Давлатшоҳ Самаркандий  (Тахминан 1435—1495) 

XV асрнинг кўзга кўринган адабиётшунос олимларидан бири Давлатшоҳ ибн Алоуддавла Бахтишоҳ ал-Бозий ас-Самаркандийдир. Унинг таржимаи ҳолига оид маълумотлар жуда кам бўлиб, «Тазкирот уншуаро» («Шоирлар тазкираси») асарида келтирилган баъзи бир маълумотларга қараганда, у йирик ҳарбий хизматчи ва давлат арбоби оиласида туғилган. Отаси Бахтишоҳ Шохрух Мирзонинг амирларидан бўлиб, кўпгина ҳарбий юришларида қатнашган ва тожу тахт соҳибига садоқат ва қаҳрамонлик намуналарини кўрсатган. Унинг «Ал-Тозий» аталиши ҳам шундандир. Давлатшоҳнинг туғилган вақти маълум бўлмаса-да, ўзининг «Тазкират уншуаро» асарини 50 ёшга кирганида ёза бошлаганини маълум қилади. Бизга эса асар 1486 йили ёзиб тугатилгани маълум. Агар бу катта ва муҳим асарни ёзиш учун камида 2—3 йил вакг сарфланган деб тахмин қилинганда, Давлатшоҳ тахминан 1435—1436 йилларда туғилган бўлиб чикади. Давлатшоҳ Самаркандий ёшлигидан илмга қизиқиб, ўз даврининг кўзга кўринган олими, фақих ва шоир Хожа Жалолуддин Фазлуллох Абу Лайсийдан таълим олган. Лекин 1480 йилларга қадар илмий ёки адабий фаолият билан шуғулланмаган, балки сарой хизмати ва ҳарбий ишларга жалб қилинган, Шохрух ва Султон Хусайн Бойқаронинг кўпгина ҳарбий юришларида иштирок этган. У сўнгги марта Султон Бойқаро билан Султон Маҳмуд (Хисори шодмон ва Бадахшон ҳокими) ўртасида Чакмансарой (Афғонистоннинг Андхой вилоятида жойлашган манзил)да бўлган жангда қатнашган. Бу жанг, Хондамирнинг маълумотларига қараганда, 875-1471 йилда содир бўлган. 

Давлатшоҳ Самаркандий 60 йилга яқин умр кўриб 1495 йили вафот этган. Давлатшоҳ Самаркандий «Тазкират уш-шуаро» асарини ёзишда жуда кўп манбалардан: ўзидан олдин ёзилган тазкиралардан, хусусан Абу Тохир Хотунийнинг «Манокиб уш-шуаро», Авфийнинг «Лубоб улалбоб» китобларидан, тарихий ва географик асарлардан, хусусан, Истахрийнинг «Китоб масолик ул-мамолик», Гардизийнинг «Зайн ул-ахбор», Абулфазл

Байхакийнинг «Тарихи оли Сабуктакин» ва бошқалардан, шунингдек, тазкирада кайд этилган шоир ва адибларнинг асарларидан кенг фойдаланган. Тазкирада VII—XV асрларда яшаб ижод этган 155 шоир ҳақида қисқача, лекин ниҳоятда қимматли маълумотлар келтирилган. Тўғри, гуруч курмаксиз бўлмагани каби, Давлатшоҳ Самаркандий тазкираси ҳам айрим жўзъий камчиликлардан ҳоли эмас. Масалан, айрим ҳолларда саналар, у ёки бу шоирнинг туғилган жойи нотўғри берилган, айрим ҳолларда келтирилган маълумотлар чалкашиб кетган. Шунга қарамай асарнинг ижобий томонлари кўп. Бу асар жуда катта давр қарийб саккиз юз йил мобайнида Эрон ва Марказий Осиёда яшаб ижод этган шоир ва адиблар фаолиятини тадқиқ қабзасига олган. «Тазкират уш-шуаро» ёки «Тазкираи Давлатшоҳий» мукаддима, хотима ва етти қием (табақа) дан иборат. 

