اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ الْإِنْسَانَ عَلَّمَهُ الْبَيَانَ وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى رَسُولِنَا  الَّذِي لاَ يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوْحَى وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ أَجْمَعِينَ أَمَّا بَعْدُ

ОИЛА МУСТАҲКАМЛИГИ – ЖАМИЯТ ФАРОВОНЛИГИ

Ҳурматли жамоат! Аллоҳ таоло ўзининг комил ҳикмати билан инсон зотини жуфт қилиб яратди. Уларнинг ўртасига улфатчилик ва муҳаббат солиб, оила бўлиб яшашга рағбат пайдо қилади. Инсоният яратилгандан бери Аллоҳ таоло уларни ҳалол йўл билан насл қолдириш, ерда ҳаётни давом эттиришга тарғиб қилади. Ҳозиргача ўтган барча илоҳий шариатларда, жумладан Ислом шариатида ҳам оила қуриш учун никоҳ жорий қилиниб, зино ҳаром қилинган.

Аллоҳ таолонинг бандаларига марҳамати чексиз ва У Зотнинг неъматлари сон-саноқсиздир. Қуръони каримда бу ҳақда шундай дейилади:

 وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ

яъни: “Агар Аллоҳнинг неъмат(лар)ини санасангиз, саноғига ета олмайсиз. Ҳақиқатан, Аллоҳ кечиримли ва раҳмлидир” (Наҳл сураси 18-оят).

Оила қуриб яшаш ҳам Аллоҳ таолонинг улуғ неъматларидан биридир. Қуръони каримда Одам алайҳиссаломнинг ўзидан унга жуфт яратилгани Аллоҳ таолонинг мўъжизаларидан деб саналади:

 وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً

إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ

яъни: “Унинг аломатларидан (яна бири) – сизлар (нафсни қондириш жиҳатидан) таскин топишингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратгани ва ўртангизда иноқлик ва меҳрибонлик пайдо қилганидир. Албатта, бунда тафаккур қиладиган кишилар учун аломатлар бордир” (Рум сураси 21-оят).

Аллоҳ таолонинг инояти билан, агар муносабатлар тўғри йўлга қўйилса, эр-хотин ўртасидаги ришта энг мустаҳкам алоқа бўлади.

Қуръони каримда эр-хотин ўртасидаги гўзал муносабатни шундай тасвирланади:

 هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ

яъни: “Улар сизлар учун  – либос, сизлар – улар учун либосдирсиз” (Бақара сураси 187-оят).

Бошқа ояти каримада оиласиз эркак ва аёлларнинг валий (яқин)ларига уларни уйлаб қўйиш буюрилади:

 وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ

яъни: “Сизларнинг орангиздаги тул (эркак ва аёл)ларни ҳамда қул ва чўриларингиздан яроқлиларини уйлантирингиз! Агар (улар) камбағал бўлсалар, Аллоҳ уларни ўз фазли билан бойитур. Аллоҳ (фазлу карами) кенг ва доно зотдир” (Нур сураси 32-оят).

Оила қуриб яшаш – пайғамбарларнинг суннатидир. Жумладан Пайғамбаримиз алайҳиссалом ҳам бизни никоҳланиб яшашга буюрганлар. Мазҳабимизга кўра мўътадил ҳолатда никоҳланиш – суннатдир. Зеро Пайғамбаримиз алайҳиссалом шундай марҳамат қиладилар:

﴾ النِّكَاحُ من سُنَّتِي فمَنْ لمْ يَعْمَلْ بِسُنَّتِي فَليسَ مِنِّي ، و تَزَوَّجُوا ؛ فإني مُكَاثِرٌ بِكُمُ الأُمَمَ ، و مَنْ كان ذَا طَوْلٍ فَلْيَنْكِحْ  و مَنْ لمْ يَجِدْ فَعليهِ بِالصِّيامِ، فإنَّ الصَّوْمَ لهُ وِجَاءٌ ﴿

яъни: “Никоҳ – менинг суннатимдир, ким суннатимга амал қилмаса, мендан эмас. Уйланинглар, мен умматлар олдида сизларнинг кўпликларингиз билан фахрланаман. Эй ёшлар жамоаси! Сизлардан ким оила боқишга қодир бўлса, уйлансин. Ким нафақага қодир бўлмаса, рўза тутишни лозим тутсин. Чунки у шаҳватни жиловлашдир” (Имом Ибн Можа Оиша разияллоҳу анҳодан ривоят қилганлар).

