Уломолар бидъатни икки қисмга бўлганлар:
бидъати ҳасана (яҳши бидъат амал) ва бидъати саййиа (ёмон бидъат амал)(Нуҳзатул муттақийн,1 жуз, 160 бет).
Бидъати ҳасана (яхши бидъат) деб шариатда асли бўлган амални шу аслга таяниб, уни шакллантириш учун жорий қилинган қушимча амалларга айтилади. Бунга Хазрат Умар ибн Хаттоб (розияллоҳу анҳу.)нинг ишларини мисол қилиш мумкин. У киши Рамазон ойида ўқиладиган таровеҳ намозини имомга иқтидо қилиб, жамоат билан ўқишни жорий қилганлар. Аслида суннат амал бўлган таровеҳ намозини Расулуллох (соллаллоҳу алайҳи васаллам.) жамоат билан уқимас эдилар. Ҳазрати Умар (розияллоҳу анҳу.) эса, халифалик даврларида уни жамоат билан ўқишни жорий қилдилар ва: "Кандай яхши бидъат бўлди" дедилар. Шунга биноан диний илмлар ўргатиш учун алоҳида мадрасалар қуриш, китоблар чоп этиш, масжидларга гилам солиш, мавлуд ўқиш ва шунга ўхшаш дин асосларига зид бўлмаган амаллар бидъати ҳасана бўлади. Аллоҳга тақарруб ҳосил қилиш мақсадида бирор аслга суяниб қилинган ҳар қандай амал луғавий жихатдан бидъат деб номлансада, унга амал қилиш жоиз бўлади ва у залолатга бошламайди.
Бидъати саййиа (ёмон бидьат) эса, шаръий аслга эга бўлмаган бирор нарсани жорий қилиш ёки шаръий аслга хилоф равишда айрича талқин қилишдир. Бидъати саййа кўпинча эътиқод масалаларига тааллуқли бўлиб,шариаат кўрсатган эътикоддан четга чиқиш, эътиқодий масалаларда ғулувга кетишдир. Имом Молик (раҳматуллоҳи алайҳи.)дан бир киши Қуръони каримдаги:
"(У) Арш узра "муставий" бўлмиш Раҳмондир" (Тоҳо,5) оятидаги "муставий" сўзининг кайфияти ҳақида сураганида, у киши: "Муставий"нинг маъноси маълум. лекин унинг кайфияти номаълум, аммо бу хақда савол бериш бидъатдир, деганлар ва у кишини мажлисдан ҳайдаб юборишга буюрганлар. Оятдаги "муставий бўлди"
ибораси тик турди, тўғри бўлди, чиқиб жойлашди, эгаллади каби маъноларни билдиради. Булардан қайси бири тўғри ёки нотўғрилиги устида ва Аллоҳнинг қандай кайфиятда муставий бўлиши ҳақида фикир юритиб ғулувга кетиш айни бидъати саййиадир. Бу каби оятларга фақат имон келтириб, Аллоҳдан эканлигини тасдиқлаб қўйишнинг ўзи кифоядир.
Уломолар бидъат аҳли билан ўтириш, улар билан ҳамсуҳбат бўлишдан қайтарганликлари ҳақида асарларда келтирилган. Жуладан, Ҳасан Басрий (раҳматуллоҳи алайҳи.) "Бидиъатчи фосиқ билан ўтирма, акс ҳолда қалбинг унинг гапига моил бўлади ва натижада ҳалок бўласан.
Унга қарши чиққан тақдирингда, қалбингга мараз киради", деганлар.
Яҳё ибн Касийр эса: Агар йўлда бидиъатчига йўлиқиб қолсанг, бошқа йўлга бурилиб кет, деганлар.
Орифҳон Имомов Тўрақўрғон туман "Ҳўжа Калон Абдулмоний" масжиди имом хатиби
