www.muslimuz

www.muslimuz

Бугун дунёнинг бир ҳудудида пайдо бўлиб, 200 га яқин давлатларга тарқалиб улгурган оммавий касаллик “коронавирус”нинг хавфи ортиб бораётганлиги кузатилмоқда. Барча давлатлар эҳтиёт чорасини кўриб, ўз халқи, давлатини бу балодан сақлаб қолишга жуда катта аҳамият қаратмоқда. Юртимизга ҳам бу касаллик кириб келди ва ўз таъсирини кўрсатмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг топшириғига мувофиқ, коронавируснинг кириб келиши ва тарқалиши олдини олиш юзасидан чора-тадбирлар дастурини тайёрлаш бўйича республика махсус комиссиясининг қарори билан бир қатор чекловлар ўрнатилиб, муайян чоралар кўрилмоқда. Ҳукуматимиз томонидан тезкорлик билан ушбу балони бартараф этиш чоралари кўрилиб, халқимизни инфекция хавфидан асраб қолишга катта эътибор қаратилмоқда. Шу билан бирга халққа ҳам бу касалликдан ўзини ўзи асраш, уни кенг ёйилишини олдини олиш бўйича қатор кўрсатма ва тавсиялар бериб борилмоқда.

Тарихда бу каби хавфли ва юқумли иллатлар кузатилганлиги ва ўз даврида қандай муолажа қилинганлиги тўғрисида кўплаб манбаларда маълумотлар келтирилган. Бугун тиббиёт, илм-фан техника ривожланган даврда ҳам тўсатдан пайдо бўлган бу иллатнинг муолажасида бутун дунё ожиз қолмоқда.

Халқнинг бошига келган оммавий ҳар хил касалликлар ислом тарихида ҳам бўлиб, “Вабо” ва “Тоъун” деб номланган. Бу иллатдан шифо топиш ва сақланиш борасида муқаддас динимиз таълимотларида кўплаб кўрсатмалар берилган. Имом Бухорий ва Имом Муслимларнинг саҳиҳ асарида “Тоъун ва вабо” касалликлари ҳақида қуйидаги ҳадислар келтирилади:

Асома ибн Зайддан Расулуллоҳ (с.а.в) Тоъун ҳақида шундай марҳамат қилдилар: “Тоъун – азоб ва касалликдир. Бу касалликни Аллоҳ таоло Баний Исроил қавмидан бўлган баъзи тоифаларга ва сизлардан олдинги қавмларга юборган. Сизлар уни бирон жойда тарқалгани ҳақида эшитсангиз, у ерга (зинҳор) кирманг. Агар кирсангиз у ердан (ҳеч қачон) чиқиб кетманг”,  дедилар. Шунингдек, “Саҳиҳ Бухорий” асарида:  Абу Ҳурайрадан Расулуллоҳ (с.а.в): “Бемор киши, соғлом кишини олдига келмасин” дедилар”. Бу ҳадисда тоъун ва вабога ўхшаш юқумли касалликлар билан бемор бўлганлар ҳақида таъкидланган.

Инсонни Аллоҳ таоло ердаги махлуқотлари ичида энг улуғ ва мукаррами қилиб яратган. Жисм ва руҳдан иборат инсон ҳаётда ҳар хил синов ва имтиҳонлар билан синалади. Унга бардош бериб сабр қилган кишига улуғ ажрлар берилиши ваъда қилинган. Аллоҳ таоло “Бақара” сураси 155-оятида: “Албатта, Биз сизларни бир оз қўрқинч ва очлик билан, мол-мулкка, жонга, меваларга нуқсон етказиш билан синаймиз. Ва сабрлиларга башорат бер”,  деб марҳамат қилган. Қаттиқ синовлардан кейин сабр қилганларга улуғ ажр ва мукофатлар берилиши ваъда қилинган.

Араб тилида  тоъун ва вабо (الطاعون والوباء) сўзлари бир хил маънога эга бўлиб, унинг оммага салбий таъсири, тез тарқалиб кетиш хавфи билан фарқланади. Уламолар бу икки ҳолатда ҳам қуйидаги тавсияларни беришади:

  1. Зиён келтирувчи сабаблардан эҳтиёт бўлиш ва ундан узоқлашиш;
  2. Тоъун ва вабо бор жойларга умуман кирмаслик, бу касаллик ҳаводан ўтиши сабабидан унга яқин бормаслик;
  3. Шу касаллик билан касалланганлар билан бирга бўлмаслик ва уларни ўзига яқин олмаслик (касалнинг юқумлилиги сабабидан);
  4. Нафсини поклаш, Аллоҳга таваккал қилиш, мусибатга сабр қилиш ва рози бўлиш;
  5. Покликка катта эътибор қаратиш, ўзини ва теварак атрофни покиза тутиш;
  6. Касалликни тарқалиб кетишидан сақлаш ва уни олдини олишга бор вужуди билан киришиш;
  7. Инсонларни касаллик майдонига кириш ва чиқишини ман қилиш. Чунки инсонлар кириб беморлар билан мулоқатда бўлиб, ташқарига чиқадиган бўлса бу борада олиб борилаётган барча ишлар самарасиз бўлади. Бу касаллик ҳаводан кўчувчи ва тез тарқалиш хусусиятига эга бўлиб, бошқа ҳудудларга ҳам тез тарқалиб кетади.

