (актив пед.амалиёт).

Тасдиқланган режага асосан Тошкент ислом институтининг 4-курс талабалари жорий 2017-18 ўқув йили давомида ҳам диний таълим муассасаларида педагогик амалиёт ўташлари белгиланган. Институтнинг ўқув йили режасига мувофиқ амалиёт муддати шу йилнинг 6 ноябридан 30 декабригача этиб тасдиқланган.

Ж.Мелиқўзиев,

ТИИ проректори, умумий амалиёт раҳбари

Қуръони каримда мўминлар ўзаро бир-бирларига дўсту биродар экани баён қилиниб, «Албатта, мўминлaр динда ўзаро биродардирлар…» дейилган (Ҳужурот сураси, 10-оят).

Ислом дини инсонларни бир-бири билан яхши муомалада бўлишга буюрар экан, уларнинг муомалалари беғараз бўлиши учун ўзаро муносабатлари ҳам самимий бўлиши лозимлигини таъкидлайди. Зеро, инсон табиатан киришимли қилиб яратилган, яъни у жамиятдан ажралиб, алоҳида яшай олмайди. Шундай экан, мўмин киши диний ва дунёвий ишларини тўғри йўлга қўйишда солиҳ дўсту ёрларни танлаши лозим.

Агар бу дўстлик Аллоҳ учун бўлса, у яна ҳам мустаҳкам бўлади, чунки Аллоҳ розилиги учун бўлган дўстликка ҳеч қандай дунёвий ғараз аралашмайди. Бошқача қилиб айтганда, дунёвий ишлар юзасидан сен-менга бориб қолган тақдирда ҳам, уларнинг дўстлигига путур етмайди. Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисда айтилишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ таоло ҳеч қандай соя бўлмайдиган қиёмат кунида етти тоифа инсонларга Ўзининг Арши соясидан жой беради. Улардан бири Аллоҳнинг розилиги учун дўстлашган инсонлардир», деганлар.

Бошқа бир ҳадисда эса: «Аллоҳ йўлида дўстлашган инсонлар учун охиратда нурдан минбарлар барпо қилинади. Уларни кўриб, ҳатто пайғамбарлар ва шаҳидлар ҳам ҳавас қиладилар», деб марҳамат қилганлар (Имом Термизий ривояти).

Дарҳақиқат, аҳли солиҳ кишилар билан ошно бўлган инсон ҳеч қачон панд емайди. Бундай кишилар билан дўстлашиш нафақат дунёда, балки охиратда ҳам фойда бериши Қуръони каримда баён қилинган (Зухруф сураси, 67-оят). Шунингдек, бетавфиқ, нодон инсонлар билан дўстлашиш дунёда шармандалик, охиратда эса ҳасрату надомат келтириши ҳам очиқ-равшан баён этилган (Фурқон сураси, 27, 29-оятлар).

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бир ҳадисларида: «Киши ўз биродарининг динида бўлади», деган бўлсалар, бошқа бир ҳадисда: «Сен ўзинг дўстлашаётган одамнинг хулқ-атвори, унинг қандай одам эканига эътибор бергин», деб марҳамат қилганлар. Халқимизда ҳам «Сен менга дўстинг кимлигини айт, шунда мен сенга қандай одам эканингни айтаман», деган бир гап бор.

Дарвоқе, бирор инсонга баҳо беришда унинг ёру биродарлари қандай одамлар эканига қаралади. Агар улар дину диёнатли кишилар бўлса, ўзгалар наздида унинг ҳақида ҳам шундай фикр пайдо бўлади. Борди-ю, ошнолари Худо бехабар, бировнинг ҳақидан қўрқмайдиган, муттаҳам кимсалар бўлса, уларнинг касофати уриб биродари ҳам ёмонотлиқ бўлиши табиий. Шундай экан, мусулмон киши дунё ва охирати учун манфаатли бўлган инсонлар билан ошно бўлишга эътибор бермоғи лозим.

Раҳматуллоҳ САЙФУДДИНОВ,

Тошкент ислом институти ўқитувчиси

 

Энг кўп кўзимиз тушадиган ҳашаротлардан бири чумолидир. Ана шу ҳашаротнинг ҳаёт кечириш тарзига диққат қилсак, кўп ажойиботларга дуч келамиз. Чумоли – уйқу нима, тиним нима билмайдиган меҳнаткаш жонзот. Унинг инсонларга фойдали жиҳати шундаки, кўп хонали уя қилгани боис дарахтлар ва ўсимликларнинг илдизлари атрофи бирмунча очилиб у ерга кислород кириши яхшиланади. Бу эса ўсимликлар ривожига ижобий таъсир қилади.