Пайғамбаримиз алайҳиссалом никоҳланиш ҳар икки томонга неъмат эканини баён қилиб айтадилар:

﴾ مَن رَزَقَهُ اللَّهُ امرَأَةً صَالِحَةً فَقَد أَعَانَهُ عَلَى شَطرِ دِينِهِ، فَليَتَّقِ اللَّهَ فِي الشَّطرِ الثَّانِي ﴿

(أخرجه الامام الحاكم عن أنس بن مالك رضي الله عنه)

яъни: “Кимга Аллоҳ таоло солиҳ аёл насиб қилган бўлса, унга динини ярмида ёрдам қилибди, иккинчи ярмида Аллоҳ таолодан тақво қилсин!” (Имом Табароний ва Имом Ҳоким ривоят қилишган).

Солиҳа аёл –болаларининг тарбияси, эрнинг ибодати ва бошқа ишларда жуфтига энг яхши кўмакчидир.

Ҳанафий мазҳабимизда никоҳланиш – ибодат учун узлатга чекинишдан афзалдир.

Албатта, оила ўзаро ҳурмат ва муҳаббат устига қурилади. Шунда эр-хотин яхши ва ёмон кунларда бир-бирига суянчиқ, ҳамдард ва ёрдамчи бўла олади. Агар оилалар аввалдан никоҳ орқасидан бойликка, обрўга эга бўлиш ва ҳоказо ғаразли мақсадлар билан қурилса, узоққа бормаслиги аниқ.

Катта орзу ҳаваслар билан никоҳланган ёшларнинг ўрталарига бироз вақт ўтгач, тушунмовчилик ҳам бўлиб туради. Аллоҳ таоло бундай кишиларга танбеҳ бериб шундай дейди:

 وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۚ فَإِن كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَىٰ أَن تَكْرَهُوا شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا

яъни: “...Улар билан тотув турмуш кечирингиз. Агар уларни ёмон кўрсаларингиз, (билиб қўйингки,) балким сизлар ёмон кўрган нарсада Аллоҳ (сизлар учун) кўпгина яхшилик пайдо қилиши мумкин” (Нисо сураси 19-оят).

Аллоҳ таоло аёлларга чиройли муомала қилишга буюрмоқда. Фаҳшга юрмаган, итоатсизлик қилмаган аёлини бирор сабаб: (хунуклик, ёмон хулқлилик) туфайли хуш кўрмаган эркакларга ояти каримада сабрли бўлиш тавсия қилинмоқда. Шоядки Аллоҳ бу оила риштаси орқали уларга яхшиликлар, хусусан солиҳ фарзандлар ато этса. Бу борада Пайғамбаримиз алаҳиссалом шундай дейдилар:

 لا يَفْرَكْ مُؤْمِنٌ مُؤْمِنَةً إنْ كَرِهَ مِنْهَا خُلُقاً رَضِيَ مِنْهَا آخَرَ ﴾  (رواه الامام مسلم عن أَبي هريرة رضي الله عنه) ﴿

яъни: “Мўмин мўминани ёмон кўрмасин, агар унинг бир хулқини хуш кўрмаса, бошқасидан рози бўлади” (Имом Муслим ривоятлари).

Ҳақиқатан ҳам мукаммал эр ёки мукаммал хотинни топиш амри маҳол иш. Чунки ҳаммада ҳам озми-кўпми камчилик бўлади. Беайб Парвардигор! Эр аёлининг мана шундай камчиликларини унинг яхшиликлари эвазига кечириши, баъзиларидан кўз юмиши лозимдир.

Шайх Абу Муҳаммад ибн Абу Зайд илм ва диёнатда юқори мартабали киши эдилар. У зотнинг ёмон хулқли жуфти бўлиб, ҳақ ҳуқуқларга риоя қилмас, шайхга тили билан азият берарди. У зотни бундай хотинга сабри учун одамлар маломат қилишарди. У киши: “Ҳақиқатда, Аллоҳ таоло менга саломатлик, илм ва мулк неъматларини комил қилиб берган. Балки у бир гуноҳим сабабли менга насиб қилгандир, ундан ажрашсам, янада каттароқ синов келишидан қўрқаман”, –деганлар (Тафсири Табарий китобидан).

Оила мустаҳкам бўлишининг энг муҳим асоси – эр-хотин ўз ҳуқуқ ва мажбуриятларига риоя қилишларидир. Эрнинг оиладаги вазифалари ҳақида Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан сўралганда шундай дейдилар:

﴾ أن تُطْعِمَها إذا طَعِمْتَ ، وتَكْسُوها إذا اِكتسَيتَ ، ولا تَضْرِبِ الوَجْهَ ، ولاَ تُقَبِّحْ ﴿

(رواه الامام أبو داود عن حكيم بن معاوية رضي الله عنه)

яъни: “Ўзингиз таомлансангиз, уни ҳам таомлантирасиз, кийинсангиз, кийинтирасиз, юзга урманг! Ҳақорат қилманг!” (Имом Абу Довуд ривоят қилганлар).