Ислом дини инсониятнинг ҳаёти, соғлигини сақлаш ва уни ҳимоя қилишга катта эътибор қаратган дин. Инсон ўз нафси ва ҳаётини ҳалок қилувчи ишлардан сақлашга буюрилган. Аллоҳ таоло “Бақара” сурасининг 195-оятида: “Ўзингизни (ўз қўлларингиз билан) ҳалокатга дучор қилманг”,  деб огоҳлантиради. Мазкур оят ва ҳадислар инсонни бошига шундай хавф хатар бўлган вақтда ўзини қандай тутиш, бу ҳолда теварак атроф, ўзаро муомала маданиятини, шахсий гигиена масалалари қай ҳолда бўлишига эътибор қаратган.

Тоъун-вабо касаллиги жамиятда ҳар даврда учраб турсада, улар бир биридан касалликнинг хусусияти билан фарқ қилган. Касаллик сабаби, тарқалган майдони, танланган ҳудуд, муолажаси, тарқалиш сабабларида ихтилофлар бўлган. Шунинг учун ҳам бу касалликнинг илк муолажаси “тош қотиш саломатлиги”,  яъни уйдан чиқмаслик. Бу муолажани ўн тўрт аср олдин Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в) муборак ҳадисларида таълим берганлар. Бугунги даврда ҳам айнан бу усулдан фойдаланиш муҳимдир.

Ислом дини жамиятда юқумли, хавфли касалликлар аниқланган вақтда қуйидаги амалларни бажаришни лозим санайди:

Бу касалликни даъвоси учун табиблар томонидан ижтиҳод қилмоқ лозим бўлади;

Уни бошқаларга ўтмаслигини олдини олишга катта эътибор қаратилади;

Касалликни қасддан бошқага юқтириш исломда ҳаром, шаръан ножойиз амал ҳисобланади;

Соғлом кишилар вақтинча беморлар билан ҳар қандай алоқани узишлари лозим бўлади. Бу борада жуда мулойимлик билан беморлар кўнглига азият бермаслик шарт қилинади;

Лозим топилса жамоатдан ажратиш ва яшаш манзилини  ўзгартиришга ҳам рухсат берилган.

Мақолада зикр этилган оят ва ҳадислардан олинадиган фойдалар ҳамда фақиҳларнинг жамиятда хавфли ва юқумли касаллик тарқалган вақтда унга нисбатан инсонларнинг муносабати қандай бўлишига оид масалалар кўриб чиқилди.

Дарҳақиқат бугунги кунда айнан биздан талаб этилаётган вазифалар ҳам шундан иборат. Бу “Коронавирус” деб номланган касалликни олдини олиш уни кенг тарқалишига йўл қўймасликка қаратилган зарур чора-тадбирлар ишлаб чиқилиб, амалиётга жорий этилмоқда. Фуқароларимиздан талаб қилинаётгани ўз соғлигини, ҳаётини сақлашга қаратилган. Бу талаб ва тавсиялар тарихда синалган илмий-ҳаётий тажрибаларга асосланган бўлиб, “тош қотиш саломатлиги” тажрибасига тўғри келади. Яъни уйда қолиш, покликни лозим тутиш, ўз соғлигига жиддий эътибор қаратиш, шахсий гигиена қоидаларига риоя этиш, инсонлар ўртасидаги ўзаро мулоқотни камайтириш, меҳр-мурувватли бўлиш, ўзаро ёрдамни кўпайтириш, уйда фарзандлар тарбияси билан машғул бўлиш, таътил давридан мақсадли фойдаланиш, масофадан ишлаш каби қулайликлардан иборат.

Барчамизга ушбу талаб ва тавсияларга амал қилиб, жамиятимизга келган бу синовни ҳамжиҳатликда енгиб ўтишимизни Аллоҳ таоло  насиб этсин!

Шукурилло Умаров,
Ҳадисшунослик ихтисослиги бўйича фалсафа доктори,
 Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази 
директори ўринбосари

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

ТАВҲИД БАЁНИ

1 - يَقُولُ الْعَبْدُ فِي بَدْءِ الأَمَالِي    لِتَوْحِيدٍ بِنَظْمٍ كَالَّلآلِي

Маънолар таржимаси:

Банда "имло" (қалбдан ёзиш)лар аввалида тавҳид(ни баён қилиш) учун дурлардек назм билан айтади:

 

Назмий баёни:

Сўз бошлар имлолар бошида банда,

Дурлардек назм-ла тавҳид ҳақинда.

 

Луғатлар изоҳи:

  يَقُولُ –  قَوْلٌ масдаридан олинган музориъ феъли. Бу феъл кўпроқ талаффуз қилиш маъносида ишлатилади. Талаффуз қилинган сўзларнинг рост ёлғонлигидан қатъи назар барчасига нисбатан қўлланади. 

