muslim.uz
Лангар Қуръони ҳақида қизиқарли ва ноёб маълумотлар
Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг кутубхонасида сақланаётган “Катта Лангар Қуръони” номи билан аталадиган Қуръони каримнинг нусхаси дунёдаги энг қадимий ва нодир қўлёзма асарларидан ҳисобланади. Катта Лангар Қуръони деб номланиши, унинг Қашқадарё вилоятининг Қамаши туманидаги Лангар ота масжидида сақланганига бориб тақалади.
“Катта Лангар Қуръони”нинг сақланиш тарихи
Саҳифалар узоқ вақт давомида “Катта Лангар шайхлари” деб ном олган Ишқия тариқати вакиллари томонидан асраб келинган.
Маҳаллий аҳолининг ҳикоя қилишича Катта Лангар Қуръони 1917 йилларда Асрорхўжа ота исмли кишининг қўлида бўлган, 30 йилларгача унинг ўғли Уста Абдулло ота, ундан кейин Ёқуб бобонинг қўлида сақланган. Ундан Қулфи момонинг қўлига ўтиб 1957 йилгача у кишининг қўлида сақланган. 1957 йилдан Тўхта Бобо Ражабовнинг қўлида сақланган.
Ўтган асрнинг саксонинчи йиллари бошида Ўзбекистонда диний ва миллий қадриятларга қарши кураш авж олгач, ушбу қўлёзманинг ҳам катта қисми атайин йўқ қилинган ёки яширилган.
Ҳикоя қилишларича, 1984 йили ўша вақтда тегишли ташкилот вакиллари томонидан ҳеч қандай далолатнома қилинмаган ҳолда Лангар Қуръонининг 67 саҳифаси олиб кетилган. Унинг қаерда эканлиги ҳалигача маълум эмас. Шунда қишлоқ оқсоқолларидан Тўхта бобо Ражабов қўлёзманинг 12 саҳифасини асраб қолишга муваффақ бўлади.
Орадан ўн йил ўтиб, мустақиллик йилларида ушбу муборак саҳифалар яна Катта Лангар зиёратгоҳига қайтарилади.
Қўлёзманинг қадимийлиги
Аслида бу қўлёзма бизнинг юртимизга қандай келиб қолганлиги ҳақида ҳалигача ҳеч ким аниқ маълумот айта олган эмас. Аммо биз шуни биламизки, ушбу қўлёзма устида илмий-тадқиқот ишларини олиб борган олимларнинг таъкидлашларича, ушбу қўлёзманинг битилиши VIII асрнинг охирги чорагида, араб грамматикаси қоидалари шаклланган даврга тўғри келади.
Ҳозирги кунда ушбу қўлёзманинг 81 саҳифаси Россия Фанлар академиясининг Санкт-Петербургдаги Шарқ қўлёзмалари институтида сақланади. Машҳур шарқшунос, академик И.Ю.Крачковский ўзининг “Араб қўлёзмалари устида” китобида ёзишича, бу қўлёзма 1936 йилда институт томонидан нотаниш кекса аёлдан сотиб олинган[1].
1998 йилда профессор Е.А.Резван Шарқ қўлёзмалари институтида Е 20 инвентар рақами остида сақланаётган мазкур қўлёзма ҳақида хориж матбуотида инглиз тилида “The Qur’an and its World” мақоласини эълон қилди. Орадан бир неча ой ўтиб, француз шарқшуноси Франсуа Дерош Санкт-Петербургга хат йўллаб, у билан бирга Ўзбекистондаги Катта Лангар қишлоғидан топилган Қуръон саҳифалари фотонусхаларини ҳам юборади. Бу нусхалардаги ёзув тури ва услуби институтда Е 20 рақами остида сақланаётган қўлёзманики билан айнан бир ҳил эди.
