muslim.uz

muslim.uz

 

ЎМИ матбуот хизмати

Маълумки, Зулҳижжа ойи уруш ҳаром қилинган тўртта ҳурматли ойларнинг бири саналади. Аллоҳ таоло еру осмонни яратган вақтдан бошлаб бу ойни ҳурматли қилди. Бу ойда урушиш, гуноҳу маъсият амалларни қилиш оғир гуноҳ саналади. 

Зулҳижжа ойининг аввалги ўн кунининг фазилати ҳақида Қуръони карим оятлари ва Пайғамбаримиз ﷺ нинг қатор ҳадисларида баён этилган. Жумладан, Қуръони каримда шундай марҳамат қилинган:

 

(وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ  (سورة الحج/28

 

яъни: “Маълум кунларда Аллоҳ номини зикр қилиш учун” (Ҳаж сураси, 28-оят). Абдуллоҳ ибн Аббос رضي الله عنه оятдаги “маълум кунлар”ни “Зулҳижжанинг аввалги ўн куни”, деб тафсир қилганлар. Бу кунларда қурбонлик қилишни ният қилган мўмин-мусулмонлар жонлиқларни ҳозирлайдилар, ўнинчи куни Қурбон ҳайити намозидан кейин қурбонлик қиладилар. Шунингдек, Арафа кунининг бомдод намозидан бошлаб такбири ташриқни айта бошлайдилар. Шунингдек, Қуръони каримда келган:

(وَلَيَالٍ عَشْرٍ (سورة الفجر/2

яъни: “Қасамёд этаман “Ўн кеча” билан” (Фажр сураси, 2-оят)ининг жумласини ҳам Ибн Аббос, Ибн Зубайр ва Мужоҳид رضي الله عنه лар “Зулҳижжанинг аввалги ўн куни”, деб тафсир қилганликлари ворид бўлган.

Пайғамбаримиз ﷺ Зулҳижжа ойининг аввалги ўн кунининг фазилати ҳақида шундай марҳамат қилганлар:

عن عبد الله بن عمر أن النبي صلى الله عليه وسلم قال: "ما مِن أيَّامٍ أعظَمُ عندَ اللَّهِ وَ لاَ أَحَبُّ إليهِ فيهنَّ العَمَلُ من هَذِهِ الأَيَّامِ: عشرِ ذي الحِجَّةِ فأَكثِروا فيهنَّ منَ التَّهليلِ و التَّسبيحِ والتَّكبيرِ والتَّحميدِ 

(رواه أبو بكر بن أبي شَيْبَة ، و عبد بن حميد وأبو يعلى، والبيهقي في الشعب بسند صحيح)

яъни: Абдуллоҳ ибн Умар رضي الله عنه дан ривоят қилинади, Пайғамбар ﷺ дедилар: “Ҳеч бир кун ва унда қилинган бирорта амал Аллоҳнинг наздида Зулҳижжа ойининг ўн кунида қилингандан буюкроқ ва Унга маҳбуброқ эмас. Бас, бу кунларда таҳлил, тасбиҳ, такбир ва таҳмидни кўп айтинг” (Имом Абу Бакр ибн Шайба, Имом Абд ибн Ҳумайд, Имом Абу Яъло, Имом Байҳақийларнинг ривояти).

Дарҳақиқат, бу кунларда Аллоҳ таолога яқинлик ҳосил қилиш имконияти мавжуд. Шунинг учун бундай фазилатли кунларни ғанимат билиб, қўлдан келганча тоату ибодат, зикру тасбиҳ ва хайру саховат қилиш мақсадга мувофиқдир.

Шундай улуғ кунларда, айниқса, ота-она, қавм-қариндошлар, қарздорлар, моддий жиҳатдан қийналган, эҳтиёжманд кишиларнинг ҳолидан хабар олиш, уларнинг ҳожатларини чиқариш энг савобли амаллардан саналади. Меҳрибонлик уйларидаги норасида гўдаклар, ногиронлар шифохонасидаги ёрдамга муҳтож кишилар, ҳатто, руҳий хаста одамларнинг ҳолидан хабар олиб, уларнинг яшаш шароитларини яхшилашга кўмаклашиш ҳам айни савобдир. Бундай ишларни қилган киши савоб топишдан ташқари, ўзининг ҳолатига шукрона қилишга ҳам ўрганади. Зеро, Пайғамбаримиз ﷺ дан шундай ҳадиси шариф ворид бўлган:

 

(عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "انْظُرُوا إِلَى مَنْ هُوَ أَسْفَلَ مِنْكُمْ وَلَا تَنْظُرُوا إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَكُمْ  فَهُوَ أَجْدَرُ أَنْ لَا تَزْدَرُوا نِعْمَةَ اَللَّهِ عَلَيْكُمْ" (مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ

яъни: “Дунёвий неъматлар борасида ўзингиздан қуйироқ даражадаги кишиларга қарангиз, ўзингиздан устунроқ кимсаларга боқмангиз, зеро бу Аллоҳнинг сизга берган неъматларига беписанд бўлмаслигингизга (шукр қилишингизга) сабаб бўлади” (Муттафақун алайҳ). Ҳадиснинг маъноси шуки, агар инсон бемор бўлса, ҳаётда ундан ҳам оғирроқ хаста кимсалар бор эканлигини мулоҳаза қилиши лозим. Агар фақир бўлса, ундан ҳам камбағалроқ кишилар ҳам бор эканлиги ҳақида фикр юритиши керак. Агар бошига бирор ташвиш тушган бўлса, одамлар орасида ундан ҳам нотинчроқ кимсалар борлиги ҳақида ўйлаши керак. Шунда у ўзининг ҳолатига шукр қилади ва унинг қадрига етишга ҳаракат қилади.

Азизлар! Бу улуғ кунларда қилинган ибодатларнинг савоби ҳам кўп бўлади. Хусусан, нафл рўза тутиш ҳақида Пайғамбаримиз ﷺ дан қуйидаги ҳадис ворид бўлган:

(قال النبي صلى الله عليه و سلم: "صِيَامُ يَوْمِ عَرَفَةَ أَحْتَسِبُ عَلَى اللَّهِ أَنْ يُكَفِّرَ السَّنَةَ الَّتِي قَبْلَهُ وَالسَّنَةَ الَّتِي بَعْدَهُ" (رواه الامام مسلم

яъни: Пайғамбаримиз ﷺ: “Арафа кунининг рўзаси ўтган йилги ва келаси йилги гуноҳларга каффорат бўлади, деб Аллоҳдан умид қиламан”, деганлар (Имом Муслим ривояти).  

Зулҳижжа ойининг аввалги ўн куни унда энг улуғ ибодатлар жам бўлгани учун ҳам қадрлидир. Яъни, Арафа куни Ҳаж ибодати адо этилади, Қурбон ҳайити куни Ҳайит намози ўқилади ва Қурбонлик амаллари бажарилади, улардан хайру саховатлар амалга оширилади.

Бу кунда ҳамма, бою камбағал баробар хурсанд бўладиган кундир, бу кунда Аллоҳ таолонинг кўплаб хайру баракаси ер юзидаги бандалари устига ёғилади. Зеро, мусулмонларнинг энг мўтабар байрамларидан бири Қурбон ҳайити Зулҳижжа ойининг 10-куни нишонланади. Қурбон ҳайити Ҳаж ибодатлари тамом бўлгани муносабати ила ва Аллоҳ азза ва жалланинг йўлида қурбонлик қилишга тайёрликни изҳор қилишлик учун шариатга киритилган байрам ҳисобланади.

Қурбонлик қилиш тўғрисида Қуръони каримда қуйидагича келган:

 

(فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ  (سورة الكوثر/2

 

яъни: “Бас, Раббингиз учун (беш вақт ёки Қурбон ҳайити учун) намоз ўқинг ва (туя) сўйиб қурбонлик қилинг! (Кавсар сураси, 2-оят). Ушбу ояти каримани олимларимиз қурбонликнинг вожиб эканлигига далолат қилади, деб тафсир қилишган.

Динимиз буюрган молиявий ибодатлардан бири зулҳижжа ойининг ўнинчи, ўн биринчи ва ўн иккинчи кунларидан бирида қурбонлик қилишдир. Қурбонлик кимларга вожиб бўлиши тўғрисида Бурҳониддин Марғинонийнинг “Ҳидоя” китобида қуйидагича баён қилинган: “Қурбонлик озод, мусулмон, муқим, қурбонлик кунларида қодир бўлиб қолса ўзи ва вояга етмаган боласи номидан сўйиши вожибдир”. Мазкур шартлар топилган кишининг мулки закот нисобига етган бўлса ёки айнан қурбонлик куни қодир бўлиб қолса бажариш вожиб бўлиб қолади.

