www.muslimuz
Файласуф имон келтирди
Муҳйиддин Арабий – улуғ аллома. Кўп китоблар ёзган. У зотнинг кўп кароматлари тилдан тилга ўтиб юради. Ҳазратнинг ўзи ҳикоя қилади: «Суҳбатда эдик. Қиш куни, ўртада олов ёниб турарди. Даврада бир файласуф ҳам бўлиб, пайғамбарларни инкор қилар, “фалсафа, фақат фалсафа”, дерди. У айтди: “Авом Иброҳимнинг оловга ташланганда ёнмаганига ишонади. Бундай бўлиши мумкин эмас. Чунки олов ёқувчидир ва ҳамма нарсани қизитиб, қовуради. Менимча, Қуръондаги олов Намруднинг ғазабига ишора; Иброҳимнинг ёнмагани эса қаҳрдан омон қолгани бўлса керак”.
Шунда мен каромат кўрсатиш эмас, Иброҳим (а.с.) мўъжизасига муносиб далил келтиришни астойдил истаб, дедим:
– Аллоҳ таолонинг: “Эй олов! Иброҳимга салқин ва омонлик бўл!” (Анбиё, 69), деган сўзини исботлаб бераман.
Бир ҳовуч чўғни олиб, файласуфнинг этагига тўкдим. У жуда қўрқиб кетди. Чўғларни қўлим билан аралаштирдим. Файласуфнинг ранги оқарди. Чунки этаги куймади. Чўғларни жойига қайтариб, айтдим: “Оловнинг ёндирмаслиги ҳам, ёндириши ҳам Аллоҳнинг амри биландир. У Зот истаса, ўт куйдирмайди”. Файласуф шу ерда имон келтириб, мусулмон бўлди».
манба: "Ирфон" тақвими
ҲИКМАТЛАР СОҲИБИ ҲАҚИДА
биринчи васият
ҲИКМАТЛАР СОҲИБИ ҲАҚИДА
Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) айтдилар: “Мен қиёмат қойим бўлган кунда Одам фарзандларининг энг улуғиман, (бу билан) фахрланмайман, икки қўлимда ҳамду сано байроғи юқори кўтарилган бўлади, (бу билан ҳам) фахрланмайман, ана шу кунда Одамдан бошлаб барча пайғамбарлар менинг байроғим остига жамланишгай ва қабри биринчи очиладиган ҳам, биринчи шафоат қилувчи ҳам ва биринчи шафоати қабул қилинадиган ҳам мен бўламан (булар билан фахрланмайман)” (Имом Термизий ва Имом Аҳмад ривояти).
Бу ҳадиси шарифда Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дунё аввалидан бошлаб афзал ва улуғ банда экани айтилмоқда. Қиёмат кунида Одам болаларининг саййидиман, дейишлари ҳам у зотнинг нафақат бу дунёда, балки охиратда ҳам башариятнинг саййиди бўлишларини ҳадисда зикр қилмоқдалар.
Қиёмат кунида Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг қўлларида ҳамд байроғи бўлиши ҳадисда таъкидланмоқда. Бу эса, “Мен катта шафоатни қилганимда аввалгию охирги халойиқ менга мақтов айтади”, деганидир.
Бу гапларни Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) фахрланиш ёки мақтаниш учун айтаётганлари йўқ, балки ҳақиқат шудир. Бу эса, Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қиёмат кунида энг улуғ ва шарафли банда эканликларини кўрсатади.
Ҳадис давомида “Қабри биринчи очиладиган ҳам менман”, дедилар. Қиёматдан олдин дунё пайдо бўлгандан бошлаб то ўша пайтгача бўлган барча халойиқ қабрда бўлиши маълум. Ўша қабрдагилар ичидан биринчи тирилтириладиган зот уларнинг энг афзали экани билинади. Мана шу улуғ зот Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дир. Бу сўзларнинг ҳеч бирида ғурур ва кибр бўлиши мумкин эмас. Чунки Қуръони каримда у зотнинг ҳаводан олиб гапирмаслиги собит бўлган.
Абдуллоҳ ибн Аббос (Аллоҳ улардан рози бўлсин) айтади: «Бир кун Расулуллоҳ (алайҳиссалом) саҳобалар пайғамбарларнинг қай бири афзаллиги ҳақида баҳслашаётганларини эшитиб қолдилар ва айтдилар:
“Мен сизларнинг баҳсингизни эшитдим... Албатта, Иброҳим Аллоҳнинг дўсти, бу тўғри, Мусо Аллоҳнинг сирдоши, бу ҳам тўғри, Исо Руҳуллоҳ ва Аллоҳнинг калимаси, бу ҳам тўғри, Одам Аллоҳнинг ердаги халифаси, бу ҳам тўғри. Лекин эй саҳобаларим! Билинглар, мен Аллоҳнинг (улардан кўра) энг суюклигиман, (аммо) фахрланмайман, қиёмат кунида ҳамду сано байроғини баланд кўтарган мен бўламан, (аммо) фахрланмайман ва мен қиёмат куни биринчи бўлиб шафоат қилувчи ва биринчи бўлиб шафоати қабул қилинадиган кишиман, (аммо) фахрланмайман, жаннат эшигини биринчи қоқадиган менман, шунда мен учун Аллоҳ таоло жаннат эшигини очади ва мени жаннатга дохил қилади, мен билан мўминларнинг фақирлари бирга (киради), (аммо) фахрланмайман, аввалгилар ва охиргиларнинг барчасини энг мукаррами ўзимман, (аммо бунга ҳам) фахрланмайман” (Имом Термизий ривояти).
Пайғамбарларнинг бир-бирларидан фазлли эканини Аллоҳ таолонинг ўзи хабар берган. Бу ҳақда:
۞تِلۡكَ ٱلرُّسُلُ فَضَّلۡنَا بَعۡضَهُمۡ عَلَىٰ بَعۡضٖۘ مِّنۡهُم مَّن كَلَّمَ ٱللَّهُۖ وَرَفَعَ بَعۡضَهُمۡ دَرَجَٰتٖۚ وَءَاتَيۡنَا عِيسَى ٱبۡنَ مَرۡيَمَ ٱلۡبَيِّنَٰتِ وَأَيَّدۡنَٰهُ بِرُوحِ ٱلۡقُدُسِۗ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَا ٱقۡتَتَلَ ٱلَّذِينَ مِنۢ بَعۡدِهِم مِّنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَتۡهُمُ ٱلۡبَيِّنَٰتُ وَلَٰكِنِ ٱخۡتَلَفُواْ فَمِنۡهُم مَّنۡ ءَامَنَ وَمِنۡهُم مَّن كَفَرَۚ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَا ٱقۡتَتَلُواْ وَلَٰكِنَّ ٱللَّهَ يَفۡعَلُ مَا يُرِيدُ
«Ўша пайғамбарларнинг баъзиларидан баъзиларини афзал этдик. Улар ичида (Мусо каби) Аллоҳ (у билан) гаплашгани ва (Муҳаммад каби) даражасини (бошқа пайғамбарлардан) юқори қилгани бор. Марямнинг ўғли Исога мўъжизалар бердик ва уни Руҳул Қудус (Жаброил) билан қувватладик. Агар Аллоҳ хоҳлаганида эди, (одамлар) пайғамбарлар (юборилгани)дан кейин, уларга ҳужжатлар келгач (ўзаро) уришишмаган бўлур эди. Аммо улар ихтилоф қилди. Улар орасида имон келтирганлари ҳам, куфрга кетганлари ҳам бор. Агар Аллоҳ хоҳлаганида, (улар) уришишмаган бўлур эди. Лекин Аллоҳ Ўзи хоҳлаган ишини қилур» (Бақара, 253-оят).
Ояти каримадан маълум бўлади, баъзи пайғамбарлар баъзиларидан афзалдир. Уларнинг фазллари ўзларининг муҳитларига қараб турлича бўлади. Масалан, баъзи пайғамбарлар бир қабилага, бошқалари бир авлодга, яна бирлари бир умматга, баъзилари эса барча умматларга ва барча авлодларга юборилгандир.
Ояти карима тўғридан-тўғри Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ўзларига хитоб бўлаётгани учун у зотнинг фазллари зикр этилмади. Пайғамбарлар ичида Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га назар соладиган бўлсак, у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) энг олий даражада турадилар. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг пайғамбарлиги бошқа пайғамбарларга ўхшаб бир миллат, бир авлод ёки бир наслга эмас, балки барча миллатларга, барча авлодларга ва барча наслларга тегишли бўлиб, бу рисолат қиёмат кунига қадар давом этади.
У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг пайғамбарликлари тўлиқ, ҳеч қандай камчиликсиз ва кишиларга икки дунё саодатини берувчи пайғамбарликдир. Шунинг учун ҳам у зотдан кейин ваҳий келмайди. Шунинг учун ҳам у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг рисолати ўзидан олдинги барча дин ва рисолатни мансух қилади.
Аллоҳнинг салавоти ва саломи сизга бўлсин, эй Саййидимиз, эй Расулуллоҳ!
Аллоҳ таоло айтди:
مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمۡ وَمَا غَوَىٰ
«Сизларнинг (суҳбатдош) биродарингиз залолатга кетгани ҳам йўқ, йўлдан озгани ҳам йўқ» (Нажм, 2).
Маккаликлар, Қурайш аҳли ўзларининг биродарлари Муҳаммад (алайҳиссалом) келтирган динни, бутун инсониятга то қиёматга қадар турадиган ҳақ динни қатъиян рад этибгина қолмай, у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни “адашган ва ақлдан озган мажнун” дея айблади. Уларнинг бундай айбловларига Ҳақ таоло: “Йўқ, у Муҳаммад адашган эмас, эс-ҳушидан айрилиб қолгани ҳам йўқ, у тўғри йўлда, балки ўзларинг залолатда юрган, ҳақ ноҳақни ажрата олмайдиган жоҳилу нодонсиз”, дея жавоб беради юқоридаги ояти каримада.
Аллоҳ таоло: «(Яна у Қуръонни) хом-хаёлдан олиб сўзлаётгани йўқ» дея, тилингиз (сўзингиз)ни поклади.
Пайғамбар (алайҳиссалом) Аллоҳ таоло ва унинг шариати ҳақида ёки охират билан боғлиқ воқеалар ҳақида нима деган бўлсалар, албатта, ҳақни гапирганлар, чунки у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ўз ичларидан тўқиб эмас, балки Аллоҳ берган илм билан сўзлаганлар.
عَلَّمَهُۥ شَدِيدُ ٱلۡقُوَىٰ
«Унга (тиловатни) мустаҳкам қувватга эга бўлмиш зот (Жаброил) таълим берди» дея (Нажм, 5) суҳбатдошингизни поклади:
Пайғамбар (алайҳиссалом)нинг суҳбатдошлари, Қуръон илмини ўргатадиган муаллимлари Жаброил (алайҳиссалом) эдилар. Аллоҳ таоло Ўзи билан Пайғамбар (алайҳиссалом) ўртасида элчилик қилишдек буюк вазифани адо этишни соҳиби қудрат дея сифатлаган Жаброил исмли машҳур фариштага юклаган эди.
Ва кўнглингизни улуғлади:
مَا كَذَبَ ٱلۡفُؤَادُ مَا رَأَىٰٓ
«Кўрган нарсасида қалби ёлғончи бўлмади» (Кўзи билан Жаброилни ёки қалби билан Аллоҳни кўрди) (Нажм, 11).
Яъни, Жаброил (алайҳиссалом)ни асл суратида кўриб, Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг кўнгиллари ҳам қаноатланди ва у Аллоҳ таоло томонидан тайин қилинган вакил, элчи эканига ишондилар. Ёки Пайғамбар (алайҳиссалом) Меърож кечасида ғайб оламининг кўпгина сир-асрорига шоҳид бўлдилар, кўзлари билан кўрдилар. Шу кўрган нарсаларга чин қалбларидан ишондилар, уларнинг ҳақлигига заррача ҳам шубҳаланмадилар.
Ва кўзингизни ҳам поклади:
مَا زَاغَ ٱلۡبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ
«(Пайғамбарнинг) кўзи (четга) оғгани ҳам йўқ, ўз ҳаддидан ошгани ҳам йўқ» (Нажм, 17). Пайғамбар (алайҳиссалом) Меърож кечасида чексиз олам, илоҳий даргоҳга чиққанларида фақат Аллоҳ таоло изн берган нарсаларгагина қарадилар.
Ҳар бир нарсани кузатиб, билиб тургувчи Алим Зот Аллоҳ таоло бу ҳолатни билди, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг камтарона кўз қарашларини кўрди ва албатта, биз уммати Муҳаммадияга бунинг хабарини берди.
Ва қалбингизни поклади:
أَلَمۡ نَشۡرَحۡ لَكَ صَدۡرَكَ
«(Эй Муҳаммад!) Кўксингизни (илму ҳикматга) кенг очиб қўймадикми?!» (Шарҳ, 1).
Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз Муҳаммад (алайҳиссалом)га берган неъматларидан бирини эслатиб айтади, биз сизнинг кўнглингизни шу даражада кенг қилиб қўйдикки, у барча маънавият, улкан ҳидоятни ичига сиғдира олди. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг кўнгиллари бамисоли ҳикмат булоғи эди.
Ва хулқингизни поклади:
وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٖ
«Албатта, сиз буюк хулқ узрадирсиз» (Қалам, 4).
Аллоҳ таоло ушбу муқаддас хитоби билан Ўзининг маҳбуб Пайғамбари Муҳаммад (алайҳиссалом) нақадар чиройли, гўзал ахлоқ эгаси эканларини таъкидламоқда.
Бу ояти каримани шарҳлаб Имом Аҳмад ибн Ҳанбал (раҳматуллоҳи алайҳ) ривоят қилади: «Ойша онамиз (розияллоҳу анҳо) Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) ҳақларида бундай деган: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳеч қачон на қўл остидаги ходимни ва на хотинни урмаганлар. Жиҳоддан бошқа жойда ҳеч нарсани қўллари билан урмаганлар. Икки ишдан бирини танлайдиган бўлсалар, гуноҳ бўлмаса, албатта, осонини танлардилар. Агар гуноҳ иш бўлса, ундан узоқда бўлардилар. Ўзлари учун ҳеч қачон ўч олмаганлар. Магар Аллоҳ ҳаром қилган нарсалар содир қилинсагина, Аллоҳ учун интиқом олганлар”».
Ойша Онамиз (розияллоҳу анҳо)дан Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) хулқлари ҳақида сўрашганда: “Хулқлари Қуръон эди”, деб жавоб берган, яъни Муҳаммад (алайҳиссалом) Қуръондаги барча олий хулқлар билан хулқланганлар, яхши одоб-ахлоқни ўзларига сингдирган эдилар.
Аллоҳ таолонинг юқоридаги ояти каримаси у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) учун катта баҳодир.
Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилган:
لَّقَدۡ كَانَ لَكُمۡ فِي رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَةٌ حَسَنَةٞ لِّمَن كَانَ يَرۡجُواْ ٱللَّهَ وَٱلۡيَوۡمَ ٱلۡأٓخِرَ وَذَكَرَ ٱللَّهَ كَثِيرٗا
«(Эй имон келтирганлар!) Сизлар учун – Аллоҳ ва охират кунидан умидвор бўлган ва Аллоҳни кўп ёд қилган кишилар учун Аллоҳнинг пайғамбарида гўзал намуна бордир» (Аҳзоб, 21).
Эй Саййидимиз, Набийимиз! Исро кечасида барча пайғамбарларга имом бўлдингиз, Байтул Мақдис (Қуддуси шариф)да бўлган пайтингизда сизга ва умматларингизга Аллоҳнинг берган неъматларини сўзлаб, (қуйидагича) енгил хутба қилдингиз:
“Аллоҳга ҳамд бўлсин, мени оламлар учун раҳмат қилиб юборди, барча одамлар учун (жаннатдан хабар бериб) севинтирувчи, (дўзахдан) огоҳ қилувчи этиб юборди, (Аллоҳ менга) ҳар бир нарса ҳақида тушунчани ўз ичига олган Қуръони каримни нозил қилди ва умматимни ўрта уммат қилди, умматимни (қиёмат кунида) аввалги уммат, (фоний дунёда эса) охирги уммат қилди ва менинг кўксимни (имон-эътиқод учун) кенг қилиб қўйди, оғир юкимни енгиллатди, номимни баланд қилди, мени (охиратда жаннатни) очувчи (дунёда пайғамбарликка) якун ясовчи қилди”.
Энг покиза ва улуғ салавот-саломлар сизга, аҳли байтингизга ва саҳобаи киромларингизга бўлсин, ё Расулуллоҳ!
БИРИНЧИ ВАСИЯТ
عن الحارث الأشعري رضي الله عنه أن رسولَ الله صلى الله عليه وسلم قال: إن الله تبارك وتعالى أمر يحيى بنَ زكريا بخمس كلمات أن يعملَ بها ويأمرَ بني إسرائيل أن يعملوا بها وإنه كاد أن يُبطِئ بها فقال له عيسى: “إن الله أمرك بخمس كلمات أن تعملَ بها وتأمر بني إسرائيل أن يعملوا بها فإما أن تأمرَهم وإما أن آمرَهم” فقال يحيى: “أخْشَى إن سبقتني بها أن يُخْسَفَ بي أو أُعَذّب” فَجَمَع الناسَ في بيت المقدس فامتلأ المسجدُ وقعدوا على الشُّرَف فقال: «إن الله أمرني بخمس كلمات أن أعملَ بهنَّ وآمرَكم أن تعملوا بهنَّ، أوَّلُهنَّ: أن تعبُدوا الله ولا تشرِكوا به شيئا فإنَّ مَثَل مَنْ أشرك بالله شيئا كمثلِ رجل اشترى عبدا من خالص ماله بذهب أو وَرِق فقال: “هذه داري وهذا عملي فاعملْ وأدِّ إليَّ” فكان يعمل ويؤدِّي إلى غير سيده فأيُّكم يرضى أن يكون عبدُه كذلك؟! وإن الله أمرَكم بالصلاة فإذا صلَّيتُم فلا تلتفتوا فإنَّ الله يَنْصِب وجهه لوجه عبده في صلاته ما لم يلتفتْ وآمرُكم بالصيام فإنَّ مَثَل ذلك كمثل رجل في عصابة معه صُرَّة فيها مِسك كلهم يعجب – أو يعجبه – ريحها وإنَّ ريح الصائم أطيب عند الله من ريح المسك وآمرُكم بالصدَقةِ فإن مَثَلَ ذلك كمثلِ رجل أسَره العدوُّ فأوثقوا يديه إلى عنقه وقَدَّمُوه ليضربوا عنقه” فقال: “أنا أفْدِي نفسي منكم بالقليل والكثير ففَدَى نَفْسَه منهم وآمرُكم أن تَذْكروا الله فإن مَثَل ذلك كمثل رجل خرج العدوُّ في أثره سِراعا حتى إذا أتى على حِصْن حصين أحرز نفسه منهم وكذلك العبدُ لا يُحْرِزُ نفسه من الشيطان إلا بِذِكر الله» وقال رسولُ الله صلى الله عليه وسلم :”وأنا آمركم بخمس الله أمرني بِهِنَّ: السمعُ والطاعةُ والجهادُ والهجرةُ والجماعة فإنه من فارق الجماعة قِيْدَ شِبْر فقد خَلَعَ رِبْقَةَ الإسلام من عُنُقِهِ إلا أن يُراجِعَ ومن دعا دعوى الجاهلية فإنه من جُثَى جهنم” فقال رجل:”يا رسول الله وإن صام وإن صلَّى؟” قال: “وإن صام وإن صلَّى فادْعوا بدعوى الله التي سماكم المؤمنين عبادَ الله) “الترمذى وابن خزيمة وابن حبان والحاكم والنسائى وأبو يعلى(
Ҳорис Ашъарий (Аллоҳ ундан рози бўлсин) ривоят қилади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтдилар: “Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло Закариё (алайҳиссалом) ўғли Яҳё (алайҳиссалом)га беш нарсага амал қилишни ва Бани Исроилни ҳам шу беш нарсага амал қилишга чақиришни буюрди. Яҳё (алайҳиссалом) бу ишни сал ортга сургандек бўлганди, Исо (алайҳиссалом) у зотга: “Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло сизни беш нарсага амал қилишга ва Бани Исроилни ҳам шу беш нарсага амал қилишга чақиришингизга буюрди, буни уларга сиз буюрасиз ёки мен буюраман”, деди. Яҳё (алайҳиссалом): “(Йўқ,) Агар (мен қолиб) уларни бунга сиз буюрсангиз, мени ерга юттириб юборишидан ёки бирор азобга гирифтор қилишидан қўрқаман”, деб, одамларни Байтул Мақдисга тўплади, масжид одамларга лиқ тўлди ва ҳатто одамлар айвонга ҳам ўтирди. Яҳё (алайҳиссалом) Аллоҳга ҳамд-санодан сўнг: “Аллоҳ таоло мени беш нарсага амал қилишга ва сизларни ҳам шу беш нарсага даъват этишимни буюрди. Улардан биринчиси ёлғиз Аллоҳга, Унга ҳеч нарсани шерик қилмай ибодат қилмоқлигингиз, чунки Аллоҳга ширк келтирган кишининг мисоли, бир киши мисолидек, у киши ҳалол топган олтин ёки кумуш эвазига бир қул сотиб олди ва айтди: Бу менинг ерим, мана бу қиладиган ишим, энди буни сен қил ва ҳаққини менга бер. Бу қул шу ишни қилиб, фойдасини хожасига эмас, бировга берса, қай бирингиз қулини шундай қилишига рози бўласиз, албатта, норози бўласиз. Бас, ёлғиз Аллоҳга ибодат қилинг, Унга ҳеч нарсани шерик қилманг!
Яна, Аллоҳ сизларни намоз ўқишга буюрди, агар намоз ўқисангиз (ўнг ёки чапга) юзингизни бурманг, чунки банда намоз ўқиган пайтда юзини бурмаса, Аллоҳ унга юзланиб туради.
Аллоҳ сизларни рўза тутишга буюрди. Бунинг мисоли шуки, бир киши бир жамоа ичида кетяпти, унинг мушк-анбар тўла ҳамёни бор. Барча унинг ҳидидан баҳра олишни истайди. Албатта (билингларки), рўзадорнинг оғзидан келадиган ҳид Аллоҳ наздида мушк-анбардан ҳам хушбўйроқ.
Яна, Аллоҳ сизларни (молларингиздан) садақа беришга буюрди, чунки бунинг мисоли бир киши мисолидек, уни душман асирга олиб, икки қўлини гарданига боғлаб, бошини танасидан жудо қилмоқчи бўлиб турганда, у бор будини уларга бериб, жонини қутқариб қолди.
Аллоҳ сизларни зикрга, яъни Аллоҳни кўп эслашга буюрди, бунинг мисоли бир киши мисолидек, уни даҳшатли душман изма-из қувиб бораётганда у мустаҳкам бир қўрғонга яшириниб олади-да, жонини сақлаб қолади. Худди шунга ўхшаб киши ўзини шайтон ёмонлигидан Аллоҳни эслаш билан сақлаб қолади”.
Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтдилар: “Мен ҳам сизларни (эй саҳобаларим), Аллоҳ менга буюрган беш нарсага буюраман: эшитиш ва итоат этишга, ўз нафсига жиҳод қилишга ва ҳижрат қилишга (яъни, гуноҳ ва маъсият ишлардан савоб ва маъруф ишларга юзланишга) ва жамоат (кўпчилик)ни лозим тутишга. Чунки ким жамоатдан бир қарич узоқлашса (ажралса), токи яна (Исломга) қайтгунича гарданидаги Ислом арқонини улоқтирибди (яъни, мусулмонликдан чиқибди). Ким жоҳилият (яъни Исломга зид) иддаосини қилса, бас, у жаҳаннам ўтида (ёнади)”.
Бир киши (Расулуллоҳдан) сўради: “Рўза тутса ва намоз ўқиса ҳамми, ё Расулуллоҳ?” Ул зот жавоб бердилар: “Ҳа! Гарчи рўза тутиб, намоз ўқиса ҳам. Шунинг учун, ё Аллоҳ бандалари, сизларни “мўмин ва мусулмонлар” деб номлаган Аллоҳнинг даъватини (яъни Каломини ва ундаги даъватларини) ҳақ деб билинглар!” (Имом Термизий, Ибн Хузайма, Ибн Ҳиббон, Ҳоким, Насоий ва Абу Яъло ривояти).
Ҳадиси шарифда айтилган Яҳё (алайҳиссалом) Қуръони каримда зикри келган йигирма бешта пайғамбардан бири бўлиб, Закариё (алайҳиссалом)нинг ўғлидир. Закариё (алайҳиссалом) кекса ёшга етганда Аллоҳ субҳонаҳу ва таолодан покиза зурриёт тилаб:
هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِيَّا رَبَّهُۥۖ قَالَ رَبِّ هَبۡ لِي مِن لَّدُنكَ ذُرِّيَّةٗ طَيِّبَةًۖ إِنَّكَ سَمِيعُ ٱلدُّعَآءِ
«Раббим, менга (ҳам) Ўз ҳузурингдан пок зурриёт ато эт! Дарҳақиқат, Сен дуони эшитувчидирсан» (Оли Имрон, 38), деб айтган дуосини ижобат қилди.
يَٰزَكَرِيَّآ إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلَٰمٍ ٱسۡمُهُۥ يَحۡيَىٰ لَمۡ نَجۡعَل لَّهُۥ مِن قَبۡلُ سَمِيّٗا٧
«(Аллоҳ айтди): “Эй Закариё! Биз сенга бир фарзанд хушхабарини берурмиз, унинг исми Яҳё бўлиб, илгари унга бирор кимсани ҳамном қилган эмасмиз”» (Марям, 7).
Аллоҳ таоло Закариё (алайҳиссалом)га кутганидан ҳам ортиқроқ ўғилни берди. Раббисига тақво қиладиган, ота-онасига меҳрибон, гапини икки қилмайдиган итоаткор, жисмонан ва маънан покиза бўлган зурриёт берди. Ҳатто унга Аллоҳнинг ўзи олдин ҳеч кимга қўйилмаган Яҳё деган исмни қўйиб берди. Яратганнинг суюкли бандаси улуғ марҳаматларга сазовор бўлган Яҳё (алайҳиссалом)га кичиклигидаёқ илоҳий ваҳий келди:
يَٰيَحۡيَىٰ خُذِ ٱلۡكِتَٰبَ بِقُوَّةٖۖ وَءَاتَيۡنَٰهُ ٱلۡحُكۡمَ صَبِيّٗا١٢
«(Биз унга): “Эй Яҳё! Китоб (яъни Тавротни) жиддийлик билан қўлга ол!” (дедик) ва унга гўдаклик чоғидаёқ ҳикмат (ва илм) ато этдик» (Марям, 12).
Яҳё (алайҳиссалом) ҳам отаси Закариё (алайҳиссалом) каби Бани Исроилга пайғамбар қилинди ва уларни ҳидоятга чақира бошлади, уларга диний таълим, ҳалол-ҳаром, тўғри-нотўғри амалларни баён қилди.
Ҳадиси шарифда айтилганидек, у киши Исо (алайҳиссалом) билан замондош бўлган (бир ривоятда Исодан икки ёш катта бўлгани айтилади). Янада аниқроқ айтадиган бўлсак, солиҳ уч пайғамбар бир вақтда яшаб ўтган ва Бани Исроил қавмини Аллоҳ таолодан қўрқишга, ёлғиз Унгагина ибодат қилишга даъват этган:
وَمَآ أَرۡسَلۡنَا مِن قَبۡلِكَ مِن رَّسُولٍ إِلَّا نُوحِيٓ إِلَيۡهِ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّآ أَنَا۠ فَٱعۡبُدُونِ٢٥
«(Эй Муҳаммад!) Биз сиздан илгари Биз юборган ҳар бир пайғамбарга ҳам: “Мендан ўзга илоҳ йўқ, бас, Менга ибодат қилинг!” деб ваҳий юборгандирмиз» (Анбиё, 25).
Шундай даъватларидан бири ҳақида сарвари коинот Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) бизларга хабар бердилар. Яҳё (алайҳиссалом) Бани Исроил қавмини беш нарсага қаттиқ амал қилишга чақирди. Энг биринчиси тавҳидга: Аллоҳни якка-ягона деб ишониш, Унга ибодат қилиш, Унга ҳеч нарсани шерик қилмасликка даъват этди. Чиндан ҳам барча анбиёлар ва илоҳий китобларнинг бош ғояси тавҳидга қаратилган.
Шунинг учун мусулмонлар Раббисини якка деб ишонганидан, Унга бандалик даъво қилганидан кейин ҳақиқий маънодаги обид бўлмоғи ва имону ишончини амал ва Унга қуллик қилиш билан исботламоғи лозим!
Зеро, Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади:
وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ٥٦
«Мен жинлар ва инсонларни фақат Ўзимга ибодат қилишлари учунгина яратдим» (Зориёт, 56).
Бу ояти карима Аллоҳнинг бандаларини яратишдан мақсади не эканини аниқ баён қилди. Демак, бу дунёга келган ҳар бир инсоннинг вазифаси, бандалик бурчи ягона Раббисига сиғинишдир. Араб тилида “абд” ва “ибодат” сўзлари ўзакдош бўлиб, “ибодат қилиш” маъносини англатади. Шундан келиб чиқиб, банда бу Яратувчисига ибодат қилиши керак ва лозимдир. Яратилишдан асосий мақсад ҳам шу. Инсон ибодат қилиш орқали хотиржам бўлади, қалби таскин топади.
Яна Нисо сурасида бундай дейилади:
۞وَٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ وَلَا تُشۡرِكُواْ بِهِۦ شَيۡٔٗاۖ ٣٦
«Фақат Аллоҳга ибодат қилинг ва Унга ҳеч нарсани шерик қилманг» (Нисо, 36).
Яъни, Аллоҳ таоло бандаларини Унга ҳеч нарсани шерик қилмай, ёлғиз Ўзигагина ибодат қилиш учунгина яратиши бизга ёки ибодатимизга муҳтожлигидан эмас, балки ким ибодат қилса, ўзи учун қилади.
۞وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُ ٢٣
«Раббингиз, Унинг Ўзигагина ибодат қилишингизни амр этди» (Исро, 23).
Қуръони каримда Аллоҳ таоло кўрсатиб қўйган йўл билан Унинг Ўзигагина ибодат қилиш ва Ундан бошқани илоҳ деб билмаслик керак. Зеро, ҳидоят ва ибодат учун энг тўғри йўл Унинг йўлидир. Шунинг учун ҳам мўмин киши ҳар кунги намозларида 32 марта Аллоҳдан тўғри йўлни сўрайди. Буни ҳам Аллоҳнинг Ўзи бандаларига кўрсатиб берган:
إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ٥
«Бизни тўғри йўлга йўллагин» (Фотиҳа, 5).
وَإِنَّ ٱللَّهَ رَبِّي وَرَبُّكُمۡ فَٱعۡبُدُوهُۚ هَٰذَا صِرَٰطٞ مُّسۡتَقِيمٞ٣٦
«(Исо айтди): “Албатта, Аллоҳ Раббим ва Раббингиздир. Бас, Унга ибодат қилинг! Мана шу тўғри йўлдир”» (Марям, 36).
Бундан бошқа ҳар қандай йўл залолат ва гумроҳликдир.
رَّبُّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَمَا بَيۡنَهُمَا فَٱعۡبُدۡهُ وَٱصۡطَبِرۡ لِعِبَٰدَتِهِۦۚ هَلۡ تَعۡلَمُ لَهُۥ سَمِيّٗا٦٥
«(У) осмонлар, Ер ва уларнинг орасидаги бор нарсаларнинг мураббийсидир. Бас, унга ибодат қилинг ва ибодатига тоқатли бўлинг! Унга тенг бирор зотни билурмисиз?!» (Марям, 65)
Аллоҳ таоло осмонлар ва Ернинг Раббисидир. Осмонлар ва Ер орасидаги нарсаларнинг Раббисидир. Аллоҳ таоло билмайдиган ёки Унинг илмидан четда қоладиган бирор нарса йўқдир. У ҳар нарсага қодирдир. Шундай экан, фақатгина Унга ибодат қилишимиз керак.
Исломда ибодат фақат баъзи бир шахсий руҳий уринишлар, зикр, тиловат, намоз, рўза, закот ва ҳаж каби амаллар билан чекланиб қолмайди. Балки инсоннинг бутун ҳаёти, турмуш тарзи ва ҳаракати, юриш-туриши, нияти, тирикчилиги – буларнинг барчаси ибодат ҳисобланади. Аллоҳга ибодат қилиш эса, инсоннинг ҳаёти Аллоҳнинг кўрсатмаларига мувофиқ кечиши йўлидаги уринишидир.
Бу ҳаракатлар, албатта, осон кечмайди. Ҳар бир каттаю кичик амалларни Аллоҳнинг хоҳишига муносиб тарзда адо этиш учун куч-ғайрат ва саъй-ҳаракат лозим. Бу нарсаларни йўлга қўйиб олгандан кейин доимий амалга ошириш талаб этилади.
Бир ҳадиси шарифда: “Оз бўлса-да, доимий қилинадиган амаллар Аллоҳга севимлидир”, дейилади.
Пайғамбар (алайҳиссалом) айтдилар: «Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Эй одам боласи! Ҳар хил ишларингни ташла, хотиржам менга ибодат қил. (Шунда) мен кўнглингни тўқ, қалбингни бой қилиб, фақирлигингни кетказурман, шундай қилмасанг, кўнглингни турли хил ғаму ташвишлар билан тўлдириб, фақирликка ташлайман”» (Имом Аҳмад, Имом Термизий ва Ибн Можа ривояти).
Дунёда энг улкан хазина, бахт келтирадиган бойлик нима? Бу, кишининг бутун ички вужуди билан доим хотиржам ҳолда кўнгли тўқлигидир. Одам фарзанди бундай хазинага тоат-ибодат отига миниб етади, акс ҳолда, ибодатсиз ички ҳаловатни бой беради, молу дунёси бўлса-да тўймайди, кўнгли оч, бой бўла туриб, кўзига фақирлик кўринаверади. Натижада, ундан қочишга уринаверади, ибодат қилишга вақти бўлмайди, фақирликдан қочиб, умр неъматини ҳам қочириб юборади, оқибатда бой бўлади, бироқ бой бўлса-да, маънан ва руҳан қашшоқ қолган бўлади.
Оч қолган руҳининг озуқаси тоат-ибодат, эзгу амаллар, бировларга қилинадиган хайрли ишлардан иборат.
КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:
Ширкдан ҳазар!
Намоз – мўъминнинг меърожи;
Қизилиштон ҳақида нималарни биламиз?
Араб тилида қизилиштон “Наққорул хашаб” дейилади. Бунинг маъноси “Тумшуғи билан ёғочни урувчи” дегани. Ушбу қушнинг тузилиши ақлларни лол қолдиради. Аллоҳ таоло уни ажойиб имкониятлар билан яратган. Кўпчилигимиз бу қуш ҳақида эшитганмиз, аммо у ҳақида батафсил маълумотга эга эмасмиз. Қизилиштонни синчиклаб ўрганадиган бўлсак, ақлларни шоширадиган маълумотларга дуч келамиз.
Унинг тумшуғи ниҳоятда кучли ва метиндек мустаҳкам бўлиб, босимга чидамлидир. У худди пармалаш асбоби (дрел) каби ёғочни тешади.
Унинг тумшуғи кучлиликда, қаттиқликда, тезкор ҳаракат қилишда жуда ажойиб тузилишга эгадир.
Қизилиштоннинг бўйин умуртқаси анчагина бақувват. Тумшуқнинг бир маромда ритмик зарбалар бера олиши учун бўйин суяги мустаҳкам бўлмаслигининг иложи йўқ. Тумшуқ худди этикдўзнинг бигизи каби ишлайди.
Хўш, бу жонзот дарахтни қандай тешади?
Қизилиштон аввал дарахтга вертикал тарзда жойлашиб олади. Кейин унинг пўстлоғига бир маромда тумшуғини ура бошлайди. Бу уриш то дарахтнинг пўстлоғи билан ўзаги орасидаги қаттиқ қисмига етиб боргунча давом этади. Кўпинча дарахт пўстлоғининг остида, баъзан эса дарахтнинг қаттиқ қисми ичида ҳашарот ёки қурт бўлади. Қизилиштон ана шу ўлжага етиш учун дарахтни тешиб бораверади. Етиб боргач, уларни паққос туширади. Аммо шу кичик жонзот дарахтнинг муайян жойида ҳашарот ёки қурт борлигини қаердан билади? Албатта, унга ризқини топишни Аллоҳ таоло таълим бергандир.
Бу қуш жуда мустаҳкам бош суягига ҳам эга. Барча қушларда бош суяк тумшуққа бирлашиб кетган. Аммо қизилиштонда тумшуқ билан бош суяк бир-биридан алоҳида тарзда жойлашгандир.
Шунингдек, у тебранишларни ютадиган, ҳалокатларнинг олдини оладиган махсус амтортизатор билан таъминланган. Бу амтортизатор тумшуқ билан бош суяги орасидаги қалин тўқимадан иборат. Бу тўқима бошқа қушларда мавжуд эмас. Ўша қалин тўқима (губка) дарахтга зарба бериш пайтидаги ортиқча титрашларни ютади. Ушбу губка машиналарнинг амортизаторидан яхши ишлайди.
Унда тиконли симга ўхшаш узун ингичка тили бор бўлиб, бу тил ҳашаротларни тутиш осон бўлиши учун ёпишқоқ модда билан қопланган.
Унинг оёқлари кўпгина қушларнинг ингичка оёқларига ўхшамайди, қисқа, аммо бақувватдир.
Оёқларнинг бармоқлари худди қисқич каби иккитаси олд томонда, иккитаси орқа томонда жойлашган бўлиб, дарахт пўстлоғига маҳкам ёпишиб олиш учун қулайдир.
Қизилиштоннинг қуйруқ (дум) патлари қаттиқ ва ўткир ҳолатда бўлиб, бундай патлар дарахтда ўзига ин тешаётган қизилиштонни бир мувозанатда туришига сабаб бўлади.
Бу қуш ўз инини дарахтдан ковак очиб қуради. Ковак очиш жараёни унча-мунча қурувчи ва тешувчиларнинг ишидан ўзиб кетади.
У бир сонияда дарахтга тумшуғини 9-10 мартагача уради. Баъзи кичик турдаги қизилиштонлар эса бир сонияда тумшуғини 15-20 мартагача уриши мумкин. Албатта, у дарахтга шиддат билан зарба берар экан, баъзи талофотларга учраши керак эди. Аммо юқорида айтганимиздек, ундаги амартизатор ўша ҳалокатларнинг кўламини, ҳажмини пасайтиради.
Яшил қизилиштон ўзига ин қураётганда тумшуғининг тезлиги соатига 100 км бўлади. Аммо бу тезлик унинг миясига салбий таъсир қилмайди.
Бу қуш дарахтга тумшуғини ура бошлаганда, боши ва тумшуғи бир текис чизиқ бўйлаб ҳаракатланади. Озгина номутаносиблик ҳам миясининг мажақланиб кетишига олиб келиши мумкин.
Шу ўринда яна бир гап: қизилиштон тумшуғи билан дарахтга зарб беришдан ҳосил бўладиган фаразий ҳалокатнинг ҳажми инсон боши билан бетон ерга урилишидан ҳосил бўладиган ҳалокатга тенг. Аммо қизилиштон ўзидаги амортизация сабабли ҳеч қандай жароҳат олмайди. Ҳар бир зарбнинг орасидаги вақт сониянинг 1000 дан 1 улушичадир.
Танага ташқаридан ортиқча юкнинг тушиши лотинча g (жи) ҳарфи билан белгиланади.
Космонавтлар космик кемада Ер атмосферасига кираётган пайтда уларнинг танасига 3-4 g оғирликда юк тушади.
Парашютда тушаётган одам парашюти очилган лаҳзада унинг танасига 10 g оғирликда юк тушади.
Энди мана бунга эътибор беринг: қизилиштон тумшуғи билан дарахтга уриб, ковак очаётган пайтда унинг бошига 1000 g оғирликда юк тушади. Бу Аллоҳ таолонинг унга ато этган неъматидир.
Дарахт танаси ичидаги тешикнинг киришга перпендикуляр равишда узун вертикал ўтиш жойи қазийди. Ушбу ўтиш жойининг узунлиги 30 см атрофида бўлади. Унинг пастида эса урғочи қизилиштон яшайди. У тахминан 4-7 та тухум қўяди.
Қизилиштон одатда қариган дарахтлари бор ўрмонларда яшайди. У мана шу эски дарахтлардан ўзига емиш ахтаради.
Эркагининг бошида қизил рангли патлар урғочисиникига нисбатан кўпроқ бўлади.
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай марҳамат қилган:
صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ
“Бу ҳар бир нарсани пухта қиладиган Аллоҳнинг санъатидир. Албатта, у нима қилаётганингиздан хабардордир” (Намл сураси, 88-оят).
Ҳа, қизилиштон мураккаб тузилишдаги жонзот. Унда тешиш, пармалашга керак бўладиган барча жиҳозлар бор. Мустаҳкам суяклар, ортиқча зарба ва титрашларни ўзига ютувчи махсус қалин тўқима, пишиқ ва қаттиқ тумшуқ, тумшуқ узунлигида ингичка, учи ёпишқоқ тил...
Аллоҳ таоло бошқа бир оятда бундай деб марҳамат қилган:
سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى
“Олий қадар бўлган Роббинг исмини поклаб ёд эт. У яратган ва мутаносиб қилган зотдир” (Аълаа сураси, 1-2-оятлар).
Аллоҳ таоло Ўзи яратган барча махлуқотлари қатори бу қушга ҳам керакли аъзоларни, жиҳозларни ато этиб, уни ўзи яшайдиган шароитга мослаб, мутаносиб қилиб яратган. Бу қуш дарахт пўстлоғи ичидаги қумурсқаларни териб ейиши, бу орқали ҳам ўзининг қорни тўйиши, ҳам дарахтни зарар кўришдан қутулишига хизмат қилиши керак.
Ҳа, Аллоҳ таоло уни ана шундай қилиб яратган.
Доктор Муҳаммад Ротиб Набулсий ҳафизаҳуллоҳнинг
“Қуръон ва Суннатдаги илмий мўъжизалар энциклопедияси”
китоби ва интернет маълумотлари асосида
Нозимжон Ҳошимжон тайёрлади
АҲЛИ СУННА ВАЛ ЖАМОА ЭЪТИҚОДИ: АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ СИФАТЛАРИ ТАШБЕҲСИЗ ВА КАЙФИЯТСИЗДИР
Уламоларнинг Аллоҳ сифатларини форс тилида (Арабчадан бошқа тилларда) зикр этишлари жоиздир. Аммо «яд» сўзини Аллоҳга нисбат берилганда форс тилида «Дасти Худо» – деб зикр этилмагай. «Аллоҳнинг юзи» деб айтиш жоиз, лекин ташбеҳсиз ва кайфиятсиз айтилиши шарт. Аллоҳнинг узоқлиги ва яқинлиги ўртасидаги масофанинг узун-қисқалиги билан изоҳланмайди, балки яқинлик – банданинг мукаррамлиги, узоқлик – унинг хорлигидир. Итоаткор одам Аллоҳга яқиндир, лекин кайфиятсиз. Итоатсиз кимса Ундан узоқдир, лекин кайфиятсиз. Яқинлик, узоқлик, юзмаюз бўлиш, жаннатда ёнмаён бўлиш, Унинг ҳузурида туриш кабиларни кайфиятсиз деб билиш зарурдир.
АҲЛИ СУННА ВАЛ ЖАМОА ЭЪТИҚОДИ: Қуръони карим Аллоҳнинг каломидир
Қуръони карим Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нозил қилинган ва мусҳафларимизга ёзилгандир. Унинг барча оятлари фазилат ва улуғликда Аллоҳнинг каломи бўлгани учун баробардир. Аммо баъзи оятларнинг ўқилиши ўзи фазилатли бўлса, бошқалари ундаги зикр этилган нарсалар сабабли фазилатга эгадир. Масалан, «ОятулКурсий»да Аллоҳнинг улуғлиги, буюклиги ва сифатлари зикр этилган. Демак, унда иккита фазилат жам бўлган – зикр ва мазкур фазилатлари. Кофирлар тўғрисида келган оятларда фақат зикр фазилати бўлиб, мазкур этилганлар кофирлар бўлганлари учун иккинчи фазилат тушиб қолади. Шунингдек, Аллоҳнинг исм ва сифатлари фазилат ва улуғликда барчаси тенгдир, бирбиридан бу жиҳатдан фарқ этмас.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг отаоналари фитрат (исломий табиат – ислом)да вафот этганлар. Амакиси Абу Толиб кофирлик ҳолида оламдан ўтган. Қосим, Тоҳир, Иброҳим – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўғиллари, Фотима, Зайнаб, Руқайя ва Умму Кулсум – қизларидир.
(Имом Аъзам Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳнинг “Фиқҳи акбар” китоби)
Қуръон илмлари: МУҲАММАД СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ ВА ВАҲИЙ
МУҲАММАД СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ ВА ВАҲИЙ
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Аллоҳ таоло томонидан Расул қилиб юборилишлари янгилик эмас эди. У зот инсонларга ваҳий номи билан хитоб қилган биринчи набий ҳам эмас эдилар. У зот одамларга осмоннинг сўзидан гапирдилар. Нуҳ алайҳиссаломдан бошлаб, Аллоҳ ихтиёр қилган барча пайғамбарлар каби, Аллоҳ таолонинг сўзини айтдилар, ҳаводан гапирмадилар. Аллоҳ таолонинг ўтган пайғамбарларни қувватлаб юборган ваҳийси Муҳаммад алайҳиссаломни қувватлаб юборган ваҳийсига мухолиф эмас эди. Балки ваҳий ҳолати барчаларида бир хил эди. Чунки унинг келиб чиқиш жойи ва ғояси, Аллоҳ таоло айтганидек, ягона эди.
Аллоҳ таоло Нисо сурасида марҳамат қилади:
۞إِنَّآ أَوۡحَيۡنَآ إِلَيۡكَ كَمَآ أَوۡحَيۡنَآ إِلَىٰ نُوحٖ وَٱلنَّبِيِّۧنَ مِنۢ بَعۡدِهِۦۚ وَأَوۡحَيۡنَآ إِلَىٰٓ إِبۡرَٰهِيمَ وَإِسۡمَٰعِيلَ وَإِسۡحَٰقَ وَيَعۡقُوبَ وَٱلۡأَسۡبَاطِ وَعِيسَىٰ وَأَيُّوبَ وَيُونُسَ وَهَٰرُونَ وَسُلَيۡمَٰنَۚ وَءَاتَيۡنَا دَاوُۥدَ زَبُورٗا١٦٣ وَرُسُلٗا قَدۡ قَصَصۡنَٰهُمۡ عَلَيۡكَ مِن قَبۡلُ وَرُسُلٗا لَّمۡ نَقۡصُصۡهُمۡ عَلَيۡكَۚ وَكَلَّمَ ٱللَّهُ مُوسَىٰ تَكۡلِيمٗا١٦٤
«Биз сенга худди Нуҳ ва ундан кейинги набийларга ваҳий юборганимиздек, ваҳий юбордик. Биз Иброҳим, Исмоил, Исҳоқ, Яъқуб ва унинг авлодлари, Ийсо, Айюб, Юнус, Ҳорун ва Сулаймонга ваҳий юбордик. Довудга эса Забурни бердик.
Ва Биз сенга илгари қиссаларини айтиб берган расулларни ва Биз қиссаларини айтиб бермаган расулларни (юбордик). Ва Аллоҳ Мусо ила ўзига хос гаплашди» (163-164-оятлар).
Шунинг учун ҳам Қуръони Карим Муҳаммад алайҳиссаломнинг қалбларига нозил бўлган илмни «ваҳий» деб номлашга қаттиқ эътибор берган. Чунки Қуръондаги ваҳий тушунчаси Аллоҳ таолонинг бошқа барча набийларга юборган ваҳийсига ўхшаш бўлиши, уларнинг ягона илоҳий масдардан келиб чиққанлиги намоён бўлиши лозим эди.
Аллоҳ таоло Нажм сурасида шундай дейди:
وَٱلنَّجۡمِ إِذَا هَوَىٰ١ مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمۡ وَمَا غَوَىٰ٢ وَمَا يَنطِقُ عَنِ ٱلۡهَوَىٰٓ٣ إِنۡ هُوَ إِلَّا وَحۡيٞ يُوحَىٰ٤
«Ботаётган юлдуз билан қасам. Биродарингиз адашгани ҳам йўқ, йўлдан озгани ҳам йўқ. У ҳаводан нутқ қилмас. У (Қуръон) юбориладиган ваҳийдан ўзга нарса эмас» (1-4-оятлар).
Яъни «Сизнинг адашмаган ва йўлдан озмаган соҳибингиз Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг номидан гапирганида ўз нафсу ҳавосидан гапирмайди. Аксинча, у зот «Аллоҳ менга нозил қилди», деб айтаётган Қуръон ваҳийдан ўзга нарса эмас.
Аллоҳ таоло Юнус сурасида марҳамат қилади:
قُلۡ مَا يَكُونُ لِيٓ أَنۡ أُبَدِّلَهُۥ مِن تِلۡقَآيِٕ نَفۡسِيٓۖ إِنۡ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَىٰٓ إِلَيَّۖ إِنِّيٓ أَخَافُ إِنۡ عَصَيۡتُ رَبِّي عَذَابَ يَوۡمٍ عَظِيمٖ١٥
«Сен: «Мен уни ўзнмча алмаштира олмасман, Мен фақат ўзимга ваҳий қилинган нарсагагина эргашаман. Албатта, мен Роббимга осий бўлсам, буюк Кун азобидан қўрқаман», деб айт» (15-оят).
Ҳа, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мартабалари қанча юқори бўлмасин, Қуръонни, ҳатто унинг бирор ҳарфини алмаштиришга ҳақлари йўқ. У кишининг вазифалари Аллоҳ таоло томонидан келган ваҳийни – Қуръонни қабул қилиб олиб, шундайлигича кишиларга етказишдир.
Аллоҳ таоло Анъом сурасида марҳамат қилади:
وَإِذَا لَمۡ تَأۡتِهِم بَِٔايَةٖ قَالُواْ لَوۡلَا ٱجۡتَبَيۡتَهَاۚ قُلۡ إِنَّمَآ أَتَّبِعُ مَا يُوحَىٰٓ إِلَيَّ مِن رَّبِّيۚ هَٰذَا بَصَآئِرُ مِن رَّبِّكُمۡ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٞ لِّقَوۡمٖ يُؤۡمِنُونَ٢٠٣
«Ва агар уларга оят келтирмасанг, «Ўзинг тўқиб қўявермайсанми?» дерлар. Сен: «Мен фақат Роббимдан ваҳий қилинган нарсага эргашаман, холос. Бу иймон келтирувчи қавм учун Роббингиздан «кўз очгувчи»лар, ҳидоят ва раҳматдир», деб айт» (203-оят).
Кофирлар ўзларининг бузғунчиликлари, куфрлари ва Аллоҳга нисбатан ёлғон тўқишлари етмаганидек, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳам ёлғондан мўъжиза тўқиб, Аллоҳга нисбат беришни таклиф қилишарди. Улар пайғамбарлик вазифасини тушунишни ҳам хоҳламайдилар. Ҳолбуки, ўзидан бир нарсани тўқиб, Аллоҳга нисбат бериш катта жиноят, пайғамбарга тўғри келмайдиган иш. Ёлғиз ўзларининг ожиз ақлларига суянувчилар, табиийки, ваҳий тўғрисида «Бу ғаройиб нарса-ку!» деб, ножўя ўй-фикрларни айтишади. Аллоҳ таоло уларга раддия бериб, Юнус сурасида шундай дейди:
أَكَانَ لِلنَّاسِ عَجَبًا أَنۡ أَوۡحَيۡنَآ إِلَىٰ رَجُلٖ مِّنۡهُمۡ أَنۡ أَنذِرِ ٱلنَّاسَ وَبَشِّرِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَنَّ لَهُمۡ قَدَمَ صِدۡقٍ عِندَ رَبِّهِمۡۗ قَالَ ٱلۡكَٰفِرُونَ إِنَّ هَٰذَا لَسَٰحِرٞ مُّبِينٌ٢
«Одамларга ўзларидан бўлган бир кишига: «Одамларни огоҳлантир ва иймон келтирганларга Роббилари ҳузурида улар учун собитқадамлик борлигининг хушхабарини бер», деб ваҳий юборишимиз ажабланарли бўлдими? Кофирлар: «Албатта, бу очиқ-ойдин сеҳргардир», дедилар» (2-оят).
Аллоҳ таоло Ўз ҳикмати ила бандалари ичидан бир салоҳиятли кишини танлаб, унга пайғамбарлик мартабасини беради. Унга ваҳий юбориб, атрофидаги кишиларни огоҳлантиришга амр қилади. Қадимдан шундай бўлиб келган. Лекин кофир одамлар бу ишга доимо инкор назари билан қарашган, ўзларидан бўлган бир одамга Аллоҳдан ваҳий келиши уларга ажабланарли туюлган.
Соғлом мантиқ инсонларнинг барчаси тенг бўлгани ҳолда, Аллоҳ таоло улар орасидан хоҳлаган биттасини илм, ҳикмат ва иймонда танлаб олишини тақозо қилмайдими? Мантиқ ушбу танланишни ғалати иш деб санайдими? Йўқ, албатта. Аксинча, ақл шуни тақозо қилади. Ақл инсонга тўкис ҳидоят йўлини кўрсатиб беришдан ожиз эканини воқеълик кўрсатиб турибди, бунга тарих шоҳид, ақл гувоҳ.
Қолаверса, ўзидан бир вакилнинг Аллоҳ таолодан ваҳий қабул қилишининг ўзи инсоният учун шараф.
Энди инсонларнинг бу ишни бўлмағур гап дейишлари, кофирлар эса буни сеҳргарлик амалига ўхшатишлари мантиққа тўғри келадими?!
Албатта, ваҳийдан ажабланиш тўғри эмас. У тушунилиши осон, жумбоқсиз бўлиши лозим. Дин нуқтаи назаридан қараганда, ваҳийнинг ҳақиқати ўзи нима? Муҳаммад алайҳиссаломга нозил бўлган ваҳий билан бошқа анбиёларга нозил қилинган ваҳий орасида қандай ўхшашликлар бор?
Диннинг ушбу тез, махфий билдиришни «ваҳий» деб номлаши сўзнинг айнан луғавий маъносидан келиб чиққан. Араб тилидаги «ийҳаун» – «ваҳий қилмоқ» сўзи тез ва махфий хабар йўллаш маъносини билдиришини юқорида айтиб ўтдик.
Аллоҳ таоло Ўзи нозил қилган Китобларидаги оятларни Набийга олиб боришни фариштага буюрди ва буни «ваҳий» деб атади. Ушбу ваҳий бевосита Набийнинг ўзига қилинган ваҳий билан мазмунан фарқ қилмайди.
Бу икки ваҳийнинг орасида зиддият йўқ. Фариштанинг ваҳийни олиб келиб, омонат билан нақл қилиши ҳам, Набийнинг уни олиб, ўзига сингдириши, ёдлаши ва етказиши ҳам бир хил вазифани адо этишдир. Ушбу маъно Нажм сурасидаги оятда кўринади:
فَأَوۡحَىٰٓ إِلَىٰ عَبۡدِهِۦ مَآ أَوۡحَىٰ١٠
«Ва бандасига нимани ваҳий қилган бўлса, ваҳий қилди» (10-оят).
Яъни Аллоҳ таоло Муҳаммад алайҳиссаломга нимани ваҳий қилган бўлса, Жаброил алайҳиссалом ҳеч бир хиёнат қилмасдан, қўшмасдан ёки камайтирмасдан, ҳаммасини етказди.
Зеро, бу оятдан мурод шуки, Аллоҳ таоло Ўзининг бандаси, ишончли ваҳий фариштаси Жаброил алайҳиссаломга охирги Набий – Муҳаммад алайҳиссаломга ваҳий қилишни ваҳий қилди. Ушбу оятда зикр қилинаётган «ваҳий» сўзининг далолатини Шуаро сурасида келган бошқа бир оят билан ойдинлаштириб олиш мумкин:
وَإِنَّهُۥ لَتَنزِيلُ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ١٩٢ نَزَلَ بِهِ ٱلرُّوحُ ٱلۡأَمِينُ١٩٣ عَلَىٰ قَلۡبِكَ لِتَكُونَ مِنَ ٱلۡمُنذِرِينَ١٩٤ بِلِسَانٍ عَرَبِيّٖ مُّبِينٖ١٩٥
«Албатта, у (Қуръон) оламлар Роббининг нозил қилганидир. Уни Руҳул Амийн олиб тушди... сенинг қалбингга, огоҳлантирувчилардан бўлишинг учун. Очиқ-ойдин араб тилида» (192-195-оятлар).
Ушбу ояти карималардаги «Руҳул Амин»дан фаришта Жаброил алайҳиссалом назарда тутилган, «огоҳлантирувчилардан» дегани эса «пайғамбарлардан» демакдир.
Бинобарин, ушбу тўрт оятнинг маъноси қуйидагича бўлади: «Эй Муҳаммад, Жаброил Қуръонни сенинг қалбингга пайғамбарлардан бўлишинг учун равшан араб тилида олиб тушди».
Ваҳий ҳолатидаги диний ҳақиқатлар ва ғайбий хабарлар ҳиссий услубларга табиатан мутлақо бўйсунмайди. Шунингдек, ушбу ваҳий ҳолати зоҳирий ҳис-туйғу миқёсларига ҳам бўйсунмайди. Балки ваҳий икки зот ўртасидаги олиймақом суҳбат дея тасаввур қилиниши мумкин, холос. Бир тарафда берувчи, буюрувчи, сўзловчи Зот, иккинчи тарафда қабул қилувчи, буюрилган, хитоб қаратилган зот бўлади.
ҚУРЪОНИЙ ВАҲИЙ ҲОЛАТИ
Аллоҳ таоло Муззаммил сурасида дейди:
إِنَّا سَنُلۡقِي عَلَيۡكَ قَوۡلٗا ثَقِيلًا٥
«Албатта, Биз устингга оғир Сўзни ташлармиз» (5-оят).
Яъни «Қуръонни ташлаймиз». Қуръон ўзи енгилликка барпо қилинган, лекин у ҳақиқат мезонида оғирдир. Унинг қалбга таъсири оғир. Ҳашр сурасининг 21-оятида Аллоҳ таоло: «Агар ушбу Қуръонни тоққа нозил қилганмизда, унинг Аллоҳдан қўрққанидан титраб-қақшаб, парчаланиб кетганини кўрар эдинг», деган. Ҳа, масъулиятини улкан тоғлар ҳам кўтара олмайдиган буюк ишни Муҳаммад алайҳиссалом кўтарганлар.
Юқорида ўтганидек, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз саҳиҳ ҳадисларида ваҳийнинг қалбларига нозил бўлиш ҳолатларини баён қилиб берганлар:
«Аҳёнда менга қўнғироқ жаранги каби келади, шуниси менга энг оғиридир. Сўнг мендан арийди, мен эса айтганларини ундан сингдириб олган бўламан. Аҳёнда фаришта менга инсон қиёфасида гавдаланиб сўзлайди, мен унинг айтаётганларини ўзимга сингдириб оламан».
Ушбу ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу адайҳи васаллам ваҳий нозил бўлишининг икки хил кўринишини сўзлаб бермоқдалар:
Биринчи суратда оғир сўз – Қуръони Карим оятлари қалбларига нозил бўлар экан, худди қўнғироқнинг жарангига ўхшаб келади. Бунда у зот идрок этиладиган сўзни диққат билан тинглайдилар. Ваҳий тўхтаган пайтда сўзларни тўла англаб, ёдлаб олган бўладилар.
Иккинчи суратда Жаброил алайҳиссалом у зотга инсон суратида кўринадилар. Кўриниши худди оддий инсон шаклида бўлгани учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайхи васалламга бу ваҳий осонроқ кечади.
Биринчи ҳолатда инсоннинг фариштанинг ҳолатига мослашиши, иккинчисида эса фариштанинг инсоннинг ҳолатига мослашиши талаб қилинади. Шунинг учун ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга иккинчиси енгилроқ кечади, унда хотиржамроқ бўладилар, қўрқув босмайди. Биринчи суратда эса таъсир, босим шиддатлироқ, ваҳий оғирроқ бўлади.
Қуръон оятларининг кўнғироқ жарангига ўхшаб тушиш жараёни у зот учун ниҳоятда оғир кечарди. Саҳобалардан Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳу шундай ҳикоя қиладилар: «Менинг соним Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сонларига тегиб турган пайтда ваҳий тушиб қолди, ваҳийнинг салобатидан, юкидан соним ёрилиб кетай деди». Агар Пайғамбаримиз алайҳиссалом туяда кетдётганларида ваҳий тушиб қолса, оғирликдан туя ҳам юра олмай, чўкиб қолар эди. Ваҳий тушган пайтда кунлар совуқ бўлса ҳам Пайғамбар алайҳиссаломнинг нафас олишлари тезлашиб, терлаб кетар эдилар.
Мўъминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳо бу хусусда шундай деган эдилар: «Дарҳақиқат, у зотга қаттиқ совуқ кунда ваҳий нозил бўлаётганини, сўнг у зотдан ариганида пешоналаридан тер оқаётганини кўрганман».
Иккинчи суратда ваҳийнинг босими енгил ва тушиши латифроқ бўлади. Бунда қўнғироқ овозлари ва пешона терлари бўлмайди. Балки берувчи ва олувчининг шакли бир-бирига ўхшайди. Бу вақтда ваҳийни нақл қилувчи ишончли фаришта учун ҳам, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам учун ҳам иш енгил кўчади.
Икки суратда ҳам Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларига ваҳий қилинган нарсани сингдириб олишга ўта ҳарис бўладилар. Биринчи сурат хусусида у зот шундай деганлар:
«Сўнг мендан арийди, мен эса айтганларини ундан сингдириб олган бўламан».
Иккинчи сурат хусусида ҳам:
«Мен унинг айтаётганларини ўзимга сингдириб оламан», деганлар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу гаплари билан қалбларидаги тўла сингдириб олиш қуввати ваҳийдан олдин ҳам, ваҳий асносида ҳам, ваҳийдан кейин ҳам бор бўлишини исбот қилмоқдалар. Ваҳий енгилроқ кечган тақдирда ҳам, оғирроқ кечган тақдирда ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни ёдлаб, ўзларига сингдириб олар эдилар.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу мукаммал сингдиришни ваҳий нозил бўлиши босқичларини ўз ичига олган узун қуръоний даврда бирор марта ҳам ўзларининг қабул қилиб олувчи, буйруқ кутувчи инсоний шахсиятларига аралаштириб юбормадилар. У зот ваҳийда келган нарсани ўзларига сингдирар эканлар, Аллоҳнинг ҳузурида заиф инсон ҳолларида турардилар. Ҳатто Аллоҳ таоло ўзлари ва қалбларининг орасини тўсиб қўйишидан қўрқардилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз дуоларида Роббларига ёлвориб:
«Аллоҳим, эй қалбларни буриб қўювчи Зот! Менинг қалбимни итоатингга бургин. Аллоҳим, эй қалбларни айлантирувчи Зот! Менинг қалбимни динингда собит қилгин!» дер эдилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ваҳийнинг дастлабки нозил бўлиш пайтида баъзи оятларнинг қалбларидан унутилиб қолишидан қўрқиб, уларни ваҳий асносида тиллари ва лабларини қимирлатиб, Жаброил алайҳиссаломга ҳарфма-ҳарф эргашиб талаффуз қилар эдилар. Аллоҳ таоло ваҳийни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дилларига муҳрлаб, тилларига жорий қилишни, ҳатто уни изоҳ ва баён қилиб беришни Ўз зиммасига олди ҳамда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳй васалламни хотиржам бўлишга буюрди.
Аллоҳ таоло Қиёмат сурасида шундай марҳамат қилади:
لَا تُحَرِّكۡ بِهِۦ لِسَانَكَ لِتَعۡجَلَ بِهِۦٓ١٦ إِنَّ عَلَيۡنَا جَمۡعَهُۥ وَقُرۡءَانَهُۥ١٧ فَإِذَا قَرَأۡنَٰهُ فَٱتَّبِعۡ قُرۡءَانَهُۥ١٨ ثُمَّ إِنَّ عَلَيۡنَا بَيَانَهُۥ١٩
«Сен шошилиб, у билан тилингни қимирлатма. Албатта, у(Қуръон)ни жамлаш ва ўқиб бериш Бизнинг зиммамизда. Бас, Биз уни ўқисак, қироатига зеҳн солиб тур. Сўнгра уни баён қилиб бериш ҳам Бизнинг зиммамизда» (16-19-оятлар).
Ҳазрати Абдуллоҳ ибн Аббос ушбу оятлар маъносида қуйидагиларни айтганлар:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам нозил бўлаётган оятларда оғирлик сезар эдилар. Бирор нарсани ўтказиб юбормасдан, ёдлаб олиш мақсадида унга тиллари ва икки лабларини қимирлатиб турар эдилар. Шунда Аллоҳ ушбу оятларни нозил қилди. Ана шундан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон ҳузурларига Жаброил алайҳиссалом келсалар, бошларини қуйи солиб, жим тинглайдиган бўлдилар. Жаброил кетгач, Аллоҳ қандай ваъда қилган бўлса, ўшандай ўқийдиган бўлдилар».
Аллома Исмоил ибн Касир худди шу оятлар тафсирида қуйидагиларни ёзади:
«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Қуръонни қабул қилиб олишга шошилар эдилар. Фариштанинг қироатидан олдинга ўтиб кетиб қолардилар. Шунда Аллоҳ азза ва жалла у зотни тинчланишга амр этди. Уни Пайғамбар алайҳиссаломнинг қалбларида жамлаб бериш, баён қилиб бериш, очиқлаб бериш кафолатини олди. Биринчи ҳолат – уни қалбларида жамлаш. Иккинчи ҳолат – тиловати. Учинчи ҳолат – тафсири ва маъносини изоҳ қилиш».
Аллоҳ таоло Тоҳа сурасида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ваҳийни қабул қилишда шошилишдан қайтариб, юқоридаги маънони таъкидлаб, шундай дейди:
وَلَا تَعۡجَلۡ بِٱلۡقُرۡءَانِ مِن قَبۡلِ أَن يُقۡضَىٰٓ إِلَيۡكَ وَحۡيُهُۥۖ وَقُل رَّبِّ زِدۡنِي عِلۡمٗا١١٤
«Сенга ваҳийси битмасидан, Қуръонга ошиқма ва: «Роббим, илмимни зиёда қилгин», дегин» (114-оят).
КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Қуръон;
Видеолавҳалар