الْعَبْدُ – луғатда “қул”, “банда” маъноларини англатади. Ундаги اَلْ маҳзуф “музофун илайҳ” дан бадалдир. Шунга кўра бу калиманинг маъносиعَبْدُ اللهِ бўлади.

فِي –   зарфият маъносида келган жор ҳарфи.

بَدْءِ – “ибтидо”, “аввал”, “муқаддима” маъноларида келган.

الأَمَالِي – бу калима الاِمْلاَء нинг кўплик шакли бўлиб, “китобга қарамасдан қалбдан ёзишлар” маъносини англатади. Нозим асарини ушбу ном билан атаган.

لِتَوْحِيدٍ –  لِ ҳарфи “таълил” маъносида келган. Тавҳид “яккалаш”, “ёлғизлик нисбатини бериш” маъноларини англатади. Жор мажрур يَقُولُ феълига мутааллиқдир.   

بِنَظْمٍ – بِ “восита” маъносида келган жор ҳарфи. Назм луғатда “ипга терилган лаълу-маржонлар” маъносини англатади. Истилоҳда эса “ақл тақозосига кўра маъноларини тартибли, далолатларини бир-бирига мувофиқ қилиб калима ва жумлаларни тузиш назм деб аталади”. 

كَالَّلآلِي –  كَ га икки хил маъно бериш мумкин:

  1. Жор ҳарфи. Бунда маҳзуф феълга мутааллиқ бўлади;
  2. مِثْلُ маъносидаги исм. Бунда тааллуқ топишга ҳожат йўқ бўлади.

الَّلآلِي калимаси اللُؤْلُؤ нинг кўплик шакли бўлиб, “дурлар” маъносини англатади.

 

Матн шарҳи:

Оламлар Роббиси Аллоҳ таолога ҳамду санолар, Пайғамбарлар сўнггиси Муҳаммад Мустафога салавот ва саломлар бўлсин.

Ўший раҳматуллоҳи алайҳ асарини “Банда имлолар аввалида айтади” маъносидаги сўз билан бошлаган. Ҳар бир банда учун айтадиган сўзи аҳамиятли ҳисобланади. Чунки бандалар уч томонлама масъул бўладилар:  

  1. Тилдан;
  2. Қалбдан;
  3. Барча аъзолардан.

Ушбу аъзоларнинг ҳар бири билан қилинган ишдан бандалар қиёмат кунида ҳисоб-китоб қилинадилар. Инсон аъзоларининг энг хатарлиси тил ҳисобланади. Аслида тилнинг иши қалбдаги каломга мувофиқ ё мувофиқ эмаслигидан қатъи назар мутлақо талаффуз қилиш ҳисобланади. Шоир айтганидек:

إِنَّ الْكَلاَمَ لَفِي الفُؤَادِ وَ إنَّمَا     جُعِلَ اللِّسَانُ عَلَى الْفُؤَادِ دَلِيلاً

Каломнинг асли қалбда бўлар бил,

Тил эса қалбга қилинган далил.

Ҳар бир ақли расо инсоннинг тили талаффуз қилган сўзларини фаришталар ёзиб борадилар. Талаффуз қилинадиган сўзларнинг энг афзали шаҳодат калимасини айтишдир. Сўнгра барча ишларда фақат рост сўзларни сўзлаш ҳисобланади. Талаффуз қилинадиган сўзларнинг энг ёмони Аллоҳ таолога ширк келтириш ва куфр бўлган сўзларни айтишдир. Кейин эса ёлғон, ғийбат ва чақимчилик каби сўзлардир. Шунинг учун ҳар бир банда талаффуз қилаётган сўзларига ҳушёр бўлиши лозим.

Бандалар масъул бўладиган иккинчи аъзо қалб ҳисобланади. Қалбнинг иши мутлақо эътиқод қилишдир. Тўғри бўладими ё нотўғри бўладими қалб қайси тушунчага боғланса, ўша тушунча “эътиқод” ва “ақида” деб номланади. Шунинг учун қалб ҳеч қачон ақидасиз бўлмайди. Яъни мўмин кишининг ақидаси иймон бўлса, кофирнинг ақидаси куфр бўлади. Ўзини гўё ҳеч нарсага иймон келтирмайдиган деб ҳисоблайдиган кимсанинг ақидаси иймон келтириш лозим нарсаларга иймон келтирмаслик бўлади. Қалбга тааллуқли муҳим ишлардан бири ният ҳисобланади. Қилинаётган амалларнинг савобли бўлиши ёки аксинча бўлиши ниятга боғлиқ бўлади. Аллоҳ таолога ва У нозил қилган барча нарсаларга иймон келтириш ҳар бир ақли расо балоғатга етган мусулмон зиммасига фарз бўлган эътиқоддир. 

Бандалар масъул бўладиган нарсаларнинг учинчиси қолган барча аъзолардир. Бандалар фарз, нафл, мубоҳ амалларни ҳам, гуноҳу маъсиятларни ҳам аъзолари билан амалга оширадилар.