Чумолилар ақлли жонзот ҳам саналади. Улар уясига ташиб олган арпа-буғдой бошоқларини иккига бўлиб қўяди. Шундай қилса, дон нам тортиб кўклаб кетмаслигини билади. Шунга ақли етганига ҳайрон қолаётган одам уларнинг кашнич уруғини тўртга бўлиб қўйишини, агар бу уруғ иккига бўлинса ҳам кўклаб кетиши мумкинлигини эшитса, ҳайрати янада ошади. Негаки, кашнич донининг икки бўлакка ажратиб қўйилса ҳам кўклаб кетишини унча-мунча деҳқон ҳам билмайди.

Чумолиларнинг қатъий интизомини кўрганда эса ҳайратдан ёқа ушлаб қолишимиз тайин.

Чумоли тўдаларида мустаҳкам иш низоми мавжуд ва ҳар бир чумоли ўз зиммасига юкланган вазифани росмана фидокорлик билан бажаради.

Биз чумолиларни кўрганда ҳаммасини бир хил деб ўйлаймиз. Лекин улар бажарадиган вазифалар турли-туман бўлади. Масалан, тўдадаги  бир қисм чумолиларнинг вазифаси уянинг эшигида қоровуллик қилмоқдир.

Эшикбон чумолиларнинг бошининг катталиги уянинг оғзи билан бир ўлчамда бўлади. Уя оғзига махсус мўлжалланган бу бош структураси унинг уяга ўзининг киришига ҳам,  бошқаларнинг киришига ҳам тўсқинлик қилади. Эшикбонлар кун узоғи ҳеч қимирламасдан уянинг оғзида қаққайиб туради. Бу чумолилар уяга фақат ўз тўдасидан бўлган чумолиларни киритади, бошқаларни уя оғзига йўлатмайди. Шунинг учун бирор хатар туғилса, душманга биринчи бўлиб дучлашадиганлар – эшикбон чумолилар бўлади.

Чумолиларнинг  бир қисми эса тадқиқотчи чумолилардир. Улар уядан чиқиб атрофни айланиб егулик ахтаради. Бирор егулик манбасини топгани заҳоти қорнини мумкин қадар овқатга туйдиради ва бошқа чумолиларга хабар бериш учун жадаллик билан уяга қайтади.

Қайтиб келаётганда ҳар-ҳар ерга қорнини ишқалаб кимёвий белги қўйиб келади. Уяга қайтар-қайтмас ҳамма чумолига хабар бериб, уларнинг орқасидан юришини айтади. Шу тариқа тадқиқотчи чумоли қолган чумолиларни белги қўйиб келган йўлидан юриб ўзи топган озуқага манбаига бошлаб боради. Чумолиларнинг антеннага ўхшаган аъзолари таъм билиш, ҳид сезиш, намлик ва кимёвий моддаларни фарқлаш вазифасини бажаради.

Чумолилар ана шу антенналар ёрдамида бошқа чумолилар тўдаси қолдирган кимёвий ишоратни англайди ва улар билан мулоқотга киришади.

Аллоҳ таоло чумолиларга егулик ташийдиган, уя қурадиган ва уяларини ҳимоя қиладиган, жуда кучли жағ ато қилган. Агар инсоннинг жағи чумолиникидек бақувват бўлганида тишлари билан бемалол юк машинасини судрай олар эди. Чумолининг олдинги жағлари бажарадиган ишларига ихтисослашган. Барг кесувчи чумолининг олдинги жағлари қайчи каби кескин қиррали; жангчи чумолиларни эса ўткир бўлиб, душманнинг бошини қимирлатмайдиган даражада кучлидир. Баъзиларининг жағлари эса аррага ёки тегирмон тошига ўхшайди. Айрим чумоли турларининг оғзида бошқа чумолиларни кўчириш ёки личинкалар ҳосил қилиш учун моддаларни сақлайдиган митти чўнтаги ҳам бўлади.  

Чумолилар ниҳоятда фидокор ва топганини баҳам кўришни севадиган сахий ҳашаротлардир. Мабодо, бир тўдадан икки чумоли дучлашиб қолса, улардан бири оч ва чанқаган бўлса; иккинчисининг оғзида чайналган ёки ярим ҳазм бўлган егулик бўлса, эҳтиёжи бўлган чумоли егулик талабида бўлади. Овқати бор чумоли ҳеч қачон уни рад этмайди ва ўзидаги егуликни у билан баҳам кўради. Чумолилар личинкаларини ўзларининг озиқ-овқатлари билан боқадилар. Ҳатто аксаран  ўзларига бошқаларни меҳмон қилганидан кам егулик айиради.

