Тарих мобайнида доим бойлар билан бирга камбағаллар ҳам бўлиб келган. Қуръонда бу ҳол Аллоҳнинг истаги, имтиҳонига васила, ризқланишлари воситаси каби сабаблар билан изоҳланган. Қуръон бойлик ё фақирликни мақтамайди, ерга ҳам урмайди. Балки вазифасини ўрнига қўя олган бой ва фақирларни мақтайди, мукофотлар ваъда қилади. Аксинча бўлган тақдирда уларни айблайди.

Қуръони каримда барча мулкнинг ҳақиқий соҳиби Аллоҳ экани, бойларнинг молида фақирларнинг ҳақлари борлигини маълум қилган. Инсоннинг Аллоҳ наздидаги даражаси бой-фақир, оқ-қора, эркак-аёл, насл-насабига эмас, балки тақвосига кўра белгиланишига урғу берилган. Фақирлар яхшилик қилиниши лозим бўлган тоифа орасида айтилиб, уларнинг эҳтиёжларини кетказиш ҳақиқий яхшилик саналган. Давлатнинг закот йиғимларидан тушган улуш йўқсилларга берилиши буюрилган. Бир қанча ояти каримада инфоқ-эҳсон қилиш, йўқсилларга ёрдам бериш, закотни ҳақдорларга етказиш, очларни тўйдириш каби хайрли ишлар иймон билан боғланган ҳолда зикр этилган. Хасислик, зиқналик, закот бермаслик, муҳтожларни кўрганда кўрмаганга олиш кофир ва мунофиқларга хос сифат деб келтирилган.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Дастурхонга тортилган таомнинг энг ёмони бойлар чақирилиб, фақирлар айтилмаган базмникидир” (Ибн Можа. “Никоҳ”, 25); “Мен сизлар учун фақирликдан ташвишдаман. Дунё сизлардан олдингиларнинг олдига тўшалгани каби сизларнинг ҳам олдингизга тўшалишидан, улар бу дунё учун баҳсга, кимўзарга киришиб кетганларидек, сизлар ҳам мусобақалашиб кетишингиздан, сўнг дунё уларни ҳалок қилгани каби сизларни ҳам ҳалок қилишидан қўрқмоқдаман” (Имом Бухорий. “Риқоқ”, 7) сингари ҳадислари орқали бойлар бойлик билан жиддий синов майдонига ташлангани, Аллоҳ уларга вақтинча берган бойликни яхшиликка, ҳақдор диндош биродарларига сарфлайдими ёки йўлдан адашиб кетадими – шуни англаб олиши кераклиги ҳақида огоҳлантирганлар. Бир мусулмоннинг моддий ё маънавий муҳтожлигини аритиш улкан савоб эканини билдириб, бундай деганлар: “Мусулмон мусулмоннинг биродаридир. Унга зулм қилмайди, зулм қилинишига йўл ҳам қўймайди. Ким бир мусулмон биродарининг муҳтожлигини кетказса Аллоҳ таоло унинг қиёматдаги бир ғамини кеткизади” (Имом Бухорий. “Мазолим”, 3).

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам Исломгача ҳам, ундан кейин ҳам йўқсил, етим ва муҳтожларга қўлларидан келган ёрдамни аямаганлар, бир қанча амалий ишлар қилганлар. Илк ваҳий нозил бўлиб, у зот ҳаяжон билан ҳазрати Ҳадичанинг олдиларига келганида оқила онамизнинг у зотга айтган гаплари жуда маънодор эди: “Аллоҳ Сизни ҳеч қачон уялтириб қўймайди. Чунки Сиз қариндош-уруғларингизнинг ҳолидан хабар оласиз, чин сўзлайсиз, ожизларнинг қўлидан тутасиз, йўқсилларга ёрдам берасиз, меҳмонга икром кўрсатасиз, ҳақсизликка учраганларнинг ёнини оласиз” (Ибн Саъд. “Табақот”, I, 195).  Макка даврида бўлганидек, Мадинага ҳижрат қилганларидан сўнг ҳам оз-кўп, демасдан эҳтиёжи тушганларга доим яхшилик қилишга интилар, бошқаларни ҳам шунга ундар эдилар. Мол-мулкларини Маккада қолдириб, ҳижрат қилган муҳожирларни ансорлар билан ака-ука тутинтирганлари замирида ҳам муҳожирларнинг вақтинчалик муҳтожлигини бартараф этиш ғояси бўлган. Шунингдек, таълим олиш ва бошпанага бўлган эҳтиёжларини қоплаш учун суфада яшайдиган йўқсил ва муҳтож саҳобаларни егулик билан таъминлаганлар.