Маълумки, умри давомида узрсиз равишда бирор марта ҳам иймон калимасини талаффуз қилмаган кишининг мўмин ҳисобланиши ё ҳисобланмаслиги тўғрисида ихтилоф қилинган. Шунинг учун ҳам ота-боболаримиз дастлаб иймон калималарини ўрганишга ва ўргатишга эътибор қаратганлар. Аҳмад Ҳодий Мақсудий раҳматуллоҳи алайҳнинг “Муаллимус соний” асарида бошланғич ўқувчилар учун “иймон калималари” алоҳида баён  қилинган. Мазкур калималар ҳар бир мўмин киши билиши ва уларнинг маъноларига эътиқод қилиши зарур бўлган калималардир. Қуйида ушбу калималарнинг таржималари ва қисқача изоҳлари билан танишиб чиқамиз:

 

كَلِمَةٌ طَيِّبَةٌ

Калимаи тоййиба (Ёқимли калима)

لَا اِلَهَ اِلاَّ اللهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ.

Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқдир,  Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг элчисидир.

 Изоҳ: Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқдир деган сўздан У зотдан бошқа ибодат қилинишга ҳақли зот йўқдир, деган маъно тушунилади. Ушбу калима барча соғлом фитратли[1] бандаларга ёқадиган калима ҳисобланади. Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг элчисидир, деган сўздан қуйидаги маънолар тушунилади:

  1. Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳ таолонинг танлаб олган бандаси;
  2. Муҳаммад алайҳиссалом пайғамбарларнинг сўнгиси.

 

كَلِمَةُ الشَّهَادَةِ

Калимаи шаҳодат (Гувоҳлик калимаси)

أَشْهَدُ اَنْ لَا اِلَهَ اِلاَّ اللهُ وَاَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ.

Гувоҳлик бераман албатта Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқдир,  яна гувоҳлик бераман албатта Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг бандаси ва элчисидир.

Изоҳ: ушбу калималар айтувчисининг мусулмонлигига гувоҳлик берувчи калималар ҳисобланади. 

 

كَلِمَةُ التَّوْحِيدِ

Калимаи тавҳид (Тавҳид калимаси)

أَشْهَدُ اَنْ لاَ اِلَهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيِى وَيُمِيتُ وَهُوَ حَىٌّ لاَ يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ.

Албатта Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқлигига, Унинг яккаю ягоналигига, шериги йўқлигига гувоҳлик бераман, мулк ҳам ҳамду сано ҳам Уникидир. Тирилтирадиган ҳам, ўлдирадиган ҳам Удир. У ҳеч қачон ўлмайдиган доимий тирикдир. Бахт-саодат Унинг қўлидадир. У барча нарсага қодирдир.

Изоҳ: Тавҳид сўзи луғатда “яккалаш”, яъни унинг кўп ададда эканини инкор қилиш маъносини англатади. Истилоҳда эса “Абадий барҳаёт Зотнинг яккаю ягоналигини тасдиқлаш – тавҳид деб аталади”. Тавҳид Ислом динининг шиори ҳисобланади.

 

كَلِمَةُ رَدِّ الْكُفْرِ

Калимаи роддил куфр (Куфрни рад этиш калимаси)

اَللَّهُمَّ اِنِّى اَعُوذُ بِكَ مِنْ اَنْ اُشْرِكَ بِكَ شَيْأً وَاَنَا اَعْلَمُ وَاَسْتَغْفِرُكَ لِمَا لَا أَعْلَمُ اِنَّكَ اَنْتَ عَلاَّمُ الْغُيُبِ.

Эй Аллоҳим, Сендан ўзим билиб туриб бирор нарсани Сенга шерик қилиб қўйишимдан паноҳ сўрайман. Билмаган нарсаларимдан эса мени кечиришингни сўрайман. Албатта Сен барча нарсаларни билгувчи Зотсан.

Изоҳ: Ширк луғатда “шерик қилиш” маъносини англатади. Истилоҳда эса “Аллоҳ таолонинг Зотида, ё сифатларида, ё феълларида, ё исмларида, ё ҳукмларида У зотга ўзгани тенг қилиш ширк келтириш дейилади”. Ширкнинг катта ва кичик турлари бор. 

Мазкур “куфрни рад этиш калимаси”ни ихлос билан такрорлаб юрган мўмин кишига катта ва кичик ширклардан халос бўлиш ваъдаси берилган. 

 

كَلِمَةُ الاِسْتِغْفَارِ

Калимаи истиғфор (Мағфират сўраш калимаси)

اَسْتَغْفِرُ اللهَ اَسْتَغْفِرُ اللهَ  اَسْتَغْفِرُ اللهَ تَعَالَى مِنْ كُلِّ ذَنْبٍ اَذْنَبْتُهُ عَمْدًا اَوْ خَطَأً سِرًا اَوْ عَلاَنِيَةً وَاَتُوبُ اِلَيْهِ مِنَ الذَّنْبِ الَّذِى اَعْلَمُ وَمِنَ الذَّنْبِ الَّذِى لَا اَعْلَمُ اِنَّكَ اَنْتَ عَلاَّمُ الْغُيُوبِ.

Аллоҳдан мағфират сўрайман, Аллоҳдан мағфират сўрайман, Аллоҳ таолодан барча қасддан қилган гуноҳларимни ҳам ёки билмасдан қилиб қўйган яширин ва ошкора гуноҳларимни ҳам кечиришини сўрайман. Унга биладиган гуноҳларимдан ҳам, билмайдиган гуноҳларимдан ҳам тавба қиламан. (Эй Аллоҳим) Албатта Сен барча ғайбларни билгувчи Зотсан.

Изоҳ: Ихлос билан “астағфируллоҳ” дейиш Аллоҳдан мағфират сўраш ҳисобланади. Аммо баъзи уламолар мазкур калималарни ҳам қўшиб айтишни афзалроқ санаганлар.

 

كَلِمَةُ التَّمْجِيدِ

Калимаи тамжийд  (Улуғлаш калимаси)

سُبْحَانَ اللهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَلاَ اِلَهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَكْبَرُ لَا حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظِيمِ مَا شَاءَ اللهُ كَانَ وَمَا لَمْ يَشَأْ لَمْ يَكُنْ اَلاِيْمَانُ اِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَتَصْدِيقٌ بِالْقَلْبِ بِمَا جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ اللهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ  صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ.

Аллоҳни поклаб ёд этаман, ҳамду-сано Аллоҳгадир, Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқдир, Аллоҳ буюкдир, куч ҳам қувват ҳам олий ва улуғ бўлган Аллоҳ ёрдами биландир. Аллоҳ таолонинг хоҳлагани бўлган, хоҳламагани бўлмаган. Иймон Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳ таолонинг ҳузуридан келтирган нарсани тил билан ифодалаш ва қалб билан тасдиқлашдир.

Изоҳ: Яъни маъсиятдан сақланиш ҳам, ибодат қилиш ҳам Аллоҳ таолонинг ёрдами билан амалга ошади.

Қалбан ишониш тасдиқлаш дейилади. Қалбий ишонч бандаларга яширин бўлгани сабабли унга далолат қиладиган бирор аломат лозим бўлади. Шунга кўра дунёда мўмин ҳисобланиш учун қалбий тасдиқни тил билан ифодалаш шарт қилиб қўйилган.

 

اِيْمَانٌ مُجْمَلٌ

Иймони мужмал (Умумий иймон)

آمَنْتُ بِاللهِ كَمَا هُوَ بِاَسْمَائِهِ وَصِفَاتِهِ وَقَبِلْتُ جَمِيعَ أَحْكَامِهِ.

Аллоҳга Унинг исмлари ва сифатлари қандай бўлса худди шундай иймон келтирдим ҳамда Унинг барча ҳукмларини қабул қилдим.

Изоҳ: Иймони мужмал деганда қатъи ишонилиши лозим бўлган калималарнинг қисқа ва лўндаси тушунилади. Кимга тавҳид илмининг дақиқ жойларидан бирор нарса мушкул бўлиб қолса, дарҳол ушбу калималарни ихлос билан ўқиши ва зудлик билан уни биладиган кишидан сўраб олиши лозим бўлади.

 

اِيْمَانٌ مُفَصَّلٌ

Иймони муфассал (Батафсил  иймон)

آمَنْتُ بِاللهِ وَمَلآئِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ مِنَ اللهِ تَعَالَى وَالْبَعْثِ بَعْدَ الْمَوْتِ.

Аллоҳга, Унинг фаришталарига, китобларига, Пайғамбарларига, охират кунига, қадарнинг яхшиси ҳам ёмони ҳам Аллоҳ таолодан эканига, ўлгандан сўнг қайта тирилишга иймон келтирдим.

Изоҳ: Иймони муфассал деганда мўмин кишининг қатъи ишониши лозим бўлган нарсаларнинг асослари тушунилади. 

Ўший раҳматуллоҳи алайҳ “сўз бошлар имлолар бошида банда” дея ўзига Аллоҳнинг қули нисбатини бериб сўз бошлаган. Ушбу сўзда Аллоҳ таолога қул бўлишдек юксак мақомдан фахрланиш маъноси ҳам бор. Зеро, барча махлуқларни яратган, уларни тарбия қилиб турган буюк Зотга қул бўлиш банда учун шон-шараф ва фахру ифтихор қиладиган улуғ обрў, мартабадир. Ушбу “абд”, яъни “қул”, “банда” каби маъноларни англатувчи исмнинг энг юксак мақомларда қўлланилиши Қуръони каримда ўз ифодасини топган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам асосан Муҳаммад, Аҳмад, Расул ва Набий деб аталган бўлсалар-да,  ҳаётларидаги энг олий мақомларда ушбу исмларнинг бирортаси билан эмас, балки “абд” (банда) исми билан аталганлар.  

  1. Қуръонни нозил қилган Аллоҳ таолога ҳамд айтиш ўрнида у зот банда деб аталганлар:

﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ ٱلَّذِيٓ أَنزَلَ عَلَىٰ عَبۡدِهِ ٱلۡكِتَٰبَ وَلَمۡ يَجۡعَل لَّهُۥ عِوَجَاۜ١

(Ўз) бандаси (Муҳаммад)га Китоб (Қуръон)ни нозил қилган зот (Аллоҳ)га – ҳамд! Уни (Қуръонни маъно ва мазмунда) қинғир қилмади”[2].   