Мукаддимада асарнинг ёзилиш сабаблари, VII—X асрнинг биринчи ярмида яшаб ўтган араб шоирлардан Лабид (VII аср), Абу Нувос (вафоти тах. 814), Абу Таййиб ал Мутанаббий (вафоти — 963), Абу Аъло Ал-Маррий (973—1058) ва бошқалар ҳақида маълумот келтирилган. Биринчи ва иккинчи кием X—XI асрларда Эрон ва Марказий Осиёда яшаб ўтган 21 йирик шоирнинг қисқача таржимаи холи ва ижодига баҳишланган. 

Учинчи, тўртинчи ва бешинчи қисмларда Хоразмшохлар — Ануштегинийлар (1077—1231), Элхонийлар (1258—1349) ва Музаффарийлар (1315—1393) замонида ижод этган 54 шоир ҳақида маълумот бор. Сўнгги икки табақа Темур ва Темурийлар замонида Марказий Осиё, Эрон ва Ирокда яшаган 41 шоир ижодига бағишланган. Хотимада эса мазкур тазкира муаллифи билан замондош машхур алломалар Абдурахмон Жомий, Алишер Навоий, Хожа Афзалиддин Муҳаммад, Амир Ахмад Сухайлий, Хожа Шахобиддин Абдуллох Марварид ҳамда Хожа Осафий ҳақида маълумотлар келтирилган. 

Давлатшоҳ Самаркандий тазкирасида жамланган шоирларнинг асарлари шарқ мумтоз адабиётининг умумий йўналиши, унинг тараққиёт йўллари, Шарқ шеъриятида кенг қўлланилган рубоий, касида, ғазал, ҳажв жанрларининг пайдо бўлиши ва такомиллашуви, тарсиъ, тажнис, таржиъбанд, мураббаъ сингари шеърий шаклларни ўрганиш ҳамда тадқиқ этишда муҳим роль ўйнайди. Қолаверса, улар орасида Жавхарий Заргар, Хожа Кирмоний, Жалол Табиб, Хожа Исматулло Бухорий, Аминиддин Нузулободий сингари достончилик жанрининг етук намояндалари, назм ва насрга оид «Таржимон ал-балога» («Нотикликни тушунтириб берувчи китоб») асари билан машҳур Фаррухий (вафоти — тах. 1037—1038), «Чахор макола» китоби билан шуҳрат топган Низомий Арўзий Самаркандий (XII аср), форс тилининг шархли луғатини тузган ибн Мансур Термизий (XII аср), «Хадоик ас-сехр» («Сехр бондари») асари билан ном таратган хоразмлик Рашидиддин Ватвот (1088—1182), «Нигористон» асари муаллифи Муинидцин Жувайний, «Шабистони хаёл» китоби муаллифи Яхё Себак Нишопурий, «Жавохир ул-асрор» («Сирлар жавохири») асарини бутун Шарқка манзур эта олган Шайх Озарий (1382—1462), мусиқа илмининг машхур намояндаларидан Сохиб Балхий, хат ва хаттотлик илмининг пири Симий Нишопурий ҳам борки, булар ижоди мумтоз адабиёт ҳамда Ўрта аср Шарқ фани тараққиёти тарихида муҳим ўрин эгаллайди. Китобда таърифи келтирилган шоирлардан аксарияти даврининг малик уш-шуароси бўлган. Уларнинг қарийб ҳаммаси охир-оқибатда таъмагир ва ҳасадчи, иғвогарлар маскани — шохлар саройини тарк этган. Авхадиддин Анварий (XII аср), Рашидиддин Ватвот, Бухорода муламмах (бир шеърни икки тилда ёзиш) анъанасини бошлаб берган, ҳажв жанри ривожига улкан ҳисса қўшган Хожа Исматулло Бухорий (1365—1426) ана шундай шоирлар жумласидандир. 

