muslim.uz

muslim.uz

Аллоҳ ҳақ субҳанаҳу ва таоло ерни яратиб унга ўзининг махлуқотлари ичидан энг мукаммали бўлган инсонни халифа (ўринбосар) қилиб яратди. Сўнг инсонларни ўзаро бир-бирлари билан бўладиган муносабатларини гўзал хулқ ва юксак одоб даражасида амалга ошиши учун ўзининг Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳис саломни  ўша қавмга мос таьлимотлар ила юборди. Пайғамбарлар ўзлари юборилган қавм ичидаги баьзи бир салбий иллатларни тузатиш ҳамда уларда бўлган гўзал хулқ ва одобларни янада мукаммалроқ кўринишда етказишга бор кўч-ғайратларини сарфладилар. Улардан илм-маьрифат ва одоб-ахлоқларни таьлим олган кишилар бу юксак меросни ўзларининг авлодларига етказдилар. Шу тарзда бу буюк мерос авлоддан-авлодга ўтиб янада такомиллашиб келди.

Набийларнинг сўнгги бўлмиш суюкли пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам шариат ва гўзал-ахлоқларни тамомига етказиш ҳамда янада такомиллаштириш учун юборилдилар. Пайғамбаримиз соллоллоҳу алайҳи васаллам ўзлари билан яшаётган ҳамда ўзларидан кейинги умматларига катта амалларни баён қилиб бериш билан чекланиб қолмасдан балки энг нозик ишлардаги одобларни ҳам таьлимини бердилар. Саҳобаи киромлар илм маьрифат булоғи бўлмиш Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг барча гўзал ахлоқларига эргашиб у зотдан катта бир ҳаёт мактабини ўргандилар. Кейинчалик бу илм-маьрифат бўлоғининг шифобаҳш сувларидан баҳраманд бўлган саҳобаи киромлар ўзларидан кейин келган тобеъинларни ушбу булоқдан баҳраманд қилдилар. Тобеинлар ҳам бу улкан масьулятли ишни ўзларидан кейинги кишиларга етказдилар. Шу зайлда бу улкан ва масулятли мерос авлоддан авлодга ўтиб келди.

Шундай улкан меросларимиздан бири устоз ва шогирд ўртасидаги муносабат бўлиб, бунда шогирд устозига нисбатан қандай одоб-ахлоқларни риоя қилиши лозим экани ҳақида тўхталиб ўтилади.

Устоз-шогирдлик тушунчаси юксак миллий қадриятларимиздан ҳисобланиб, бу борада ҳам асрлар давомида шаклланган тартиб-қоидаларга амал қилиб келинади. Халқимизда яхши бир ибора бор, ота-оналар устозга фарзандларини шогирд қилиб топширган вақтларида “Эти сизники, суяги бизники”, дея айтадилар. Агар ушбу сўзга зоҳиран эьтибор берсак, жуда ҳам салбий маьнони англатаётгандек гўё. Аслида эса бундай эмас, ушбу иборани туб негизига эътибор қаратсак, унда жуда ҳам катта бир масьулятли меҳнат борлигини кўришимиз мумкин. Бу билан ота-она фарзандини ҳаёти давомида илм-маьрифатли,одоб-ахлоқли бўлиб вояга етиши учун устозга ўғлининг келажак тақдирини бус-бутун ишониб топшираётганини билдиради. Ўз навбатида устоз ҳам шогирди тақдирига ўзини масъул билиб, бор илму салоҳияти ва иқтидору ҳунарини унга ўргатишга ҳамда меҳрини беришга интилган.

Ҳусайн Воиз Кошифийнинг “Футувватномаи султоний” китобида устоз қандай бўлиши, шогирдлик шартлари нималардан иборат экани ҳақида батафсил маълумот берилади:

“Агар комил устоз ким деб сўрасалар, у пок мазҳабли (ҳар-хил нотўғри оқимларга аралашмаган тўғри этиқоддаги киши), ўз айбини кўрадиган, доно ва тамйизли(оқни қорадан, тўғрини нотўғридан ажрата оладиган) кишидир, деб айтгил. Унда ҳасад, гина ва бахилликдан асар ҳам бўлмаслиги керак.