  1. Огоҳлантирувчи пайғамбар қилиб юборилганлари хабар берилганда ҳам банда деб аталганлар:

﴿تَبَارَكَ ٱلَّذِي نَزَّلَ ٱلۡفُرۡقَانَ عَلَىٰ عَبۡدِهِۦ لِيَكُونَ لِلۡعَٰلَمِينَ نَذِيرًا١

“Оламлар (инсонлар ва жинлар)га огоҳлантирувчи бўлиши учун Ўз бандаси (Муҳаммад)га Фурқон (Қуръон)ни нозил этган зот баракотли (буюк)дир”[3].   

  1. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётларидаги энг улуғ воқеалардан бири бўлган Исро кечаси ҳақидаги хабарда ҳам банда деб аталганлар:

﴿سُبۡحَٰنَ ٱلَّذِيٓ أَسۡرَىٰ بِعَبۡدِهِۦ لَيۡلٗا مِّنَ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ إِلَى ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡأَقۡصَا ٱلَّذِي بَٰرَكۡنَا حَوۡلَهُۥ لِنُرِيَهُۥ مِنۡ ءَايَٰتِنَآۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡبَصِيرُ١

 “(Ўз) бандаси (Муҳаммад)ни, унга мўъжизаларимиздан кўрсатиш учун (Маккадаги) Масжиди Ҳаромдан (Қуддусдаги) Биз атрофини баракотли қилган Масжиди Ақсога тунда сайр қилдирган зотга тасбеҳ айтилур. Дарҳақиқат, У Самеъ (эшитувчи) ва Басир (кўрувчи)дир”[4].   

Ушбулардан кўриниб турибдики, мазкур ўринларнинг ҳаммаси энг улуғ мақомлардир. Ушбу улуғ мақомларда Аллоҳ таоло Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни исмлари билан эмас, балки банда деб васф қилганлиги бу сифатнинг ҳар бир бандага шараф бўлишининг исботидир.                   

Ўший раҳматуллоҳи алайҳ “имлолар бошида банда” дея ушбу асарни ёзишда ўзларига илҳом берилганига ишора қилган. Сўзларининг давомида терилган дур доналардек ёрқин байтлар билан тавҳид масалаларининг баёнига киришганини айтган.

 

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Тавҳиднинг луғавий ва истилоҳий маънолари;

Аллоҳ таолонинг гўзал исмлари.

 

[1] Фитрат деганда одамларнинг асл табиати тушунилади. Бу ҳақида Рум сурасининг 30-ояти тафсирига қаранг.

[2] Каҳф сураси, 1- оят.

[3] Фурқон сураси, 1- оят.

[4] Исро сураси, 1-оят.

Эслатма! Шаъбон ойининг 14-дан 15-га ўтар кечаси энг фазилатли тунлардан бири Бароат кечасидир.

 

Бароат сўзни қандай маънони англатади? “Бароат” сўзи араб тилида “озод бўлиш”, “нажот топиш” деган маъноларни англатади. Бу кечанинг бароат, яъни нажот топиш, озод бўлиш кечаси дея номланишига сабаб, унда Аллоҳ таолонинг раҳмати сабабли беҳисоб инсонлар дўзахдан нажот топадилар. У Шаъбон ойининг ўн бешинчи кечасига тўғри келади.

 

Бароат кечаси қандай кеча?

Онамиз Оиша розияллоҳу анҳо айтадилар: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мендан:Эй Оиша бу кеча қандай кеча эканини биласизми?” деб сўрадилар. Мен: “Аллоҳ ва Унинг Расули билувчироқ”, дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бу шаъбоннинг ўн бешинчи кечасидир. Аллоҳ азза ва жалла бу кеча бандаларига раҳмат назари билан қарайди ва мағфират сўровчиларни мағфират этади, раҳм сўровчиларга раҳм қилади, дилларида мусулмонларга нисбатан гина, адоват сақловчи кишиларни қандай бўлса, шундай ҳолатда қўйиб қўяди”, дедилар (Имом Байҳақий ривояти).

 

Бу кечада нималар содир бўлади?

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: Бу кечада (шаъбоннинг ўн бешинчи кечасида) нималар бўлишини биласизми? дедилар.

Оиша розияллоҳу анҳо: “Ё Аллоҳнинг Расули, бу кечада нималар бўлади?” дедилар.

У зот алайҳиссалом: “У кечада Одам болаларининг бу йилда туғиладиганлари ва бу йилда вафот этадиганлари ёзилади ва у кечада уларнинг амаллари кўтарилиб, ризқлари нозил бўлади”, дедилар (Имом Байҳақий ривояти).

 

Бу кеча гуноҳлар мағфират қилинади

Ҳазрат Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Аллоҳ таоло Шаъбоннинг ўн бешинчи кечаси дунё осмонига (Ўзининг шаънига мувофиқ) тушади ва Аллоҳга ширк келтирган ва қалбида гина, кудурат бор кишидан бошқа барчани мағфират қилади” (Имом Байҳақий ривояти).