Кейинчалик Е.Резван ушбу қўлёзманинг айрим саҳифалари Катта Лангар қишлоғида, шунингдек Тошкент ва Бухорода ҳам сақланиши ҳақида хабар топади. 1999 йилда Катта Лангар Қуръони билан яқиндан танишиш мақсадида Ўзбекистонга илмий экспедицияни амалга ошириб, бир гуруҳ шарқшунос олимлар билан Тошкентда Ўзбекистон мусулмонлари идораси кутубхонасида сақланаётган Усмон мусҳафи ва Лангар Қуръонининг бир саҳифаси, Шарқшунослик Қўлёзмалар институтида сақланаётган 1та саҳифасини, Лангар ота масжидида сақланаётган 12 саҳифани бориб кўради. Кейинчалик бу ҳақда “Усмон Қуръони изидан” деган ҳужжатли фильм ҳам тайёрлайди[2].
2000 йилнинг май ойида россиялик ва голландиялик олимларнинг изланишлари натижасида, Гронинген (Голландия) университети Изотоп тадқиқотлари марказида мазкур қўлёзма пергаментининг намуналари замонавий техникалар ёрдамида радиокарбон таҳлилидан ўтказилади. Текширув натижаларига кўра, ушбу қўлёзма милодий 775-995 йиллар оралиғида кўчирилган бўлиши мумкинлиги ҳақида хулоса берилди. Олимлар ушбу хулосага таяниб, қўлёзма VIII асрнинг сўнгги чорагига тегишли, деган тўхтамга келишган. Бу хулосани француз шарқшуноси Ф.Дерош ҳам тасдиқлайди.
Қўлёзмалар қаерларда сақланмоқда?
Ўзбекистонда мазкур қўлёзманинг жами 16 саҳифаси мавжуд:
Биттаси Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқ қўлёзмалари институтида сақланади. Шарқ қўлёзмалари институтида 11604 рақами остида сақланаётган саҳифада “Бақара” сурасининг 26-61-оятлари кўчирилган. Мазкур институтда 2460 рақами остида сақланаётган Садир Зиё кутубхонасининг каталогида мазкур саҳифа ҳақида маълумот берилган бўлиб, унда саҳифанинг Учинчи Халифа Усмон ибн Аффон (р.а.) замонасида кўчирилган китобга тегишли экани айтилади.
Иккита саҳифаси Бухорода: биттаси Ибн Сино номидаги Бухоро вилоят кутубхонасида, иккинчиси Бухоро давлат музей-қўриқхонаси Арк қўлёзмалар музейида сақланмоқда. Унда Мужодала сурасининг 11-оятидан Ҳашр сурасининг 3-оятигача ёзилган.
Соҳага оид муҳим воқеа
Президентимиз Шавкат Мирзиёев 2017 йил 24 майда “Қадимий ёзма манбаларни сақлаш, тадқиқ ва тарғиб қилиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорни имзолаганларидан кейин юртимизда бу борада бир қанча илмий-амалий анжуманлар бўлиб ўтди. Жумладан, Ўзбекистон электрон оммавий ахборот воситалари миллий ассоциацияси бошқаруви раиси Ф.Абдухолиқов ташаббуси билан 2017 йил 28 ноябрь куни Тошкент шаҳрида “Замонлар чорраҳаси: ўтмишнинг буюк мероси – маърифатли келажак пойдевори” мавзуида халқаро медиа-форум ўтказилди. Унда Ўзбекистон мусулмонлари идорасидан вакиллар ҳам иштирок этдилар. Айни медиа-форум 2018 йил 10 декабрь куни ҳам бўлиб ўтди. 2017 йилда “Ўзбекистон маданий мероси дунё тўпламларида” лойиҳаси доирасида Европа технологиялари асосида “Катта Лангар Қуръони”нинг факсимиле нусхалари яратилди. Мазкур нусхалар ўтган вақт давомида мамлакатимиздаги бир қатор илмий ва диний муассасаларга тарқатилди.
2018 йилнинг 3 декабрь куни Даракчи газетасининг интернет саҳифасида Катта Лангар Қуръони ҳақида мақола эълон қилинди. Ана шу мақолада шундай дейилади. “Ўзбекистонда мазкур қўлёзманинг жами 16 саҳифаси мавжуд бўлиб, шундан биттаси Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқ қўлёзмалари марказида, биттаси Ўзбекистон Мусулмонлари идорасида, иккитаси Бухоро вилоят кутубхонасида, 12 варағи Катта Лангар қишлоғида сақланади”, дейилган.
Мақолада шунингдек, “ушбу саҳифаларда “Нисо” ва “Анъом” сураларининг парчалари ўрин олган”, дейилган.
Катта Лангар Қуръони Ўзбекистон мусулмонлари идорасига қачон келтирилган?
Катта Лангар Қуръонининг 12 саҳифаси Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ноиби марҳум Абдураззоқ Юнусов томонларидан Қашқадарё вилоятининг Қамаши туманидаги “Лангар ота” жомеъ масжидидан 2003 йилнинг 11 декабрида олиб келинган.
Мазкур қўлёзма матни сайқалланган ҳайвон териси – пергаментга битилган. Саҳифаларнинг ўртача ҳажми 53х35 см.ни ташкил этади. Матнлар арабий ёзув усулларининг энг қадимий турларидан бўлган кўфий-ҳижозий хатида битилган. Саҳифаларнинг баъзиларига, айниқса ҳошияларига жиддий зарар етган. Қўлёзманинг чарм муқоваси XIV асрга тегишли. XVII аср ўрталарида у қайта таъмирланган.
Муқова ҳамда саҳифаларни бир-бирига мустаҳкам бириктириш мақсадида араб тилидаги матнлар битилган қоғозлар ёпиштирилган. Саҳифаларнинг чарм муқовасида муқовасознинг исми (Муҳаммад Носир) ҳамда 1255 (1839-1840) санаси ёзилган.
Лангар Қуръонининг Ўзбекистон мусулмонлари идораси кутубхонасида сақланаётган қисми
Ўзбекистон Мусулмонлари идораси кутубхонасида аввалдан бир саҳифаси сақланиб келган бўлса, 2003 йилда қолган 12 саҳифаси Лангар ота масжидидан келтирилган бўлиб, ҳозирда 13та саҳифаси сақланмоқда.
Ўзбекистон мусулмонлари идорасида сақланаётган Катта Лангар Қуръонининг аввалги битта саҳифасида “Бақара” сурасининг 126-150 оятлари, қолган 12 саҳифасида Нисо сурасининг 136-оятининг ярмидан бошланиб, Моида сураси тўлиқ ва Анъом сурасининг 82-оятининг бошланишигача бўлган қисми мавжуд.
Мавжуд 12 саҳифани муқовага тикишда тартиб бузилган. Яъни, бешинчи саҳифани иккинчи саҳифа ўрнига, еттинчи саҳифани олтинчи саҳифа ўрнига алмаштириб тикиб юборилган. Натижада сураларнинг кетма-кетлиги бузилган.
Мавжуд саҳифалар Қуръони каримнинг икки жузини ўз ичига олган. Демак, таҳмин қилиш мумкинки, Катта Лангар Қуръони 190-200 саҳифа атрофида бўлган. Бугунги кунгача уларнинг 97 саҳифаси ёхуд 47 фоизигина етиб келган.
Катта Лангар Қуръони асрлар оша
Катта Лангар Қуръони йиллар давомида таъмирланиб, уни безак ва нуқталар билан тўлдириб келинганини кўришимиз мумкин. Масалан, баъзи саҳифаларнинг йиртилган бурчакларига ямоқ солинган ва ямалган жойидаги оятлар насх хати турида ёзилган. Суралар орасига нақш чизилиб, унга суранинг номи ва оятларининг сони насх хатида битилган. Баъзи саҳифалардаги баъзи калималарга ҳаракатлар қўйилганини ҳам кўришимиз мумкин. Масалан,
ان الله جامع المنافقين و الكافرين في جهنم جميعا
(سورة النساء/140)
оятини мисол қилишимиз мумкин.
Катта Лангар Қуръонининг ўзига хос жиҳатлари
Лангар Қуръонининг бир бетига ҳозирги Мадина Мусҳафининг бир ярим бети ҳажмидаги оятлар ёзилган. Лангар Қуръонида суралардаги оятларнинг сони ҳозирги Мадина мусҳафидаги оятларнинг сонидан фарқли қилиб берилганини кўришимиз мумкин. Масалан, Мадина мусҳафида Моида сураси 120 оятдан иборат дейилган бўлса, Лангар Қуръонида Моида сураси 122 оят дейилган. Анъом сураси Мадина мусҳафида 165 оят дейилган бўлса, Лангар Қуръонида 167 оятдан иборат дейилган.
Катта Лангар Қуръони Ўзбекистонга қандай келиб қолгани ҳақида турли тахминлар илгари сурилади. Шуниси аниқки, ўтган муддат давомида Катта Лангар масжидида сақланиб келган. XIX аср охирларида қўлёзманинг бир қисми номаълум сабабларга кўра, мамлакатдан олиб чиқиб кетилган ва юқорида таъкидланганидек, 1936 йилда И. Ю.Крачковскийнинг қўлига етиб борган. Қўлёзманинг бошқа саҳифалари ҳар хил одамлар томонидан олиб кетилган. Хуллас бугунги кунда ушбу нодир китоб саҳифаларининг ярмидан кўпроғи қаерда, кимларнинг қўлида экани ҳамон сирлигича қолаётир.
Катта Лангар Қуръонидан нусха кўчириб ёзилиши
2004 йилда хаттот Ҳабибуллоҳ Солиҳ томонидан Катта Лангар Қуръонининг 12 саҳифаси қайта кўчириб ёзилган ва ҳозирда ўша қўлёзма нусхаси Ўзбекистон Ислом Академиясининг манбалар ҳазинасида сақланмоқда.
Катта Лангар Қуръони тарихий аҳамиятга эга
Лангар Қуръонининг юртимизга келиб қолиши тарихи ҳақида бир қанча тахминлар мавжуд:
- Ўрта асрларда Афғонистонга кўчиб келган араблар маълум бир сабабларга кўра Ўрта Осиёга кўчишади ва ўзлари билан ушбу Қуръон нусхасини ҳам олиб келишади;
- Амир Темур томонидан Суриядан Қашқадарёнинг тоғлик ҳудудига кўчириб келтирилган араблар ўзлари билан ушбу Қуръонни ҳам олиб келишган.
Лангар Қуръони Қашқадарё вилояти Қамаши туманидаги Лангар ота масжиди ва зиёратгоҳи билан боғлиқ бўлганлиги боис унинг ушбу манзилга келиши, у ердаги ишқия тариқати машоихларининг ўз даврида ерли аҳолининг ижтимоий ва маънавий ҳаётида тутган ўрни, Лангар қишлоғининг ўтмишда маданий ва иқтисодий жиҳатдан қандай ҳолатда бўлганлиги билан боғлиқ илмий тадқиқот ишларини олиб борилиши лозим эканлиги билан ҳам катта аҳамиятга эга деб ўйлаймиз.
Шу кунгача Лангар зиёратгоҳи билан боғлиқ бир нечта мақолалар, шунингдек, Ғулом Каримийнинг “Лангар фожиаси” романи чоп этилган ва уларда Лангар Қуръонига боғлиқ маълумотлар ҳам берилган.
Ҳозирги кунда Лангар масжидида профессор Е.Резван томонидан амалга оширилган Лангар Қуръонининг фотонусхаси ва хаттот Ҳабибуллоҳ Солиҳ томонидан кўчирилган қўлёзма сақланмоқда.
