Палеонтологлар Саудия Арабистонининг Жидда шаҳридан қадимда араб саҳросида яшаган ҳайвонларнинг қолдиқларини топишди.

Уларнинг ёши ярим миллион атрофида. Топилган суяклар филларнинг Elephas recki турига мавжуд.

Бу филлар Африка ва Яқин Шарқда 3,5 млн - 300 минг йиллар бурунга қадар яшаган.

Олимлар баландлиги 4.5 метр бўлган ўша ҳайвонлар бугунги филлардан камида икки баробар оғир бўлган, дея тахмин қилмоқда.

Робия ЖЎРАҚУЛОВА тайёрлади.

Бир даврада ўтган йили умрага бориб келган киши Маккаи мукаррама ва Мадинаи мунавварани шу қадар кўп таърифладики, даврада шундан бошқа гурунг бўлмади. Ҳаммамиз қилт этмай эшитдик. Ахир пайғамбар алайҳиссалом таваллуд топган, у зотнинг равзаи мубораклари, улуғ саҳобаларнинг хоклари ётган муборак шаҳарлар ҳақида гап борганда жон қулоғи билан тингламаслик мумкинми!..

Шунда даврада ўтирганларнинг бирининг рашки келиб: “У жойларнинг яхши тарафларини айтдингиз, энди, масалан, бизнинг юртимиздан ортда қоладиган жиҳатларини айтинг-чи”, деди.

Унга жавобан мезбон: “У жойлар фақат ибодат ва яна ибодат учун”, деб қўйди...

Кишилик жамияти тарихида миллатларнинг баъзиларининг дунёни ҳайратга солган хислатли аждодлари бўлган. Лекин ана ўша машҳур сиймолардан авлодларга нима қолди? Искандар Мақдунли ёки Чингизхонга ўхшаб фақат шуҳрати қолдими ёки ҳали ҳамон авлодларига фойдаси етиб турадиган илмий меросми?..

Даврадаги отахоннинг соддалик қилиб бундай савол бериши бежиз эмас. Чунки Аллоҳ таоло миллатимизга шундай ажойиб Ватан ато этганки, ҳатто Абдулла Ориповдек буюк шоир ҳам уни таърифлашга сўз топа олмасдан “Фақат ожиз қаламим маним/Ўзбекистон ватаним маним”, деб ёзган эди.

Эҳҳе, бу муаззам юртга эга чиқиш кимларнинг хаёлини ўғирламади, дейсиз. Академик шоир Ғафур Ғулом таъбири билан айтганда, гўзаллиги бошига бало бўлган юрт бу.

Биз мудом юртимизда тўрт фасл мукаммал бўлади, бундай ширин мевалар, тилими тилни ёрар қовун, тарвузлар қайда бор! деб айтамиз. Ана шу фаслларнинг мукаммаллиги, меваларнинг мислсизлиги босқинчиларнинг эътиборини тортгани каби куч-қудратда, ақл-заковатда тенгсиз аждодларнинг чиқишига ҳам сабаб бўлмадимикан.

Ватанпарвар бобо-ю момолар ҳар доим фахримиз бўлиб келган. Юртимизни босқинчилардан ёлғиз ўзи ҳимоя қила олган Широқ, қадим Оссурия давлатини ва унинг аҳолиси бўлган шумерларни Бобил ва Мидиянинг бирлашган қўшини истилосидан сақлаб қолган скифлар, Ватанимиз тупроғига ғаразли ниятда қадам босган Кир Иккинчининг  200 000 қўшинидан биттасини ҳам тирик қўймасдан қириб ташлаб уларнинг йўлбошчиси бўлган Кирнинг жасадига қон ичирган Томир она, Чингизхондек қаттол ёвнинг йўлига ғов бўлган Жалолиддин, мўғулларни қувиб солиб, ярим дунёни салтанатига қўшиб олган буюк Амир Темур... уларнинг сони жуда ҳам кўп. Биз шу онда тилга келганларини  айтиб қўйдик, холос.

Хўш, нима учун улар бунчалик кўп. Чунки ҳеч бир юртга бунчалик кўп босқинчи бостириб кирмаган. Абдулла Орипов (охироти обод бўлсин!) ёзганидек, халқимиз музликларда яшаганида у ерларга оқ айиқдан бошқа бирор босқинчи қадам ҳам босмаган бўлар эди.

Аллоҳ таоло бизга шундай гўзал маконни раво кўрган экан, бу неъматни асраб-авайлашни аждодларимиз ўзларининг муқаддас бурчи деб билган ва бизга ҳам шуни васият қилган.

Хуллас, аждодларнинг давлатчилик, сипоҳсолорлик, шаҳарсозлик, президентимиз айтганидек, цивилизация, ирригация, мелиорация ва бошқа-бошқа соҳалардаги  ютуқлари кўп ва улардан қолган меросларни бошқа давлатлар ҳам ўрганмоқда.

Шарафли аждодларнинг ҳам авлодларига, ҳам олам аҳлига қиёматга қадар фойдаси етиб турадиган меросларидан бири – уларнинг бебаҳо илмий меросидир. Юртбошимиз ана шу илмий меросни янада кенгроқ тарқатадиган, янада бойитиб мукаммаллаштирадиган, тараққий эттирадиган илмли авлодни етиштириш масаласига ниҳоятда жиддий аҳамият бериш зарурлигига эътибор қаратмоқда. Зотан, ҚУръони каримда таъкидланганидек, “Билганлар билан билмаганлар баробар бўлмас”.

Мустақиллик байрами куни Ҳазрати Имом мажмуасига ташриф буюрган президентимиз  Ислом цивилизацияси марказининг олдига қўйилган мақсад ва вазифаларга қисқача тўхталар экан, айнан шу масалага тўхталиб, жумладан, бундай деди: “Биз аждодларимиз билан доимо фахрланиб келганмиз. Шундай экан, ўзимиз ҳам уларга муносиб бўлишимиз керак. Ташкил этилаётган марказда ҳам бунинг учун барча шароитларни яратиш, етук олимларни жалб қилиш лозим. Мазкур соҳага оид адабиётларни жамлаш, чет элларда бўлса, юртимизга олиб келиш чораларини кўриш зарур. Бундан ташқари, мамлакатимиздаги диний йўналишдаги тўққизта ўрта махсус ва иккита олий таълим муассасаси ҳам марказ ихтиёрига ўтказилади. Бу ерда сабоқ берадиган ўқитувчилар билими ва савиясига алоҳида эътибор қаратиш даркор”.

Марказ лойиҳаси билан танишган президентимиз унинг ташқи кўриниши, ҳатто қурилиш материаллари ҳам эътибор қаратиш зарурлигини таъкидлади ҳамда ҳамманинг кўзи ўрганиб қолганидек қилиб эмас, бутунлай янгича  шакл ва дизайнда қуриш зарурлигини тавсия қилди.

Президентимизнинг ана шу тавсияси Соҳибқирон бобомизнинг “Бизнинг қудратимизни кўрмоқчи бўлсангиз, қурган иморатларимизга боқинг”, деган иборасига ҳамоҳанг бўлди. Зеро, кўз ўрганиб қолмоғи, бир хиллик дегани, аслида фикрлашдан, изланишдан тўхташдан дарак беради...

Қозоғистон Республикасининг Остона шаҳрида бўлиб ўтган Ислом ҳамкорлик ташкилотининг фан ва тенологиялар бўйича биринчи саммитида нутқ сўзлаган президентимиз мусулмон давлатларининг кўпчилиги илм-фан ва технология соҳасида ортда қолаётганини таъкидлар экан, бу муаммони бартараф этиш ҳамда илм-фан равнақини янги босқичга олиб чиқишни мақсад қилиб илмий ютуқлар учун ИҲТ мукофотини жорий этиш таклифини билдирди. Бу таклифни эшитиб ҳамма хурсанд бўлди.

Бинобарин, бундай мукофот илм аҳлларини янада катта куч-қувват, завқу шавқ билан ишлашга янги-янги ихтиролар, кашфиётлар қилишга ундайди. Шу тариқа дунё ранг-баранг бўлиб бораверади. Инсонларнинг яшашга, ишлашга, изланишга, ижод қилишга рағбати кучаяди. яратувчилик завқи ортади.

Бундан ортиқ нима керак одамга!..

Дамин ЖУМАҚУЛ

Сайёрамиздаги энг осойишта шаҳар Туркиядан топилди. Олимлар замонавий Қунё ҳудудидан қолдиқлари топилган Чатал-Хёюк  аҳоли пунктида тўрт минг йил давомида ҳеч қандай ҳарбий ҳаракат бўлмаганини аниқлашди.

Ҳозирги вақтда Чатал-Хёюк ЮНЕСКОнинг Бутунжаҳон маданий мерослари рўйхатига энг қадимий аҳоли пунктларидан бири сифатида киритилган.

«Чатал-Хёюк аҳолиси жуда ҳам барқарор жамият бўлган.  Улар тўрт минг йил давомида уруш-жанжалсиз яшаган. Айни пайтда бу топилма минглаб йиллар давомида ҳам низосиз яшаш моделининг ажойиб тимсолидир”, дейди британиялик археолог, Стэнфорд университети профессори Иэн Ходдер.

Робия ЖЎРАҚУЛОВА тайёрлади.

بسم الله الرحمن الرحيم

Муҳтарам жамоат! Маълумки, киши касб қилиш орқали, аввало ўзининг моддий эҳтиёжларини қондиради. Қолаверса, оила аҳлининг нафақаси, қарамоғидаги кишиларнинг таъминотини амалга оширади. Бир сўз билан айтганда, инсон ким бўлишидан қатъий назар, моддий ҳаётини йўлга қўйиши учун бирорта касб билан шуғулланишга мажбур. Аллоҳ таоло сизу биз, мўмин-мусулмонларни ҳалол касб билан шуғулланишга, ҳаромдан ҳазар қилишга буюрган. Бу ҳақда Пайғамбаримиз ﷺ дан қуйидаги ҳадис ворид бўлган:

عَنِ النَّبِيِّ  صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ:"إنَّ اللهَ طَيِّبٌ لاَ يَقبَلُ إِلاَّ طَيِّبًا، وَ إِنَّ اللهَ أَمَرَ المُؤمِنِينَ بِمَا أَمَرَ بِهِ المُرسَلِينَ، فَقَالَ تَعَالىَ: {يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ}  (سورة المؤمنون/51)، وَ قَالَ تَعَالىَ: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ}  (سورة البقرة/172)، ثُمَّ ذَكَرَ صلى الله عليه وسلم الرَّجُلَ يُطِيلُ السَّفَرَ أَشعَثَ أَغبَرَ يَمُدُّ يَدَيهِ إِلىَ السَّمَاءِ وَ يَقُولُ يَا رَبِّ ياَ رَبِّ وَ مَطعَمُهُ حَرَامٌ، وَ مَشرَبُهُ حَرَامٌ، وَ مَلبَسُهُ حَرَامٌ، وَ غُذِيَ باِلحَرَامِ! فَأَنىَّ يُستَجَابُ لِذَلِكَ؟"  (رواه الإمام مسلم.

 яъни: У зот ﷺ айтадилар: “Албатта, Аллоҳ таоло покдир ва У пок нарсанигина қабул қилади. Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло пайғамбарларга буюрган нарсани мўминларга ҳам буюрган. У айтганки: “Эй, пайғамбарлар! Пок (таом)лардан тановул қилингиз ва эзгу (иш) қилингиз!” (Мўминун сураси, 51-оят) ва яна айтдики: “Эй, имон келтирганлар! Сизларга Биз ризқ қилиб берган покиза нарсалардан енглар!” (Бақара сураси, 172-оят). Шундан сўнг, Расулуллоҳ ﷺ  бир киши ҳақида айтдилар: “У узоқ (ҳаж) сафарига чиқиб, соч-соқоли тўзғиб, чангга ботган ҳолда икки қўлини осмонга кўтариб, эй, раббим, эй, раббим, дейди. Ваҳоланки, егани ҳаром, ичгани ҳаром, кийгани ҳаром, ҳаромдан озиқланган! Қаердан ҳам дуоси ижобат бўлсин?” (Имом Муслим ривояти).

Дарҳақиқат, тарихдан маълумки, пайғамбарларнинг барчаси ҳам зиммаларидаги Аллоҳ таоло томонидан юклатилган элчилик вазифаларини     буюк омонат билан адо этиш билан бир қаторда ўзлари ва оила аҳлларини боқиш учун ҳалол касб билан машғул бўлганлар. Масалан, Одам а.с. деҳқончилик ва тўқувчилик, Идрис а.с. тикувчи ва хаттот, Нуҳ ва Закариё а.с.лар дурадгор, Ҳуд ва Солиҳ а.с.лар тижорат, Иброҳим а.с. деҳқончилик ва тижорат, Довуд а.с. темирчи, Сулаймон а.с. ҳунарманд, Мусо, Шуъайб ва Пайғамбаримиз а.с.лар чўпонлик билан шуғулланганлар.

Инсон учун энг ҳалол касб ўз меҳнати эвазига топилган ризқдир.

عَنْ الْمِقْدَامِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: "مَا أَكَلَ أَحَدٌ طَعَاماً قَطُّ خَيراً مِن أَن يَأكُلَ مِن عَمَلِ يَدِهِ، وَ إِنَّ نَبِيَّ اللهِ دَاوُدُ عَلَيهِ السَّلاَمُ كَانَ يَأكُلُ مِن عَمَلِ يَدِهِ"

(رواه الإمام البخاري).

яъни: Миқдам رضي الله عنه дан ривоят қилинади, Расулуллоҳ صلى الله عليه وسلم айтдилар: “Ҳеч ким ўз қўл меҳнати билан топгандан яхшироқ таом еган эмас, дарҳақиқат, Аллоҳнинг пайғамбари Довуд а.с. ҳам ўз қўл меҳнати билан кун кўрган” (Имом Бухорий ривояти). Бошқа бир ҳадисда:

قال رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "لَأَن يَحتَطَبَ أَحَدُكُم عَلَى ظَهرِهِ خَيرٌ مِن أَن يَسأَلَ أَحَداً فَيُعطِيهِ أَو يَمنَعُهُ"

(رواه الإمام البخاري).

яъни: Пайғамбар صلى الله عليه وسلم дедилар: “Бирортангиз елкасига ўтин ортиб юргани бировдан тиланчилик қилиб, у бериб ёки бермаганидан яхшироқдир” (Имом Бухорий ривояти).

Ҳалол касб-ҳунар орқали тирикчилик ўтказиш ҳам ибодат саналади. Эрта тонгдан кечгача ҳалол ризқ билан оила аҳлини боқиш мақсадида ишлаб ҳорган кимсанинг гуноҳлари кечирилади, дейилган бир ҳадисда. Бошқа бир ҳадисда эса:

عن عبد الله بن مسعود رضي الله عنه قال، قال رسول الله صلى الله عليه وسلم :"طَلَبُ كَسبِ الحَلاَلِ فَرِيضَةٌ بَعدَ الفَرِيضَة" (رواه الإمام البيهقي في  شعب الإيمان).

яъни: Абдуллоҳ ибн Масъуд رضي الله عنه дан ривоят қилинади, Расулуллоҳ صلى الله عليه وسلم: “Ҳалол касб қилиш фарздан кейинги фарздир”, дедилар (Имом Байҳақий “Шуъабул имон” китобида ривоят қилган).

Муҳтарам азизлар! Инсон ҳалол касб қилар экан, албатта, биринчи навбатда нияти холис бўлиши лозим. Яъни, шу ҳалол касби орқали ўзини ва аҳли оиласини таъминлаши, ўзгаларга қарам ва муҳтож бўлишдан сақланиши, қолаверса, жамиятдаги кишиларга манфаат етказиши, уларнинг оғирини енгил қилиши касб қилишдан кўзда тутилган асосий мақсад бўлмоғи керак. Аллоҳ таолога беадад ҳамдлар бўлсинки, биз бандаларига ақлу идрок бериб, ҳалол касб йўлларини кўпайтириб ато этган. Давлатимизда ҳам йил сайин иш ўринларини кўпайтириш борасида хайрли ишлар амалга оширилмоқда. Қолаверса, олийгоҳлар, касб-ҳунар коллежлари ва турли ўқув марказлари фаолиятларини йўлга қўйилишидан мақсад ҳам ёшларни касб-ҳунарли қилиб ҳаётларининг фаровон бўлиши ва эл-юрт равнақига ўз ҳиссаларини қўшишлари учун имконият яратишдир. 

                Зеро, ҳалол касб қилишнинг кўплаб дунёвий ва ухровий манфаатлари бордир. Жумладан, ҳалол касб қалбга нур, дилга сурур бахш этади. Инсонда хотиржамлик ва ҳаловат пайдо қилади. Аъзоларни ибодатга моил этиб, амалларни мақбул бўлишига сабаб бўлади. Ризқда ва умрда барака пайдо қилади. Асосийси, Аллоҳнинг ризосига ва дуоларнинг ижобат бўлишига сабаб бўлади. Пайғамбаримиз صلى الله عليه وسلم улуғ саҳобий Саъд ибн Аби Ваққос رضي الله عنه га қилган насиҳатларининг бирида шундай деган эдилар:

قال رسول الله صلى الله عليه وسلم :"يَا سَعدُ أَطِب مَطعَمَكَ تَكُن مُستَجَابَ الدَّعوَةِ" (رواه الإمام الطبراني).

яъни: Расулуллоҳ صلى الله عليه وسلم айтдилар: “Эй, Саъд! Таомингни ҳалол бўлишига эътибор бергин, дуоси қабул бўладиганлардан бўласан” (Имом Табароний ривояти).

Ўз касби ва мансаб-мартабасини суистеъмол қилиш, касбу-корида қалбакиликка, таъмагирликка ўтиш орқали ҳалол бўлмаган йўллар билан кун кўриш айни гуноҳ ишдир. Пайғамбаримиз صلى الله عليه وسلم бу ҳақда шундай дедилар:

عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ :"وَ الَّذِي نَفسُ محمد بِيَدِهِ إِنَّ العَبدَ لَيقَذِفُ بِلُقمَةِ الحَرَامِ فيِ جَوفِهِ فَلَا يَقبَلُ مِنهُ عَمَلُ أَربَعِينَ يَومًا، وَ أَيُّمَا عَبدٍ نَبَت لَحمُهُ مِن السُّحتِ وَ الرِّبَا، فَالنَّارُ أَولَى بِهِ"

(رواه الإمام الطبراني).

яъни: “Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган Зотга қасамки, банда қорнига битта ҳаром луқмани ташлаши билан қирқ кунлик амали қабул бўлмайди. Қайси банданинг эти ҳаром ва рибо орқасидан ўсган бўлса, у дўзахга лойиқдир” (Имом Табароний ривояти).

Киши бирор касб-ҳунар билан шуғулланар экан, уни пухта ва холис бажармоғи лозим бўлади. Юртимизда яшаётган ҳар бир инсон борки, у ўқитувчи ёки шифокор бўладими, олим ёки оддий ишчими, тадбиркор ёхуд хизматчими, қайси касб эгаси бўлишидан қатъий назар, Ватаннинг равнақи йўлида, ўз касбидан келиб чиқиб, юртимизнинг келажаги ва ривожланиши йўлида астойдил хизмат қилиши керак. Ўз касбига нисбатан садоқати бўлмаган шахснинг на ишида, на касбу корида барака бўлади, балки унинг бутун ҳаёти беқарорликда ўтади. Модомики, биз буюк келажак сари одимлаётган эканмиз, ҳар биримиз ўз вазифамизга садоқат билан ёндашмоғимиз лозимдир.

Азизлар! Фиқҳий масалаларнинг баёни борасидаги бугунги суҳбатимизда ҳанафий мазҳабимизда намоз вақтлари ва намоз ўқиш макруҳ бўлган вақтлар ҳақида сўз юритамиз.

Намознинг вақтлари:

1) бомдоднинг аввалги вақти тонг ёришиб уфқда оқликнинг тарқалишидир. Унинг тугаш вақти қуёш чиқишдан олдиндир;

2) пешиннинг аввалги вақти қуёшнинг тик тургандан сўнг оғишидир. Унинг охирги вақти ҳар бир нарсанинг сояси ўзига икки баробар бўлгунчадир;

3) асрнинг аввалги вақти пешиннинг вақти чиққандан бошлаб киради. Унинг охирги вақти қуёш ботишдан олдинги вақтдир;

4) шомнинг аввалги вақти қуёшнинг ботишидир. Унинг охирги вақти шафақ (қуёшнинг қизиллиги) йўқолган вақтдир;

5) хуфтоннинг аввалги вақти шафақнинг ботишидир. Унинг охирги вақти тонг ёришишидир.

6) витр намозининг аввалги вақти хуфтондан кейин бўлиб, унинг охирги вақти бомдоднинг вақти киришидир.

Намоз ўқиш макруҳ бўлган вақтлар:

• қуёш чиқаётганда;
• Туш вақтида қуёш тиккага келганда;
• қуёш ботаётганда;
• ушбу вақтларда жаноза намози ва тиловат саждасини ҳам қилиш макруҳ;
• бомдод намозидан сўнг то қуёш чиққунча нафл намоз ўқиш;
• аср намозидан сўнг то қуёш ботгунча нафл намоз ўқиш;
• қуёш чиққандан сўнг 2 ракаат намоз миқдоридаги вақт ўтмасдан нафл намоз ўқиш;
• қуёш ботгандан сўнг шомнинг фарзини адо қилгунча нафл ўқиш;

имом-хатиб хутба ўқиётганда то хутбасини тугатгунча нафл ўқиш.

Аллоҳ таоло юртимиз тинчлигини бундан ҳам мустаҳкам қилиб, халқимиз фаровонлиги, оилаларимиз бахту саодати йўлида садоқат билан хизмат қилишимизни муяссар айласин. Омин!

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким Аллоҳ ва охират кунига имон келтирса, яхшиликни сўзласин ёки сукут қилсин. Ким Аллоҳ ва охират кунига имон келтирса, қўшнисига яхшилик қилсин. Ким Аллоҳ ва охират кунига имон келтирса, меҳмонни ҳурмат қилсин”, дедилар (Имом Бухорий ривояти).

Инсон дунёда одамлар билан яшайди. Ҳаёт мобайнида гоҳида у бошқаларга муҳтож бўлади. Гоҳида эса аксинча бўлади. Ислом дини кишилар ўртасидаги ўзаро алоқаларни мустаҳкамлайди. Инсонлар бир-бирларини ҳақларини адо этиб, ўзаро меҳр-муҳаббатли бўлса бирдамлик янада зиёда бўлади. Шунингдек, мазкур ҳадиснинг мазмунидан кишилар очиқ юзли, ширин сўзли, муомала одобиларига риоя қилиб, ҳаммага яхшилик қилсалар дунё ва охиратда бахт-саодатга эришишлари тушунилади.

Яхшиликни сўзлаш банданинг имони мукаммал эканига ишора. Мазкур ҳадисда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) яхши хислатларнинг энг гўзали ва солиҳ амалларнинг энг манфаатлисини баён қилдилар. Дунё ва охиратда манфаатлик ва яхши нарсаларни сўзлаш солиҳ амаллардан бири. Шу билан бир қаторда банда ёмонликни, бошқаларга озор берадиган ва фаҳш сўзларни гапириш билан Аллоҳ таолонинг ғазабига дучор бўлади. Анас (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Банданинг қалби тўғри бўлмагунча, унинг имони мукаммал бўлмайди. Инсоннинг тили тўғри бўлмагунча қалби тўғри бўлмайди”, дедилар” (Имом Аҳмад ривояти). Бошқа ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Банда тилини ёмон нарсадан тиймагунча, имоннинг ҳақиқатига етолмайди”, деганлар (Имом Табароний ривояти).

Манфаатсизни нарсани сўзлаш ҳалокат сабаби, тилни тийиш эса нажот асосидир. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Беҳуда нарсани тарк қилиш, инсоннинг динини гўзал қиладиган хулқлардан биридир”, деганлар” (Имом Термизий ривояти). Фойдасиз гапни сўзлаш гоҳида амалларни бекор бўлишига сабаб бўлади. Гоҳида эса инсон беҳуда сўз туфайли жаннатдан маҳрум бўлиши мумкин. Мусулмон сўзлашдан олдин, чуқур ўйлаши ва тафаккур қилиши лозим. Агар гапи яхши бўлса, сўзласа савобга эга бўлади. Гапирмоқчи бўлган сўзи ёмонлик бўлиб, уни айтса гуноҳкор бўлади. Инсон сўзламоқчи бўлган гапини яхши ёки ёмон эканида шубҳа қилса, сукут қилиши лозим бўлади. Чунки банда талаффуз қилган ҳар сўзи учун қиёмат куни жавобгар бўлади. Ҳар бир калима эвазига ажр-мукофот ёки аламли азоб олиши мумкин. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “У бирор сўзни талаффуз қилса, албатта, унинг олдида ҳозиру нозир бўлган бир кузатувчи (сўзни ёзиб олувчи фаришта) бордир” (Қоф, 18). Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Банда Аллоҳ таолони рози қиладиган бир сўзни айтади ва унга эътибор қилмайди. Аллоҳ таоло ўша сўз туфайли уни юксак даражаларга кўтаради. Бошқа одам Аллоҳ таолони ғазабини келтирадиган бир сўзни гапириб, унга эътибор қилмайди. У ўша калима сабаб жаҳаннамга улоқтирилади”, дедилар (Имом Бухорий ривояти).

Муқаддас динимизда сўзлашнинг ўзига хос одоблари бор. Мўмин фойдалик нарсалрни гапиришга ҳарис бўлади. Ҳалол бўлмаган сўзлардан тийилади. Аллоҳ таоло мўминларнинг сифатларини санаб бундай марҳамат қилади: “Улар беҳуда (сўз ва ишлар)дан юз ўгирувчидирлар” (Муъминун, 3). Инсон ғийбат, ёлғон, чақимчилик, тилёғламалик каби лағв ва буҳуда сўзлардан сақланиши лозим. Шунингдек, сўзласа гуноҳкор бўлмайдиган гапларни ҳам кўп гапирмаслиги динимиз талаби. Чунки кўп гапириш макруҳ ёки ҳалол бўлмаган гапларни сўзлашга ҳам сабаб бўлиши мумкин. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳнинг зикри бўлмаган гапларни кўп сўзламанглар. Чунки Аллоҳ таолони зикр қилмасдан кўп гапириш, қалбни қотиради. Аллоҳдан инсонларнинг энг узоғи қалби қаттиғидир”, дедилар (Имом Термизий ривояти). Умар (розияллоҳу анҳу) айтади: “Кимнинг гапи кўпайса, уни тойилиши кўпаяди. Кимнинг тойилиши кўпайса, гуноҳи кўпаяди. Кимнинг гуноҳи кўпайса, у дўзахга мустаҳиқ бўлади”. Амру маъруф, наҳи мункар ва ҳақни баён қилиш учун сўзлаш мўминнинг шарафли хислатларидандир. Биз ўрганаётган ҳадисдан ҳожат бўлгандагина гапириш лозим экани тушунилади.

Қўшнига ёрдам бериш, хайр-эҳсон қилиш, уларга озор бермаслик имонни мукаммал қилувчи амалдир. Бунга Аллоҳ таолонинг ёлғиз ўзига ибодат қилиш билан қўшнига яхшилик қилиш бирга келгани ҳам ишора. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “Аллоҳга ибодат қилингиз ва Унга ҳеч нарсани шерик қилмангиз! Ота-оналарга эса яхшилик қилингиз! Шунингдек, қариндошлар, етимлар, мискинлар, қариндош қўшнию бегона қўшни, ёнингиздаги ҳамроҳингиз, йўловчи (мусофир)га ва қўл остингиздаги (қарам)ларга ҳам (яхшилик қилинг)! Албатта, Аллоҳ кибрли ва мақтанчоқ кишиларни севмайди” (Нисо, 36).

Қўшнига яхшилик қилиш ажр-мукофоти улуғ амал. Инсон қўшнига ёрдам бериб, Аллоҳ таолонинг ҳузурида юксак даражаларга эришади. Аксинча, қўшнига озор бериш эса ҳалокат сабаби ҳисобланади. Манбаларда қўшнига озор бериш ҳалол эмаслиги ва унинг гуноҳи катта, азоби аламли гуноҳи кабиралардан бири экани айтилади. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳга қасам имонли эмас, Аллоҳга қасам имонли эмас, Аллоҳга қасам имонли эмас”, дедилар. “Ким, ё Расулуллоҳ”, дейишди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Қўшниси унинг ёмонлиги ва озоридан саломат бўлмаган кимса имонли бўлмайди”, дедилар (Имом Бухорий ривояти). Мазкур ҳадисда “имонли эмас”деб таржима қилинган қисмидан мурод Аллоҳ таолонинг ҳузурида нажот тополмайди деган маъно тушунилади. Бошқа ҳадисда бундай дейилади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан тунда намоз ўқиб, рўза тутадиган ва тили билан қўшнига озор берадиган аёл ҳақида сўрашди. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “Унда яхшилик йўқ. У дўзахга тушади”, дедилар” (Имом Аҳмад ривояти).

Меҳмонни улуғлаш, уни ҳурмат қилиш муқаддас динимизда мукофоти улуғ, гўзал амал ҳисобланади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким Ислом шариатини маҳкам тутса ва яхши мўминларнинг йўлидан юрса, уйига келган меҳмонларни ҳурматини жойига қўяди, уларга яхшилик ва эҳсон қилади. Манашу банданинг Аллоҳ таолога ишончининг далили ва Раббига таваккулининг тасдиқи ҳисобланади”, дедилар.

Жумҳур уламолар меҳмонга зиёфат қилиб беришни мустаҳаб амал эканини айтадилар. Меҳмонга зиёфат қилиш гўзал ахлоқ. Меҳмонни очиқ юз ва табассум билан кутиб олиш мезбоннинг зийнати. Шунингдек, унга ширин сўзлар билан гўзал муомалада бўлиш, таом ва ичимликларни тезроқ олиб келиш ҳам шулар жумласидан. Шу билан бир қаторда биринчи куни мезбоннинг оиласи одатда танаввул қиладиган нозу-неъматлардан зиёда қилиб, зиёфат уюштириш, меҳмон кутиш одобларидан биридир. Мезбон иккинчи ва учунчи кунлари одатдаги таомлар билан меҳмон қилиши мумкин. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Меҳмондорчилик уч кундир. Бир кеча-кундуз меҳмон иззат-икром қилинади. Кейинги кунлардаги зиёфат садақа бўлади”, дедилар (Имом Муслим ривояти).

Манбалар асосида

Баҳриддин ЖЎРАБЕК ўғли тайёрлади