Мусулмонларнинг мусулмон бўлмаганлар билан ҳамжиҳат бўлиб яшашида набавий суннатнинг тутган ўрни
Ислом жамияти ҳар икки диёнат вакиллари орасида, уларни диний ва этник зиддиятларидан қатъи назар, ўзаро тенглик ва эъиқод эркинлиги бўлмиш мустаҳкам асосни барпо қилди. Жамият азолари орасида зарур бўладиган умумманфаат ва муштарак мақсадларни жорий қилди.
Буларга амалий мисол қилиб Расулулоҳ соллалоҳу алайҳи васалламнинг, ҳатто ғайридин бўлса-да, қушнини ҳурмат қилиш ва уларга яхшилик улашишга қаратилган кўрсатмаларини келтириш мумкин.
Мазкур амалий дастур қуйидаги давр босқичларига бўлинади;
- Маккаи Мукаррама давридаги амалиёт.
Бу вақтдаги вазиятда оз сонли мусулмонларни сабр-бардош билан ҳамжиҳатликда яшаш даври бўлди.
- Мусулмоларни Ҳабашистон диёрида (Эфиопия) муҳожирликда яшаган даври.
Бу вақтда ерлик аҳоли ва муҳожир саҳобалар ўзаро садоқат ва ҳамкорликда яшадилар.
- Мадина ҳаётни дастлабки даври.
Бу вақтга келиб янги шакилланган ислом жамиятида барча жабҳаларда шаффофлик ва фаол ҳамкорлик даври бошланди.
- Мадина ҳаётини кейинги даври.
Бу вақтга келиб жамиятда тўлақонли ислоҳотлар ва ижтимоий адолат ўрнатиш даври бошланди.
1. Маккаи мукаррама амалиёти даври
Аввало Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васалламнинг пайғамбарликдан авалги ҳаётларини ҳам синчиклаб ўргансак, ўша пайт Қурайш мушриклари бошқарувида бўлган Макка шаҳри Ислом дини даъватининг бешиги бўлганига гувоҳи бўламиз. Ўша пайтдаги мавжуд мафкуравий ва ижтимоий вазиятда одамлар орасида бутпарастлик ва ичкиликбозлик кенг тарқалган, қабилалар орасида зўравонлик, ахлоқсизлик иллатлари урчиган бир пайт эди. Боз устига у вақт меъёрларига биноан кучлилар жамиятдаги заиф табақалар устидан тўлақонли ҳукумрон бўлиб, уларни молиявий ҳақларига ҳам тажовуз қилар, хужайинлар қўли остидаги қул ва чўриларига шафқатсизларча муносабатда бўлиб, уларни инсоний ҳуқуқларидан ҳам маҳрум қилар эди.
Араб ўзини ажамдан ортиқ деб билган, оқ танли қора танлидан устун кўрилган вазият эди. Шунинг учун ҳам мазкур шароитда - Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг издошлари ҳаёти пайғамбарликдан олдин ва кейин, қандай бўлган эди? – деган ҳақли савол пайдо бўлади.
1. Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам рисолатдан аввал ҳам қавми билан ижтимоий фаол ва дўстона тарзда яшар эдилар. Эзгулик ва яхшиликларда улар билан ҳамкорлик қилар, бағрикенглик тамойилларини жорий қилардилар.
Бу олий ҳақиқатни у зотнинг аёллари Хадича онамиз ҳам таъкидлаганлар.
Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам ўзларига нимадир бўлаётгани ва ваҳий нозил бўлаётганини у зотга айтганларида Хадича онамиз: – Йўқ, йўқ! Бу башорат. Аллоҳга қасамки Аллоҳ сизни зинҳор маҳзун қилмас. Қасамки сиз силаи раҳм қиласиз, ростгўй аминсиз, одамларни оғирини кўтарасиз, йўқсилларга ёрдам берасиз ҳамда заифларни ҳимоя қилиб адолатлиларни қувватлайсиз, – дедилар.