 

***

Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Аллоҳ таоло Шаъбоннинг ўн бешинчи кечасида раҳмат назари билан қараб, ширк келтирувчи ва қалбида бирорта мусулмонга нисбатан гина-адоват сақловчи кишилардан бошқа барча махлуқларини мағфират қилади” (Имом Ибн Можа, Имом Байҳақий ривояти).

***

Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Шаъбоннинг ўн бешинчи кечаси Аллоҳ таоло бандаларига раҳмат назари билан қарайди. Иккита шахсдан бошқа барчани мағфират қилади: бири гиначи, бошқаси ноҳақ одам ўлдирувчи”, дедилар (Имом Аҳмад ривояти).

 

 

 

Бу кеча дуолар қабул бўлади

Усмон ибн Абул Осс розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: "Қачон Шаъбоннинг ўн бешинчи кечаси бўлса, бас, (Аллоҳ таоло тарафидан) бир нидо қилувчи нидо қилади: “Бирорта мағфират сўровчи борми, Мен уни мағфират қиламан! Бирор нарса сўровчи борми, Мен унга бераман”, дейди. Шу вақтда ким сўраса, унга берилади. Зинокор ҳотин ва мушрикдан бошқа".

***

Бу кеча одамлар дўзахдан озод қилинади

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: Жаброил алайҳиссалом менинг олдимга келиб: “Бу Шаъбоннинг ўн бешинчи кечасидир. Аллоҳ таоло бу кечада кўп одамларни дўзахдан озод қилади. Уларнинг адади Калб қабиласи қўйларининг жунларидан ҳам зиёда бўлади. Фақат бу кечада Аллоҳ таолога ширк келтирган, гиначи ва қариндошлик алоқаларини узувчи, изорини (манманлик билан) тўпиғидан пастга тушириб юрувчи, ота-онасига оқ бўлувчи ва хамр ичувчи кишиларга раҳмат назари билан қарамайди”, дедилар (Имом Байҳақий ривояти).

 

Бу кеча қандай амалларни бажариш лозим?

  1. Хуфтон ва бомдод намозини жамоат билан адо этинг;
  2. Тавба ва истиғфор айтишга эътибор қилинг;
  3. Ўзингиз ва барча уммат учун хайрли дуолар қилинг;
  4. Тоқатингиз етганича зикрлар, нафл ибодатлар, Қуръон тиловати қилинг;
  5. Имкон топсангиз Шаъбоннинг ўн бешинчи куни рўза тутинг.

 

Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Қачон Шаъбоннинг ўн бешинчи кечаси бўлса, унинг кечасини бедор ўтказинглар, кундузининг рўзасини тутинглар. Чунки ўшанда Аллоҳ қуёш ботиш пайтида дунё осмонига тушади ва тонг отгунича: “Қани, истиғфор айтувчи борми, уни мағфират қиламан. Қани, ризқ сўровчи борми, унга ризқ бераман. Қани, балога учраган борми, унга офият бераман. Қани фалон, фалон” (дейди) дедилар (Имом Ибн Можа ривояти).

 

Бу кечани бедор ўтказганга жаннат вожиб бўлади

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким бешта кечани бедор ўтказса, жаннат унга вожиб бўлади – тарвия, арафа, қурбонлик, фитр ва Шаъбоннинг ўн бешинчи кечаларидир”, дедилар.

 

Аллоҳ таоло мўмин-мусулмонларга офият, нусрат, қалбларига сакинат ато этсин. Бу ойда холис ниятлар ила қиладиган жамики амалларимизни қабул қилсин. Ўзи дуоларни ижобат этувчи ва гуноҳларни мағфират қилувчи Зотдир.

Даврон НУРМУҲАММАД

Вақт инсон учун энг қимматбаҳо неъматдир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: Саломатлик ва бўш вақт икки улуғ неъматки, бундан кўп инсонлар маҳрумдирлар”, деганлар (Имом Бухорий ривояти).

Дарҳақиқат, банданинг танаси саломат ва ибодатлар учун бўш вақти бўлиши ҳам улуғ неъматлардан. Биз бу фурсатдан унумли фойдаланиб, қимматли вақтимизни керакли машғулотлар ила ўтказсак, мақсадга мувофиқ бўлади. Илмий китоблар мутолаа қилиш ва фарзандларимиз тарбияси учун алоҳида вақт ажратишимиз зарур. Шунда юқоридаги ҳадис шарифда айтилган неъматнинг шукрини адо этган бўламиз!

Имом Шофеъий раҳимаҳуллоҳ айтадилар: Сўфийлар билан суҳбатдош бўлиб, улардан фақат икки калимани ўргандим. Бири: Вақт — қиличдир! Магар уни кесмасангиз сизни кесиб қўяди. Иккинчиси эса: Нафсингизни доимо ҳақ ила машғул қилинг. Йўқса у, сизни ботил ила банд қилиб қўяди.

Имом Шофеъий раҳимаҳуллоҳ тунни уч қисмга тақсимлар эдилар. Учдан бир қисми илм ўрганиш учун. Қолган бир қисми ибодатлар учун. Қолган қисми эса уйқу учун!”.