Агар шогирдлик биноси ниманинг устига қурилади, деб сўрасалар, иродат устига, деб айтгин. Иродат нима деб сўрасалар, устоз нимаики айтса, уни жон қулоғи билан эшитиш, чин кўнгил билан қабул қилиш ва вужуд аъзолари орқали амалда адо этишдир. Агар шогирд учун нима яхши деб айтсалар, пок эътиқод, деб айт, чунки фақат эътиқод кишини муродга етказади...”

Агар шогирд нима орқали мутлуби-мақсадига етади, деб сўрасалар, хизмати орқали деб айтгин. Агар хизматининг биноси нимага қурилган, деб сўрасалар, роҳатни тарк этиш ва заҳматни чекиш асосига, деб айтгин.

Агар шогирдликнинг рукнлари нечта, деб сўрасалар, туртда деб айт:

Биринчиси – мард бўлиб ишга киришиш.

Иккинчиси – сидқидилдан хизмат қилиш.

Учинчиси – кўнгилни ва тилни бир-бирига мувофиқ тутиш.

Тўртинчи – насиҳатга қулоқ солиш ва устоздан эшитганини ёдда тутиб, унга амал қилиш.

Кейин шогирд бўлаётган толиби илм устози олдида ўзини қандай тутиши ва қайси одобларга амал қилиши кераклиги ҳақида гап кетади. Агар шогирдликнинг одоби нечта, деб сўрасалар, саккизта деб айт:

Биринчиси – устози олдига кирганда ёки кўрганида биринчи бўлиб салом беришлиги.

Иккинчиси – устознинг олдида оз гапириш.

Учинчиси – бошни олдинга эгиб туриш.

Тўртинчиси – кўзни хар томонга югуртирмаслик.

Бешинчиси – агар масала сўрамоқчи бўлса, олдин устоздан ижозат олиш.

Олтинчиси – устоз жавоб айтганда, эьтироз билдирмаслик.

Еттинчиси – устоз олдида бошқаларни ғийбат қилмаслик.

Саккизинчиси – ўтириб туришда ҳурматни тўлиқ сақлаш.

Мазкур одобларга биздан олдин яшаб ўтган аждодларимиз оғишмай (бекаму кўст) амал қилиб келганлар. Шу сабабли ҳам улар устозларининг дуолари билан етук олим, мутафаккир ҳамда барча инсонлар ўрнак оладиган даражадаги ҳаёт мактаби бўлишган.

Шу ўринда журналлардан бирида ёзилган бир мақолада буюк аждодимиз Алишер Навоий ҳазратлари билан боғлиқ бир ибратли воқеъа келтирилган эди. Унда “Абдураҳмон Жомий ва Алишер Навоий ҳазратлари ўртасидаги устоз-шогирдлик муносабатлари, улуғ бобокалониимз Алишер Навоий ҳазратларини ўз устозларига кўрсатган хурматлари жуда ҳам юксак эьтиборга сазовор экани, Алишер Навоий ҳаётида ҳам, ижодида ҳам Абдураҳмон Жомийга ихлосманд шогирд бўлганлари баён қилинган. Шунингдек, “Хамса”чиликда ҳам устозлари Абдураҳмон Жомийнинг анъаналарини давом эттирадилар. Устозининг “Нафаҳотул унс” асарини янада бойитиб, “Насойимул муҳаббат” номли янги асар яратадилар. Достонларида ҳам, кўплаб бошқа асарларида ҳам устози номини тилга олиб, унга бўлган иззат-ҳурматини камоли эҳтиром билан изҳор этадилар.

Бобокалонимиз Алишер Навоий ҳазратлари шундай деб айтганлар:

Агар шогирд шайхулислом, агар қозидур,

Агар устоз рози – Тангри розидур.

Барча толиби илмлар! Мазкур панду насиҳат ва одобларга амал қилишлари лозим. Чунки устоз ва толиби илмлар аждодларимизнинг узоқ йиллик илм-маьрифатлари ва юксак тажрибалари асосида шаклланган бой мерослари билан тўла зийнатлансагина улар каби дунёга барча соҳаларда устоз бўлиши мумкин. Аллоҳ таоло устозларимизга улкан ғайрат толиби илмларга эса гўзал хулқ ато этиб барчаларини ўз паноҳида асраб уларни бу дунёда ҳам охиратда ҳам битмас-туганмас ажр мукофатлар билан мукофатласин. Омийн!.

Саидмуҳаммад Муҳибуллаев,

Хожа Бухорий номли ўрта махсус ислом билим юрти ўқитувчиси

ЎМИ  Матбуот хизмати

 

Япониядаги “NHK” телерадиокомпаниясининг янгиликлар дастурларида ҳамда Кунчиқар мамлакат қатор электрон нашрларида Ўзбекистонда хорижлик сайёҳлар учун виза бериш тартиби соддалаштирилгани мавзусига тез-тез мурожаат қилинмоқда.

Хабар берилаётганидек, мамлакатимиз раҳбарияти, жумладан, хорижлик меҳмонлар учун виза бериш тартиботини соддалаштириш воситасида сайёҳликни янада юқори даражага кўтариш ниятидадир. 2018 йил 10 февралдан эътиборан республика ҳукумати 39 мамлакат фуқаролари учун саёҳлик визаси олиниши тартибини енгиллаштирди. Бундан ташқари, 7 мамлакат аҳолиси – Япония, Исроил, Индонезия, Малайзия, Сингапур, Туркия ва Жанубий Корея фуқаролари визасиз 30 кун Ўзбекистонда бўлишлари мумкин.

“Жаҳон” ахборот агентлиги берган хабарда, япон оммавий ахборот воситалари Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2016 йил охирида ўз вазифаси ижросига киришганидан буён изчиллик билан мамлакатнинг дунёга очиқлигини таъминлашга йўналтирилган фаол сиёсат олиб бораётгани таъкидлагани айтиб ўтилган. Бундай чора-тадбирлар миллий иқтисодиёт ривожланишида сайёҳлик жабҳасининг ҳиссасини салмоқли даражада оширишга қаратилгани билан эътиборга моликдир.

“Инсоний капиталга - 32 миллиондан зиёд аҳолига эга бўлган Ўзбекистон Марказий Осиёдаги энг муҳим ва йирик мамлакат ҳисобланади. Унинг Самарқанд, Бухоро ва бошқа шаҳарлари ЮНЕСКО Бутунжаҳон мероси рўйхатидан жой олган. Амалий ислоҳотлар натижасида 2017 йили Ўзбекистонга келган япон сайёҳларининг сони биринчи маротаба 9,5 минг кишини ташкил этди”.

Хабар-мақолаларда Ўзбекистоннинг Япониядаги элчиси Ғайрат Фозиловнинг интервьюси тафсилотларига ҳам алоҳида эътибор қаратилган. Ўзбек дипломати визасиз режим йўлга қўйилгани муносабати билан янада кўплаб японлар ўзбек халқининг бой тарихи ва маданияти билан яқиндан танишишларига умид билдиргани маълум қилинган. Шу билан бирга, Ўзбекистон элчиси бундай саъй-ҳаракатлар Тошкент ва Токио ўртасидаги стратегик шериклик ва иқтисодий ҳамкорлик муносабатлари мустаҳкамланишига қўшимча омил бўлиб хизмат қилишини таъкидлаган.

 

ЎМИ Матбуот хизмати

Дуо қилиш одоблари тўғрисида биласизми? 

Қуръони каримда “Парвардигорингиз: “Менга дуо қилингиз, Мен сизлар учун (дуоларингизни) ижобат қилай!” – деди. Албатта, Менга ибодат қилишда кибр қилган кимсалар яқинда тубан ҳолатда жаҳаннамга кирурлар” (Ғофир, 60) дейилган. 

Жаноб Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай марҳамат қиладилар: “Бирор мусулмон Аллоҳга дуо қилса, Ундан маъсиятни ва қариндошлик алоқасини узишни (сўрамаса), Аллоҳ унга уч нарсадан бирини беради. Ё дуоси тезда ижобат бўлади, ёки охиратга захира қилиб (сақлаб) қўяди. Ёхуд дуоси баробарида ундан ёмонликни кетказади”. Саҳобалар: “Ундай бўлса (дуони) кўпайтирамиз”, дейишди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ (мукофотини) ҳам кўпайтиради”, дедилар (Имом Термизий ривояти). 