2. Пайғамбар саллалоҳу алайҳи васалламга ҳали рисолат келмай туриб жиянлари Али розияллоҳу анҳуни тарбия қилиб бериш учун ўз қарамоғига олдилар. Бу иш сайидимиз Али розияллоҳу анҳу учун улкан неъмат эканида шубҳа йўқдир. У пайтда Макка шаҳрида иқтисодий танглик жорий бўлиб, Абу Толибнинг оиласи ҳам қийналиб қолган эди. Шунда Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам амакиси Аббосга – Эй Аббос вазият қанчалар танглигини билиб турибсиз. Биласзки биродарингиз абу Толибни оиласи катта. Унга ёрдам бериш учун оиласидан бир кишини сиз олинг, бир кишини эса тарбия қилиб бериш мақсадида мен оламан- дедилар. Иккиавлон абу Толибга ушбу таклифни билдиргач абу Толиб рози бўлди. Аббос жияни Жаъфарни, Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам эса Алий р.а.ни ўз қаркамоғига олдилар.
3. Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам қавми билан рисолатдан олдин қандай яшаган бўлсалар, ваҳий бошлангаидан кейин ҳам шундай яшадилар. У зотнинг даъватларини эшитиб иймонга келган дастлабки саҳобалар авлоди ҳам унгача қилиб юрган ишларни тарк қилмади. Улар узаро жорий бўлган савдоларни ҳам сайру саёҳатларини ҳам аввалгидек давом этирдилар.
4. Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам нинг ўзлари ҳам кабадан четланмадилар. Балки у ерга боришда давом этар, рисолатдан аввал ҳам кейин ҳам кабаи муаззамада ёлғиз Аллоҳ Таъолога сиғинар эдилар. У ердаги мавжуд ширк Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васалламни Каъбага боғланишдан тўсмас эди.
5. Исломнинг дастлабки Макка давридаги босқичида мусулмонларга нисбатан тажоввузлар кўпайиб кетишига қарамасдан, улар бошқалар билан ўзаро тинч-тотув яшаш концепциясини гўзал ифодасини курсаттилар . Ҳолбуки у вақтта оз сонли саҳобалар Қурайш мушриклари томонидан турли азиятларга дуч келаётган эди. Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам уларни, токи Аллоҳ Таъол бир нажот йўлини кўрсатмагунича сабр ва матонатли бўлишга чақирар эдилар.
6. Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам рисолатдан аввал ҳам қурайш қабилалари билан бирга сулҳ битмларида иштирок этар, мазлумларга кўмак беришда аҳдлашар эдилар. Кунларнинг бирида барча Қурайиш қабила раислари Абдуллоҳ ибни Жадъонниннг ҳовлисида бир кенгашга йиғилдилар. Чунки унинг ёши катта ва қавмининг нуфузли одами эди. У ерга Бану Ҳошим, Бану, Муттолиб, Асад ибни Абдул Узза, Зуҳрат ибни Килоб, Таййим ибни Муроҳ каби қабила раислари йиғилдилар. Йиғилганларнинг барчаси Макка шаҳрида бирорта мазлум одам бўлмаслиги, агар бўлса ҳам ҳаммалари уни ҳимоя қилиши, уни топталган ҳуқуқини қайтариб бериши битимини имзоладилар.
Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам мазку битим ҳақида шундай дейдилар; “Абдулоҳ ибни Жадъонни ҳовлисидаги кенгашда иширок эттим. У битим мен учун қизил туядан-да суюкли бўлди. Агар Исломда ҳам шунга чақирилсам қабул қилар эдим”
2. Ҳабашистон диёридаги муҳожирлик даври
Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васалламни ўзгалар билан ўзаро дахлдорлик ва ҳамжиҳатликда яшаш борасидаги иккинчи амалий кўрсатмаларига, мазкур давр очиқ мисол бўлади. Зеро бу иш Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам дан аввал ўтган жуда кўп пайғамбарларни суннатларига тадбийқан амалга оширилган эди. Қуръони Карим Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васалламга бир қанча собиқ пайғамбарлар ҳаётини қиссалаб, уларга мушрик ва кофирлар томонидан етаётган тазйиқ ва тажовузларадан нажот топишида мазкур ишни муносиб восита ўлароқ баён қилди. Ўша пайтда Ҳабашистон диёри, асло завол топмайдиган барча эзгулик даъватчилари, зулм исканжасида қолиб унга юзланган ҳар бир муҳожир учун чинакам ҳимоя ва адолат тимсоли бўлди. Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам шунинг учун ҳам саҳобаи киромларни у ерга ҳижрат қилишга ундадилар ва изн бердилар. Мазкур ҳижрат Исломдаги дастлабки ҳижрат бўлиб, шу йўл билан дин ва иймон ҳимояси мақсад қилинган. Улар 11 эркак ва 14 аёл кишидан иборат бўлиб, денгиз йўли орқали ҳабаш диёрига етиб олдилар. Бу воқеа рисолатнинг 5-йили, ражаб ойида амалга оширилди.
Ҳабаш ҳукмдори Нажоший мусулмонларни дўстона кутиб олди. Уларни дин ва этиқод эркинликларини кафолатлаб, жамиятда хавфсиз яшашларини таминлади.
Бу борада абу Умайянинг қизи Умму Саламадан қуйидаги ҳадис ворид бўлди:
“Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васалламнинг асҳобларига кофирлар томонидан азиятлар етиб, уларга Макка шаҳри торлик қила бошлади. Улар динида фитна ва балоларга учрадилар. Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам гарчи амаки ва қабиласи томонидан ҳимояда бўлсалар-да асҳобларидан тазйиқларни даф қилолмас эдилар. Шунда Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам асҳобларига” “Ҳабаш ҳукмдори адолатли бўлиб, унинг ҳузурида ҳеч кимга зулм қилинмайди. Аллоҳ Таоло сизларга бирор нажот йўлини кўрсатгунга қадар у ерга боринг ва уша ерда яшаб туринглар”, деган кўрсатмани бердилар. Биз кичик гуруҳларга бўлиниб у ерга йўл олдик ва барчамиз у ерда йиғилдик. Яхши ер ва яхши қўшнига эришдик. Барча зулмлардан нажот топиб, динимизда хотиржам бўлдик”.
Пайғамбар Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам билан ҳукмдор Нажоший ўрталарида ёзишмалар бўлиб ўтди. Саҳобалардан Амр ибни Зомирий Расулуллоҳнинг муборак мактубларини Нажошийга етказганида у мактубни кўзига суртди, тахтдан ерга тушиб ўтирди-да саҳобалар кўз ўнгида Исломни қабул қилди. Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васалламнинг мактубларига жавоб ёзиб ҳадялар билан жунатди. Ҳукмдор Нажоший вафот этганида Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам унинг ҳақига ғоиб жаноза намозини ўқидилар.
Жаъфар ибни Абу Толиб билан Нажоший ўртасида бўлиб ўтган суҳбат илмий манбаларда кенг ёритилган. Ушбу суҳбат барча замон ва маконлардаги мусулмонлар учун, уларни яхши кўриб ўзига яқин олган ғайридинлар билан қандай муомалада бўлиш ва уларга қандай маданият кўрсатиш борасида таълим ва дастурдир.
Ҳа, бугунги айрим мутаасиб мусулмонларнинг айни масалада тутган йўли бутунлай унга хилофдир. Бугунги кунимизда улар ғайридин жамиятларга бориб у ер аҳолиси ва ҳукуматларидан ҳимоя топиб тинч осуда яшаяптилар. Аммо, айримлари Ислом ва мусулмонларга нисбатан ерлик аҳолининг нафрат ва адоватини қўзғатмоқда.
Маълум бўлишича, Нажоший ҳузурида яшаб турган мусулмонлар унинг душманларига қарши урушларда иштирок этар эдилар. Сарахсийнинг “Мабсут” китобида (10 ж. 166 с) шундай дейилади:
“Агар мусулмонлардан бир жамоат дорул ҳарбда (шаръий ҳукмлар жорий бўлмаган жамият) яшаса, у ерга бошқа бир қавм уруш бошласа, улар билан бирга яшаётган мусулмонлар ана шу ҳамжамиятларига қўшилиб уруш бошлаган қавмга қарши курашмоғи ҳалол эмас. Чунки уруш жонни хатарга қўйишдир. Бу иш фақат Аллоҳ Таолони номи ва динини юксалтириш учунгина жоиздир. Бу урушда эса мазкур маъно кўринмайди. Билъакс, бу уруш аҳли ширкларни қувватламоқ бўлур. Чунки бу дорул ҳарбда яшаётган мусулмонлар устидан аҳли ширкнинг ҳукми ғолибдур. Аммо у ерда яшаётган мўминлар урушда қатнашмасалар, мамлакат эгалари томонидан уларни динига , жонига ва молу-мулкига хатарлар юзланса, ушбу хатарларни ўзларидан даф қилиш ва мўмин биродарларининг ҳимояси учун ерликлар билан бирлашиб уларнинг душманларига қарши курашмоқ ҳалол бўлур. Яъни бу уруш ширкни қувватламоқ учун эмас, мусулмонлардан зарарни даф қилиш учун бўлур”
Мазкур масалада асососий далил Жаъфарнинг ҳадиси ҳисобланади. Чунки у Нажоший билан бирга унинг душманларига қарши курашди. Жаъфар розияллоҳу анҳу бу ишни ўзи ва ҳамроҳларига хавф-хатар етмаслиги учун қилган эди. Чунки у бошчилигида ҳабаш ерига келган мусулмонлар Нажошийнинг қўллаб-қувватлаши билан хавфсиз яшаётган эдилар. Бундан маълум бўлишича бу каби иш тутиш шаръан жоиздир.
Вақт ўтиб жаноби Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам Мадинаи Мунавварага ҳижрат қилганларида ҳам, айрим саҳобалар Ҳабашистонда қолишни истадилар. Зеро дастлабки муҳожирлар Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васалламнинг кўрсатмалари билан у ерга келганларида Нажоший томони уларни қўллаб қувватлаган , улар эса Қурайшликлар зулмидан бутунлай халос бўлган эди. Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васаллам Мадинага келганларида, Ҳабашистондаги муҳожирлардан 40 киши у ерга қайтиб келди. Маълумотларда кўрсатилишича, 50 ёки 60га яқин одам Ҳабашистон ерида яшаб қолди.
Ҳабашистон муҳожирлиги даври воқеаси орқали Расулулоҳ саллалоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари ғайридинлар жамиятида бўлса-да, улар билан тинч-тотув яшаш борасида умматга чинакам намуна бўлдилар. Чуни биз бу иш орқали барча замон ва маконларда ҳам Расулулоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак суннатларини маҳкам ушлаш малакасини ўргандик. Ҳамда, кишилик жамиятида инсон ҳаётини ҳар томонлама енгиллаштириш, бошқа биродарлари билан тинчлик ва ўзаро ишончда яшашнинг амалий ифодасини кўрдик. Мазкур усул мусулмонларни, яшаб турган жамиятидан ажралмай, ҳатто зарур бўлса бирлашиб унинг бир қисмига айланишга, гарчи улар ғайридин бўлсалар-да ўзаро маданий алоқалар боғлашга, ундайдиган кучли далилдир.
(Давоми бор)
“Экстремистик ғояларни инкор қилишда шаръий далиллар” китобидан.
Таржимон: Тоҳир Ваҳидов.