Буюк саҳоба Ибн Аббос разияллоҳу анҳу айтадилар: “Аёлим мен учун безангани каби, мен ҳам у учун кўркам бўлишни хуш кўраман”.

Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан алайҳиссалом рисоладаги келин ҳақида эса шундай деганлар:

 إِذَا صَلَّتْ الْمَرْأَةُ خَمْسَهَا وَصَامَتْ شَهْرَهَا وَحَفِظَتْ فَرْجَهَا وَأَطَاعَتْ زَوْجَهَا قِيلَ لَهَا ادْخُلِي الْجَنَّةَ مِنْ أَيِّ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ شِئْتَ﴾ (رواه الامام ابن حبان عن أبي هريرة رضي الله عنه) ﴿

яъни: “Агар аёл беш вақт намозини ўқиса, Рамазон рўзасини тутса, авратини ҳаромдан сақласа ва эрига итоат қилса, у аёлга: “Жаннатга хоҳлаган эшигидан кир!”, – дейилади” (Имом Ибн Ҳиббон ривоятлари).

Динимизда никоҳланиш ва оилани сақлаб қолишга қаттиқ тарғиб қилинсада, имкон бўлмаганда охирги чора сифатида талоқ-ажралиш жорий қилинган. Яъни, зарурат бўлганда, ҳеч илож қолмаганда, ажралиш жоиз, бир умр зулм кўриб яшашга эр ҳам, хотин ҳам мажбур эмас.

Бу ўринда муҳими шуки, никоҳ ҳам бир оғиз сўз билан боғлангани каби, унинг узилиши ҳам бир оғиз сўз билан бўлади. Афсуски, гоҳида никоҳ-талоқ масалаларидан бехабар эр-хотинларнинг келишмовчилиги эрнинг ўринсиз талоқ айтиши билан тугайди.

Аллоҳ таоло эркакка уч марта талоқ қилиш ҳаққини берган. Албатта, бу ишда ҳам чегара бор. Талоқлар сони учтага етмасдан, эркак ақлини йиғиб олиши керак. Гоҳида жоҳил эр учта имкониятини бирваракайига айтиб, қайта ярашиш имкониятини йўққа чиқаради.

Аллоҳ таоло Қуръони каримда аёлларга гўзал муомалада бўлишга тарғиб қилиб, уларга зарар бериш мақсадида ушлаб туришдан қайтаради. Бу ишни “ҳаддан ошиш” ва “зулм” деб атади. Талоқ масаласи Аллоҳ таолонинг оятларидандир. Бу ҳақда ояти каримада шундай дейилган:

 وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا

وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَلَا تَتَّخِذُوا آَيَاتِ اللَّهِ هُزُوًا

яъни: “Хотинларни талоқ қилганингизда ( улар идда) муддатига етсалар, бас, уларни яхшилик билан олиб қолингиз ёки яхшилик билан жавобларини берингиз. Уларга зулм қилиб, зарарлантириш ниятида ушлаб турманг! Ким шундай қилса, демак, ўзига зулм қилибди. Аллоҳнинг оятларини ҳазил билмангиз!...” (Бақара сураси 231-оят).

Демак, мусулмон эр хотинини яхшилик билан олиб қолиши ёки (ортиқ оилани сақлаб қолиш имкони бўлмаса) яхшилик билан жавобини бериши керак. Акс ҳолда Аллоҳ таолонинг оятларини ҳазил билиш, енгил санаш улар билан “ўйнашиш”нинг оқибати ёмон бўлади. Аллоҳнинг азоби золимларни қаттиқ тутади.

Баъзи кишилар талоқ қилиш гуноҳ экан, Аллоҳ таолонинг Арши титрар экан деб, хотинига “талоқ” лафзини айтмай, лекин ўзлари бошқага уйланиб юраверадилар. Ноҳақ, ҳеч бир сабабсиз талоқ қўйиш динимизда қораланади. Лекин оилани сақлашни имкони бўлмаганда, талоқ ҳам бир чора. Ҳар қандай ҳолатда талоқ айтиш гуноҳ, ҳеч қачон талоқ айтмаслик керак, деган гап Қуръони каримда ҳам, ҳадиси шарифларда ҳам, ҳатто уламоларимизнинг сўзларида ҳам учрамайди. Аксинча, хотинни аросатда қолдириб, талоғини бермасдан юриш гуноҳ бўлади, зулм ҳисобланади.