Чумоли тўдасидаги бир қисм чумолининг вазифаси эса уяни ҳимоя қилмоқдир. Бу вазифага махсус тайёрланган чумолилар уяларини ҳимоя қилиш учун жонларини ҳам фидо этади. Бир тур чумоли душманига зарар бериш учун жағидан танасининг орқасига қараб чўзилган заҳарга тўла лоҳас қилувчи безидан фойдаланади. Агар чумоли жангда жароҳат олса, қорин бўшлиғининг мускулларини қаттиқ уриб секреция безларини йиртиб юборади ва заҳарини душманга қаратиб пуркайди. Ана шу жанг асносида чумоли ўз жонини фидо этади.

Чумолиларнинг ҳаммаси ҳам заҳарли эмас. Баъзилари формик кислота ёрдамида ўзларини ҳимоя қилади. Бу тур чумолилар душманларини жағлари билан ярадор қилади, сўнгра эса яранинг устига формик кислотани пуркайди. Чумоли антикориди ҳашаротнинг асаб тизимига ва терисига зарар етказади.

Барг кесувчи чумоли тўдасининг ўрта бўйли ишчилари кунларини барг ташиш билан ўтказади. Улар япроқ ташир экан ниҳоятда заифлашиб қолади. Ҳатто бир чивин тури ана шу чумолининг бошига тухум қўяди. Чумолининг бошида тухумдан чиққан чивин личинкаси унинг миясига қадар кириб бориб, ўлимига сабабчи бўлиши мумкин. Ишчи чумолилар барг ташиган вақтларида бу таҳликали душманларидан ўзларини ҳимоя қила олмайдиган аҳволда бўлади.

Ўша тўдада яшаган кичик бўйли чумолилар ташилган япроқлар устига жойлашади ва чивиннинг ҳужумига қарши шу ерда туриб мужодала қилади.

Кўзга чалинмайдиган даражада кичик асаб толаларидан ҳосил бўлган мия соҳиби бўлган бу мавжудотлар ақл бовар қилмайдиган ғаройиб ҳодисаларни намоён этадилар.

Чумоли тўдасининг бошқаруви эса она чумоли ҳукмдорлиги остида бўлади. Она чумолига хизмат этган ишчи чумолилар хонадаги аҳволга оид хабарларни кимёвий бир усулда она чумолига етказади. Она чумоли ана шу маълумотларга таянган ҳолда, масалан, уруш пайтида кўп аскарлар йўқотилган бўлса, янги болалар янада кўп аскар чумоли бўлишини таъмин этадиган кимёвий моддалар чиқаради. Шу тариқа, келажак авлод сақлаб қолинади.  

Қуръони каримда чумолиларнинг инсонлар каби бир-бирларини қўриқлайдиган, таянч ва ёрдамчи бўладиган жамоат экани қуйидагича ифодаланган:

Сулаймон (хизмати) учун жин, инс ва қушлардан иборат лашкарлари тўпланиб, тизилган ҳолда турдилар.

То улар чумолилар водийсига етганларида, бир чумоли: “Эй чумолилар! Уяларингизга кирингиз, яна Сулаймон ва унинг лашкарлари ўзлари сезмаган ҳолларида сизларни эзиб кетмасин!” – деди.

(Сулаймон) унинг сўзидан кулиб, табассум қилди ва деди: “Эй Раббим! Менга ва ота-онамга инъом этган неъматингга шукр қилишга ва Ўзинг рози бўладиган яхши амалларнигина қилишга мени муваффақ этгин ва мени Ўз фазлинг билан солиҳ бандаларинг қаторига киритгин!” (Намл сурасининг 17-19-оятлари) 

Митти мавжудотнинг катта дуоси

Абу Сиддиқ ан-Ножийдан ривоят қилинади: “Расули акром соллаллоҳу алайҳи васаллам: Довуд ўғли Сулаймон инсонлар билан ёмғир сўрагани чиқди. Шунда оёқларини осмонга кўтариб, чалқанчасига ётган бир чумоли олдидан ўтди. Чумоли: “Аллоҳумма инна холқун мин холқика лайса лана ғинан ан ризқика фаимма ан тасқияна ва имма ан туҳликана” (“Эй Аллоҳ! Биз Сенинг бир халқингмиз. ризқингдан беҳожат эмасмиз.  Ё бизга сув берасан, ё ҳалок қиласан”), дея дуо қилаётган эди. Сулаймон одамларга: “Орқангизга қайтинг. Батаҳқиқ, бошқаларнинг дуоси ила сизга сув берилди” деди”, дедилар” (Ибн Абу Шайба «Мусаннаф»да ривоят қилган).

Жаннат хабарини олган жонивор

Дарвоқе, чумоли жаннатга кириши хабари берилган 10 та жониворнинг бири ҳисобланади. Улар: Солиҳ алайҳиссаломнинг туяси, Иброҳим алайҳиссаломнинг бузоғи, Исмоил алайҳиссаломнинг қўчқори, Мусо алайҳиссаломнинг сигири, Юнус алайҳиссаломнинг балиғи, Узайр алайҳиссаломнинг эшаги, Сулаймон алайҳиссалом чумолиси, Билқиснинг ҳудҳуди, Асҳоби Каҳфнинг (Ғор эгалари) ити, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг туясидир

Пайғамбар-ла сўзлашган жонзот

Кўпчилик “Қисаси Рабғузий”даги “Сулаймон қаринчқа билан сўзлашгани” деган ҳикояни ўқиган чиқар. Унда чумолилар подшоҳининг оти “Миндир” дейилган. Ҳикояда Сулаймон алайҳиссалом ва чумоли суҳбати диалог кўринишида берилган.

Чумоли: «Эмди дастур берсанг, неча масъала савол қилайин». Сулаймон айди: «Қилғил». Қаринчқа айди: «Мавлодин не тиладинг?» Сулаймон айди: «Андоғ мулк тиладимким, мандин ўзга ким эрса-да бўлмасун». «Бу сўздин ҳасад иси келур, манга бўлгун, ўзгаларга бўлмагун. Тақи не тиладинг?» Сулаймон айди: «Елни тиладимки, манга мусаххар қилди, миниб юрурман, Астахардин Шомга, Шомдин Астахарға бир ойлик ер турур. Кунда борурман ҳам келурман». Қаринчқа айди: «Маъниси ул бўлур: Сенинг илкингдаги мулкнинг қамуғи ел турур. Ани мингунча маърифат маркабини минсанг, сенга яхшироқ бўлур. Кўз юмуб очғунча бир соатда Аршға теккай эрдинг...»

Савол-жавоб шу йўсинда давом этиб, Аллоҳ таоло Сулаймон алайҳиссаломга учар тахт, қушлар, узук, дев ва париларни бўйсундиргани айтилади.

Ушбу ҳикояда Рабғузий Сулаймон алайҳиссаломдан чумолини ақллироқ кўрсатишни ният қилмаган. Зотан, Аллоҳнинг пайғамбаридан бир жонзотнинг ақлли ва билимли  бўлиши мумкин эмаслигини у жуда яхши билган. Унинг нияти инсонларни ана шундай буюк мулк соҳиби ҳам бир куни уларнинг ҳаммасидан айрилиши, фақат Яратганга бўлган муҳаббати мангу қолишини айтиш бўлган.                                  

Сулаймон ва чўлоқ чумоли

(Шайх Фаридуддин Атторнинг «Мантиқут-тайр» асаридан)

Чун Сулаймон бир қанча риёзатлар чекиб камолга етганида (пайғамбарлик насиб этганида) унинг оёғи остида ожиз ҳолда қолган чумолига бундай деди:

– Эй менинг оёғ остимда қолган, қон ва тупроққа аралашган жонивор, қандай қилиб бу ҳолга тушдинг?

Чўлоқ чумоли шу вақт унга бундай жавоб берди:

– Ғишт ва тупроқ орасида тор гўрга тиқилганман. Ҳаётимдаги барча пок умидларим кесилган. Эй пок зот, тупроқ остида қолганим майли эди, лекин энг ёмони, бу ғишт юзимга коинотни тўсиб қўйди. Агар менинг ҳолимни тушунган бўлсанг, фазлинг билан мен томонга қараб, юзимни очиб қўйгин. Юзимдан тўсиқни олиб ташлаки, барча томонлар кўриниб турсин.

Эй, шоҳ, мен (Аттор) гуноҳларим, айбларим кўп бўлиб, юзингга қараёлмасам-да, мени очиқ юзли қилгин. Ахир сен энг карамли, карими мутлақсан. Яхши ва ёмон ишларим бўлса-да, даргоҳингга очиқ юз билан борай.

Дамин ЖУМАҚУЛ тайёрлади 

Top