Шунингдек, қурбонлик ҳақида Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Паёғамбаримиз صلى الله عليه وسلم шундай деганлар:

 

عَنْ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "اِنَّ اَوَّلَ مَا نَبْدَاُ بِهِ فىِ يَوْمِنَا هَذا اَنْ نُصَلِّىَ ثُمَّ نَرْجِعَ فَنَنْحَرَ فَمَنْ فَعَلَ فَقَدْ اَصَابَ سُنَّتَنَا وَمَنْ ذَبَحَ قَبْلَ الصَّلاَةِ فَاِنَّمَا هُوَ لَحْمٌ قَدَّمَهُ لِاَهْلِهِ لَيْسَ مِنَ النُّسُكِ فىِ شَيْءٍ" (رواه الإمام البخارى).

яъни: “Дарҳақиқат, бугунги кунда ишимизни аввал ийдул азҳо (қурбон ҳайити) намозини ўқиш, сўнгра (уйларимизга) қайтиб қурбонлик билан бошламоғимиздир. Кимки, шуларни бажарса, у суннатимизга мувофиқ иш қилибди. Кимдаким, ҳайит намозидан олдин сўйса, у қурбонлик эмас, балки ўз аҳли учун тақдим қилган гўштдир” (Имом Бухорий ривояти).

Демак, юқорида келтирилган ҳадиси шариф ва бошқа далилларни ҳужжат қилиб олимларимиз Қурбонлик вақти зулҳижжа ойининг ўнинчи куни ҳайит намози ўқилганидан сўнг бошланиб, ўн иккинчи куни шом кирмасидан тугашини белгилаб қўйишган. Ҳайит намози ўқилмасидан олдин қурбонлик қилиш мумкин эмас. Қурбонлик учун сўйиладиган ҳайвонлар:
- беш ёшга тўлган туя;

- икки ёшга тўлган қорамол;

- бир ёшга тўлган қўй ва эчки қурбонлик қилинади. Олти ойлик қўйни ҳам, агар жуссаси бир ёшга тўлган қўй жуссасидек бўлса, қурбонлик учун сўйиш мумкиндир.

Қўй ва эчкини фақат бир киши қурбонлик қилади. Туя ва қорамолни етти киши биргаликда қурбонликка сўйишса бўлади. Улар улушларини килолаб тортиб олишлари керак.

Икки кўзи ё бир кўзи кўр, юролмайдиган даражада чўлоқ, ориқ, қулоқ ва думи кесилган ҳайвонларни қурбонлик қилиб бўлмайди. Агар қулоқ ва думининг учдан бири ё бундан ками кесилган бўлса, қурбонлик қилиш мумкин. Ҳайвон қурбонлик учун ётқизилганида айбли бўлиб қолса, масалан, оёғи синиб қолса, қурбонликка ўтади.

Қурбонлик қилган киши қурбонлигининг гўштидан ейди, истаган кишиларга ҳадя қилади ва бир қисмини кейин ейиш учун олиб қўяди. Агар оиласи катта бўлса, қурбонлик гўштининг ҳаммасини оила учун олиб қолиши мустаҳабдир.

Аллоҳ таоло сизу бизга қалбимиздаги ниятимизга кўра муомала қилади. Чунки, Қуръони каримда марҳамат қилинади:

 

لَنْ يَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَكِنْ يَنَالُهُ التَّقْوَى مِنْكُمْ كَذَلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِينَ  (سورة الحج/37).

 

яъни: “Аллоҳга (қурбонлик) гўштлари ҳам, қонлари ҳам етиб бормас. Лекин у Зотга сизлардан тақво етар. Аллоҳ сизларни ҳидоят қилгани сабабли - У зотни улуғлашларингиз учун - уларни сизларга бўйсундириб қўйди. Эзгу иш қилувчиларга хушхабар беринг!” (Ҳаж сураси, 37-оят).

Ҳақиқатан ҳам, қурбонликка сўйилган ҳайвонларнинг гўштларига ҳам, қонларига ҳам Аллоҳ таоло муҳтож эмас. Қурбонлик қилишдан мақсад банданинг Яратувчи амрига итоатини ва тақвосини намоён этишдир. Банда ихлос билан қурбонлик қилиб, Аллоҳ йўлида жонлиқ сўймоқдами, демак, ўша банданинг Аллоҳ таолога тақвоси бор экан. Аллоҳнинг розилиги учун борини қурбон қилишга тайёр экан. Шу билан бирга қурбонлик қилиш банда учун Аллоҳни улуғлашга бир фурсатдир.