Исломдаги бир қанча амр татбиқ ва қонун-қоидалар йўқсилликни бартараф этиш, моддий кўмакка муҳтож бўлганларнинг масалаларини ҳал қилишга қаратилган. Динимизда камбағалликка ижтимоий муаммо сифатида қаралади. Уни бартараф этиш учун албатта иш топиш, пешона тери билан ризқ-рўзини териб, бошқаларга муҳтож бўлмасликка чақирилган. Иккинчи томондан бойлар Аллоҳ берган мол-давлатдан йўқсилларга улуш айириши, уларни қўллаб-қувватлаши ҳам буюрилган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам танбалликдан паноҳ сўраб Аллоҳга дуо қилганлар. Имкон қадар тиланмасликка чақириб: “Сизларнинг ўтин териб келиб сотиб бўлса ҳам меҳнат қилиб ризқ топишингиз тиланишингиздан кўра яхшидир” деганлар (Имом Бухорий. “Закот”, 50, 53). У зот ўз меҳнати билан топилган ризқ энг ҳалол ва тотли бўлишини айтиб: “Киши ўз меҳнати билан топганидан кўра тотлироқ луқма емайди” дея меҳнат қилишга ташвиқ этганлар (Имом Бухорий. “Савдо”, 15). Саъд ибн Муознинг бола-чақасини боқаман, деб қўллари қадоқ бўлиб кетганини кўриб: “Аллоҳга суюкли бўлган қўллар мана шудир” (Сарахсий. “ал-Мабсут”, XXX, 245) деб ундан мамнун бўлганларини билдирганлар.

Исломда инфоқ-эҳсонлар билан бирга закот, садақа, фитр каби молиявий ибодатлар орқали ҳам мискинларнинг эҳтиёжлари ҳал этилиши мақсад қилинган. Ғайримуслимлардан олинадиган жизя, харож ва тижорат моллари солиғи, шунингдек, урушларда тушган ғанима-ўлжадан ажратиладиган улуш ҳам улар учундир. Яна қурбонликлар, рўза (фидяси), қасам ва эҳромда содир этилган хато-жиноятларнинг каффорати, рўза тута олмаган кишининг фидяси ҳам йўқсилларга берилиши уларни моддий дастаклашдир. Ислом маданиятининг яна бир муҳим белгиси бўлган, садақаи жория ҳисобланган вақфлар орқали ҳам муҳтожларнинг ҳар турли эҳтиёжлари қамраб олиниб, ҳал этилган.

Манбалар асосида

Абдулатиф АБДУЛЛАЕВ

тайёрлади.

Бугун, 28 август куни эрта тонгдан Тошкент ислом институти ва Мир Араб олий мадрасасига кириш имтиҳони ўтказилмоқда.

Олий диний таълим муассасаларига кириш имтиҳони Билим ва малакаларни баҳолаш агентлиги томонидан тест синови шаклида  бўлиб ўтмоқда.

Абитуриентлар имтиҳонни қуйидаги фанлар бўйича тест синовини топширмоқда:

– Араб тили 30 Х 3,1 – 93 балл;
– Фиқҳ ва ақоид 30 Х 2,1 – 63 балл;
– Ўзбекистон тарихи 30 Х 1,1 – 33 балл.

Олий диний таълим муассасаларига кириш имтиҳон жараёнини ижтимоий тармоқ саҳифалари орқали кузатиб боринг:

— Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институти: https://www.youtube.com/live/kRd6StyYgqc?si=MkCbKsd2JTqhUdff

— Мир Араб олий мадрасаси: https://youtube.com/live/dp5CYDI6jEU?feature=share

Ҳадид сурасининг 25-оятида бундай марҳамат қилинади: “Биз ўз элчиларимизни ҳужжат (мўъжиза)лар билан юбордик ва улар билан бирга Китоб ҳамда одамлар адолатни барпо қилишлари учун мезон (тарози ёки меъёр) туширдик. Яна, Биз темирни туширдик. Унда қувват ва одамлар учун манфаатлар бордир. Аллоҳ Ўзига ва пайғамбарларига (Аллоҳ йўлида жиҳод қилиш билан) ғойибона ёрдам берадиган кишиларни билиш учун ҳам (темирни яратди). Албатта, Аллоҳ кучли ва қудратлидир”.

