27 январь куни Ўзбекистоннинг Малайзиядаги элчиси Равшан Усманов Малайзия Ислом цивилизацияси институти директори Фариза Шом билан видеоконференция форматида музокаралар ўтказди.
2007 йил март ойида Малайзия Миллий университетида ташкил этилган Ислом цивилизацияси институти мусулмон халқларининг замонавий трансформациясининг асосий тенденциялари ва хусусиятларини ўрганиш ҳамда Ислом билан боғлиқ муаммоларни англай оладиган олим ва таҳлилчиларни тайёрлашни мақсад қилган. Институт мусулмон зиёлилари билан халқаро алоқаларни кенгайтириш учун ҳам ўз ҳиссасини қўшмоқда.
Музокаралар чоғида Малайзия томони таълим тизимини янада такомиллаштириш, диний эркинлик ва бағрикенгликни таъминлаш, ёшларга ҳар томонлама кўмак бериш бўйича республикада амалга оширилаётган чора-тадбирлар, шунингдек, Ўзбекистон Халқаро Ислом Академияси (ЎХИА), Ислом цивилизацияси маркази (ИЦМ) ва Имом Бухорий халқаро тадқиқотлар маркази (ИБХТМ) фаолияти билан танишди. Ўзбекистон ҳукумати Ислом динини тўғри идрок этиш ва тушуниш масаласига катта эътибор қаратаётгани алоҳида таъкидланди.
Ўз навбатида Фариза Шом Ўзбекистон диний тадқиқот марказлари билан ҳамкорликни йўлга қўйиш, мамлакатимизда сақланаётган қадимий қўлёзмалар бўйича қўшма конференция, семинар ва тадқиқотлар ўтказиш, шунингдек, факультет аъзолари ва талабалар алмашуви учун илғор ўқув курсларини ташкил этиш, маърифатли Ислом соҳасида тадқиқотлар олиб боришга қизиқиш билдирди.
Дастлабки босқичда қўшма тадқиқотлар, конференциялар ва семинарлар билан ўзаро манфаатли ҳамкорликнинг ўзига хос механизмларини ишлаб чиқиш ҳамда қадимий қўлёзмаларни ўрганиш мақсадида ИЦМ раҳбарияти билан видеоконференция ташкил этиш таклиф этилди.
Видеоконференция якунида икки мамлакат илмий ва диний марказлари ўртасидаги ҳамкорлик шартномаси имзоланиши масаласини ишлаб чиқиш, 2021 йил апрель ойида "Ислом цивилизациясининг Буюк алломалари" мавзусида биргаликда онлайн семинар ҳамда постпандемик даврда Ўзбекистонга Ислом цивилизацияси Малайзия институти раҳбариятининг ташриф буюришини ташкил тўғрисида келишувларга эришилди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Мўминлар – Аллоҳ таоло мадҳ этган бандалардир.

Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: «Мўминлар – Аллоҳ (номи) зикр этилганида – дилларида қўрқув бўладиган, оятлари уларга тиловат қилинганида – имонлари зиёда бўладиган, Парвардигорларигагина (барча ишларида) таваккул қиладиган, намозни баркамол ўқийдиган ва ризқ қилиб берганимиздан (садақа ва) эҳсон қиладиган кишилардир. Айнан ўшалар ҳақиқий мўминлардир. Улар учун Парвардигорлари ҳузурида даражалар ва фаровон ризқ (бордир)» (Анфол сураси, 2-4 – оятлар).

Мўмин – гуноҳига тавба қилувчидир.

Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: "Барчангиз Аллоҳга тавба қилингиз, эй, мўминлар! Шояд, нажот топсангиз" (Нур сураси, 31-оят).

Мўмин – инсонларнинг энг ишончли кишиси.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мўмин барча инсонларнинг ишончли кишисидир”, деганлар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Инсонлар моллари ва жонларини ишониб топширадиган киши ҳақиқий мўминдир”, деганлар.

Мўмин – биродарининг кўзгуси.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мўмин мўминнинг кўзгусидир. Мўмин мўминнинг орқасидан ҳам ҳимоя қиладиган ва уни қўллаб қувватлайдиган биродаридир”, деганлар.

Мўминлар жипслашган иморат кабидирлар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мўминлар бир-бирига ёпишган иморат кабидир”, деганлар.

