عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "مِنْ حُسْنِ إِسْلامِ الْمَرْءِ تَرْكُهُ مَا لا يَعْنِيهِ". (حديث حسن رواه الترمذي وغيره هكذا).

 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Киши ўзи учун муҳим бўлмаган нарсаларни тарк қилиши унинг исломи гўзал эканидандир” (Имом Термизий ва Ибн Можа ривояти).

Ҳадисдаги “нарсалар” деб таржима қилинган сўз барча зоҳирий ва ботиний иш-ҳаракатларни ўз ичига олади. Ушбу ҳадиси шарифда амаллар тўрт хил бўлишига ишора бор:

аҳамиятли ишларни қилиш – яхшилик; 

аҳамиятли ишларни тарк қилиш – ёмонлик;

бефойда ишларни тарк қилиш – яхшилик;

бефойда ишларни қилиш – ёмонлик.

Инсон учун фойдали ишлар ҳаётий заруратлар ва охират ободлиги билан боғлиқ бўлади. Инсон яшаши учун еб-ичиш, кийиниш каби ҳаётий эҳтиёжлари учун ҳаракат қилади. Зеро, бу имтиҳон дунёсида инсон ўз зиммасидаги вазифа ва ибодатларни адо қилиш учун ҳаётий эҳтиёжларини қондириши зарур. “Яшаш учун ейиш керак”, дейилгани каби дунё ҳаётидан охират ободлиги учун восита сифатида фойдаланиш керак. Аммо дунёга берилиш, мол-дунё ҳирс қўйиш, обрў-мартаба, ҳой-ҳавас, кибр-ҳаво ва манманлик ортидан қувиш, “ейиш учун яшаш” инсонга бирор манфаат келтирмайди.

Киши ўз динининг кўрсатмаларига риоя қилиши, буюрилган ибодатларни вақтида адо қилиб, манъ қилинган ишлардан қайтиши, амалларни ихлос билан бажариши мусулмон учун энг муҳим ишлардан ҳисобланади.

Инсон уй-жой қилиш, еб-ичиш, кийиниш каби яшаши учун муҳим бўлган эҳтиёжларини исроф қилмасдан ва меъёрида қондириши керак. Аммо мол-дунё кетидан қувиш, маишатпарастликка берилиш, тама қилиш, фоизхўрлик қилиш, бировларнинг ҳақини зўравонлик билан ейиш, зулм қилиш, фирибгарлик, қаллоблик ва алдоқчилик каби разил сифатлардан сақланиш керак. Шунингдек, мўмин киши вақтни зое кетказувчи ҳамда дунё ва охиратда бирор нафи тегмайдиган турли ўйинлар, ҳазил-ҳузул каби кўнгилочар одатлардан йироқ бўлгани яхши. Чунки беҳуда ўтказилган вақтлар учун сўралишимизни унутмаслигимиз лозим.

Ушбу ҳадиси шариф Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қисқа сўзларда кенг маънони ифодалаган ҳадисларидан биридир. Уламоларимиз мазкур ҳадисни диннинг ярмини ўзида мужассам этган, деб баҳолаган. Зеро, диннинг кўрсатмалари бажариш ва тарк этишдан иборат бўлиб, шу ҳадис тарк этилиши лозим бўлган барча нарсани ўзига қамраб олган. Айрим уламолар эса ушбу ҳадис динни ўзида тўлиқ мужассам этган, дейишган. Чунки ҳадисда мусулмон киши бефойда ишлардан қайтиши билан бирга охиратда манфаат берадиган ишларни қилиш зарурлиги баён этилган.

Ҳадисдан олинадиган фойдалар:

Биринчидан, мусулмон киши динини гўзал қилишга ҳаракат қилиши лозим. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Агар сизлардан бир киши ўз исломини чиройли қилса, қилган ҳар бир яхшилиги ўн баробардан етти юз баробаргача зиёдаси билан ёзилади. Ёмонликлари эса қандай бўлса-шундай ёзиб қўйилади” (Имом Бухорий ривояти). 

Демак, беҳуда ишларни тарк қилиб, мусулмончилигини чиройли қилган кишининг бу дунёда қилган хайрли ишларининг савоблари охиратда ўн баробардан етти юз баробаргача кўпайтириб берилар экан;

Иккинчидан, ушбу ҳадиснинг мазмуни яна кўплаб оят ва ҳадисларда баён этилган. Жумладан, Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “Улар беҳуда нарсалардан юз ўгиргувчилардир” (Мўминун сураси, 3-оят). Ушбу оятда нажот топувчи ва Фирдавс жаннатига муяссар бўладиган мўмин кишиларнинг сифатларидан бири уларнинг беҳуда нарсалардан тийилиши экани таъкидланмоқда. Зеро, мўмин киши нафақат гуноҳ ишлардан тийилиши, балки барча беҳуда нарсалардан юз ўгиришга ҳаракат қилиши лозим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Зар Ғифорий розияллоҳу анҳуга дедилар: “Одамнинг ўз камчиликларини англамаслиги ва беҳуда нарсаларга аралашиши унинг ёмонлигига кифоя қилади” (Ибн Ҳиббон ривояти). Имом Молик ўзининг “Муватто” китобида келтиришича, Луқмон ҳакимдан: “Сизни бу даражага нима олиб чиқди?” деб сўрашганида “Ростгуйлик, омонатни адо этиш ва беҳуда нарсаларни тарк этиш”  деб жавоб берган эканлар;

Учинчидан, инсонга қайси амал фойдали ва қайси амал фойдасиз экани шариатда белгиланган. Ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу бир куни минбарга чиқиб: “Эй иймон келтирганлар! Ўзингизни билинг. Агар ҳидоятда бўлсангиз, уларнинг адашганлари сизга зарар қилмас” (Моида, 105) оятини ўқидилар ва одамларга шундай мурожаат қилдилар: “Сизлар  ушбу оятни ўқиб нотўғри хулоса қилманг, зеро, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг “Агар одамлар золим кимсани кўра туриб, унинг қўлидан тутиб қайтармаса, Аллоҳ уларнинг барчасига бало юборади” деганларини эшитдим”.