Шундай экан, биз ҳам энг қимматбаҳо вақтимизни уламоларимиз каби сарфлайлик. Умримзни беҳуда ишларга сарфлаб, қиёматда зарар кўрувчилардан бўлмайлик. Ва яна, эҳтиёжсиз кўчага чиқмайлик. Зарур бўлган тақдирда, карантин қоидаларига риоя этган ҳолда, ниқоб тақиб чиқайлик. Бу барчамиз учун энг муносиб йўлдир.

 

Муҳаммад Юнус Муҳаммад Мусо ўғли

Мир Араб Олий мадрасаси талабаси

Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга Ўзининг илоҳий амрларини нозил қилиб, покланишда мўмин-мусулмонларга юз, қўл-оёқларни ювиш ва бошга масҳ тортишни буюрди. Бу ҳақда Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Эй иймон келтирганлар! Намоз (ўқиш)га турар экансиз, албатта, юзларингизни, қўлларингизни тирсаккача ювингиз, бошларингизга масҳ тортингиз ва оёқларингизни тўпиқларигача (ювингиз)! Агар жунуб бўлсангиз, обдон покланингиз (чўмилингиз)! Агар бемор ёки сафарда бўлсангиз ёки сизлардан бирор киши ҳожатхонадан (чиқиб) келса, ёхуд хотинларингиз билан суркалишган (қовушган) бўлсангиз-у, (лекин) сув топмангиз, пок тупроққа таяммум қилиб, ундан юзларингиз ва қўлларингизга суртинг! Аллоҳ сизларга бирор  қийинчилик(пайдо) қилишни раво кўрмайди, аксинча,  сизларни поклаш ва неъмат(лар)ини сизларга мукаммал беришни хоҳлайди, зора шукр қилсангиз” (Моида сураси, 6-оят).

Бу оятнинг тафсирида “Тафсири ирфон” китобида бундай дейилади: “Аллоҳ таоло ибодат қилишга шайланган бандаларига покланиш, яъни таҳорат, ғусл ёки таяммум қилишни буюраяпти.Таҳоратда юз, қўлларни чиғаноқлари билан ювилади, бошнинг тўртдан бир қисмига масҳ тортилади, оёқлар тўпиқлари билан ювилади[1]”.

Тиббиёт мутахассисларининг тавсияларига кўра қўлларни совунлаб тозалаб ювиш қўлларимизда бўлиши мумкин бўлган вирус ва бактерияларни йўқотади. Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бирортангиз уйқусидан уйғонса, қўлини уч марта ювмасдан туриб, уни идишга солмасин, чунки бирортангиз ҳам қўлини қаерда тунаганини билмайди ёки қўли қаерда айланганини билмайди”, дедилар.

Ўзбекистон Мусулмонлар Идораси уламолар кенгашининг карантин талабларига қатъий риоя этиш бўйича мурожаатида: “Демак, карантин даврида шифокорлар тавсияларига амал қилиб, шахсий гигиена ва санитария қоидлари, айниқса, вирусдан сақланиш учун ниқоб тақиб, қўлларни яхшилаб совунлаб ювишга жиддий эътибор қаратиш лозим” дейилади.

Қўлларни ювганда қўл кафти ва бармоқлари орасига сув етказиб ювиш ҳам диққатга сазавордир. Қўлларни ювганда қўл бармоқларини ортидан бир-бирига киритиш билан бармоқлар орасига сув етказилади. Шошилиб қўлларни ювганда қўл бармоқлари ораси ювилмай қолиши ва у ерларда вирус ва бактериялар сақланиб қолиши мумкин. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлларни ювганда бармоқлар орасига сув етказиб ювишни тарғиб қилганлар: “Ювинганингизда қўл ва оёқ бармоқларингизни ораларига яхшилаб сув юритинг. Чунки у озодалик белгисидир. Озодалик иймонга чақиради, иймон эса ўз эгасини жаннатга чорлайди” (Имом Термизий ривояти).

Шунингдек, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам таомдан олдин ҳам, кейин ҳам қўлни тозалаб ювишга тарғиб қилганлар: “Таомнинг баракаси таомланишдан олдин ва кейин қўлни ювишдир” (Имом Термизий ривояти).

Қўлларни ювишни бошлаганда “Бисмиллоҳ”ни айтиш, ўнг қўлни ювганда “Аллоҳумма аътиний китабий бийамийний ва ҳасибний ҳисабий йасийро” дейиш, чап қўлини ювганда эса “Аллоҳумма лаа туътиний китабий бишималий ва лаа варои зоҳрий” деб дуо қилиш фазилатли амаллардан ҳисобланади.

Мутахассислар тавсиялари асосида қўлларимизни тозалаб ювиб юриш соғлиғимиз гаровидир. Ҳар доим қўлларимизни тоза тутсак, ўзимизнинг ҳам, ўзгаларнинг ҳам соғлиғини ҳимоя қилган бўламиз.

Руҳиддин АКБАРОВ

 

 

 

[1] Шайх Усмонхон Темурхон Самарқандий.  “Тафсири ирфон”. “Шарқ” НМАК, 2019. 1-жилд. 528-бет.

Мақолалар

Top