«Бас, ўз китоби (номаи аъмоли) ўнг томонидан берилган киши айтур: “Мана менинг китобимни ўқинглар”» (Ал-Ҳоққа сураси, 19-оят).
Ушбу ояти карима дастлаб Ҳабашистонга, сўнг Ясрибга ҳижрат қилган биринчи муҳожир Абу Салама ҳақида нозил бўлган.
Ибн Абу Осим Ибн Аббос розийаллоҳу анҳудан қилган ривоятда бундай келади: “(Қиёмат куни) номаи аъмолини ўнг томонидан оладиган биринчи киши Абу Салама ибн Абдул Асад розийаллоҳу анҳудир. Номаи аъмолини чап томонидан оладиган биринчи киши унинг акаси Суфён ибн Абдул Асаддир”.
Тўлиқ исми: Абдуллоҳ ибн Абдул Асад Махзумий. Куняси: Абу Салама. Исломни илк қабул қилган ўн саҳобадан кейин, Набий алайҳиссалом Дорул Арқамга киришларидан олдин имон келтирганлардан. Отаси: Абдул Асад ибн Ҳилол. Онаси: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг аммалари Барра бинти Абдулмутталиб. Турмуш ўртоғи: Умму Салама розийаллоҳу анҳо. Абу Салама Набий алайҳиссаломнинг ҳам аммаларининг ўғли, ҳам эмикдошларидир. Абу Лаҳабнинг чўриси Сувайба розийаллоҳу анҳо иккалаларини эмизган.
Ҳидоят қуёши порлади
Абу Салама атрофида содир бўлаётган, соғлом қалб эгаси кўтара олмайдиган жоҳилият ишларини кўриб, юраги эзилар, оғриқ чекарди. Қанийди, бир тонг отсаки, жоҳилиятнинг бу зулматлари парчаланса... Қуёш нуридан бутун олам ёришса...
Ниҳоят кутилган тонг келди. Муҳаммад алайҳиссалом пайғамбар этиб юборилишлари билан ҳидоят қуёши жоҳилият зулматларини ёриб, ўз нурини ёя бошлади. Аввалида бу ҳидоят нуридан баҳраманд бўлганлар камчиликни ташкил этди. Абу Салама улар орасида эди.
Жоҳилият ҳаётидан яхшигина насиба олаётган баъзи мушриклар кўп йиллик обрў-эътибор ва мартабаларидан айрилишни исташмади. Шу боис мусулмонларни Исломдан узоқлаштиришни исташди. Мўминларни бу йўлдан қайтариш учун зулмнинг турли кўринишларини ишга солишди.
Набий алайҳиссалом саҳобаларнинг азобланишларини истамадилар. Мушрикларнинг жабр-зулмидан сақланиш учуш Ҳабашистонга ҳижрат қилишни буюрдилар. Абу Салама ва унинг оиласи ҳам биринчи муҳожирга айланди...
Интилганга толе ёр
Аллоҳнинг Ҳабибидан узоқда яшаш, соғинч ҳисси бошқа муҳожирлар қатори Абу Саламанинг ҳам қалбини ўртарди. Маккадан келган ҳар бир хабарни интиқлик билан кутди. Кейин эса Маккада вазият юмшагани, мусулмонлар сони кўпаяётгани ҳақидаги гап-сўзларга ишониб, Ҳабашистонда кўп вақт қололмади. Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг суҳбатларидан баҳра олиш учун оиласи билан яна Маккага қайтди.
Бироқ вазият у кутганидек эмас эди. Мушриклар, айниқса, ўз қабиласи Бани махзумликлар Абу Салама ва унинг оиласига тинчлик бермади. Сабаби, Абу Жаҳл ушбу қабиланинг раиси эди. Бунинг устига Абу Саламанинг ҳимоячиси – тоғаси Абу Толиб ҳам вафот этганди.
Ойнинг ўн беши қоронғу, ўн беши ёруғ деганларидек, Ясрибга ҳижрат бошланди. Абу Салама яна йўлга отланди. Унинг Ясрибга кўчиш ихтиёри Ҳабашистонга қайтиб кетишдан кўра кучлироқ эди. Чунки Ясриб билан Макка ораси Ҳабашистонгача бўлган масофадан кўра яқинроқ, у ернинг аҳолиси араблар бўлиб, тили бир, табиати бир-бирига мос эди. Ясриб аҳолисининг мусулмон бўлаётгани, айниқса, у ерга Мусъаб розийаллоҳу анҳунинг динни ўргатиш учун юборилгани, ибодатларини хавотирсиз бажаришига, Ислом динини янаям кўпроқ ўрганишига имкон яратарди.