Ҳомиджон ИШМАТБЕКОВ,
Диний идора Фатво бўлими мудири
[1] https://history.wikireading.ru/256823 Над арабскими рукописями Куфический Коран и “бабушка-арабка” (1936)
[2] https://youtu.be/l_by2R6-8ec
14 асрдан буён ўзгармаган жасад
Ҳамза розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг амакилари, эмикдош инилари, Қурайш қабиласининг паҳлавонларидан бири бўлиб, лақаблари “Шаҳидлар саййиди”, “Аллоҳнинг ва Расулининг арслони”дир.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга пайғамбарлик келганинининг иккинчи йили Исломга кирганлар. Исломга кирганларидан кейин душманлар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга ва мусмулмонларга озор етказишни камайтирганлар.
У зот ҳам Мадинага ҳижрат қилганлар, Бадрда қатнашганлар ва Уҳудда Ваҳший ибн Ҳарб томонидан шаҳид этилганлар. Ваҳший у кишининг бурун ва қулоқларини кесган. Баъзи ривоятларда Ҳинд бинт Утба қоринларини ёрдириб, жигарларини олиб, чайнашга уринган, аммо чайнай олмай, ташлаб юборган. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам амакиларининг бу аҳволини кўриб маҳзун бўлганлар.
Бир неча йиллар олдин Уҳуд тоғи этагидаги шаҳидлар қабристонига сел келиб, баъзи қабрларни ювиб кетади. Ана шу қабрлар ичида Ҳамза розияллоҳу анҳунинг ҳам қабрлари бор эди. Ҳукуматнинг келишуви ва маслаҳати билан шаҳидларнинг жасадлари бошқа жойга кўчиришга қарор қилинади. Бу ишни амалга ошириш чоғида кўплаб уламолар таклиф этилади.
Ҳамза розияллоҳу анҳунинг маборак жасадларини кўчиришда қатнашган уламолардан бири Шайх Маҳмуд Саввоф бўлиб, у киши Ҳамза розияллоҳу анҳунинг жасадлари 1400 йилдан бери бус-бутун ҳолда турганини, ҳатто қўлларини қимирлатилганда, ундан қон сизиб чиққанини айтиб берганлар. Субҳаналлоҳ.
Доктор Ториқ Сувайдан ўзининг “Ниҳоя қиссаси” номли силсила кўрсатувларида баъзи уламоларнинг Уҳудда шаҳид бўлган саҳобалардан бир нечаларининг жасадларини қайтадан дафн этишда иштирок этишганини, орадан 1400 йил муддат ўтгандан кейин саҳобаи киромларнинг жасадлари қандай ҳолатда эканини, мазкур жасадлар ўшандан бери ўзгармай, чиримай, бузилмай турганини Шайх Маҳмуд Саввофдан тўғридан тўғри ҳикоя қилган.
Ториқ Сувайдан шундай дейди: “Бизга Шайх Маҳмуд Саввоф раҳимаҳуллоҳнинг айтиб беришича, Уҳудда шаҳид бўлган саҳобаларнинг қабрларини кўчириш ва уларни қайтадан дафн этиш мақсадида чақирилган уламолар орасида у киши ҳам бор бўлиб, айнан Ҳамза розияллоҳу анҳуни дафн этганлардан бири бўлган эканлар. Айтишларича, Ҳамза розияллоҳу анҳунинг жасадлари катта, бурунлари, икки қулоқлари кесилган ва қоринлари ёрилган, қўллари қорин устига қўйилган ҳолда эканлар.
Шайх Маҳмуд Саввоф сўзларини шундай давом эттирганлар: “Биз у зотнинг жасадларини ва қўлларини қимирлатганимизда, қон оқиб чиқди. У кишини бошқа шаҳидлар билан бирга дафн этдик”.
Доктор Ториқ Сувайдан юқоридаги гапларга шундай қўшимча қилади: “Бу собит, аниқ ва кўз билан кўрилган ишдир. Шайхнинг айтишича, Ҳамза розияллоҳу анҳунинг баданларидан қон оққанда, мискнинг хушбўй ифори таралган экан”.