Тўртинчидан, мусулмон кишига лозим бўлган энг муҳим ишлардан бири тилни сақлашдир. Қоф сурасининг 17-18-оятларида: “Икки кутиб олувчи ўнгда ва чапда ўтирган ҳолларида кутиб олурлар. Бирор сўз айтмас, магар ҳузурида ҳозиру нозирдир”, дейилган. Яъни ҳар бир инсоннинг ўнг ва чап томонидаги икки фаришта унинг ҳар бир қилган амали ва айтган сўзларини ёзиб боради. Ҳисоб кунида инсонга ҳужжат сифатида кўрсатиладиган амал дафтари ушбу фаришталарнинг ёзувлари бўлади. Ҳасан Басрий юқоридаги оятни ўқиб туриб: “Эй одам боласи, сенинг саҳифанг очилди, икки ҳурматли фаришта сенга вакил қилинди, бири ўнг тарафингда яхшиликларингни ёзади, иккинчиси чап тарафингда ёмонликларингни ёзади, нимани хоҳласанг озми, кўпми қилавер. Ҳаётинг тугаши билан саҳифанг беркитилиб, қабрингда бўйнингга осиб қўйилади. Қиёмат куни шундай ҳолда қабрингдан чиқасан”, деган эканлар.

Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу: “Эй Аллоҳнинг Расули, биз ҳар битта гапирган гапимизга ҳам жавоб берамизми?” деб сўраганда, Пайғамбар алайҳиссалом: “Эй Муоз! Ахир одамларни дўзахга юз тубан қулатадиган нарса тилларининг ҳосили эмасми?!” деб жавоб берганлар (ИмомТермизий ривояти). 

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким Аллоҳ ва охират кунига имон келтирса, яхшиликни сўзласин ёки сукут қилсин”, дедилар” (Имом Бухорий ривояти).

Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мусулмон-мусулмонлар унинг тилидан ва қўлидан саломат бўлган одамдир” , дедилар”(Бешовлон ривоят қилган).

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Эшитган нарсасини гапиравериши кишининг ёлғончилигига кифоя қилади”, дедилар” (Муслим ривояти).

Маъруф Кархий айтадилар: “Банданинг беҳуда сўзларни гапириши уни Аллоҳнинг марҳаматидан бенасиб қилади”.

Умар розияллоҳу анҳу айтади: “Кимнинг гапи кўпайса, уни тойилиши кўпаяди. Кимнинг тойилиши кўпайса, гуноҳи кўпаяди. Кимнинг гуноҳи кўпайса, у дўзахга мустаҳиқ бўлади”.

Ҳисоб-китоб кунида киши ҳар бир беҳуда сўзни сўзлагани учун бешта саволга тутилади:

• Фалон сўзни нега айтдинг, унинг сенга нима аҳамияти бор эди?
• Уни сўзлаб нима фойда топдинг?
• Агар айтмаганингда, сенга нима зиён бўларди?
• Жим туриб ёмонлигидан саломат қолсанг бўлмасмиди?
• Унинг ўрнига “Субҳаналлоҳи валҳамду лиллаҳи ва ла илаҳа иллаллоҳи валлоҳу акбар”ни айтсанг, бўлмасмиди?

Имом Шофиий: “Уч нарса ақлни зиёда қилади: Олимлар билан ҳамсуҳбат бўлиш, яхши кишиларга шерик бўлиш ва беҳуда сўзларни тарк қилиш”, деган.

Хулоса шуки, мусулмон киши зиммасида қанча масъулият ва вазифалар борлигини ҳис этган ҳолда дунё ва охиратга фойдаси тегадиган ишларни кўпроқ қилишга ҳаракат қилиши керак. Айниқса, ҳозирги глобаллашув даврида инсон умрини бекор кетказувчи турли-туман воситалар кўпайди. Дунё – охират экинзори, ҳаёт қисқа. Охират озиғини ғамлаш учун умримизни ғанимат билайлик. Қуръони каримда Яратганнинг Ўзи бизларга шуни эслатади: “Эй инсонлар, албатта Аллоҳнинг ваъдаси ҳақдир. Шундай экан ҳаёти дунё сизни ғурурга кетказмасин. Ўта ғурурга кетказгувчи (Шайтон) ҳам сизни Аллоҳдан чалғитмасин. Чунки Шайтон сизга душмандир. Сиз ҳам уни душман тутинг. У ўзига эргашганларни фақат ўта қизиган дўзах эгаларидан бўлишлари учун чақирур” (Фотир сураси, 5-6-оятлар)

Мўминжон УСМОНОВ,

Сирдарё вилояти бош имом-хатиби