Тазкирада жаҳонга машҳур файласуф шоир ва олим Носир Хусрав (1004—1088), Шарқ мумтоз шеърияти даҳоларидан ва мусиқашунос Хусрав Дехлавий (1253—1325), шоир ва йирик тарихчи олим Фахридцин Банокатий (вафоти — 1329), Камол Хужандий (1318— 1401), Абдурахмон Жомий, Алишер Навоий билан бирга меҳнаткаш халк орасидан чиққан нозимлар ҳам қайд этилади. Асли деҳкон табақасидан, Низомий Ганжавийнинг «Махзан ул-асрор»ига минг байтдан иборат жавоб ёзган Жамолиддин ибн Жаъфар Фаррахоний; бир умр қўш қўшиб, деҳкончилик қилган, шеърни кетмон дастасига битиб юрган кухистонлик Муҳаммад Хисомиддин; авом уннос (оддий халқ)дан чиқиб, шоирлик, хаттотлик ва наққошликда номи чикарган Симий Нишопурий; буйра тўқиб кун кечирган самарқандлик Бисотий ҳақидаги маълумотлар шулар жумласига киради. 

Шунингдек, тазкирада ўз  шеърлари билан шохдар ва ҳокимлар, ноиблар ва қозилар кирдикорларини фош этган Яминиддин Фарюма дий ва унинг ўғли Амир Маҳмуд (Ибн Ямин), Убайд Законий, Бурундук Бухорий ҳамда Бобо Савдойи Абивардий каби шоирлар зикри ҳам келтирилганки, бу хол асар қимматини янада оширади.

Давлатшоҳ Самаркандий асарининг яна бир фазилати унда айрим муҳим тарихий вокеалар баёнининг ҳам келтирилганидир. Чунончи, Марказий

Осиё, Афғонистан, Эрон халқларининг султон Жалолиддин Мангуберди (Мангибурни) бошчилигида 1221—1232 йиллари мугул боскинчиларига қарши олиб борган кураши тарихидан айрим лавхалар; 1337 йили Ҳуросонда бўлган сарбадорлар кўз голони ҳамда шу кўз голон натижаси уларок, Хуросоннинг каттагина қисмида бунёд топган сарбадорлар давлатининг (1337—1381) қисқача тарихи ҳам асарда акс эттирилган. Шунингдек, китобда келтирилган Хуросон ва Марказий Осиё жанубий қисмининг XV аср 40-йилларидаги сиёсий Хаёти билан боғлик тафсилотлар, йирик тарихий шахслар — вазир ва олим Низомулмулк, улуғ шоир ва олим Умар Хайём, исмоилийлар тариқати асосчиси Хасан Саббох, буюк мунажжим Мирзо Улуғбек ҳаётига оид воқеалар ҳам алоҳида қимматга эга.

Давлатшоҳ Самарқандийнинг мазкур тазкираси жамоатчилик эътиборини кўпдан бери тортиб келмокда. 1819 йилдан буён асарнинг айрим парчалари Россияда (В.А.Жуковский ва Ф. Эрдман), Францияда (Сильвестрде Саси), Англияда (Э. Броун ва А. Фалько- нер), Туркияда (Фахим Сулаймон афанди), Германияда (Ҳаммер)лий, Хусайн Али Туфайлий, Осафий, Биноий, Сайфи Бухорий, Мир Ҳусайн Муаммоий, Мулло Муҳаммад Бадахший, Юсуф Бадий, Шох Хусайн Қоший, Ҳилолий Ахдий, Муҳаммад Солих ва бошқалар ҳақида қисқача тўхталиб ўтади. Алишер Навоийнинг таъкидлашича эса Хусайн Бойқаро қадимги турк тилининг тақдирига бефарқ бўлмай, унинг ривожи учун катор чора-тадбирларни амалга оширган. Ўша давр адабий муҳитининг баъзи бир «мўтабар» намояндалари назарида турк тили таҳқирланиб, мазкур тилда ижод этиш, ижодкорнинг истеъдодсизлигини билдирувчи нуқсонлардан бири деб ҳисобланган. Бинобарин, араб ва форс тилларига эътибор берилиб, турк тили камситилган. Ана шундай шароитда Хусайн Бойқаро ёзувда турк тилини истеъмолга киритиш борасида махсус фармон берган. Бу дадил қадам мамлакатнинг сиёсий, ижтимоий ва маданий ҳаётида катта воқеа бўлгани шубҳасиз. Хусайн Бойқаро форс ва туркий тилларида ғазал битиш иқтидорига эга бўлсада, асосан турк тилида «Хусайний» тахаллуси билан ижод этган. 