Баъзилар эса хотинидан бутунлай ажралмоқчи бўлган киши “уч талоқ” айтиши шарт экан деган мутлақо нотўғри фикрда юрадилар. Аслида ажрашмоқчи бўлган киши хотинига: “Сени бир талоқ қилдим” дейиши ҳам кифоя. Бирданига “уч талоқ” айтиш қаттиқ гуноҳ ҳисобланади. Чунки бундай қилиш бир томондан Аллоҳ таоло бандага берган учта имкониятни бирданига йўқ қилиш бўлса, бошқа томондан қайта ярашиш имконини ҳам йўққа чиқаради. Бу мавзуда қуйидаги ҳадиси шариф ривоят қилинган:

قَالَ مَحْمُودُ بْنُ لَبِيدٍ أُخْبِرَ رَسُولُ اللهِ صَلَي الله عَلَيْهِ وَسَلَّم عَنْ رَجُلٍ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ ثَلاَثَ تَطْلِيقَاتٍ جَمِيعًا فَقَامَ غَضْبَانًا ثُمَّ قَالَ: ﴿ أَيُلْعَبُ بِكِتَابِ اللهِ وَأَنَا بَيْنَ أَظْهُرِكُمْ حَتَّى قَامَ رَجُلٌ وَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ أَلاَ أَقْتُلُهُ ﴾ (رَوَاهُ الامام النَّسَائِيُّ)

яъни: “Маҳмуд ибн Лабийд разияллоҳу анҳу айтади: “Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга бир киши ўз хотинини жамлаб уч талоқ қўйгани хабар қилинди. Шунда У Зот ғазабланиб, ўринларидан турдилар-да: “Мен ичингизда туриб, Аллоҳнинг китобини ўйин қилинадими?!” – дедилар. Ҳаттоки бир одам ўрнидан туриб: “Ё Расулуллоҳ! Уни бўйнига урайми?” – деб юборди” (Имом Насаий ривояти).

  Аллоҳ таоло оила масалаларида аксар ўринларда эркакларга хитоб қилган. Бу – оилада эркакнинг масъуллигига ишора! Бу раҳбарлик вазифасини суистеъмол қилиб, уни ожизаларга зулм қилишга восита қилиб олмаслик керак. Биз ҳам мўмин-мусулмон ака-укаларимизни динимизнинг оила мавзусидаги буйруқларига амал қилиш, олижаноблик ва мардлик билан иш тутишга чақирамиз.

Ҳурматли жамоа! Ҳозирги кунда соҳа мутахассислари яқин қариндошлар ўртасидаги никоҳ кўпаётгани, бу эса баъзи бир салбий оқибатларга олиб келаётганини айтмоқдалар.  Шариатимизга кўра ака-ука ва опа-сингиллар ўзаро қуда бўлишлари жоиз. Чунки Нисо сурасининг 23-оятида уйланиш мумкин бўлмаган яқин қариндошлар ҳақида батафсил баён қилинган бўлиб, унда амаки ва амманинг қизлари, тоға ва холанинг қизлари уйланиш мумкин бўлмаган қариндошларга кирмаган. Шариат уларга уйланишни ман қилмаган.

Аммо баъзи уламолар қариндошлар ўртасидаги никоҳни жоиз деб билсаларда, имкон қадар бегоналардан уйланишга тарғиб қилганлар. Буларнинг бошида Ҳазрати Умар разияллоҳу анҳу зикр қилинадилар. Ибн Ҳажар Асқалоний раҳимаҳуллоҳ “Ат-Талхисул-ҳабийр” номли китобларида келтиришича, Ҳазрати Умар разияллоҳу анҳу фақат яқин қариндошлари билан қуда-анда бўладиган Бани Соибга қарата: “Нега сизлар жуда нимжон ва заифлашиб кетгансизлар? Бўлди энди, бундан кейин заифҳол бўлмаслигингиз учун никоҳда бегоналардан олинглар!”, – деганлар.

Бундан ташқари  Имом Абу Ҳомид Ғазолий раҳимаҳуллоҳ қариндошлар ўртасидаги никоҳда бегоналардан фарқли ўлароқ ийманиш, тортиниш ва ҳаё кучли бўлишини таъкидлаганлар. Бу эса ўртадаги муҳаббатга тўсиқ бўладиган нарсадир.

Аллоҳ таоло оилаларимизга файзу барокат ато қилсин! Оила аҳлимиз билан чиройли муомалада яшаб ўтишни насиб қилсин! Янгидан оила қураётган ёшларимизнинг ўрталарини яхшиликда жамласин! Омин!

Муҳтарам имом-домла! Келгуси жума маърузаси “Исломда омонатдорлик, ваъдага вафо фазилати” мавзусида бўлади, иншааллоҳ.

Бугун, 31 декабрь куни Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Нуриддин домла ҳазратлари жума намозига Тошкент шаҳридаги “Хожа Аҳрор Валий” жомесига ташриф буюриб, масжидга келган пойтахтимиздаги минглаб мўмин-мусулмонларга “Ихлос – амаллар асоси” мавзусида гўзал мавъиза қилиб бердилар ҳамда улар билан бирга жума намозини адо этдилар.

Маълумот учун, "Хожа Аҳрор Валий" масжиди Тошкент шаҳридаги Чорсу майдонидаги Регистон ансамблининг марказий қисми ҳисобланади. Масжиднинг асоси IX асрда қурилган.

Хожа Убайдуллоҳ Аҳрор – сўфийликнинг буюк устози, мусулмон уламоларининг бошлиғи ва Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг авлодларидан бўлган.

Тошкентнинг Жума масжидининг биринчи биноси 1451 йилда Шайх Убайдуллоҳ Хожа Аҳрорнинг (1404-1490) маблағларига ҳисобига қурилган.

2003 йилда масжид қурилиш ва безашнинг замонавий усулларидан фойдаланилган ҳолда қайтадан таъмирланди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Шу йил 30 декабрь куни Ўзбекистон мусулмонлари идорасида 2021 йилда диний-маърифий соҳада амалга оширилган ишлар ва эришилган натижаларга бағишланган йиғилиш бўлиб ўтди.
Тадбир Қуръони карим тиловати ва хайрли дуолар ила бошланди.

Муфтий ҳазратлари Ислом дини маърифатини кенг ёйиш, мўмин-мусулмонлар эҳтиёжини таъминлаш ва масжид-мадрасаларни обод этиш йўлида қилинган ишлар ҳақида сўз қилдилар. Шунингдек, Давлатимиз раҳбари томонларидан диний-маърифий соҳани ривожлантиришга берилаётган диққат-эътиборни мамнуният ила қайд этдилар.

Нутқда таъкидланган асосий ишларга тўхталадиган бўлсак, ўтаётган йилда 25 та янги масжид очилди. 96 та жоме янгидан қурилди, 123 таси капитал таъмирланди. Айни кунларда 250 та масжидда қайта қуриш ишлари давом этмоқда. 2022 йилда 160 та масжидни янгидан қуриш ишлари бошланади.

Халқаро ислом академиясида 820 нафар имом-хатиб, 810 нафар имом ноиби билим ва кўникмаларини оширди. Ҳудудларда имом-хатибларнинг қироат, ақида, фиқҳ бўйича илмларини сайқаллаш бўйича саъй-ҳаракатлар олиб борилмоқда. 200 нафар муаззиннинг азон айтиш маҳорати оширилди.

Барча ҳудудлар, айниқса, олис ва чекка туманларда уламоларимиз аҳоли билан суҳбатлар ташкил қилдилар. Бундай ишлар ҳудудлар миқёсида давом этмоқда. Имом-хатиблар ҳомийларни жалб қилган ҳолда ёрдамга муҳтож кишиларга жами 15 млрд. сўмлик моддий ёрдамлар уюштирдилар. Диний соҳа ходимларини молиявий қўллаб-қувватлаш борасида ҳам салмоқли ишлар қилинди.

Олий ва ўрта махсус мадрасаларга қабул квоталари ўтган йилларга нисбатан кўтарилди. Диний таълим бериш сифатини тубдан яхшилаш бўйича фан дастурлари қайта ишлаб чиқилди. Икки нафар уламо Азизхўжа Иноятов ва Соатмурод Примов Фалсафа фанлари доктори (PhD) илмий унвонини олди, яна бир қатор соҳа ходимлари илмий ишларни давом эттирмоқда.

Ташкил этилган “Қуръони карим ва тажвид” ўқув курслари сони 21 тага етди. Шу кунга қадар 22 мингдан зиёд кишига қироат бўйича бошланғич илмлар берилди. Айни кунларда ушбу ўқув курсларда 2,5 минг киши таҳсил олмоқда.
Фатво ишларини кенгайтириш учун малакали мутахассислар ишга олинди, моддий-техник базаси мустаҳкамланди. Натижада, жорий йил давомида Колл-марказ орқали 200 мингга яқин саволларга жавоб берилди.

“Ҳидоят сари” кўрсатуви негизида “Муфтий минбари” рукни ташкил этилди. “Маданият ва маърифат” телеканалида “Маърифий суҳбатлар” номли янги туркум кўрсатув тасвирга олинди. Шунингдек, “O‘zbekiston” ва ҳудудий телеканалларда “Зикр аҳлидан сўранг” номли кўрсатув эфирга узатила бошланди. Имом-домлаларга тегишли бўлган 50 дан зиёд сайт ва 300 дан ортиқ ижтимоий тармоқларда маърифат улашиш ишлари изчил давом этмоқда.

Умра сафарини ташкил этиш бўйича қилинган саъй-ҳаракатлар ҳам ўзининг натижасини бермоқда. Аллоҳ насиб этса, тез орада мавжуд эҳтиёт чоралари кўрилиб, муборак сафар бошланади.

Муфтий ҳазратлари барча соҳа ходимларини ислом уммати ва ўлкамиз фаровонлиги йўлида елками-елка меҳнат қилишга даъват этдилар. Диний соҳа ходимлари аввало, Ҳақ таоло ва динимиз олдидаги масъулиятни ихлос ила адо этиш, халқимиз томонидан билдирилган ишончни оқлаш даркорлиги, бунинг учун эса тинимсиз меҳнат қилиш зарурлигини алоҳида қайд этдилар.

Мулоқотда сўзга чиққанлар томонидан бугунги ҳаёт талаблари қатъийлашиб бораётгани, замонавий таҳдидлар ва хуружларга соҳа ходимлари биринчи навбатда қарши туришлари таъкидланди. Ўз навбатида, ҳар бир диний соҳа ходими ўзи масъул бўлган ишга виждонан ёндошиши билан бир қаторда зиммасига юклатилган вазифаларни сидқидилдан бажариш кабилар таъкидланди.

Жорий йилда ютуқ ва муваффақиятларга эришишда салмоқли хизмат кўрсатган, фаол ва фидойи бир гуруҳ ходимларга Мақтов ёрлиғи ва мукофотлар топширилди.

Йиғилиш якунида Диний идора тизимида кўп йиллар меҳнат қилган мўътабар уламолар, таниқли устозлар, хусусан, раҳматли Усмонхон домла Темирхон ўғлининг дин йўлидаги хизматлари ёдга олиниб, уларнинг солиҳ амалларини ўзларига ҳамроҳ айлашини Аллоҳ таолодан сўраб, дуои хайрлар қилинди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Инсон ҳуқуқлари илмий йўналишининг пайдо бўлиши ҳақида сўз борганда, мутлақ кўпчиликнинг фикрига дастлаб Ғарб олимлари томонидан шакллантирилган концепциялар келади. Дарҳақиқат, тарихий илдизлари антик даврга бориб тақаладиган идеал орзу – инсоннинг табиий, яъни унга Яратган томонидан ато этилган ҳуқуқларни имкон қадар тўлиқ рўёбга чиқариш ҳақидаги ғоянинг шаклланиши Афлотун ва Арасту каби мутафаккирлар билан боғлиқдир.

Кейинчалик бу ғоя Гуго Гротсий, Томас Гоббс, Бенедикт Спиноза, Жон Локк, Шарл де Монтеске, Жан-Жак Руссо ва бошқалар томонидан янги шароитларга мослаштирилган тарзда ривожлантирилган. 

Таъкидлаш жоизки, ислом маданиятида ҳам ушбу масалага азалдан алоҳида муносабат шаклланган. Исломнинг сарчашмаси – Қуръони каримда ўзининг тажассумини топган юксак инсонпарварлик ғоялари, айниқса, биргина бегуноҳни ўлдириш бутун инсониятни қатл этиш билан тенглаштирилгани бунга замин бўлиб хизмат қилган. Шунинг учун ҳам Яратган томонидан инсонга туғилишдан инъом этилган табиий ҳуқуқларни кафолатлаш ва уларни рўёбга чиқариш ўрта аср мусулмон ҳуқуқшунослигининг узвий қисмини ташкил этган. Шунга биноан инсон ҳуқуқлари ҳимоясини таъминлаш ва уларни рўёбга чиқариш йўлларини кафолатлашга бағишланган кейинги, асосан, ғарбона назарий умумлаштирмалар ва концепцияларда умумжаҳон ҳуқуқий маданиятининг фундаментал сегментларидан бири – фиқҳнинг ютуқлари ҳам ўзининг ифодасини топган дейишга барча асослар бор. 