Одатда ҳайит кунида ҳамма бир-бирини улуғ кун билан самимий муборакбод этади. Улуғ кунларда биринчи ўринда бизларни дунёга келишимизга сабабчи бўлган ота-оналаримизни, улардан кейин қариндош-уруғларимизни, ёру биродарларимизни, беморларни ҳақларига дуо қиламиз. Уларнинг кўнглини сўраш ва кўтаришга ҳаракат қиламиз. Айрим сабаблар билан ўзаро аразлашган гина-қудратли кишилар ҳам бир-бирларини муборак байрам кунида кечириб, ўзаро узрлар айтиб, бир-бирларига қучоқ очишлари лозим бўлади. Бу кун барчага қувонч улашиладиган кундир. Яна шуни ёдда тутмоғимиз лозим бўладики, Қурбон ҳайити байрам бўлгани учун, уни азага, хафагарчиликка айлантирмаслик даркор. Ўтганларимизни эслаш, уларни руҳларини шод этиб дуойи хайрлар қилишимиз яхши амал ҳисобланади, лекин булар ҳайит байрамига асло таъсир қилмаслиги лозим.

 

Аллоҳ таоло барчаларимизни Ўзининг розилиги йўлида холис ниятлар билан қилаётган қурбонликларимизни, ибодатларимизни даргоҳида ҳусни мақбул айласин!

 

 Насриддин Мирзаев

lundi, 27 juillet 2020 00:00

Қурбонлик одоблари

Қурбонлик Ислом динининг вожиб бўлган улуғ амалларидан биридир. Пайғамбар алайҳиссалом қурбон ҳайити куни эрта билан ўзлари қурбонлик қилар ва бошқаларни ҳам курбонлик қилишга тарғиб қилар эдилар. Қурбонликнинг тарихига назар солсак, аслида бу амал пайғамбарларнинг отаси Иброҳим алайҳиссаломдан қолган амал бўлса ҳам, бизнинг умматга унинг вожиблиги Қуръон, Суннат ва ижмоъ билан собит бўлган амалдир. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай марҳамат қилган:
“Парвардигорингиз учунгина намоз ўқинг ва қурбонлик қилинг” (Кавсар сураси, 2-оят).

Ҳадиси шарифда шундай дейилган: Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Имконияти бўла туриб, қурбонлик қилмаган кимса намозгоҳимизга яқинлашмасин”, дедилар” (Имом Аҳмад ва Ибн Можа ривоят қилишган).

Қурбонлик қилиш вожиб бўлган киши унинг қуйидаги одобларини билиши ва уларга риоя қилиши лозим бўлади.
Биринчи одоб – қурбонликни Аллоҳ таоло учун холис қилиш.
Қурбонлик қилувчи қурбонлик қилиши билан Ислом шиорини изҳор қилишни, Аллоҳ таолонинг неъматларига шукр қилишни ва Пайғамбар алайҳиссаломга иқтидо қилишни ният қилади. Бошқалар “кўрсин” ёки “эшитсин”, деган ниятдан йироқ бўлади.

Иккинчи одоб – қурбонлик қилувчи соч, соқолига ва баданига ҳеч нарса теккизмаслиги.
Қурбонлик қилишни ирода қилган киши зулҳижжа ойининг биринчи кунидан бошлаб, то ҳайит куни қурбонликни бажаргунга қадар соч-сақолини олмайди ва баданининг бошқа жойларига ҳам тиғ теккизмаслиги мустаҳабдир.
Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қачон сизлардан бирортангиз қурбонлик қилишни ирода қилса, сочига ва терисига ҳеч нарса теккизмасин”, дедилар” (Муслим ривоят қилган).
Қурбонлик вожиб бўлган киши зулҳижжа ойи киришидан олдин бу одобнинг риоясини қилиб тайёргарлик кўриши, ўзига эътибор бериши одобдандир. Агар тайёргарлик кўра олмай қолса, мисол учун, тирноғи ўсиб қолса ёки тирноғи синиб қолса, ўсган ва синган тирноқни олиш гуноҳ бўлмайди.

Учинчи одоб – қурбонлик қилишда айб ва нуқсони бор ҳайвонни қурбонлик қилишдан сақланиш.
Қурбонлик ўзига хос ибодат, у маълум ҳайвонни сўйиш билан адо топади. У ҳайвонлар қўй (қўй дейилганда эчки ҳам тушунилади), қорамол ва туядир. Мазкур ҳайвонлардан бошқа ҳайвонлар қурбонлик ўрнига ўтмайди.
Қўйда ёлғиз бир киши, қорамол ва туяда эса бир кишидан етти кишигача шерик бўлиб адо қилишлари мумкин.
Қўй олти ойлик ва ундан катта бўлиши шарт. Қорамол икки ёш ва ундан катта бўлиши шарт, туя беш ёш ва ундан катта бўлиши шарт.
Шу билан бирга, қурбонликка сўйиладиган ҳайвон семиз, йўғон ва ёши катта бўлиши афзал саналади.
Қурбонликка ярамайдиган айби ёки нуқсони бор ҳайвонларни сўйишдан эҳтиёт бўлиш лозим.
Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизнинг ичимизда туриб: “Тўрт нафар ҳайвон қурбонликка ярамайди: кўзи кўрлиги билиниб турган (айбли) ҳайвон, касали зоҳир касал ҳайвон, чўлоқлиги зоҳир чўлоқ ва ўрнидан тура олмайдиган ўта озғин ҳайвон”, дедилар” (Термизий ривоят қилган).
Курбонлик қилинадиган ҳайвон айбдан холи бўлиши лозим. Қурбонлик қилинадиган ҳайвоннинг қулоғи, ёки думи, ёки кўзининг бир қисмидан кўпроғи йўқ бўлса, қурбонликка сўйиш жоиз эмас.
Касал, чўлоқ ва озғин ҳайвонлар сўядиган жойга ўз оёғи билан юриб бора олмаса, қурбонликка сўйиш жоиз эмас.

Тўртинчи одоб – қурбонликни ўз қўли билан қилиш.
Қурбонлик қилувчи ўз қўли билан сўйиши мустаҳабдир. Аммо ўзи сўйишни билмаса ёки бошқа сабабларга кўра ўзи сўймасдан, бошқага сўйдиришнинг зарари йўқ.
Қутайба ибн Саъид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам оқ-қора рангли, шохли икки қўй қурбонлик қилдилар. Сўйишда басмала ва такбир айтиб ва оёқларини қўйнинг устига қўйиб, ўз қўллари билан сўйдилар” (Бухорий ва Муслим ривоят қилишган).

Бешинчи одоб – қурбонликнинг вақтини риоя қилиш.
Қурбонлик қилишнинг аввалги вақти ҳайит намози ўқилганидан кейиндир. Ҳайит намози ўқилишидан олдин сўйилган жонлиқ қурбонлик ўрнига ўтмайди. Бу ҳолда унга бошқа қурбонлик қилиш вожиб бўлади.
Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким намоздан олдин қурбонлик қилса, у ўзи учун қўй сўйибди. Ким намоздан кейин сўйса, қурбонлигини мукаммал қилибди ва мусулмонларнинг суннатини топибди”, дедилар” (Бухорий ва Муслим ривоят қилишган).
Аммо ҳайит намози ўқиш вожиб бўлмаган дала-даштда яшайдиган кишилар ҳайит куни тонг отган вақтдан бошлаб қурбонлик қилишлари дуруст бўлади.
Қурбонлик сўйишнинг охирги вақти учинчи ҳайит куни, қуёш ботгуничадир.

Олтинчи одоб — сўйиш одобларига риоя қилиш.
Ҳайвонларни сўйишнинг ўзига хос одоблари, мустаҳаблари бордир. Туяни тик турган ҳолида олдинги чап оёғини боғлаб, бўйнининг пастидан, кўкраги тамондан сўйиш, қорамол ва қўйларни эса чап томони билан ётқизиб, томоғининг тагидан сўйиш, пичоқнинг ўткир бўлиши, уни сўйиладиган ҳайвоннинг олдида ўткирламаслик, бошқа ҳайвоннинг кўз олдида сўймаслик шулар жумласидандир.

ИСЛОМ ОДОБЛАРИ ЭНЦИКЛОПЕДИЯСИ

lundi, 27 juillet 2020 00:00

Бисмиллаҳ...

«Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм». Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳнинг номи билан бошлайман.

Мусулмон одам деярли ҳар бир иш олдидан шу сўзларни пичирлайди. Бошқачароқ қилиб айтганда, у ҳар бир ишни Аллоҳнинг номи билан бошлайди. Бир қараганингизда, бу иш сал ғалатироқ туюлиши мумкин. Ҳар бир ишга Аллоҳни аралаштиравериш шартмикан. Бошқа тарафдан қараганингизда эса... Келинг, яхшиси бу ишга ўша «бошқа тараф»дан бир қараб кўрайлик.

Коинотдаги инсон ақли сиғдира олиши мумкин бўлган ҳар бир мавжудот, шу жумладан коинотнинг ўзи ҳам (инсон ақли доирасидаги қисми, албатта) замон ва макондан иборатдир. Шундай деймиз-у, лекин замон ва маконнинг нималигини билмаймиз. Унинг моҳиятини билиш инсонга ато этилмаган. Зеро, инсонга ўз инсоний бурчини адо қилиши учун бу билимнинг кераги йўқ.

Ҳикматидин воқиф эрмастур киши Бўлмади бу иш кишининг чун иши.

(Алишер Навоий)

Бир мулоҳаза юритиб кўринг. Миллиард йилга нисбатан бир сонияни қиёслаш мумкин, аммо абадийлик ва азалийликка нисбатан инсон умрини таққослаб бўлмайди. Чунки сониялар йиғиндиси миллиард йилларни ташкил қилар, аммо инсонга ато этилган 50-100 йилларнинг ҳар қанча миллиард-миллиардларини қўшиб чиқинг, абадийлик ва азалийлик ҳосил бўлмайди. Демак, абадийлик қаршисидаги инсон умри миллиард йил қаршисидаги бир сонияга нисбатан ҳам ақл бовар қилмас даражада оз экан. Ҳа, замоннинг моҳиятини бизнинг ақлимиз кўтаролмайди. Биз замоннинг на у чегарасини ва на бу чегарасини аниқлай оламиз. Аввалию охири йўқ вақтни, таъбир жоиз бўлса, энг катта вақтни тасаввур қила олмаслигимиз қанчалик аниқ бўлса, энг кичик вақтни тасаввур қила олмаслигимиз ҳам шунчалик аниқ. Бизнинг тасаввуримизда энг кичик вақт сониядир. Аслида эса, эҳтимол шу сониянинг миллиарддан бирида қайсидир махлуқотнинг бутун бошли бир авлоди яшаб ўтар, у ёғини билолмаймиз...

Макон хусусида ҳам айнан шундай мулоҳазаларга бериламиз. Улкан бир тоғ, тоғ эмас, инсон англай оладиган коинотга нисбатан бир қум заррасини таққослаш мумкин, аммо олти тарафи йўқ — чексиз маконга нисбатан одам гавдасини менгзаб бўлмайди. Чунки қум зарралари йиғилиб улкан тоғни ёки макон эътибори билан бутун борлиқни ташкил қилиши мумкин, аммо инсон гавдаси микдоридаги маконнинг ҳар қанчасини йиғиб чиқинг, чексиз мутлақ макон ҳосил бўлмайди. Бизнинг онгимиз олти тарафи йўқ чексиз маконни, таъбир жоиз бўлса, энг катта маконни англай олиши қанчалар муҳол бўлса, энг кичик маконни англаши ҳам шунчалар муҳолдир. Инсон кашф қилган энг кичик зарра эҳтимол яна миллиард-миллиард зарраларга бўлинар, у ёғини билолмаймиз.

Хуллас, замон ва макон қаршисида инсон ҳеч нарса! Не-не улуғ мутафаккирлар, файласуфлар бу ҳақиқатни бежизга аччиқ алам билан қайд қилиб ўтмаганлар. Фаранг файласуфи Блез Паскалга қулоқ беринг:

«Менгача бўлган ва мендан кейин ҳам мавжуд мангуликка чўмган тириклигимнинг ўткинчилиги, мен кўрмаган ва мендан бехабар чексиз маконлар олдида мен эгаллаган ва кўриб турган маконнинг майдалигини ўйлаганимда, қўрқувдан даҳшатга тушаман ва сўроқлай бошлайман: нега мен бошқа жойда эмас, айнан шу жойдаман, ахир у ерда эмас, бу ерда бўлишимга, аввал ёки кейин эмас, ҳозир яшаётганимга, бирор-бир сабаб йўқ. Кимнинг буйруғи, кимнинг иродаси менга шу замонни ва шу ерни раво кўрди?»

«Бу кенгликларнинг абадий жимлиги мени хавотирга солади».

«Қанча салтанатлар менинг борлигимни ҳатто хаёлига ҳам келтирмайди!»

«Нега менинг билимим чегараланган? Нега бўйим паст? Умрим нега юз йил, нега минг йил эмас? Нега табиат айнан шунча вақт берди, ахир истаганча бериши мумкин эди, айнан шунча беришга бирон-бир асоси йўқ эди?»

«...макон ва замон олдида биз ҳеч нарсамиз!»

Умар Ҳайём айтади:

Эй онгсиз, билмайсан, бу олам ҳечдир, Негизинг шамолдир, бир тутам ҳечдир. Икки йўқлик аро қолмиш борлигинг, Атрофинг йўқлигу ўрта ҳам ҳечдир.

Ибн Сино айтади:

Кераклигим билсам, яшасам шодон,

Бўлмаса, юз кўздан ёш тўксам нолон.

Энди Мопассан қаҳрамонларидан бирининг фарёдини эшитинг:

«Нимага суянса бўлади? Кимга ҳасратларингни ёзсанг бўлади? Нимага ишонсак бўлади?..»

«...Ёлғиз ўлим ҳақ».

«Нега биз бунчалар азоб чекиб яшаймиз? Бу эҳтимол шунинг учундирки, биз оламга руҳимиз эҳтиёжларини қондиргали эмас, танимизнинг талабларини бажо этгали келамиз. Бироқ биз тафаккур қобилиятига эгамиз ва бизнинг тобора камол топиб борадиган онгимиз тирикликнинг турган-битгани рўё эканлиги билан сира чиқиша олмайди».

Табиийки, бу ҳақиқатни англаш инсонлик даражасига кўтарила олган одамларгагина насиб этади. Фақат тирикчилик қорин ғамидагина юрган ожизлар эса, бу неъматдан бенасибдирлар. Яна бир фаранг файласуфи Франсуа де Ларошфуко шундай деган эди: «Фалсафа ўтмиш ва келажак кулфатлари устидан тантана қилади, лекин бугуннинг қайғуси фалсафанинг устидан тантана қилади». Менга қолса, бу гапни бошқачароқ қилиб айтган бўлардим. Фикрлаш қобилиятига эга бўлган онгли одамлар замон ва макон қаршисида ўзларининг ҳеч нарса эмаслигини, ўтмиш ва келажак муаммолари олдида уларнинг кундалик ташвишлари ўта арзимас, майда ишлигини англайдилар, бинобарин, уларга моддий етишмовчиликлар таъсир қила олмайди. Бурнининг остидан нарини кўрмайдиган, яхши еб, яхши кийиб, яхши юриш учунгина яшайдиганлар эса, бугуннинг қайғуси аталмиш гирдобга ғарқ бўладилар ва шу гирдобга ўралаша-ўралаша ўлиб кетадилар. Демоқчиманки, бугуннинг қайғуси зоҳирда фалсафа устидан тантана қилгандек кўринса-да, аслида, моҳиятда асло ундай эмас...

Модомики. бу ҳақиқатни англаш инсонни қийналишга, изтироб чекишга олиб борар экан, у ҳолда уни англамасликнинг ўзи бир бахт эмасми? Бўлиши мумкин. Фақат, уни инсоний бахт дейилмайди. Лўндагина, қўполгина қилиб айтганда, уни ҳайвоний бахт дейилади. Ҳолбуки, инсон учун ҳайвонликни қабул қилишдан кўра мудҳишроқ бахтсизлик йўқ. «Одми одамларга қаранг: улар бошларига бир бахтсизлик тушмагунча ўз тақдирларидан ғоятда мамнун яшайдилар, улар дунёнинг ғамини чекиб ўтирмайдилар. Махлуқотлар ҳам шундай қайғуни билмайдилар» (Мопассаннинг «Азизим» романидан).

Ундан ташқари бу изтироб инсонни изланишга ундайди. «Нега менинг билимим чегараланган? Нега бўйим паст? Умрим нега юз йил, нега минг йил эмас? Нега мен бошқа жойда эмас, айнан шу жойдаман... Кимнинг буйруғи, кимнинг иродаси менга шу замонни ва шу ерни раво кўрди?» (Блез Паскаль).

Изланиш эса, ўз навбатида, ҳақиқатни топишга олиб боради. «Тушунаман, мен будунёда бўлмаслигим ҳам мумкин эди; мендаги «мен» фикрлай олишимда, аммо агар онамни мени туғишдан олдин ўлдиришганда, фикрловчи мен дунёга келмас ҳам эдим. Демак, мен мангу ва чексиз бўлмаганим каби, ўзи дунёда унчалик шарт ҳам эмас эканман. Аммо ҳамма нарса менга табиатда зарур, мангу ва чексиз нимадир борлигидан дарак беради» (Блез Паскаль).

Ҳа, ўзининг мангулик ва чексизлик қаршисида ҳеч нарса эмаслигини англаш одамни ана шу зарур, мангу ва чексиз зотни излашга ундайди. Зеро, «Ким ўзини таниса, Парвардигорини танийди» (Ҳадис). Аслида ҳаётнинг моҳияти ҳам шу — Яратувчини излаб топиш ва Унинг олдидаги бурчни адо этиш.

«Мен инсу жинни фақат менга ибодат қилишлари учунгина яратдим» (Зориёт, 56).

Устоз кўрмаган шогирд ҳар мақомга йўрғалар, деганларидек, айниқса, бу борада устозсиз қуруқ ақлнинг ўзи билан ҳеч нарсага эришиб бўлмайди. Чунки инсонга ҳақиқатни бевосита ўзи топиб олиш даражасида илм берилмаган.

«Сизларга илмдан фақат озгинасигина берилган» (Исро, 85).

Шунинг учун ҳам меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ устозлар — Пайғамбарлар юбориб бизга тўғри йўлни кўрсатди. Инсон билими ана шу устознинг сохта ёки ҳақиқийлигини ажратиб олишгагина етади, холос...

Алалхусус, «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм», дер экан, мусулмон киши ўзининг ҳеч нарса эмаслигини, шунинг учун ҳам зарур, мангу ва чексиз Зотга шу сўзлар орқали таянаётганини ич-ичидан ҳис қилади. У шу Зотнинг ёрдамисиз бир гугурт донасини ҳам кўтара олмаслигини биладида, каттаю кичик ҳар бир ишда Унга таянади.

«Аллоҳ номи билан». Аллоҳ аввалдир, охирдир, зоҳирдир, ботиндир, ҳар бир ишни билгувчидир. Шундай Зотга таяниш одамни ўзининг ҳеч нарса эмаслигини ўйлаб, изтироб чекишидан халос этади. Зеро, у чексизлик билан туташади.

«Роҳманир роҳийм» (меҳрибон ва раҳмли) сўзлари эса, бу алоқани янада мустаҳкамлайди. Чунки буюк Аллоҳ аслида инсонга меҳрибон ва раҳмли. Тўғри, Аллоҳнинг Қаҳҳор, Жаббор каби исмлари ҳам бор. Аммо улар инсон ҳаддини билмасдан, исён кўчасига кирганидан кейингина қўлланилади.

Банданинг дуосидан Аллоҳнинг қанчалар хурсанд бўлиши хусусидаги ҳадисни бир эсланг!

«Биз унга ўқтомиридан ҳам яқинроқмиз» (Қоф, 16), ояти хусусида бир озгина тааммул қилинг! Ё Аллоҳ, шу қадар зарур, мангу, чексиз, улуғ, буюк Зот биздек арзимас, фақир, ҳақир бандаларга шунчалар меҳрибон бўлса-я! Бахтнинг бундан ҳам юқори пиллапояси бормикин?! Бир мамлакатнинг подшоҳи билан яқинлик қилишнинг ўзи инсонга қанчалар сурур бағишлайди-ю, бутун коинотнинг эгаси билан бевосита, ҳеч қандай тўсиқсиз, алоқачисиз туташиш, муаммоларни Унга айтиш, уларга ечимлар сўраш, Ундан мадад кутиш одамни қувонтирмайдими?!

«Бисмиллаҳ» хусусидаги гаплар бир неча жилдлик асар бўлса, биз унинг «бисмилло»сини ҳам ҳали айтиб бўлганимиз йўқ, албатта. 

ЎМИ матбуот хизмати

Top