Унинг таъби назми ҳақида Алишер Навоий «Мажолис ун-нафоис» асарида шундай ёзади: «Ул хазратнинг хуб ашъори ва маргуб абёти бағоят кўпдур ва девон ҳам мураттаб булубтур». Султон Хусайн Бойқаро Хуросон ҳудудини ички ва ташқи душмандан тозалагач, беғамликка, айшу ишратга берилади. Ҳукмдорнинг сўнгги йиллари мамлакат ичида вужудга келган исёнларни бостириш билан ўтади. Бу исёнлар ўз ўғиллари тарафидан мулк талашиб, кўтарилган низо ва можаролардан иборат эди. Аммо шунга карамай, у қўлидан келганича мамлакатда адолат ва осойишталикни, илм-маърифат ва маданиятни равнақ топтиришга ҳаракат қилган. 1506 йил баҳорида Султон Хусайн Бойқаро хасталигига қарамай Хуросон қўшинини йиғиб, Муҳаммад Шайбонийхонга карши Мовароуннаҳр ҳудудига қараб йўл олади. Шаҳаншоҳ Бобо Илоҳий мавзеига етганда, ахволи оғирлашиб, қўшинни тўхтатишга қарор қилади. 1506 йил 5 май, душанба куни кечқурун салтанат соҳиби Абулғозий Султон Ҳусайн Мирзо Бойқаро сактайи қалб (апоплексия) касали билан 69 ёшида оламдан ўтади. 

Манба: МАЪНАВИЯТ ЮЛДУЗЛАРИ

(Марказий осиёлик машҳур сиймолар, алломалар, адиблар)

ЎМИ Матбуот хизмати

2018 йилнинг 21-февраль куни Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати билан Қувайт Давлати Ҳукумати ўртасида олий таълим ва илмий тадқиқотлар соҳасида ҳамкорлик тўғрисидаги Битим кучга кирди. Ҳужжат 2017 йил 9-февральда Ал-Қувайт шаҳрида имзоланган эди.
Битим олий таълим ва фан соҳасида икки томонлама ҳамкорликни ривожлантириш, икки мамлакат олий таълим муассасалари (ОТМ) ва тадқиқот марказлари фаолиятини янада такомиллаштириш мақсадида ишлаб чиқилган.
Ҳужжатга кўра, томонлар талабалар ва тадқиқотчилар алмашинувини амалга оширадилар ва улар учун ҳар йили тегишли стипендиялар ажратадилар, шунингдек, Ўзбекистон ва Қувайт ОТМлари ўртасида тўғридан-тўғри алоқаларни ривожлантиришга кўмаклашадилар.
Битим айни пайтда араб тилини ўқитиш ва ўрганиш, манбаларни тадқиқ қилиш ва шарқ қўлёзмаларини сақлаш ишларида ўзаро ҳамкорликка кўмаклашади.
Унинг асосида Қувайт ОТМларида араб тили ва адабиёти ўқитувчиларининг амалиёт ўташи орқали ҳамкорликни янада кенгайтириш, Ўзбекистон ОТМларида араб тили хоналари ва кутубхоналарини замонавий техника воситалари ҳамда араб тилидаги адабиётлар билан жиҳозлашда ўзаро ҳамкорлик қилиш режалаштирилган.

Ўзбекистон мусулмонлар идораси матбуот хизмати

Ўтганларга савоб етишининг 3 шарти мавжуд. Улар билан танишинг. 

Биринчиси: 

Вафот этган маййит мўмин мусулмон ҳолда яшаб ўтган бўлиши керак. Агар маййит мушрик ёки кофир ҳолида вафот этган бўлса, унинг ҳақига истиғфор айтиш ва дуо қилиш, савобини бағишлаш дуруст бўлмайди. Аллоҳ таоло шундай дейди (Тавба, 113-оят): “Пайғамбар ва мўминлар учун дўзах эгалари эканлиги аён бўлган мушрикларга, агар яқин қариндошлари бўлса ҳам, истиғфор айтишлари дуруст эмасдир”. 

Демак, Пайғамбаргаки (соллаллоҳу алайҳи васаллам) рухсат йўқ экан, бошқаларга бўлмаслиги аниқ гап. Мўмин киши учун ҳамма нарсадан иймони афзал, шунинг учун у аввало иймон, дин қардошлари ила алоқа ва боғланишларни йўлга қўяди. Қон-қардошлик алоқаси эса бу жойда ҳеч нарсани ҳал қилмайди. 

Иккинчиси: 

Ўтганларга савоб амалини бағишлаётган ўзи ҳам мўъмин мусулмон бўлишидир. Аллоҳ таоло шундай дейди (Оли Имрон, 179-оят): “Агар иймон келтирсангиз ва тақво қилсангиз, сизларга улуғ ажр бордир”. 

Бу ояти каримадан маълум бўладики, иймонсиз одам охиратдаги ажр савобга ҳақдор бўлмайди. Ўзи хақдор бўлмагандан кейин ўтганларга ҳам унинг амалидан ажр савоб бўлмайди. 

Учинчиси: 

Ўтганларга савоби бағишланаётган амал шариъатга мувофиқ амал бўлишидир. Амал холис Аллоҳ таоло учун қилиниши ва суннатга мувофиқ қилиниши керак. Амалга бидъат ва хурофотлар аралашса, етимнинг хаққи аралашган ҳолда қилинган эхсонлар шариъатга хилоф бўлади.

Мана шу уч шарт топилганда ўтганларга савоби бағишланаётган амал тўғри бўлади. 

ЎМИ Матбуот хизмати

Манба: ukkosha.shosh.uz

Бугун, 27 февраль куни соат 16:00да Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида кенгайтирилган видеоселектор йиғилиши бошланади. Бу ҳақда Kun.uz нашри хабар берди. 

Йиғилишда 2018 йил январь-февраль ойларида товар ва хизматларни экспорт қилиш топшириғини бажариш ҳолати, бу борада йўл қўйилаётган камчиликлар, уларни бартараф этиш, мавжуд захираларни аниқлаш ва тўлиқ ишга солиш чора-тадбирлари муҳокама этилади. 

Кун тартиби: 

Биринчидан, 2018 йил учун товарлар ва хизматлар экспорти прогнозини тасдиқлаш тўғрисидаги тегишли қарор лойиҳаси белгиланган муддатда ишлаб чиқиб, киритилмагани сабаблари ва бу борада мутасадди раҳбарларнинг шахсий жавобгарлиги тўғрисида; 

Иккинчидан, жорий йил январь-февраль ойларида иқтисодиёт тармоқлари ва ҳудудларда саноат ва мева-сабзавот маҳсулотлари, хизматлар экспортини амалга ошириш аҳволи, йўл қўйилаётган камчиликлар ҳамда 2018 йил биринчи чорак экспорт топшириғи кўрсаткичларини тўлиқ таъминлашда қўшимча захиралардан самарали фойдаланиш юзасидан кўрилаётган чоралар натижадорлиги ҳақида. 

Йиғилишда шаҳар, туман ҳокимлари ва уларнинг ўринбосарлари, прокурорлар, МХХ бошлиқлари, ИИБ, ЁХБ, ДСИ, ДСЭНМ, ССБ, ФВБ, маданият ва мудофаа бўлимлари бошлиқлари, Ёшлар иттифоқи, коммунал соҳа, таълим муассасалари раҳбарлари, “Маҳалла” ва “Нуроний” жамоат фондлари раислари, ОАВ, кун тартибидаги масалаларга алоқадор корхона ва ташкилот раҳбарлари иштирок этади.

ЎМИ Матбуот хизмати