Дуонинг одоблари ушбулардир: 

  • Ихлос. 
  • Дуони бошлашда ва охирида Аллоҳга ҳамду сано айтиб, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га салавот айтиш. 
  • Қабул бўлишига аниқ ишонч билан дуо қилиш. 
  • Дуода давомли бўлиш, умидсизликка тушмаслик. 
  • Қалбдан дуо қилиш. 
  • Тангликда ҳам, фаровонликда ҳам дуони тарк қилмаслик. 
  • Аллоҳнинг Ўзидангина ёрдам сўраш. 
  • Жуфти ҳалоли, моли, фарзанди ёки ўзини ёмон дуо қилмаслик. 
  • Илтижоли паст овозда ҳокисорлик ила сўраш. 
  • Дуодан олдин гуноҳларини тан олиб, истиғфор айтиш. Неъматларни эътироф этиб, унинг учун Аллоҳга шукр қилиш. 
  • Дуода қофияли сўзлар ишлатмаслик. 
  • Рағбат билан ва қўрқув билан сўраш. 
  • (Бировнинг) ҳақини олган бўлса, эгасига қайтариб, тавба қилиш. 
  • Сўраганларини уч бор такрорлаш. 
  • Қиблага юзланиб сўраш. 
  • Кафтини очиб, қўлини кўкрак баробарида кўтариб, дуо қилиш. 
  • Имкон қадар таҳоратли бўлиш. 
  • Дуода бақир-чақир қилиб, ҳаддидан ошмаслик. 
  • Ўзидан бошлаш. 
  • Таоми, ичимлиги, кийими ҳалолдан бўлсин. 
  • Гуноҳ қилишни сўраб ёки қариндошлик риштасини узишни сўраб дуо қилмаслик. 
  • Яхшиликка буюриш, ёмонликдан қайтариш ҳам дуо ижобат бўлишига сабабдир. 
  • Гуноҳлардан тийилиш. 

Ҳадиси шарифда: “Дуо ибодатнинг илигидир”, дейилган. Демак, биз дуо қилиш орқали савобга эришамиз ва гуноҳларимиз мағфират қилинади. 

“Сўраган эдингиз” китоби асосида тайёрланди

ЎМИ Матбуот хизмати

mardi, 20 février 2018 00:00

7 саволга 7 жавоб: Дуо

1-cавол: Дуо қилишда қўлларни кўтариб, юзга суртиш ҳадисларда ворид бўлганми? 

Жавоб: Ҳа, бу ҳақда кўплаб ҳадислар ривоят қилинган:

Анас (розияллоҳу анҳу) айтади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дуога қўл кўтарганларида қўлтиқларининг оқлиги кўриниб турар эди” (Имом Байҳақий). Саҳл ибн Саъд (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дуо қилсалар, қўл бармоқларининг учлари елкалари баробарида бўларди” (Имом Байҳақий).

Сойиб ибн Язид (розияллоҳу анҳу) айтади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дуо қилсалар, қўл кўтарар, кейин юзларига суртар эдилар” (Имом Байҳақий).

Ҳазрат Умар (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дуога қўл қўтарсалар, уни юзларига суртмасдан туширмас эдилар” (Имом Термизий ривояти). 

2-савол: Намоздан сўнг нима деб дуо қилиш керак? 

Жавоб: Баро ибн Озиб (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади. Пайғамбаримиз (алайҳиссалом): “Эй Парвардигорим, мени, бандаларингни жамлайдиган, тирилтирадиган кунда азобингдан сақла!”, деб дуо қилар эканлар (Имом Муслим ривояти). Муғира ибн Шуъба (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳар намоздан сўнг: “Эй Аллоҳ! Сен ато қилган нарсани ман қилувчи йўқ. Сен ман қилган нарсани берувчи йўқ. Ҳаракат, ғайрат ҳам, буюклик ҳам Сендандир!”, деб дуо қилганлар (Имом Бухорий, Аҳмад ва Муслим).

Жаноб Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Муъоз ибн Жабал (розияллоҳу анҳу)га ҳар бир намоздан сўнг: “Аллоҳумма Рабби, аъинний ъала зикрика ва шукрика ва ҳусни ъибадатик”, деб дуо қилишни ўргатганлар (Имом Аҳмад, Абу Довуд ва Насоий ривоятлари). 

