Дўкондорнинг ялқов ва “тадбиркор” эшаги бўлган экан. Гарчи, егани арпа, кўргани беда бўлса ҳам, муғомбир эшак ишдан қочиш учун доимо бирор ишкал ўйлаб топар экан.
Бир куни кажаванинг икки палласига жойланган тузли халталарни сойдан олиб ўтиш чоғида эшакнинг оёғи тойиб кетибди. Амаллаб ўрнидан тургач, халталардаги тузнинг бир қисми сувда эригани боис, у юкнинг анча енгиллашиб қолганини пайқабди.
Ҳийлакор жонзот ҳар куни сойнинг қоқ марказига етиб келганида ўтириб оладиган одат чиқарибди. Аввалига жониворга раҳми келган хўжайин кейинроқ унинг қувлик қилаётганини сезиб қолди, зарар кўраётгани алам қилди ҳамда эшакка сабоқ беришни кўнглига тугиб қўйди.
Кейинги кун дўкондор кажаваларга туздан аввал пахта тойларини юклабди. Юкнинг ҳар кунгидан ҳам оғирлашгани эшакнинг таъбини янаям тирриқлаштирди, қайсарлиги қўзиб, сойнинг ўртасида ҳар кунгидан-да узоғроқ ётиб олибди.
Раҳмдил хўжайин бу гал уни аяб ўтирмади: думғазага тушаётган тинимсиз зарбалардан жони оғриган эшак қўзғалай деса, жойидан тура олмас эмиш. У бор кучини тўплаб, бир иложини қилиб оёққа турди, зўрға мувозанатини сақлаб қадам босар экан, ич-ичидан қилган ишига пушаймон бўлди ва бир умрга етадиган сабоқ олди.
Қиссадан ҳисса шуки, ишга виждонан ёндашиш, ҳалол меҳнат бизни юксакка кўтарса, алдамчилик ва айёрлик охир-оқибат вайрон қилади.
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимки кун бўйи ишдан, меҳнатдан чарчаб, кечқурун ҳалол меҳнатнинг чарчоғи билан ётса бомдодгача Аллоҳ унинг гуноҳини кечиради”, дедилар.
Ҳалол меҳнатнинг фазилати, ҳалол касбнинг шарофати гуноҳларини кечиришликка сабаб бўлади. Тоатларни қабулига сабаб бўлади. Фарзандларни ҳалол покиза ризқ билан боқишликка сабаб бўлади.
Мана шундай ҳалол касблардан, покиза ишлардан Аллоҳ ва расули рози бўладиган амаллардан бири “ҳалол тижоратдир”.
Бақара сураси, 275-оят: “Холбуки Аллоҳ байъни (савдони) ҳалол ва судхўрлик (рибо)ни эса ҳаром қилган ”.
Нисо сураси, 29-оят: Яъни: “Эй иймон келтирганлар! Мол мулкларингизни ўртада ноҳақ (йўллар) билан емангиз! Ўзаро розилик асосидаги тижорат бўлса, у бундан мустасно”.
Албатта, шариат олимларимиз, муҳаддисларимиз, фуқаҳолар ўзларининг китобларида тижоратнинг умумий қоидалари, исломда тижоратнинг одоби аҳлоқи тўғрисида қатор ривоятларни, чуқур таълимотларни қолдирганларки, уларни ҳар биримиз ўрганиб, ҳаётимизга тадбиқ қилмоқлигимиз айни маъно.