Ушбу омиллар сабаб Абу Салама оиласи билан Мадина сари отланди. Бироқ ҳижрат чоғида катта қийинчиликларга дучор бўлди. Йўл-йўлакай аёлининг қариндошлари Умму Салама розийаллоҳу анҳони ҳибсга олишди. Қабиладошлари эса ўғли Саламани олиб қолишди. Абу Салама Мадинага ёлғиз ўзи сафар қилишга мажбур бўлди. Фақат бир йилдан сўнггина бутун оила Ясрибда жамланди.
Абу Салама аввалига Қубода мадиналик ансорий Мубашшир ибн Абдул Мунзир розийаллоҳу анҳунинг уйига келиб тушди. Кейинчалик Расулуллоҳ алайҳиссалом унга Бани Зуҳра қавмидан маскан ажратиб бердилар. Яна Саъд ибн Хайсама ансорий билан биродар тутинтирдилар.
Мадинада Абу Салама Набий алайҳиссаломнинг ҳар бир ишлари, хулқларини ўрганиб, ўрнак олди, соя каби доимо эргашиб юрди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга нисбатан муҳаббати кундан-кун зиёдалашиб борди. Натижада у зот учун жонини, мол-дунёсини фидо қиладиган ҳолга етди.
Ҳижратнинг иккинчи йили мусулмонлар билан Макка мушриклари ўртасида Бадр ғазоти бўлиб ўтди. Жангда оз сонли мусулмонлар орасида Абу Салама ҳам иштирок этди. Мусулмонлар зафар қозонишди. Худди шу йили Пайғамбаримиз алайҳиссалом Ушайра ғазотига кетаётиб, Абу Саламани Мадинада ўринбосар этиб қолдирдилар. Кейинги йили Уҳуд жангида Абу Салама қўлидан жароҳатланди...
Уҳуддан икки ой ўтар-ўтмас, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга Хувайлиднинг Тулайҳа ва Салама исмли икки ўғли мусулмонларга қарши уруш учун қавмидан одам тўплагани хабари келди. Набий алайҳиссалом 150 кишилик жангчи гуруҳ тузиб, Абу Саламани бошлиқ этиб юбордилар. Аскарлар билан душманни енгиб ортга қайтишди. Бу юришда Абу Саламанинг қўлидаги эски жароҳати яна очилиб, қон кета бошлади. Аҳволи оғирлашди.
Ўлим тўшагида ётаркан, бир вақтлар Набий алайҳиссаломнинг: «Сизлардан қай бирингизга мусибат етса: “Албатта, биз Аллоҳникимиз ва албатта, биз Унга қайтувчимиз. Ё Аллоҳ, ушбу мусибатимга Сендан ажр умид қилдим. Бас, менга мусибатим эвазига ажр бер. Унинг ўрнига яхшилик бер”, деб айтган таълимларини эслади ва: “Ё Раббим, мендан сўнг аҳлимга мендан кўра яхшироқ ўринбосар ато этгин», деб дуо қилди.
Оламлар сарвари зиёратга келганларида Абу Салама эндигина жон таслим қилган, кўзлари очиқ қолган эди. Набий алайҳиссалом муборак қўллари билан кўзларини юмдирдилар ва: “Руҳ қабз этилса, кўз унга эргашади”, дедилар. Шу вақт унинг оиласидаги кишилар уввос солиб фарёд қила бошлашди. Буни кўрган Набий алайҳиссалом: “Ўзингизга фақат яхшилик тиланг. Албатта, фаришталар омин деб туришади”, деб огоҳлантирдилар. Сўнг: “Ё Аллоҳ, Абу Саламани мағфират эт, Наъим жаннатларида унинг даражасини юқори қил. Бизни ҳам, уни ҳам мағфират айла, эй оламлар Рабби”, дея дуо қилдилар (Имом Муслим ривояти).
Абу Салама вафот этганда Умму Салама розийаллоҳу анҳо истиржо айтди. Ушбу дуо ижобатидан кейинчалик Набий алайҳиссаломга турмушга чиқиб, мўминлар онаси шарафига эришди.
Тошкент Ислом институти ўқитувчиси
Ҳафиза БАХТИЁР қизи тайёрлади.
