Биринчи мақола: Муҳаммад алайҳиссаломнинг илк пайғамбарлик даврларида арабларнинг ҳолати

---

 Мана шу даврдан бошлаб Ислом шариати иккинчи мақсад сари одимлай бошлади. Мусулмонлар учун уларнинг барча ишларига дахлдор бўлган, ҳар бир киши ва ҳар бир жамият ҳаётига тааллуқли бўлган аҳкомларни жорий қилди. Жумладан, ибодат, муомалот, жиҳод, жиноят, меърос, васият, никоҳ, талоқ, қасам, қозилик ва фиқҳ илмига доир турли қонун ва қоидаларни ҳаётга татбиқ қилди.

Пайғамбар алайҳиссаломнинг даврларидаги қонунчилик тартиби кейинги асрлардаги каби воқеа ҳодисаларни фаразан тасаввурга келтириш, бирор ҳукм чиқариш учун оят ёки ҳадиснинг ворид бўлиш сабабини ўрганиб чиқишга асосланмайди, балки қонунчилик воқелик билан бирга ҳаракатланар эди. Мусулмонлар ҳаётларида бирорта масалага дуч келиб қолсалар шу масаланинг ҳукмини билиш учун тўғридан-тўғри Пайғамбар алайҳиссаломга мурожаат қилар эдилар. Ўз навбатида Пайғамбар алайҳиссалом уларга гоҳида оят билан, гоҳида ҳадис билан фатво берар эдилар. Баъзида ўзлари амаллари билан, баъзида эса бирор саҳобийнинг амалини иқрор қилиш билан масаланинг ҳукмини баён қилар эдилар.
Расулуллоҳнинг жавоблари қайси шаклда бўлмасин, у Қуръон ояти бўладими ёки қавлий, амалий, тақририй суннат бўладими, барчаси ҳам Аллоҳ томонидан юборилган ваҳий орқали содир бўлар эди. Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай деган:

وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى

яъни: “У хомхаёлдан олиб сўзлаётгани ҳам йўқ! У фақат нозил қилинаётган бир ваҳийдир” (Нажм сураси, 3-4-оятлар).

وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ

яъни: “Агар (пайғамбар) Бизнинг номимиздан (Биз айтмаган) баъзи сўзларни тўқиб айтганда эди, албатта, Биз унинг ўнг қўлидан тутган, сўнгра унинг шоҳтомирини узиб ташлаган бўлур эдик (Ал-Ҳаққа сураси, 44-46-оятлар).
Юқорида ўтган сўзлардан биз уч нарсани хулоса қилишимиз мумкин:
Биринчи: Ушбу даврларда қонун чиқариш ҳуқуқи фақат пайғамбар алайҳиссаломгагина хос бўлиб, бошқа ҳеч кимсанинг бунга дахли йўқ эди. Ўз навбатида Пайғамбар алайҳиссаломнинг қонун чиқаришда мурожаат қиладиган манбалари ваҳий бўлиб, у тиловат қилинадиган – Қуръон ва тиловат қилинмайдиган – Суннатдан иборат эди. Шунинг учун ҳам ҳеч бир ҳукмда ихтилоф пайдо бўлишга ўрин йўқ эди.
Иккинчи: Ислом фиқҳи бирданига юзага келгани йўқ. Балки, секин аста, бўлак-бўлак бўлиб, оят ва ҳадис орқали собит бўлди.
Фуқаҳолар қонунчиликка дахлдор бўлган оятларни ҳукм оятлари, ҳадисларни эса ҳукм ҳадислари деб аташни жорий қилдилар. Мазкур тақсимотдан кейин савол туғилади, қандай қилиб пайғамбарлик давридаги қонунчиликнинг асоси фақат Қуръон ва ҳадис бўлиши мумкин, ахир Пайғамбар алайҳиссалом баъзи ҳукмлар устида ижтиҳод қилганларку, саҳобаларнинг баъзи масалалардаги ижтиҳодларини тасдиқлаганларку? Масалан, Расулуллоҳ с.а.в. Табук ғазотида жиҳотдан бош тортмоқчи бўлган баъзи мунофиқларга ғазотда иштирок этмасликка изн берганлар. Шунингдек, Бадр жангида қўлга тушган асирлардан фидя олиб ўзларини озод қилиб юборишда Абу Бакр р.а.нинг фикрига қўшилганлар. Демак, шунга биноан исломнинг бошидаги ижтиҳодларни Қуръон ва Ҳадисдан ташқари қонунчиликнинг қўшимча манбаи дейиш мумкинку?
Бу саволга жавоб қуйидагича бўлади: Пайғамбар алайҳиссалом эҳтиёж туғилгандагина ва ваҳий келиши кечиккан вақтдагина ижтиҳод қилар эдилар. Шундан сўнг ваҳий нозил бўлиб, у зотнинг ижтиҳодларини агар тўғри бўлса тасдиқлар, агар хато бўлса хатосини баён қилиб берар эди. Демак, ваҳий Расулуллоҳ с.а.в.нинг ижтиҳодларининг манбаи бўлган. Саҳобаларнинг ижтиҳодлари ҳам ҳудди шунга ўхшаш, Расулуллоҳ с.а.в. билан алоқа боғлаш мумкин бўлмаган ўринларда ёки бирор фурсатни қўлдан кетиши хавфи бўлган вақтларда содир бўлар эди. Расулуллоҳга мурожаат қилганларида эса, у киши ижтиҳод қилган ҳукмларининг тўғри ёки нотўғрилигини баён қилиб берар эдилар. Демак, саҳобаларнинг ижтиҳодларининг манбаси суннат бўлган. Шундан келиб чиқиб айтганда, ижтиҳод ушбу асрдаги қонунчиликнинг манбаларидан бўлмаган. Ушбу мавзуда ижтиҳод ҳақида сўз юритганимизда янада кенгроқ баён қиламиз.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг

биринчи ўринбосари Ҳомиджон Ишматбеков.

https://t.me/tuhur

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 31 август куни Шаҳидлар хотираси хиёбонига ташриф буюрди.

Мажмуадаги рамзий қабр ёнида қатағон қурбонлари руҳларига бағишлаб Қуръон тиловат қилинди. Шу ерда нуронийлар, уламо ва зиёлилар билан мулоқот бўлди.

- Ватан фидойиларини эслашимиз, уларнинг ҳақига Қуръон ўқишимиз яхши анъана. Маърифатпарвар боболаримиз мустақиллик учун, халқимиз эмин-эркин яшаши учун курашганини биламиз. Охирги йилларда бутун жамоатчилигимиз ҳаракати билан уларнинг номларини тиклаш, музейларни янги намуналар билан тўлдириш, ижод мактаблари ташкил этиш бўйича кўп ишлар қилиняпти. Буларнинг ҳаммаси - одамларга тарихий адолатни, ҳақиқатни етказиш учун, халқимиз у кунларни билиши ва ҳеч қачон унутмаслиги, бугунги кунларнинг қадрига етиши учун, - деди Шавкат Мирзиёев.

Маълумки, мустабид тузум даврида минглаб бегуноҳ ватандошларимизнинг умри хазон бўлган. 1937-53 йилларда Ўзбекистонда 100 минг одам қатағонга учраган. Уларнинг 13 минг нафари шафқатсиз отиб ташланган. Қанчадан-қанча оилалар хонавайрон бўлиб, болалар етим қолган. Биргина 1937-38 йиллардаги катта қатағон даврида 7 мингга яқин ватандошимиз отилган.

- Бу инсонлар ҳақиқий етакчилар, илғор зиёлилар, адабиёт, маданият намояндалари, бошқача айтганда, миллатимизнинг, халқимизнинг энг сара вакиллари эди. Тасаввур қилинг, агар улар қатағон қилинмаганида Ватанимиз ривожи учун, илм-фан, иқтисодиёт, маданият ва адабиётимиз учун қандай буюк ишлар қилган бўлар эди, халқимизни олдинга бошларди. Шу билиб туриб қилинган. Бугун буни армон билан эслаймиз, - деди Президент.