3-савол: Муаззин азон айтаётган вақтда иш қилаётган одам ишларини тўхтатиб азонни эшитиши керакми? Умуман азон айтилаётган вақтда киши нима қилиши керак? 

Жавоб: Азон овозини эшитган одам ишларини тўхтатиб, унга жавоб бериши керак. Унинг жавоби муаззиннинг айтган калималарини такрорлаш билан бўлади. Агар масжидга бораётган бўлса, юришда давом этади. Азон айтилаётганда бирон иш билан машғул бўлиш одобдан эмас. Бу ҳақда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мана бундай деб буюрганлар: “Қачон муаззиннинг азони эшитилса, у нима деса, шуни айтинглар!” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти). Азондан сўнг дуо қилинади. Зотан, азон билан иқоматнинг ўртасида дуо ижобат бўлади. 

4-Савол: Овқатдан кейин нима учун дуо қилиниб Қуръон ўқилади? 

Жавоб: Таомдан сўнг дуо қилиш суннатдир. Қуръон ўқиш эса машруъ эмас.

Ривоятларда келтирилишича, Расулуллоҳ (алай­ҳиссалом) таомдан сўнг бундай дуо қилардилар: “Алҳамдулиллаҳиллази атъамана ва сақана ва жаъалана минал муслимин” (Бизларни таомлантирган ва сув билан қондирган, бизларни мусулмонлар жумласидан қилган Аллоҳ таолога ҳамдлар бўлсин!)

Ҳазрат Анас (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: Жаноби Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Банда бир луқма таом еб ҳам Аллоҳга ҳамд айтса, ё бир қултум сув ичиб ҳам Аллоҳга ҳамд айтса, Аллоҳ таоло уни яхши кўради”, деб марҳамат қилганлар.

 5-Савол: Бизнинг водий томонларда бир одат бор, одамлар қабристон зиёратига борганда, қабр усти ва атрофларига дон сепадилар, бошқа бировлар эса, олиб борган донига дуо ҳам ўқишади. Бу нарса шариатимизда борми? 

Жавоб: Йўқ. У каби ишлар жоҳилият одатларидандир. Қадимда жоҳилият замонларида одамлар қабрлар ёнига дондун қўйиб кетишлари тарихдан маълум.

Қабр усти ва атрофига дон сочиш донни исроф қилишдир. Исроф нафақат бизнинг динимизда, балки барча динларда ман қилинган. 

6-Савол: Халқимиз фарзанд туғилгандан кейин кўп касал бўлса ёки вафот этса кейинги фарзандига Турсун, Турғун, Тўхтахон каби исмлар қўйишади. Бу ширк бўлмайдими? 

Жавоб: “Шу исмни қўйганимиз учун, шу исмнинг таъсирида бола ўлмади”, дейиш ширкдир.

Касал бўлиш ҳам, вафот этиш ҳам Аллоҳ таолонинг изни биландир. Мазкур исмларда эса дуо маъноси бор. Агар дуо фаришталарнинг оминига тўғри келиб қолса, Парвардигори олам уни ижобат қилса, ажаб эмас. Зеро, ота-онанинг дуоси рад қилинмайди.

Фарзандга чиройли исм қўйиш ота-онанинг вазифасидир. 

7-Савол: Кўпинча ёши катта одамлар дастурхон атрофида дуо қилатуриб: “Еган-ичганларимизнинг савобини шу ердан ўтганларга бахшида этдик”, деб айтишади. Шунингдек, бир кишининг бошига оғир иш тушганида: “Худо унинг раҳмини есин” (Худонинг унга раҳми келсин, деган маънода бўлса керак), дейишади. Мана шунақа гапларни айтишда гуноҳ йўқми? “Ота-боболаримизнинг руҳи қўлласин” деган ибора ҳам кўп ишлатилади. Шу ҳақда динимизда нима дейилган? 

Жавоб: Мусулмон кишининг ҳар бир ишида савоб бор. Емоқ, ичмоқ ҳам шулар жумласидандир. Чунки ўша ейилган таомни ҳалол йўлдан топиш учун қилинган ҳаракат, ундан яшаш ва ибодат қилиш учун куч олиш савоб. Модомики, инсон савоб иш қилган экан, унинг ажри ўз номаи аъмолига ёзилишини сўраши ёки ўша савобни кимгадир бағишлаши мумкин. 

“Худо раҳмини есин” дегани Аллоҳ раҳм қилсин, маъносидадир. Расулуллоҳ (алайҳиссалом)нинг: “Сен ердагиларга раҳм қилсанг, Аллоҳ сенга раҳм қилади”, мазмунидаги ҳадисларига мувофиқ юқоридаги сўзларни айтиш гуноҳ эмас. 

“Ўтганлар руҳи қўлласин” дейиш ёки марҳумлардан мадад сўраш жоиз эмас. Биринчидан, Аллоҳдан бошқадан ёрдам сўраш ширк ҳисобланади. Иккинчидан, марҳумлар бировга фойда етказиш ёки ёрдам беришга қодир эмаслар, балки кўплари тирикларнинг дуосига муҳтождирлар. Уламолар айтадилар: “Агар ўлганнинг қўлидан бировга манфаат етказиш келганида, энг олдин ўзига ёрдам берган бўларди”.

ЎМИ Матбуот хизмати

Болага тарбия бериш жараёнида уни уриш тўғри эмас дейди соҳа мутахассислари. Фақат нотўғри иш қилган вақтида унга жазо тариқасида бундай усулни қўллаш ўринли бўлар экан. Бола тарбия қилишда ота-она ҳар доим уларга нисбатан марҳаматли, шафқатли ва севги билан муносбатда бўлишлари лозим. Турли жазо усулларини қўллашдан имкон қадар воз кечиш тарбиянинг яхши самара беришига ёрдам беради. Содир этилган хатони катталаштириш, қаттиқ жазо бериш ва болани бошқалар олдида шарманда қилиш мутлақо жиоз эмаслигини айтилади. 

Мақсад ва ғояларни тушунтиришда улар тушунадиган тил ва услубда етказиш мақсадга мувофиқ бўлади. Чунки диний ҳақиқатларни тушуниш анча қийин бўлганидан ҳам уларга мисоллар орқали тушунтириб бориш яхши натижа беради. 

Ривоят. Ҳазрати Анас розияллоҳу анҳу шундай ривоят қиладилар:

Инсонларнинг энг гўзал ахлоқи бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хулқлари эди. Мен ёшлигимда, уларнинг хизматларини бажариб юрган пайтимда бир эҳтиёжлари учун мени бир жойга юбордилар. Мен эса (ўша пайтдаги ёшлигимга бориб): “Мен бу ишга бормайман”, дедим. Бироқ кўнглимда Аллоҳниннг Расули буюрган ишга боришим керак деган ниятим бор эди. Шундай деб хаёлимдан ўтказиб, йўлга чиқдим. Йўлда кетиб турсам кўчанинг четида уйнаб турган болалар билан учрашиб қолдим. Улар билан уйнаб, ишимни эсимдан чиқариб қўйибман. Маълум вақт ўтганидан кейин қарасам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ортимдан бошларини тутиб кулимсираб, қараб турган эканлар. Менга боқиб: “Эй Анас(жон), айтган жойимга бормайсанми?” дедилар. Мен эса: “Ҳа Расулуллоҳ, ҳозир бораман” дедим. Ҳазарти Анас розияллоҳу анҳу ривоятни давом эттириб:

“Аллоҳга қасамки, мен у зотнинг етти ёки тўққиз йил хизматларида бўлдим. Бажарилган бирорта ишим туфайли “Нега бундай қилдинг?”, бажарилмаган бирорта ишим сабабли эса “Нега бундай қилмадинг?” деб айтганларини билмайман”. (Муслим)  

Одоб китобларимизда ота-оналарни фарзандлари билан ширин сўзли, шафқатли бўлишга, уларга озор бермаслик, қийнамаслик, уларни ҳақорат қилмасликка буюрилади. Чунки фарзанд бу наслнинг, хайрли ва яхши ишларнинг давомчисидир. Агар тарбия тўғри берилса ҳақиқатдан ҳам шундай бўлади. Агар нотўғри тарбия берилса, минг афсус ёмон ишларнинг давомчиси бўлади. Фарзанд тарбиясида таёқ ишлатиш масаланинг ечими эмас, ноҳақдан уриш эса ҳаром экани китобларимизда маълум қилинган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир ҳадиси шарифларида:

“Енгиллаштиринг, қийинлаштирманг. Мужда (яхши хабар) беринг, нафрат қилдирманг!”, деб буюрганлар.  (Бухорий, Муслим, Абу Довуд) 

Ибни Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам юзига тамға босилган бир эшакнинг олдидан ўтиб қоладилар ва унга қараб:

“Аллоҳ бунга тамға босган кишини лаънатласин” – деб марҳамат қилганлар. (Муслим, “Риёз-ус-солиҳийн”) 

Ушбу ҳадиси шариф ҳайвоннинг юзини куйдирган кишини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг лаънат этишлари, бу ҳаракатнинг гуноҳи кабира эканидан далолат беради. Бир ҳайвонга-ки ноҳақ зулм қилиш Пайғамбарнинг лаънатига сабаб бўлар экан, болаларни ноҳақ уриш, уларга зулм ўтказиш, уларга қўпол муносабатда бўлишнинг мутлақо нотўғри эканини тушуниш қийин эмас.

***

Фарзандларни сахийликка ўргатиб, мол-мулкка бўлган муҳаббатларини кесиш лозим. Чунки молу дунёнинг зарари фойдасидан кўп эканини, барча ёмонликлар айнан дунё севгисидан пай    до бўлишини яхшилаб тушунтириб бориш лозим. Болалар бўш қолган вақтларида ақлий ва баданий фойда бўлган ўйинлар билан ўйнашларига рухсат берилади. Вақти соати келганида ўғил болаларн суннатлаш лозим. Чунки бу Исломиятнинг шиори, аломатидир.

***

Агар фарзанд илм талабида бўлса унга барча шароитини яратиб бериш лозим. Меҳантга қизиқса бирорта фойдали касбни ўргатиш керак бўлади. Боланинг қобилияти қайси соҳага яқин бўлса, ўша йўналишдаги таҳсил ёки касбга йўналтириш лозим. Чунки Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳаракат қилаверинглар, ким нима учун яратилган бўлса, у нарса ўша банда учун осон қилиб қўйилгандир” (Имом Бухорий ва Муслим ривояти), деб айтганлар. 

***

Қизларга алоҳида ҳурмат ва эҳтиромда бўлиш, уларни кўнглини кўтариб, яхши сўзлар билан эркалаш иболи-ҳаёли бўлиб етишишларида катта ёрдам беради.  

“Бир болага таълим берсанг, жамиятда бир шахс тўғри юради. Агар бир қизга таълим-тарбия берсанг, бутун бир миллат ўнгланади”, дейди ислом олими Абдулҳамид Бодис Жазоирий. 

Ҳикоя. Отажон, мен сизни яхши кўраман!

Бир куни бир одам янги олган машинасини созлаш билан машғул бўлиб турганда, олти ёшли ўғли ердан тош олиб, машинанинг ён тарафига чизиб, тирнади. Буни кўрган отанинг ғазаби тошиб, ўғлининг қўлидан тутиб, чизган қўлига бир неча марта урди. Отанинг қўлида мурувват (болт-гайка)ларни қотириб-бўшатадиган калит (ключ) бор эди. У ўзи сезмаган ҳолда ўғлининг қўлига ўша калит билан урган эди. Бунинг натижасида ўғилнинг бармоқлари кесилиб, шифохонага ётқизилди. Болакай уни кўргани келган отасидан: “Бармоқларим қачон ўсиб чиқади?” деб сўради. Бу гапларни эшитган ота эса, аламига чидай олмай, машинанинг олдига бориб, уни тепа бошлади. Чарчаб, ўтириб қолганда, машинанинг эшигига чизилган чизиқларга назар солди. Яхшилаб қараса, ўғли “Отажон, мен сизни яхши кўраман” деб ёзган экан. 

Муҳаббат ва ғазабнинг чегараси йўқ. Ғазабинг тошган пайтда турли қарорлар қабул қилиб, кейин ҳаётинг давомида ўша қарорларингга надомат қилиб юрмаслигинг учун нафсингга, то у тинчлангунича, фурсат бер

Улуғбек Султоновнинг 
"Ота-онага хизмат қилиш 
одоблари" китобидан олинди

ЎМИ Матбуот хизмати

Видеолавҳалар

Top