Тарихий Уструшана – бугунги Жиззах воҳасидан етишиб чиққан буюк фақиҳ Абул-Фатҳ Маждуддин Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Ҳусайн Уструшаний илмий заковатининг маҳсули бўлган «Жоми аҳком ас-сиғор» («Бола ҳуқуқлари кодекси») асари нафақат мусулмон ҳуқуқшунослиги, балки умумбашарий ҳуқуқий маданият дурдоналари қаторига киради. Асарда бола ҳуқуқлари тўртта категорияга бўлиб ўрганилган. Улар боланинг она қорнидаги, гўдаклик, балоғат ва ўсмирлик даврлари бўлиб, улар ҳуқуқий нуқтаи назардан асослаб берилган. 
Ушбу асарнинг аҳамиятини оширадиган яна бир жиҳат – унда муаллифдан олдин яратилган мазкур соҳага оид асарларнинг мундарижаси эътиборга олинганидир. Яъни, Уструшаний олимона йўлдан бориб, ўзигача яшаган фақиҳлар асарларида тарқоқ ҳолда ўз аксини топган вояга етмаганларга тааллуқли фатволарни жамлаган ва ўрганган. Уларни танқидий саралашга асосланиб, ўзи яшаган давр учун долзарб бўлган ижтимоий муаммолар контекстидаги салкам бир минг уч юзта фатвони шакллантирган. Эътироф этиш лозимки, уларнинг кўпчилиги ўзининг ҳаётий кучини бугун ҳам сақлаб қолган. 

Истеъдодли тадқиқотчи М.Атаев томонидан амалга оширилган тадқиқотнинг илмий-амалий аҳамияти, энг аввало, Уструшаний китобида келтирилган фатволарнинг деярли барчаси бугун ҳам бениҳоя долзарб бўлиб қолаётган ижтимоий-ҳуқуқий муаммоларга тааллуқли экани билан белгиланади. Тадқиқотга жалб этилган фатволарнинг мавзулар кўлами эмизиш, талоқ, идда, нафақа, норасиданинг қарамоққа олиниши, вояга етмаганларнинг меҳнатга жалб қилиниши, болага Қуръон бериш, бола иштирокидаги савдо-сотиқ шартлари, номусулмон норасидаларга муносабат, мулкий масалалар, вояга етмаганларнинг ҳаж қилиши, қиз болани ўзига тенг бўлмаганга никоҳлаш, маҳр, мерос, етимнинг моли, топиб олинган боланинг тақдири ва яна ўнлаб юксак ижтимоий аҳамиятли муаммоларни қамраб олганининг ўзиёқ қўлингиздаги нашрнинг бугунги эҳтиёжлар билан нечоғлик уйғунлигини кўрсатиб туради.

Эътиборли жиҳатларидан яна бири шундаки, Уструшаний асари Ғарб дунёсидаги инсон ҳуқуқлари масаласига бағишланган назарий концепциялар шаклланишидан тахминан тўрт юз йил аввал яратилган. Бошқача айтганда, антик даврда кўтарилган инсоннинг табиий ҳуқуқлари ҳақидаги ғояга Ғарбда қайта мурожаат қилинишидан анчагина муқаддам Шарқда уни рўёбга чиқаришнинг мукаммал механизмлари шакллантирилган эди. Зеро, исломдаги фатво институти асрлар давомида мусулмон жамияти ҳаётини тартибга солишнинг шариатга асосланган мувофиқлаштирувчи механизми вазифасини бажариб келган, фатволар ижтимоий ва индивидуал аҳамиятга молик катта-кичик муаммолар ечимининг ҳуқуқий-меъёрий мезонлари сифатида амал қилган. 

Яна шуни таъкидлаш лозимки, ўрта асрлар ва кейинги тарихий даврларда ҳам норасидалар ҳуқуқларига бағишланган алоҳида асар ёзилгани маълум эмас. Бу Уструшаний асарининг илмий қимматини янада ошириб, уни инсон ҳуқуқларининг муҳим сегментларидан бирини ташкил этадиган ювенал ҳуқуқ, яъни бола ҳуқуқлари илмий йўналишининг шаклланиши тарихига оид беназир манбага айлантиради.

Таъкидлаш ўринлики, охирги йилларда Ўзбекистонда амалга оширилаётган кенг қамровли ислоҳотлар доирасида диний-маънавий моҳиятли қадриятларнинг ҳаётий мақомини тиклашга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Мамлакатимиз Раҳбари Шавкат Мирзиёевнинг ташаббуси билан бунёд этилаётган «Ўзбекистондаги ислом цивилизацияси маркази» деб номланган муаззам маърифат қўрғони каби ушбу соҳага тааллуқли таъсирчан механизмлар бунёд этилмоқда Бундай савобли ишлар негизида Уструшаний каби аллома бобокалонларимиз заковати билан яратилган безавол дурдоналар ҳамда уларнинг олимона саъй-ҳаракатлари натижасида ўрта асрларда юртимиз ҳудудида шаклланган илмий-маданий марказлар фаолиятини ўрганиш ва уларнинг интеллектуал маҳсулини халқимизга қайтаришдек эзгу мақсадлар ётади. 

«Жоми аҳком ас-сиғор» –«Бола ҳуқуқлари кодекси» муаллифи айнан юртимизда туғилиб, камол топгани билан мамлакатимизда кечаётган бугунги диний-маънавий ва илмий-маданий жараёнлар ўртасида рамзий боғлиқликни кўриш мумкин. Жумладан, бугун ҳам, ўрта асрлардаги  каби, юртимизнинг асосий бойлигини интеллект, яъни ақлий салоҳият ташкил этишини таъминлашга қаратилган бунёдкор ишлар амалга оширилмоқда. Юртбошимизнинг «биз кенг кўламли демократик ўзгаришлар, жумладан таълим ислоҳотлари орқали Ўзбекистонда янги Уйғониш даври, яъни Учинчи Ренессанс пойдеворини яратишни ўзимизга асосий мақсад қилиб белгиладик» деган даъваткор ғояси мамлакатимизни ривожлантиришнинг навбатдаги босқичи тамал тоши, таъбир жоиз бўлса, миллий ғоямизга айланмоқда.

Уструшаний асарида баён этилган ғояларнинг кенг оммага тақдим этилишининг бир қатор фундаментал аҳамиятли жиҳатлари бор. Жумладан, бунинг натижасида инсон ҳуқуқлари ҳақидаги ғоянинг пайдо бўлиши Ғарб дунёси билан боғлиқ деган фикрни қайта кўриб чиқиш зарурати аёнлашади. Ушбу умуминсоний аҳамиятга молик ғоянинг илдизлари мусулмон оламининг Мовароуннаҳр ўлкаси билан боғлиқ экани кенг жамоатчилик, жумладан, хорижий оммага маълум бўлади. «Жоми аҳком ас-сиғор»да келтирилган ҳуқуқий масалалардан бугунги кунда учраётган муаммолар ечимини топишда фойдаланиш имконияти яратилади. Ўзбекистон ҳудудида содир бўлган Биринчи Ренессанснинг Уструшана илмий-маданий маркази билан боғлиқ қирраси янада ойдинлашади. Унда фаолият кўрсатган юздан ортиқ олимларнинг илмий меросига эътибор жалб этилади. Ёш авлодни тарбиялашда диний-маънавий меросдан соғлом тарзда фойдаланиш методологияси такомиллаштирилади. Ювенал ҳуқуқ илмий йўналишига XX асрда Ғарбда эмас, балки XIII асрнинг бошида Мовароуннаҳрда асос солингани  ўз исботини топади.

«Жоми аҳком ас-сиғор» мисолида ҳанафий мазҳабининг нечоғлик инсонпарварлиги яна бир карра ўз исботини топган, дейиш мумкин. Зеро, бола ҳуқуқларига бағишланган бундай тўплам ислом тарихида фақат ҳанафий мазҳаб вакиллари томонидан яратилган. Ушбу қимматли битик мисолида исломда болаларга шафқатсиз муомала қилинади деган асоссиз иддаоларга зарба берилади.

Мазкур асар Ўзбекистон халқаро ислом академиясида бажарилаётган «Исломнинг Марказий Осиёга ёйилиши: Мовароуннаҳрда диний-маънавий ва илмий-маданий марказларнинг шаклланиши ва ривожланиши» лойиҳаси доирасида нашр этилди. Айтиш мумкинки, ушбу илмий лойиҳа охирги йилларда мамлакатимизда диний-маънавий соҳада амалга оширилаётган кенг қамровли ишларнинг мантиқий натижаларидан бири сифатида дунё юзини кўрди. Ундаги маълумотлар юртимиз тараққиётининг навбатдаги босқичи – Учинчи Ренессанс таг-заминини мустаҳкамлаш ишига муносиб ҳисса бўлиб қўшилади деган умиддамиз.

Зоҳидулло Мунавваров, 
Ўзбекистон халқаро ислом академияси профессори

Манба: http://uza.uz/posts/333507