Мўмин – энг яхши дўст.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мўмин киши дўст бўлади ва дўст тутилади”, деганлар.

Мўмин – инсонларнинг энг ғайратлиси.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мўмин киши ғайратли-рашкли бўлади”, деганлар.

Мўмин – жуда зийрак ва заковатли инсон.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мўмин киши жуда заковатли, қобилиятли, зийрак ва ҳушёрдир”, деганлар.

Мўминнинг ҳеч кимга оғирлиги тушмайди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳақиқий мўмин бировга оғирлиги тушмайдиган кишидир”, деганлар.

Мўмин – инсонларнинг мушкулини енгил қилувчи.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Инсонларга аралашиб юрадиган ва уларнинг азиятларига сабр қиладиган мўмин киши, одамларга аралашмайдиган ва уларнинг азиятларига сабр қилмайдиган мўмин кишидан афзалроқдир”, деганлар.

Мўминлар бир тана кабидирлар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Мўминларнинг ўзаро раҳм қилишлари, дўстликлари ва меҳрибончиликларида худди бир танадек эканини кўрасан. Бирор аъзо хасталанса, тананинг қолган жойлари бедорлик ва иситмалаш билан унга ҳамдард бўлади", дедилар (Имом Бухорий ривояти).

Даврон НУРМУҲАММАД

ОЗ-ОЗ ЎРГАНИБ ДОНО БЎЛУР...

*   *   *

Заҳируддин Муҳаммад Бобур хазиналари

*   *   *

МУБАЙЯН ВА НАСРИЙ БАЁНИ

*   *   *

ИЙМОН-ЭЪТИҚОД  КИТОБИ

*   *   *

НАЗМ

Яна мундин кейин тарозу бор,

Тоъату маъосийини тортув бор.

Кимгаким оғса паллайи тоъат,

Билгай учмоғлигини ул соат.

Кимгаким оғса паллайи исён,

Қолгай ул лаҳза беҳушу ҳайрон.

НАСРИЙ БАЁН

Мезон (амаллар тарозуси) баёни

Бундан кейин яна тарозу бор, тоъатни (яхши амалларни) ва маъсиятни (гуноҳ ишларни) тарозуда тортиш бор.

Кимнингки тоъати – яхши амаллари палласи тош босса, оғир келса, у ўша соатда жаннатий эканини билади. Кимнингки исён – осийлик ва гуноҳлар палласи тош босса, у ўша лаҳзада беҳуш ва ҳайрон (танг, ночор ва ноилож) бўлиб қолади.

Муъминун  сурасининг  102–103-оятлари маъноси: “Бас, кимларнинг (савобда) мезонлари оғир келса, ана ўшалар айни нажот топгувчилардир. Кимларнинг мезонлари енгил келса, ана ўшалар ўз-ўзларига зиён қилгувчилардан бўлиб, улар жаҳаннамда абадий қолурлар”.

Қориъаҳ сураси, 6–9-оятлари маъноси: “Бас, кимнинг тарозу(да яхшилик)лари оғир келса, энди у ўзи рози (мамнун) бўладиган бир ҳаёт ичрадир. Ва кимнинг тарозу(да яхшилик)лари енгил келса, бас, унинг онаси (бағрига оладиган доимий юрти) «Ҳовийа»дир (қизиган жаҳаннам дарасидир)".

Насрий баён ва шарҳ муаллифи:

Мирзо КЕНЖАБЕК

Исломда эътиқодий жиҳатдан бир-бирлари билан аҳил-иноқ, ҳамжиҳат ва бирдам бўлган аҳли сунна вал-жамоа деб аталмиш тўрт фиқҳий мазҳаб бор. Яъни, ҳанафийлик, моликийлик, шофеъийлик ва ҳанбалийлик мазҳаблари. Сон-саноқсиз Ислом олимлари Қуръон ва суннатга энг мувофиқ фиқҳий мазҳаблар деб, уларни аҳли сунна вал-жамоа дейишга иттифоқ қилишган. Бирор киши мужтаҳидлик даражасига етмаган бўлса, унга шу тўрт мазҳабдан бирига эргашишни шарт қилишган. Бу асосга бир неча асрлар давомида оғишмай, ҳеч қандай ихтилофсиз  амал қилиниб келинган. Бу тўрт фиқҳий мазҳаб имомларини деярли барча Ислом уламолари тан олишган. Уларга эргашиш Қуръон ва суннатга эргашиш кабидир деб билишган. Бу имомлар ёлғон, алдов, туҳмат ва бўҳтон кам бўлган бахтли замонларда, ҳавою нафслар шаталоқ отмаган чоғларда, илм ва амал ривож топган асрларда, аввалги мақталган уч аср—асри-саодатларда яшашган. Ўша техника тараққиётга юз тутмаган вақтларда ҳеч қандай технологиясиз фақат ва фақат илм ва амал билан  юз минглаб эътиборли мусулмонлар ва муҳаққиқ олимларнинг олқишларига сазовор бўлишган.

Ислом оламида мазҳаб атамаси умумий тарзда зикр қилинганда юқорида айтилган ана шу тўрт ҳақ мазҳабдан бирини ифода этиши одатга айланган. Оммабоп ва ё илмий асарларда ҳам, шунчаки оғзаки суҳбатларда ҳам мазҳаб сўзидан барчанинг зеҳнида маълуму машҳур бўлиб кетган ҳанафийлик, моликийлик, шофеъийлик ва ҳанбалийлик мазҳаблари ирода этилади. Исломда бир неча ўнлаб оқимлар, йўналишлар, ирмоқлар бўлишига қарамасдан мазҳаб сўзи ижобий маъно ўлароқ фақатгина тўрт ҳақ фиқҳий йўналишдан бошқасини ифода этмайди.

Ўз навбатида “бемазҳаб” атамасидан ҳам шу тўрт мазҳабдан бирортасида субути бўлмаган мусулмонлар кўзда тутилади. Атама салбий маъно касб этиб, хоҳ тўрт мазҳабдан бирортасига алоқаси йўқ йўналишлар бўлсин, ёки шу тўрт мазҳаб ичида бетайинлик ила айрим масалада ҳанафий, яна бошқа масалада ҳанбалий ва ҳоказо амал қилувчи мулаффиқлар бўлсин барига нисбатан “бемазҳаб” атамаси қўлланаверади.

Айни дамда “мулаффиқ”, “талфиқ” атамаларига қисқача изоҳ бериб ўтиш ўринлидир:

Талфиқ – ижтиҳод шартларини ўзида ўзлаштира олмаган ҳолда, мустақил ҳукм чиқариш ва фатво беришга салоҳиятсиз кишининг турли мазҳаблардан ўзи хоҳлаган фатволарига амал қилишдир. Тўрт ҳақ мазҳаб уламолари талфиқдан қайтаришган. Масалан, ҳанафийлардан шайх Ибн Обидин “Баҳрур-роиқ”нинг ҳошиясида айтади: “Муайян мазҳаб муфтийсининг ўз мазҳабида аниқ кўрсатилган масалада бошқа мазҳаб йўлини тутиши ва у бўйича фатво бериши мумкин эмас”. (6-жилд, 289-бет).

Моликийлардан имом Нафровий “Фавокеҳуд-девоний”да айтади: “Тўрт имомдан бирига эргашиш вожиблигига мусулмон умматининг ижмоси тузилгандир. Фақат ижтиҳод аҳллари бундан мустасно”. (2-жилд, 357-бет).

Шофеъийлардан Жалолуддин Маҳаллий “Жамъул-жавомеъ”нинг шарҳида  айтади: “Энг саҳиҳ сўз шуки, омийлар модомики ижтиҳод мартабасида бўлмас экан, уларга муайян бир мазҳабга тақлид қилиш лозим бўлади. У хоҳ бошқа мазҳабни ўз мазҳаби билан тенг ва ё аржаҳ деб эътиқод қилсин, буни аҳамияти йўқ”. (2-жилд, 440-бет).

Ҳанбалийлардан Мардовий “ал-Инсоф”да айтади: “Риоятул-кубро”да айтиладики, ҳар бир муқаллидга бирор муайян мазҳабга тақлид қилиши лозим бўлади. Ижтиҳод аҳли бундан мустасно. Аҳли сунна олимларидан “муайян мазҳабга тақлид лозим эмас” деганлар ҳам бор. Аммо улар бу сўзларида ижтиҳод шартини ҳам ўртага қўйишган” (11-жилд, 194-бет).

Баъзи мулаффиқлар “бемазҳаб” атамасининг маъносини изоҳлашда чалғитувчи иборалар билан ўз қарашларини ҳаспўшлашга уринади. Уларнинг иддаосича “бемазҳаб” деган тушунча мутлақо нотўғридир. Эмишки, тўрт мазҳабдан бирортасида субути бўлмаган мусулмонлар ҳам иложсиз бирор олимнинг сўзига, ва ё бирор оқим ё йўналиш таълимотига суянади, демак улар бемазҳаб эмас. Зотан мазҳаб бу—кимнингдир йўналиши демакдир. Тўрт мазҳабдан бошқасига эргашганларни ёки тўрт мазҳаб ичида аралаш-қураш тарзда амал қилувчи мулаффиқларни “бемазҳаб” деб танқид қилиш нотўғри, ахир улар ҳам қайсидир бир олим ижтиҳодига суянмоқда-ку?! Балки бу танқид мазҳабпарастликдир!—деб ўз амалий ва ақидавий йўналишларини олдин қаторга олиб чиқишга уринадилар.

Шу ўринда улар томондан тўрт ҳақ фиқҳий мазҳабдан бирида собитқадамлик ила амал қилувчи мусулмонларга нисбатан “мазҳабпараст, мутаассиб” деган атамаларни қўллаш масаласига тўхталиб ўтсак:

Мутаассиб, мазҳабпараст сўзлари одатан салбий маънода қўлланувчи сўзлар бўлиб, нотўғри нарсага кўр-кўрона ишониш, шу нарсада қайсарлик билан оёқ тираб олиш, ноҳақ душманлик қилишга айтилади. Тўғри йўлда ёки тўғри фикрда мустаҳкам турганларни мазҳабпараст ё мутаассиб эмас, аксинча ҳақ устида собитқадам дейилади. Динимиз ҳам аслида шунга амр қилади. Нотўғри йўлда, ишда ва фикрда оёқ тираб туриб олганларга эга «мутаассиб», «қайсар» ва «кўркўрона эргашиб кетувчи гумроҳ» дейилади. Аслида бу лақаблар тўрт ҳақ фиқҳий мазҳаблардан бирортасида собитликни хушламайдиган, ўзларича амал қилувчи ўзбошимча мусулмонларга қўлланса тўғрироқ ва мосроқ бўлади.

Аслида, эса “бемазҳаб” атамаси аҳли суннанинг сўзи эътиборли олимлари томондан тўрт ҳақ мазҳабдан бирида собитликни инкор этиб, ижтиҳод даъвоси билан ўртага чиққан ва оммани ҳам шунга ундовчи кишиларнинг “биз мазҳабга қарамаймиз, мазҳабни бидъат деймиз,  ўзимиз Қуръон ва ҳадисдан ижтиҳод қиламиз, мазҳаб аҳлидан эмасмиз, биз саҳобалар давридаги каби ибодат қиламиз“ деб жар солувчи бемазҳабларга нисбатан айтилган ҳукмдир!

Улар тўрт мазҳабдан бошқа мазҳабда эканликларини даъво қилсалар сизга уларнинг бу жим-жимадор сўзларига алданиб қолмасликни маслаҳат берамиз. Негаки, биринчидан, улар “мазҳаббош”лари ким эканликларини очиқ айтишмайди.

Иккинчидан, уларнинг “мазҳаббош” раҳнамоларини бирор аҳли сунна  олимлари тарафдан эътироф этилмаган.

Учинчидан, фаразан бешинчи мазҳабни ташкил этсалар, тўрт мазҳабдан  ижтиҳод борасида устун эканликларини ҳали бирор йўналишда исбот қила олишмаган. Улар ҳам мазҳаблари бўйича Қуръон ва суннатга мувофиқ ижтиҳод қилиб бизни қойил қолдирсинлар, кўрайлик.

Тўртинчидан, эътирофли тўрт мазҳабни рад этиш орқали қанча-қанча ояту ҳадисни тан олмаслик ҳаракатида бўлишади ва баъзилари шуни тескари таъвил қилишга уринишади. Тўрт мазҳаб вакиллари эса ҳамма ояту ҳадисни бир хил кўришади. Илмлари кучли бўлмаганлиги юзасидан, қайси оят ёки  ҳадис носих мансухлигини англашга, улардан ҳукм чиқаришга ожизлиги, ҳавою нафсларига мослаб ҳукм чиқариб олмасликлари учун бутун дунё тан олган улуғ мужтаҳидларга эргашишликни афзал билишади. Зеро бугунги кунда бу мазҳаббоши имомлардай илм ва тақво соҳибига айланиш, фақат орзу эканлиги ҳаммага маълум ва машҳурдир.

Унутманг! Бу тўрт ҳақ мазҳабга бир неча асрлар давомида қанча-қанча олимлар амал қилишди. Эргашганлар хато қилишдими?!

Улар тақво, илм, ибодат ва тафаккурда биздан кучли эмасмидилар?!

Нима учун бундай мўътабар зотларга эргашмасдан, илми, амали, ибодати, пархезкорлиги, динга дўст ёки душманлиги каби фаолиятлари аниқ ва ишончли бўлмаган шахсларга иттибоъ қилишимиз керак экан?!

Бугунги фитна урчиган, инсоннинг асл шахсиятини билиш қийин кечадиган  замонларда этиқодий бетайин кимсаларга эргашмасдан, бутун дунё тан олган тўрт буюк имомларнинг бирига эргашишлигимизда нима жиҳат бизни мазҳабпараст ёки мутаасиб деб ҳақорат қилишларига асос бўлмоқда?! Улар ўз илм ва тақвоси орқали неча юзминглаб олиму фозилларни ўзларига эргаштира олмадиларми?! Дин учун мислсиз хизмат қилмадиларми?! Қанча-қанча ғайридинларни мусулмон бўлишлигига сабабчи бўлмадиларми?! Жавоб: Ҳа, худди шундай бўлган!

“Мазҳабпараст”, “мутаассиб” деган лақабларни кимлар ўйлаб топганини озгина тафаккур қилинг! Эй иккиланаётган кишилар шу тушунчалар доирасида мусулмонларни иккига бўлиб ташлаганини ҳам бироз тушуниб етарсиз. Тафриқага ким ажратаётганини, фитналарни ким уюштираётганини ҳассослик билан сезишга ҳаракат қиларсиз…

Қачонки тўрт фиқҳий мазҳабдан устун ёки баробар келадиган мазҳабни дунё олимлари ижмосига биноан бу ҳам аҳли суннанинг бешинчи мазҳаб деб тан олинмагунча,  тўрт мазҳабдан бирида мустаҳкам юрмайдиганлар бемазҳаб—яъни, тўрт ҳақ мазҳабдан бирортасида субутсиз, деб айтилаверади. Бу бутун ислом уммати тан олган ҳақиқатдир! Шуни ҳам алоҳида таъкидлаш жизки, имом Ғаззолий, Нававий, Фахруддин Розий каби уламолар тўрт имомдан бошқа, мужтаҳиди мутлақ даражасига ета олган, мустақил фиқҳий мазҳабга асос солиш даражасидаги олимни дунё ҳали шу кунгача кўргани йўқ, деб таъкидлаганлар!

Муҳтарам ўқувчи, муқадимада айтиб ўтагнимиздек тўрт фиқҳий мазҳабнинг эътиқодий қарашлари ягона таълимот асосига барпо этилгандир. Ибодат кўринишлари тўрт хил бўлсада ақидада бир ёқадан бош чиқариб эътиқод қиладилар. Бир-бирларини кофир ё бидъатчи деб ҳақорат қилишмайди. Бир-бирларини ўлдиришга фатво беришмайди. Бу эса айни Ислом низомидан кўзланган бош мақсаддир. Ҳа, Ислом дини мусулмонларни бир-бирлари билан аҳил-иноқликка, мафкуравий бирдамликка, ҳамдўстликка, ақидавий ихтилофлардан йироқликка, уруш ва бузғунчиликлардан хазар қилишга, исёнкорлик, боғийлик каби фитналарга қўшилмасликка чақиради! Бу таълимот айнан тўрт ҳақ фиқҳий мазҳабнинг эътиқодий таълимотида ўз аксини топган, балки асосини ташкил этади! Шундай экан сиз ҳам шу тўрт мазҳабдан бирортасига қарши чиқишдан, уни ноҳақ дейишдан, ажраб чиқиб кетишдан, бир-бирига аралшатириб амал қилишдан сақланинг!

Ҳикматуллоҳ Иброҳим