Аллоҳ таоло темирни Ер сайёрасига туширган. Савол туғилади: ахир биз темир моддасини рудалардан, яъни ердан ажратиб оламиз-ку. Олимларнинг айтишича, темир элементини ҳосил қилиш учун жуда катта ҳарорат – тахминан 100 000 000°C керак (бу жараён термоядровий реакция деб аталади ва бунинг учун водороддан ­– гелий  ҳосил бўлади ва гелийдан ­– углерод – азот – кремний – ва ниҳоят темир элементи). Бундай ҳарорат ҳатто қуёшда ҳам йўқ. Таъкидлаш жоиз, қуёшнинг ички ҳарорати, яъни ядросининг ҳарорати тахминан 1 500 000°C бўлса, устки қисмининг ҳарорати – 5000°C.

Фазода олимлар “нова” ёки “супер нова” деб атайдиган гигант сайёралар мавжуд. Айнан уларда темир моддаси ҳосил бўлади. Яъни, ушбу сайёраларда ҳарорат ўта юқорилаб, кучли портлаш юз беради ва ҳосил бўлган темир парчалари фазога тарқаб кетади. Шунинг учун Аллоҳ “темирни туширдик” деб марҳамат қилган.

Қаранг, ўн тўрт аср олдин илм-фан ривожланмаган пайтда Қуръонда темирнинг ҳосил бўлиши ва хоссалари келтирилган.

Яна бир жиҳат, оятда “Унда қувват ва одамлар учун манфаатлар бордир” деб айтиляпти. VII асрда инсоният темирдан фақат қурол ва анжомлар ясашда фойдаланган. Чунки темирнинг кўплаб хусусиятлари ҳали кашф этилмаган эди.

Очиғи, темир элементисиз Ер юзидаги ҳаётни тасаввур қилиш қийин. Нима учун? Чунки темир бўлмаса, углерод элементи керакли кимёвий жараёнларда қатнаша олмайди, глобал ҳарорат ошиши юз бермайди, озон қатлами ҳосил бўлмайди. Шунингдек, атмосферадаги ва гидросферадаги қатламлар, Ерни ҳимоя қилувчи магнит майдони, сайёрамизнинг жуда катта хавфлардан ҳимоя қилувчи рацион белбоғи, гемоглабин, кислородни осон ютадиган моддалар бўлмайди. Тирик организмларда модда алмашинуви юз бермайди.

Ушбу санаб ўтилган жараёнлар Ердаги ҳаёт учун ўта муҳим ҳисобланади. Шунинг учун Аллоҳ Қуръонда “темирда одамлар учун манфаатлар бор” деб марҳамат қилади.

Абжад илмидан фойдаланиб, “Ал-Ҳадид” сўзидаги ҳар бир ҳарфнинг математик сон билан белгиланишини инобатга олсак, 57 сони  келиб чиқади. Бу эса Ҳадид сураси Қуръонда 57-рақамда келганига ишорадир.

 57-сура Қуръоннинг қоқ ўртасидаги сура саналади. Бу Ер сайёрасининг ядроси темирдан ташкил топганига далолат.

Фақат Ҳадид сўзини ҳисобласак, 26 сони келиб чиқади. Бу эса темир элементининг даврий жадвалда 26-рақамдалигини эсга солади. Қолаверса, ушбу сурада Аллоҳ сўзи 26 марта такрорланган.

Темирнинг эриш ҳарорати 1500°C, қайнаш ҳарорати 2800°C ҳисобланади. Лекин уни буғ ҳолатига ўтказиш учун қанча ҳарорат зарур? Тасаввур қилиш қийин. Чунки темир атомлари ўзаро металл боғлари орқали боғланган. Шунинг учун бу боғларни узиб, буғ ҳолатига келтириш учун жуда юқори ҳарорат талаб этилади. Ҳозирги кунда шундай сайёралар аниқланяптики, уларнинг усти темир буғлари билан қопланган. Э воҳ, бу қандай ҳарорат? Инсон ақли тушунишга ожизлик қилади.

К. ВАЛИХАНОВ,

кимё фанлари номзоди