Уламоларимизнинг ҳудудларга ташрифлари намозхонларнинг маърифатини, маънавиятини янада юксалтириб, уларга кўтаринки руҳ бағишламоқда.

Бундай суҳбатлар бугун, 8 сентябрь куни Тошкент вилояти Тошкент туманидаги масжидларда давом этди. Унда юртимизнинг бир гуруҳ таниқли уламолари пешин ва хуфтон намозларини жамоат билан бирга адо этиб, мўмин-мусулмонлар билан маърифий суҳбатлар ўтказдилар.

Ана шундай манфаатли мавъиза пешин намозидан сўнг “Абдуллоҳ ибн Аббос” жоме масжидида бўлиб ўтди. Унда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг ўринбосари устоз Иброҳимжон домла Иномов йиғилганларга “Уламоларни ҳурматлаш” тўғрисида маъруза қилиб, уломаларнинг даражалари ҳақида бундай деди:

– Усмон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Қиёмат куни уч тоифа шафоат қилади: “Анбиёлар, уламолар ва шаҳидлар”, дедилар» (Ибн Можа ривояти). Ҳадиси шарифнинг маъносидан кўриниб турибдики, Ислом уламолари нафақат бу дунёда, балки энг муҳими у дунёда ҳурматланар, Қиёмат куни уламолар пайғамбарлардан кейинги мартабага эришар эканлар.

Бу ҳадис уламоларнинг охиратдаги мартабалари қанчалик улуғ эканини кўрсатиб турибди. Бу эса олим бўлиш учун қаттиқ ҳаракат қилишга тарғиботдир, – дея сўзида давом этди Иброҳимжон домла. – Бирор олим йўқки, устозсиз илм эгаллаган, равнақ топиб, юксалган бўлса. Толиби илм олимларни ҳурматлаши билан илмдан манфаат топади. Донишмандларимиз: “Ким нимага эришган, фазилат ва даража топган бўлса фақат ҳурмат, одоб сақлаш билан эришибди”, деб айтганлар.

Демак, аҳли илмларни ҳурматлаш, уларнинг ўгитига амал қилиш билан киши камолотга етиши мумкин экан.
Таъсирли мавъизадан сўнг диний масалаларда савол-жавоблар ҳам бўлиб ўтди. Якунда масжидга йиғилганлар қизиқарли ва мазмунли суҳбат учун Иброҳимжон домлага ўз миннатдорликларини билдирди.

Бундай илмий суҳбат “Кўктерак” масжидида Абдуқаххор домла Юнусов иштирокида ҳам бўлиб, домла йиғилганларга “Тинчлик ва офият неъматлари” ҳақида манфаатли маъруза қилиб бердилар. Исҳоқжон домла Бегматов ҳам “Айри-ота” жоме масжидига ташриф буюриб, бугунги куннинг муҳим мавзуларида таъсирли чиқиш қилдилар. “Ғишт кўприк” масжидига йиғилганлар эса Ҳасан домла Қодировнинг намозни мукаммал бўлиши учун зарур масалалар ҳақидаги мавъизасидан баҳраманд бўлдилар.

Диний-маърифий суҳбатлар хуфтон намозларидан сўнг ҳам давом этди. Унда “Зуннурайн” жоме масжиди жамоаси Закариё домла Ҳафизуллаевнинг “Мусулмон киши гўзал ахлоқ эгаси бўлиши лозим” ҳамда масжид қурган кишига бериладиган мукофотлар тўғрисида маърузаларидан катта манфаат олдилар. “Мирҳалил ҳожи ота” масжидига ташриф буюрганлар эса Ибн Турсун Билол қорининг "Aллоҳ таоло бандаларига беҳад меҳрибон зотдир" мавзусидаги маърифий суҳбатидан қаттиқ таъсирланиб, Аллоҳга бўлган муҳаббатлари янада зиёда бўлди. Шу билан бирга жамоатдан берилган саволларга домла батафсил жавоб бериб барчани мамнун этдилар. Суҳбатдан ҳамма мамнун бўлиб, ташаккур айтдилар.