Интернет маълумотларидан Нозимжон Иминжонов таржимаси
Катта Лангар Қуръонининг тарихий аҳамияти
Бугун, 12 февраль куни Ўзбекистон мусулмонлари идорасида “Катта Лангар Қуръони ва унинг тарихий аҳамияти” мавзусида илмий-амалий семинар бўлиб ўтди. Унда соҳа мутахассислари, профессор-ўқитувчилар, таниқли уламолар, имом-хатиблар, мадрасалар мудирлари ва талаба-ёшлар қатнашди.
Ислом динининг асосий манбаси ҳисобланган Қуръони карим мўмин-мусулмонлар учун муқаддас китоб саналади. Айниқса, унинг энг қадимий нусхалари халқимизнинг бебаҳо мероси сифатида қадрланади. Юртимиздаги ана шундай маънавий мерослардан бири Ўзбекистон мусулмонлари идораси музей-кутубхонасида сақланаётган VIII асрга оид “Катта Лангар Қуръони” саҳифаларидир.
Муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 24 майда “Қадимий ёзма манбаларни сақлаш, тадқиқ ва тарғиб қилиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори ижросини таъминлаш мақсадида, қадимий ёзма асарларни тарғиб этиш борасида илмий-амалий анжуманлар ўтказилмоқда. Мазкур семинар ҳам шу мақсадга қаратилгани билан янада аҳамиятлидир.
Тадбирда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита, Ўзбекистон Халқаро ислом академияси, Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази, Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқ қўлёзмалари институти, Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон миллий кутубхонаси, диний таълим муассасалари раҳбарлари ва оммавий ахборот воситалари вакиллари иштирок этди.
“Катта Лангар Қуръони ва унинг тарихий аҳамияти” семинарини ўтказишдан мақсад бугунги кунда Ўзбекистон мусулмонлари идораси музей-кутубхонасида сақланаётган тарихий ва нодир қўлёзма асарларни кенг жамоатчиликка таништириш ва улар устида илмий-тадқиқот ишларини олиб боришни тарғиб этишдан иборатдир.
Тадбир Қуръони карим тиловати билан бошланди. Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари ва Дин ишлари бўйича қўмита раиси ўринбосари Музаффар Комилов семинар иштирокчиларига ўз табрикларини йўлладилар.
Сўзга чиққан нотиқлар Диний идора раиси ўринбосари Шайх Абдулазиз Мансур, Фатво бўлими мудири Хомиджон Ишматбеков, Ўзбекистон Республикасида хизмат кўрсатган маданият ходими, ҳаттот Ҳабибуллоҳ Солиҳ ва мутахассис Ғуломжон Холбоев кабилар Катта Лангар Қуръонининг ёзилиш тарихи, матн услублари, ҳошиялари ҳамда юртимизга келиши ва сақланиши билан боғлиқ бўлган нодир маълумотларни етказдилар.
Илмий семинарда Катта Лангар Қуръони ҳақида кўпчиликка маълум бўлмаган жуда ҳам ноёб ва қизиқарли маълумотлар ҳам баён этилди. Келгусида бу ҳақда сайтимизда батафсил баён этамиз.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
Ингушетияда "Ҳар бир масжидга Қуръони карим" акцияси ўтказилди
Россия таркибидаги Ингушетия Республикасида ижтимоий тармоқлардаги фаол гуруҳлар томонидан "Ҳар бир масжидга Қуръони карим" акцияси ташкил этилди. Ушбу акцияга ёшлар томонидан 75 минг рубль келиб тушган.
Тўпланган маблағларга 150 дона Мусҳаф сотиб олиниб масжидларга тақдим этилган. Бундан ташқари тасбеҳ, жойнамоз ва бошқа зарур бўлган буюмлар харид қилиниб аҳолига тарқатилган.
Ушбу акция тўхтаб қолмаслигига умид билдирилган ва унинг доимий тарзда ўтказилиши режалаштирилмоқда.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
Ҳаммод ибн Салама раҳимаҳуллоҳнинг қаноати
Муқотил ибн Солиҳ Хуросоний ҳикоя қилади: “Ҳаммод ибн Саламанинг ҳузурларига кирдим. Қарасам, уйларида ўзлари устида ўтирган бўйра, ўзлари ўқиётган қўлларидаги Мусҳаф, ичида илмлари (китоб, қалам, сиёҳ) солинган сумка, таҳорат оладиган обдаста бор экан.
Олдиларида ўтирсам, эшик тақиллади. У зот:
“Ҳой қиз, чиқиб қарачи ким экан?” дедилар. Қиз:
“Муҳаммад ибн Сулаймоннинг элчиси экан” деди.
“Унга айт, бир ўзи кирсин” дедилар устоз.
Кейин элчи кириб, қўлидаги мактубни узатди. У зот менга “Ўқи!” дедилар. Унда шундай деб ёзилган эди: “Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм. Муҳаммад ибн Сулаймондан Ҳаммод ибн Саламага. Аммо баъд. Аллоҳ таоло Ўзининг дўстлари ва тоати аҳлининг тонгини хайрли қилганидек, сизнинг ҳам тонгингизни хайрли қилсин! Бир масала чиқиб қолди. Олдимизга келсангиз, ўша масаланинг жавобини сиздан сўрасак. Вассалом”.
“Ҳой қиз, сиёҳ ва қалам олиб кел” дедилар. Кейин менга:
“Мактубнинг орқасини ўгир ва: “Аммо баъд. Аллоҳ таоло Ўзининг дўстлари ва тоати аҳлининг тонгини хайрли қилганидек, сенинг ҳам тонгингни хайрли қилсин! Биз уламоларни бирорта одамнинг олдига бормаганларини кўрдик. Агар бирор масала чиқиб қолган бўлса, ўзинг олдимизга келиб, сўрайдиган нарсангни сўра. Агар келмоқчи бўлсанг, бир ўзинг кел. Отинг ва аскарларинг билан келма. Акс ҳолда, сенга ҳам, ўзимга ҳам насиҳат қилмайман” деб ёз!” дедилар.
Бироз вақт ўтиб яна эшик тақиллади.
“Ҳой қиз, чиқиб қарачи, ким экан?” дедилар. Қиз:
“Муҳаммад ибн Сулаймон экан” деди.
“Унга айт, бир ўзи кирсин” дедилар у зот.
Кейин у кириб, салом бергач, устознинг олдиларига ўтирди. У зотга қараб: “Нега мен сизга қарасам, ичим қўрқувга тўлади?” деб сўради. Шунда имом бундай дедилар: “Мен Собит Бунонийдан эшитганман, у Анас ибн Моликдан эшитган, у эса: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг “Агар олим ўз илми билан Аллоҳ азза ва жалланинг розилигини ирода қилса, ундан ҳамма нарса қўрқади. Агар у (илми) билан бойлик тўплашни ирода қилса, унинг ўзи ҳамма нарсадан қўрқади” деяётганларини эшитганман” деган”.
Шунда Муҳаммад: “Мана бу қирқ минг дирҳамни олиб, ўзингизга ишлатмайсизми?” деди. Устоз: “Буни кимлардан олиб зулм қилган бўлсанг, ўша инсонларга қайтариб бер!” дедилар. Муҳаммад: “Аллоҳга қасамки, мен мерос қилиб олган пулларимдан сизга беряпман” деди. Имом: “Менинг бунга эҳтиёжим йўқ. Буларни мендан нари қил, Аллоҳ таоло гуноҳларингни кечирсин!” дедилар. Муҳаммад: “У ҳолда (фақирларга) бўлиб берарсиз” деди. Устоз: “Эҳтимол мен уни тақсимлашда адолат қиларман. Аммо шу пулдан насиба тегмаганлар “Адолат қилмади” дейишади. Буни кўзимдан нари қил, Аллоҳ таоло гуноҳларингни кечирсин!” деб, дирҳамларни олмадилар”.
Ҳоний Ҳожининг “Солиҳлар ва солиҳалар,
зоҳидлар ва зоҳидалар ҳаётидан минг бир қисса”
китобидан Нозимжон Иминжонов таржимаси
Мақолалар