Давлатимиз раҳбари қатағонга учраган ана шу 100 минг одамнинг ҳар бири бўйича изланиш, жойларга чиқиб, қариндошлари билан учрашиб, номларини тиклаш, қилган ишлари ҳақида китоблар чоп этиш, ўзлари яшаган маҳаллалар ва мактабларга номларини қўйиб, хотирасини абадийлаштириш зарурлигини таъкидлади.

Сўнгги йилларда Исҳоқхон Ибрат, Маҳмудхўжа Беҳбудий, Абдулла Авлоний, Абдулҳамид Чўлпон, Абдулла Қодирий сингари маърифатпарварлар хотирасига бағишлаб музейлар, муаззам ҳайкаллар яратилди. Ижод мактаблари бунёд этилди. Қорақалпоғистон Республикасида, барча вилоятларда Қатағон қурбонлари музейининг бўлимлари очилди. Қатағон қурбонларига бағишланган янги-янги китоблар, фильмлар, тадқиқотлар яратилмоқда.

Коронавирус пандемияси юртимизни ҳам четлаб ўтмади. Афсуски, бу касаллик уч юздан зиёд юртдошимизнинг ҳаётига зомин бўлди.

Маросимда ушбу инсонлар хотирасига бағишлаб ҳам Қуръон тиловат қилинди. Беморларнинг тезроқ соғайишини Аллоҳдан сўраб, дуо ўқилди.

- Ўз яқинларидан жудо бўлган барча оилаларга чуқур ҳамдардлик билдириб, сабр-тоқат тилайман. Даволанаётган беморларимизнинг дардига шифо беришини Худодан сўраймиз. Олти ойдан бери шу бало билан курашяпмиз. Бу касаллик юртимиздан тезроқ кетишини сўраб дуо қиламиз, - деди давлатимиз раҳбари.

Манба: https://president.uz

Ўзбекистон мусулмонлари идораси жамоаси, имом-хатиблар Қорақалпоғистон Республикаси Нукус шахар бош имом-хатиби, “Имом эшон Муҳаммад” жоме масжиди имом-хатиби Бахраматдин домла Разовнинг онаси Минажова Тохтагул аянинг вафоти билан муносабати билан чуқур таъзия изҳор этади.

Ушбу муборак кунларда охират диёрига риҳлат қилагн марҳума онахонни Аллоҳ таоло Ўз раҳмати ва мағфиратига олсин! Охиратларини обод, жойларини жаннатдан қилсин!

Аҳли оилалари фарзанду аржунадлари, яқинларига чиройлик сабр ато этсин.

Иннаа лиллааҳи ва иннаа илайҳи рожиъуун!

Ўзга дин вакилларидан бири мусулмон олимига савол берди: “Қуроъонни ўқиб чиқдим ва натижада менда бир неча саволлар пайдо бўлди. Ишониб айтаманки ушбу саволларимга жавоб бера олмайсиз”.

“Марҳамат, аввал саволингизни беринг, хулоса қилишга асло шошилманг!” деди мусулмон олими.

Саволим қуйидагича: “Бақара сурасининг 260-оятида: “Эй Роббим, менга ўликларни қандай тирилтиришингни кўрсат”, деган. Демак, Иброҳим ҳам ўликлар қайта тирилишига ишонмаган. Бу эса Қуръоннинг мўъжизавий китоблигига шубҳа келтиради”.

“Аввало оятни тўлиқ айтмадингиз. Оятнинг тўлиғи қуйидагича: Эсла, Иброҳим: «Эй Роббим, менга ўликларни қандай тирилтиришингни кўрсат», деганда, У зот: «Ишонмадингми?» деди. У: Оре, лекин қалбим хотиржам бўлиши учун», деди. У зот: «Қушдан тўртта олгин-да, ўзингга тортиб, кесиб майдала, сўнгра улардан ҳар бир тоққа бўлакларини қўйгин, кейин уларни ўзингга чақир, ҳузурингга тезлаб келурлар ва билгинки, албатта, Аллоҳ азиз ва ҳаким зотдир», деди”.