Бахтиёр домла Сатторовнинг “Рамадон” жоме масжидидаги "Исломда омонатдорлик" ҳақида маъизаси ҳам жамоатда катта таассурот қолдириб, олди-берди масалаларида хушёр бўлишга ундади. “Раҳбар ота Акбар ўғли” жоме масжидига ташриф буюрган Зиёвуддин домла Мирсодиқов йиғилганларга "Аллоҳга шукр қилувчи бўлишнинг фазилати" мавзусида суҳбат қилиб, ҳар бир неъматга шукрлар айтиш кераклигини таъкидладилар. Муҳаммадраҳим домла Абдуқодировнинг “Раҳим-ота” масжидидаги "Амаллар ниятга боғлиқдир" ҳақидаги илмий маърузаси ҳам барча учун қизиқарли бўлиб, кўплаб манфаатлар олишга сабаб бўлди.

Халққа манзур бўлаётган бундай илмий суҳбатлар яна давом этади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Қадимдаги мамлакатларнинг ҳолатига кўра чиқарилган Дорул Ислом ва дорул куфр атамалари ва тушунчалар бугуннинг воқеълигига юз фоиз тўғри кела олмайди. Шундай экан, мазкур тушунчаларни исталган жойга татбиқ қилиш ҳам тўғри бўлмайди.

Чунки, имом Абу Ҳанифанинг икки издошлари Абу Юсуф ва Муҳаммад Шайбонийга кўра, дорул ислом деганда ислом аҳкомлари зоҳир бўлган жойлар, дорул куфр деганда эса куфр аҳкомлари ҳукмрон бўлган жойлар тушунилади. Ваҳоланки, имом Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳга кўра, бирор ерни Ислом ёки куфр диёри деб аташ учун айнан у ерда Ислом ёки куфр ҳукмларининг амалда бўлиши эмас балки, мусулмонларнинг омонда ёки хавфда бўлишлари асосдир.

Масала асл-таги ихтилофли экан, бу ўринда бирини қўйиб, иккинчисига қаттиқ ёпишиб олиш нотўғридир. Иккинчидан, соҳибайннинг масаладаги мазҳаби Ибн Обидийн айтганларидек, қиёсга мувофиқ, холос. Яъни, луғат ва мантиқ жиҳатидан ҳам бирор ерни Исломга нисбат бериш учун у ерда Ислом ҳукми ошкора бўлиши лозим эди. Аммо, бу бирламчи қиёс ва зеҳнга мутабодир бўлиб, асл воқеъликни акс эттирмаслиги мумкин.

Бу масалада имом Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳнинг мазҳаблари кўп олимлар томонидан эътироф ва қабул этилган.

Ҳанафий фақиҳларининг фатволарига таяниб юртимизни «дорул ислом» (мусулмон мамлакат) дейишга тўла ҳақлимиз. Зеро, истиқлол шунча эркинликлар берди, юзлаб масжидлар очилди, алломалар номи тикланди, ибодат учун эмин-эркин шароитлар яратилди. Давлат бошлиғи олиб бораётган сиёсатни, нафақат дин соҳасида, балки халқ маънавияти, иқтисодиёти, ёшлар камолоти, мамлакат турмушини енгил қилиш бўйича дастурини бутун дунё ўрганиб, эътироф этмоқда.

Ҳозирги пайтда пайдо бўлган оқим ва фирқаларнинг даъволари шаръан асоссиздир. Ислом дини душманлари қанчадан-қанча маблағ сарфлаб, ўз аъзоларини жангариликка ўргатиб, уларнинг қўлларига қурол бериб, инсониятга зид бўлган қабиҳ режаларини амалга оширишга ҳаракат қилмоқдалар. Улар билмайдиларки, Аллоҳ ҳақ томонида ва уни Ўзи ҳимоя қилади ва айтадики: «Кимки ёмонлик қилса, ўша (ёмонлик) билан жазоланур. Ўзига Аллоҳдан ўзга на бирор дўст топади ва на бирор ёрдамчи»[1], яна бир оятда: «Гарчи жиноятчилар ёқтирмасалар-да, Аллоҳ ўз сўзлари (амрлари) билан ҳақиқатни рўёбға чиқарур»[2], дейди. Одам улдириш динимизда улкан гуноҳҳисобланиб, гуноҳкор охиратда жаҳаннам азобига дучор бўлиши таъкидланади. Ҳадиси шарифда пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мумин кишини ҳақорат қилиш гуноҳ, у билан жанг қилиш эса куфрдир», деб марҳамат қилганлар (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари).

Динимизда фитна, фасод, ғийбат тарқатиш ҳам улкан гуноҳлардан ҳисобланади. Улуғ бобомиз Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисларида пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмон киши шундай инсонки, унинг тилидан ва қўлидан бошқа мусулмонлар озор чекмайдилар», деганлар[3].

Ислом дини инсонларни зўрлаб динга киритишни ёқламайди. Қуръони каримда: «Динда зўрлаш йўқ, зеро, тўғри йўл янглиш йўлдан ажрим бўлди...»[4], деб марҳамат қилинган. Албатта, бу Конституциямизда ҳам ўз аксини топган бўлиб, унда: «Ҳамма учун виждон эркинлиги кафолатланади. Ҳар бир инсон хоҳлаган динига эътиқод қилиш ёки ҳеч қандай динга эътиқод қилмаслик ҳуқуқига эга. Диний қарашларни мажбуран сингдиришга йўл қўйилмайди», деб таъкидланган. Ана шундай ҳамоҳанглик Конституциянинг деярли барча моддаларида сезилиб туради. Унда Ўзбекистон ҳудудида яшовчи ҳар бир фуқаронинг манфаатлари, хуқуқ ва бурчлари қонун асосида белгилаб қўйилган.

Мўмин-мусулмон киши диний ишларида Аллоҳ ва расулига итоат этмоғи лозимдир. Чунки диний ишлар илоҳий таълимотга асосланган бўлиб, улар фақат пайғамбар орқали билинади. Аммо дунёвий ишларда эса инсонлар ҳаёт тарзларини бир тартибга солишлари, келажак ишларини режалаштириб олишлари учун ўз ҳаётий тажрибаларидан келиб чиққан ҳолда низом ва қоидаларни жорий қилишлари ва унга амал қилиб яшашлари ҳаёт учун зарурдир. Бу ҳақда Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен сизларга фақат диний ишларингизни таълим бериш учун келганман, дунёвий ишларингизни ўзларингиз мендан кўра яхшироқ биласизлар», деганлар. Яна бир ҳадиси шарифларида: «Мен ҳам бир инсондирман, агар сизларга диний ишлар бўйича бирор нарсага буюрсам, олингиз, ўз фикрим ва раъйим билан буюрган бўлсам инсон эканлигимни ҳисобга олингиз», деб марҳамат қилганлар[5].

Юқоридаги фикрлардан шуни айтиш мумкинки, турли ақидапараст, динни ниқоб қилиб, сиёсий мақсадларда фойдаланишга уринаётган гуруҳларга қарши ғоявий курашда, ёшларимизни исломнинг маърифий тамойиллари, инсонпарварлик ва ватанга садоқат руҳида тарбиялаш ўта муҳим вазифа ҳисобланади.

Шермуҳаммад домла Болтаев,

Хоразм вилояти, Шовот тумани

Юсуф Ҳамадоний жоме масжиди имом-хатиби

[1] Абдулазиз Мансуров. Қуръони карим маънолар таржимаси ва тафсири – Т.: “Ўзбекистон ислом университети” 2018. Нисо сураси 123-оят.

[2] Абдулазиз Мансуров. Қуръони карим маънолар таржимаси ва тафсири – Т.: “Ўзбекистон ислом университети” 2018. Юнус сураси 82-оят.

[3] Ўша асар. –Б.255.

[4] Абдулазиз Мансуров. Қуръони карим маънолар таржимаси ва тафсири – Т.: “Ўзбекистон ислом университети” 2018. Бақара сураси 256-оят.

[5] Ўша асар. –Б.256.

Бугунги кунда аксарият мусулмон мамлакатларида жамиятни ичидан тафриқа ва фитналар келиб чиқишига сабаб бўлаётган маънавий таҳдидлардан бири такфир ҳисобланади. Такфир ҳодисасининг илк илдизлари Али (р.а.) даврида унга қарши исён кўтарган хорижийлар фаолиятига бориб тақалади. Хорижийлар ўзларига қўшилмаган ёки эргашмаган барча кишиларни, ҳатто улар мусулмон бўлсалар ҳам, кофир деб эълон қилишган. Катта гуноҳ қилган мусулмонларни ҳам кофирга чиқариб, уларнинг авлоди, моли ва жонини ўзларига ҳалол санашган. Улар ўз даврларида Усмон ибн Аффон (р.а.), Али ибн Толиб (р.а.) каби “хулофои рошидинлар”ни ҳам куфрда айблашган. Таассуфки, ҳозирги кунда ҳам турли диний мутассиб ва экстремистик ташкилотлар юқоридаги каби ислом аҳкомларини кўр-кўрона бузган ҳолда ўзларига эргашмаган мусулмонларни ва дунёвий ҳокимиятга нисбатан “кофир” деб асоссиз ҳукм чиқармоқдалар. Мутаассиблар шу йўл орқали ўзлари мухолиф санаган одамларнинг жони ва молига тажовуз қилишни, жамият ва давлатга қарши фитна қилишни шариат жиҳатидан “ҳалол” қилиб олишга, қотиллик ва босқинчилик фаолиятини оқлаб олишга ҳаракат қилади. Дарҳақиқат, ислом мусулмон одамни кофирга чиқаришдан қайтаради. Ҳанафийлик мазҳаби ва мотуридийлик ақидасига мувофиқ, имоннинг шарти яккахудоликка тил билан иқрор бўлиш, қалб билан тасдиқлаш саналади. Инсоннинг имонини ўлчаш имконияти бошқа инсонда йўқ, чунки имон инсон қалбида бўлади. Шариатга кўра, қалбни фақат Аллоҳ билади. Шунга кўра, мусулмон одамнинг имони ҳақидаги ҳукмни ёлғиз Аллоҳ чиқаради. Бунга мазкур ҳадис далил бўлади: “Пайғамбар (с.а.в.): “Уч нарса иймоннинг аслидандир: “Лаа илааҳа иллаллоҳу” деган кимсага тегмаслик. Гуноҳи туфайли уни кофирга чиқармаймиз. Амали туфайли уни Исломдан чиқармаймиз”, дедилар”. (Сунани Абу Довуд, 2532-ҳадис). Имом Бухорийнинг “Саҳиҳ” асаридаги бир боб “Жоҳилият ишларидан бўлиб, куфр саналмайдиган гуноҳлар боби” деб номлангани ҳам мусулмон инсон гуноҳ содир этиш билан исломдан чиқмаслигига ишора қилади. Катта (кабира) гуноҳ содир этган мўмин киши, “Аҳли сунна вал-жамоа” эътиқодига кўра, қилган ишини ҳалол санамас экан, кофир бўлмайди. Тўрт мазҳаб уламолари иттифоқига кўра, катта гуноҳ содир этган шахс дўзахда ҳам абадий қолмайди. Мусулмонни кофирга чиқаришдан келиб чиқадиган хатарлар боис Қуръон ва суннатда бировларни кофирга чиқаришдан қайтарилади. Мусулмонларни динсизликда айблаш мумкин эмаслиги ҳақида Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисда: “Расулуллоҳ (с.а.в.): “Бирор киши ўз биродарига: “Эй кофир!”, – деса, бу сўз иккаласидан бирига тегишли бўлади”, дедилар (яъни, агар кофирликда айбловчи ҳақ бўлса, айбланувчи кофирлигича қолади. Башарти ҳақ бўлмаса, у ҳолда ўзи кофир бўлади)”, деб таъкидланган (Имом Бухорий, 6103-ҳадис). Бошқа ҳадисда “Бузуқ ва кофир бўлмаган одамни бузуқ ва кофир деган одамнинг ўзи кофир ва бузуқдир”, дейилган (6045-ҳадис). Ҳанафийлик мазҳабида имоннинг шарти яккахудоликка тил билан иқрор бўлиш (шаҳодат калимаси), қалб билан тасдиқлаш ҳисобланади. Ислом таълимотига кўра, гуноҳ содир этган одам, агар қилган ишини ҳалол деб ҳисобламаса, у кофир бўлмайди, балки гуноҳкор бўлади. Имом Абу Ҳанифа ўзининг “Фиқҳи акбар” асарида мазкур масалага қуйидагича ҳукм берган: “Бирор мусулмонни қилган гуноҳи сабабли кофирга чиқармаймиз, гарчи у кабира гуноҳ бўлса ҳам, башарти уни ҳалол деб эътиқод қилмаган бўлса”. Абу Жаъфар ат-Таҳовийнинг “Ал-ақидатут-таҳовия” рисоласида эса “Бизнинг қибламизга қараб намоз ўқигувчиларни мусулмон санайверамиз. Шарт шуки, Муҳаммад (с.а.в.) келтирган барча маълумотларни эътироф этадиган бўлсалар”, дейилган. Дунё уламолари бировни кофир дейишдан олдин бу гап ўзига қайтиши мумкин эканини ҳақида огоҳлантирадилар. Чунки исломда кофир бўлишлик билан ўта хатарли ҳолатлар юзага келади: у билан турмуш ўртоғи орасидаги никоҳ бузилади; болалари унинг қарамоғидан чиқади; вафот этса ювилмайди, кафанланмайди, жанозаси ўқилмайди, мусулмонлар қабристонига кўмилмайди ва меросдан маҳрум бўлади; ўша ҳолида ўлганда дўзахи ҳисобланади. Шу сабабли уламолар бировни кофирликда айблашдан ўзларини тийганлар ҳамда бошқаларни ҳам бундай ишдан қайтарганлар. Машҳур ҳанафий аллома, “Ал-баҳрур роиқ” номли асар муаллифи Ибн Нужайм таъкидлаган: “Агар кофир дейиш учун тўқсон тўққизта далил бўлсаю, кофир демаслик учун биргина далил бўлса, тўқсон тўққизни қўйиб, ўша бир далилни олиш керак”. Шунингдек, уламолар куфр ҳақидаги умумий фатвони якка шахсларга татбиқ қилиб юбориш шариатга зид эканини ҳам таъкидлайдилар. Мисол учун, “фалон тоифага мансуб кишилар кофир бўлади” деган фатво чиқариш хато ҳисобланади. Аслида шариатга кўра, якка шахсларга нисбатан куфр фатвосини беришдан олдин сўраб-суриштириш, аниқлаш ва унинг ўзи билан баҳс олиб бориб, ўзига тан олдириш лозим ҳисобланади. Афсуски, айрим ёшларимиз Интернет насл-насаби, диний маълумоти, кимга хизмат қилиш номаълум кимсаларнинг таъсирида ватандошлари, ҳатто яқинларини диндан чиққанликда айблаётгани жуда хатарли ҳолатдир. Мазкур муаммонинг энг оғир жиҳати шундан иборатки, ўз диндошлари, юртдошлари ва қавми-қариндошини кофирликда айблаётган бу каби ёшлар кейинги босқичда “раҳнамо” ва “устозлари” томонидан гўёки “ҳижрат”га чиқиш даъвосида Сурия, Афғонистон каби қуролли тўқнашувлар кетаётган ўлкаларга чорланмоқда. Мазкур ҳудудларга борганлар эса бегуноҳ одамларни ўлдириш, босқинчилик қилиш, бировларнинг уй-жойини эгаллаб олиш каби исломда буткул ҳаром қилинган қабиҳ, гуноҳи кабира ишларга қўл уриб, охироқибатда жувонмарг бўлиб кетмоқда. Уларга эргашиб, беқарор ҳудудларга бориб қолган турмуш ўртоқлари, сингил ва фарзандларининг аянчли тақдирини “Меҳр” операциялари доирасида Ватанимизга қутқариб олиб келинган ожизалар ва гўдакларнинг кўз ёшлари ва аччиқ қисматида кўришимиз мумкин. Шу нуқтаи-назардан, ёшларимиздан Интернет ва бошқа воситалар орқали тинч-осойишта яшаб келаётган мусулмонларни, айниқса, диний уламоларни кофирга чиқариб обрўсизлантиришга уринаётган, давлат ва жамиятга қарши фитна чиқариш, барқарор юртни барбод қилиш каби гуноҳ ишларга даъват қилаётган кимсалардан огоҳ ва эҳтиёт бўлишлари талаб қилинади.

Занги Ота жоме масжиди имом хатиби Аблакулов Луқмон

Бугунги кунда террорчилик ташкилотларининг даъватчилари тинч давлатда яшаб келаётган ёшларни хориждаги жангарилар тайёрловчи марказларга жўнатиш мақсадида дунёвий давлат ва жамиятни динсизликда айблаб, гўёки ҳижратга чиқиш фарз амал экани, “бунинг учун ҳеч кимнинг, ҳатто, ота-онанинг рухсатини олиш керак эмас” ёки “ота-онамиз бизни дунёга келишимизга сабабчи бўлган холос, ҳамма ишни ҳам уларни маслаҳатлари билан қилмаймиз” деган сохта тушунчаларни диндор ёшларга сингдиришга ҳаракат қилишлари ўрта асрлардаги ховорижларнинг амалидир.

Ижтимоий таомоқларда ёшларни чалғитиш мақсадида бонг ўраётканларни ёлғон иддаоларига кўра фалон жойда жиҳод бўлаяпти, ҳамма мусулмонлар ўша ерга бориши керак, ҳижрат қилиши керак, ота-онаси рози бўлмаса, уларни ҳийла қилиб чалғитиб кетса бўлади, деяётганлар пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадиси шарифларнинг ҳукмига зид гапларни айтмоқдалар ва бу гаплари мутлақо эътиборсиздир. Ота-она рухсат бермаса, фарзанд ўзга юртларга жиҳод учун чиқиб кета олмайди, бу иш гуноҳга айланади.

Демак, ҳозирги кунда мусулмонлар Исломни ўзгаларга тинч йўл билан, турли туман воситалар ёрдамида етказиш имконига эга бўлдилар. Кўплаб уламолар илмий майдонда одамларга Исломни етказиш йўлида самарали хизмат қилмоқдалар.

“Мудофаа жиҳоди” душманлар мусулмонлар яшайдиган юртга уруш қилиб, бостириб кирсалар, ҳимоя учун мудофаа жиҳоди фарзи айн бўлади. Уламоларимиз мана шундай ҳолатдагина ватанни ҳимоя қилиш учун ҳеч кимни рухсати керак бўлмаслигини таъкидлайдилар.

Бунинг устига талаб жиҳодини оддий фуқаролар эмас, балки подшоҳ яъни, давлатнинг раҳбари ташкиллаштиради. Давлат томондан ҳарбий сафарбарлик эълон қилингандагина фуқароларга унга итоат этиб ҳарбий амалиётларда қатнашиш фарз бўлади. Оддий фуқаро ё қандайдир тўдабошининг ташаббуси билан шаръий жиҳод ташкил этилмайди.

Хулоса ўрнида Мўмин-мусулмонлар бугунги кунимиздаги турли қўштирноқ ичидаги воизларнинг ҳар қандай “жиҳод”га жим-жимадор чорловлари олдида шошиб қолмасликлари, балки ҳамма эътироф этган уламоларга қулоқ солишлари, уммат эътироф этган уламолар атрофида бирлашишлари зарурдир.

Манбалар асосида тайёрланди

 Сўфиев Абдулҳаким,

Поп тумани бош имом-хатиби

Исоқжон домла Бегматов
Тошкент шаҳар "Имом ат-Термизий" масжиди имом-хатиби