Иброҳим алайҳиссалом Аллоҳ таоло ўликларни тирилтира олишига ҳеч қандай шубҳа қилмаганлар. У зот алайҳиссаломнинг бунга ишончлари комил эди. Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло «Ишонмадингми?» деб сўраганида: «Оре (ишондим), лекин қалбим хотиржам бўлиши учун», дедилар. Дилда ишонган нарсани, кўз билан кўриб, Аллоҳ таолонинг қудратидан кўнгил хотиржам бўлиши учун сўраганлар.

Шунингдек, саволга яхшилаб эътибор беринг! “Эй Роббим, менга ўликларни қандай тирилтиришингни кўрсат”, демак “ўликларни тирилтирасанми?” эмас балки “ўликларни қандай тирилтиришингни кўрсат”, деяптилар.

Сизга бир мисол, ҳозирда деҳқон ҳам, чўлда яшовчи бадавий ҳам уйида электрдан фойдаланади, тўғрими? Лекин электрни қандай келишини билмайдилар. Бироқ улар ҳаётда ундан фойдаланаётганлари рост. Ахир кейинчалик уни қаердан келишини ўрганиш ва билишлари электрдан фойдаланиши ёки фойдаланмаслигини ўзгартирмайдику.

Хулоса шуки, Иброҳим алайҳиссалом Аллоҳ таолога бўлган иймонларида ҳаргиз шубҳанинг учқуни ҳам бўлмаган. Бу ерда сиз оятнинг ҳақиқатини тушунмагансиз холос (савол-жавобнинг давоми бор).

Яҳё АБДУРАҲМОНОВ Убайдуллоҳ ўғли,

“Шайх Зайниддин” жоме масжиди имом-хатиби.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси жамоаси диний соҳада кўп йиллар самарали хизмат қилган Тошкент вилояти Оққўрғон тумани “Эрбўта қози" жоме масжиди имом ноиби Бойхонов Исмоил домла Орифхон қори ўғлининг вафоти муносабати билан чуқур таъзия изҳор этади.
Раҳматли Исмоил домла Бойхонов Тошкент ислом институтини тамомлагач фаолиятини 1986 йилда бошлаб, узлуксиз 34 йил шу соҳада фидокорона хизмат қилди.
Раҳматли Исмоил домла Бойхонов аҳли илм зотларнинг авлоди бўлишлари баробарида ўзлари ҳам 4 нафар ўғил ва 2 нафар қиз фарзандни дин соҳасида хизмат қиладиган солиҳ инсонлар этиб тарбияладилар.
Аллоҳ таоло охират сафарига кузатилаётган бу дин хизматчисини мағфиратига олсин, яқинларига сабру жамил бериб, қазои қадарини имон ила, розилик ила қарши олганлар қаторида ажру мукофотлар ато этсин.
Ҳадиси қудсийлардан бирида айтилади: “Эй Одам фарзанди! …Албатта, Мен сизларнинг суратингизга ҳам, чиройингизга ҳам қарамайман. Балки қалбингизга қарайман ва сизлардаги яхши хислатлардан рози бўламан”. Раҳматли Исмоил домла Бойхонов ҳам ана шундай яхши хислатлар эгаси эди.
Ҳақ таоло марҳум олимнинг аҳли оиласи, фарзанду аржумандлари ва яқинларига чиройли сабр бериб, бу мусибатларини яхшиликлар ила тўлдирсин. Биз Буюк Парвардигордан дуо қилиб сўраймизки, марҳум олимни ўзининг чексиз раҳматига олсин, жаннат боғларига дохил этсин.

Иннаа лиллааҳи ва иннаа илайҳи рожиъуун.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси