Дин бандаларнинг зоҳирига ҳам ботинига ҳам хитоб қиладиган, уларни икки жаҳон саодатига эриштирадиган илоҳий одоб ва ҳукмлардан ташкил топган тарбия тизимидир. Бу тарбия асосан уч соҳада амалга ошади. Биринчиси ишонч, иккинчиси ибодат, учинчиси эса аҳлоқдир. Дин қалбдан ишониш билан бошланади; ибодат тоат билан яшатилади. Одоб, гўзал аҳлоқ, қалб поклиги, нафс тарбияси билан Аллоҳга бўлган дўстлик исбот этилади. Шу ҳолда комил бир мў‘мин бўлиш динга мукаммал амал қилиб яшашга боғлиқдир.
Динимизнинг бу уч асосга таянганини ушбу машҳур ҳадисдан билиш мумкин.
Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам масжидда саҳобаи киромлар билан ўтирган эдилар. Ўша пайтда бир киши пайдо бўлди. Келган шахс, оппоқ кўйлакли, қора сочли, хушбўй ҳид таратган, устида сафар изи кўринмаган, ҳеч ким танимаган бир киши эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига келди, олдига ўтирди, қўлларини тиззасининг устига қўйди ва сўрай бошлади.
“Эй Муҳаммад! Менга Исломнинг нима эканлигидан хабар беринг”.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
“Ислом, Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқлигига, Муҳаммад Унинг пайғамбари эканлигига шаҳодат келтиришингдур. Бундан ташқари, намоз ўқишинг, закот беришинг, рўза тутишинг ва кучинг этса, Аллоҳнинг уйи Каъбани зиёрат қилишингдур”,- дея жавоб бердилар.
У киши тўғри айтдинг, деди. Биз ажабланиб қолдик, ўзи сўраб, ўзи тасдиқлаяпти.
Яна У: “Менга иймоннинг нима эканлигидан хабар беринг”, - дея сўради; Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
“Иймон, Аллоҳга, Унинг фаришталарига, китобларига, пайғамбарларига, охират кунига, барча яхшилик ва ёмонлик Аллоҳнинг тақдири билан бўлганига ишонишингдур”, - дея жавоб бердилар.
У киши тўғри айтдинг, деди ва “эҳсон недур?” - дея сўради; Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
“Эҳсон, Аллоҳни кўриб тургандек Унга ибодат қилишингдур. Агарчи сен Уни кўрмасанг ҳам, У сени кўрмоқдадур”, -дедилар.
Киши: “Менга қиёмат қачон бўлишини хабар беринг”, - дея сўради.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Бу борада савол сўралган кимса, сўрагувчидан билгувчироқ эмас”, – дедилар.
Лекин бу кишининг саволига биноан Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қиёматнинг баъзи аломатларидан хабар бердилар. 
Бу саволларни сўраган киши ўша пайтда кўздан ғойиб бўлди. Бироздан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Савол берган кишини танидингми, эй Умар!”, дедилар. “Аллоҳ ва унинг Расули билгувчироқ”, деб жавоб берди Умар розияллоҳу анҳу. “У Жибрил эди, сизларга динингизни ўргатгани келди”, дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам.
Демакки, Жаброил алайҳис-салом, ўзи бир нарса ўргангани эмас, 
бу йўл билан инсонларга динни ўргатгани келган эди. Уни, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламга Аллоҳ юборган, у билан диннинг аслини бизга ўргатиб, айниқса, саҳобаи киромларга уни бу шаклда кўриш шарафини бахш этган.
Бу ҳадисда белгиланганидек, дин уч асос узра қурилган: Булар иймон, ибодат ва ахлоқдир.
Иймон - ишонч асосидир, буни калом илми олимлари тадқиқ этади. Ибодатларни фиқҳ олимлари тадқиқ этади. Ахлоқ эса инсоннинг ички тарбиясидир. Бу қалбдан салбий сифатларни тозалаб, ўрнига яхши сифатларни қўйишдир. Бундай бир тарбия, энг гўзал шакли билан, бу соҳада раҳбар бўлган комил инсонларнинг назар ва назоратида пайдо бўлади. 
Бу комил инсонлар, Қуръон ва Суннат узра қурилган тасаввуф мактабларида этишганлар.
Бу ҳадисда белгиланган эҳсон, асл ғояси маънавий поклик ва гўзаллик бўлган тасаввуф тарбиясининг асосини ташкил этади ва бу тарбиянинг моҳиятини ўртага қўяди.
Ҳар мў‘минга соғлом иймон ва тўғри ибодат фарз бўлгани каби қалб поклиги, нафс тарбияси ва гўзал ахлоқ ҳам фарздир. Бу фарзларни бажаришга восита бўлган нарсалар ҳам улар каби алоҳида аҳамият касб этади.
Ҳеч бир мў‘мин “Мен иймон келтирдим, ибодат қиламан, лекин менга ихлос керакмас, илоҳий севги керакмас, менинг маърифатуллоҳга эҳтиёжим йўқ, мен қалб поклигини хоҳламайман, нафс тарбияси билан шуғулланмайман”, дея олмайди. Бундай фикр қилган инсон хато қилади, динини ҳаққи билан танимаган ва яшамаган бўлади. Қалби улуғ Аллоҳ билан ҳузур-ҳаловат топмаган ҳар бир инсон зарардадир. Илоҳий севги 
ва зикруллох битмас ҳузур-ҳаловат деганидир. Ҳеч қачон ўзгармайдиган бу қатъий ҳукм борасида Қуръони каримда шундай буюрилган:
“Иймон келтирганлар ва Аллоҳнинг зикри ила қалблари ором топганлар: Аё Аллоҳнинг зикри ила қалблари ором топмасми? (Ҳа, иймон келтирганларнинг қалблари Аллоҳнинг зикри ила ором топади. Чунки, у қалблар ўзларининг Аллоҳга доимий боғлиқ эканликларини ва дунйодаги ҳамма нарса Аллоҳдан эканлигини яхши ҳис этадилар)”. (Раъд сураси, 
28-оят).
Тасаввуф – қалбни Аллоҳ билан таништириб, ҳузур-ҳаловатга этиштириш йўлларини ўргатган ва уни бевосита ўзи татбиқ этган бир тарбиявий тизим. Тасаввуф гўзал аҳлоқ мактабидир. Қалб поклиги ва гўзал аҳлоқ диннинг ботиний фиқҳидир. Бунга Қуръони каримда тақво дейилади. Тақвога этишиш учун қилинган курашга тазкия дейилади. Тазкия қалбни инкор, ширк, исён ва ғафлат кирларидан тозалаб, руҳни поклаш, нафсни салбий хулқ-атворлардан қутқазиб, гўзал сифатлар билан безамоқдир. Буларнинг барчасидан мақсад улуғ Аллоҳнинг розилигига ва дўстлигига этишмоқдир. Мақсади Аллоҳ розилиги бўлган тарбиянинг барча усул 
ва одоби ҳам Аллоҳ розилигига мос келиши керак.
Аллоҳ таоло илоҳий тарбиянинг ва дўстликнинг марказига Расули Акрам соллаллоҳу алайҳи ва салламни қўйгандир. Унга бош эгмаган кимса буюк Аллоҳнинг ризолигини томолмайди ва Унга дўст бўлолмайди.
Аллоҳ таоло бу масалада барча инсониятнинг олдига шу илоҳий ўлчовни қўйган:
“Айтинг (эй, Муҳаммад): Агар Аллоҳни севсангиз, менга эргашингиз. Шунда Аллоҳ сизларни севади ва гуноҳларингизни мағфират этади. Аллоҳ кечирувчи ва раҳмлидир (“Оли-Имрон” сураси, 31-оят).
Олимлар белгиланганидек, бу оятдаги “тобеъ бўлиш” оддийгина тобеъ бўлиш эмас. Бу эрдаги тобеълик Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламга ҳақиқий маънодаги бир севгини ўз қамровига олади. Бу севги Фахри Коинат Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламга қалб, тил, ҳол ва ахлоқ ила том маънода таслимият билан тобеъликдир. Мў‘мин ичи 
ва таши билан, ишонч ва яшаш тарзи билан суннатни маҳкам ушлаган тақдирдагина Аллоҳга севилган бўлади.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам асҳоби киром розияллоҳу анҳумларга Ислом дини, иймон, ибодат ва эҳсонни ўргатган, кўрсатган, яшатган ва ундан кейин охиратни шарафлантирган.
Саҳобаи киром розияллоҳу анҳумлар ҳам ўзларидан кейин келганларга дин, иймон, ибодат ва эҳсонни бир бутун ҳолда ўргатганлар. Дин аввалги икки асрда бир бутун ҳолда татбиқ этилиб, зоҳирий ва ботиний тарафлари айни ҳассос(нозик)лик билан кўринади ва яшалади. Кейинчалик эса аҳвол ўзгаради.
Ҳижрий ИИ асрлардан эътиборан диний ҳаётда бир заифлик кўрина бошлайди. Янги фатҳлар ва Исломга янги кирганлар билан Исломият жуда кенг ёйилди. Бу аҳвол турли хил муаммоларни ҳам келтирди. Динга янги кирганларга уни тушунтирмов ва яшатиш учун олимлар ва солиҳ кишилар жуда катта ғайрат сарф этишди.
Калом олимлари эътиқод соҳасига, фақихлар ибодат мавзуларига, муҳаддислар ҳадисларни аниқлашга, муфассирлар Қуръоннинг тафсирига, тил олимлари араб тилига йўналиб, Исломнинг асосий илмларини жонлантиришга ва инсонларга этказишга ҳаракат қилдилар ҳамда Аллоҳнинг изни билан бу ишларда муваффақиятга эришдилар. Бу орада ориф, солиҳ, авлиё, сўфий исми билан Аллоҳ дўстлари ҳам диннинг одоб, ахлоқ, қалб поклиги ва илоҳий ишқга йўналдилар; ҳиммат ва ғайратларини бу соҳада сарф қилдилар. Бу вақт мобайнида инсонларнинг табиатига мос тарбия 
ва ислоҳ усулларини ривожлантирдилар. Бу ишда Қуръон ва Суннатга таяндилар. Саҳобаи киромнинг татбиқи ва уларга эргашган тобеинлардан ўрнак олдилар. Дин тарбиясини ўзларининг нафсларида яшатдилар 
ва инсонларга кўрсатдилар. Инсонларнинг кўнглига хитоб қилдилар. Суҳбат, муҳаббат, ваъз, насиҳат, тавба, ишқ, гўзал ахлоқ, зарофат, соддалик, мардлик каби гўзалликлар билан кўнгилларни қозондилар.
Мана шу маънавият йўлбошчилари ҳижрий В асрдан бошлаб Ислом оламидаги тарбия марказларини ва мактабларини қурдилар. Зоҳирий олимлар шариат илмини суҳбат ва китоб ёзиш йўли билан авлоддан авлодга қандай этказиб берган бўлсалар, ҳол, маънавият ва қалб илми дейилган ихлос, файз, севги, илоҳий ишқ, кўз ёши, одоб ва гўзал ахлоқлар ҳам қалбдан қалбга, кўнгилдан кўнгилга кўчирилиб, ҳозирги кунимизга қадар этиб келди. Аллоҳ таоло ҳар даврда бу диннинг ҳам зоҳирий ва ҳам маънавий илмларини ўрганувчи, англагувчи ва бошқаларга ўргатувчи шахсларни яратган. Маънавият ва ахлоқ илмини комил муршидлар, Раббоний олимлар юритади ва улар насибаси бўлганларга этказадилар. Бу неъмат Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг оламларга раҳмат бўлиш мўжизасининг бир давомидир.
Бу раҳмат ахлоқи асосида яшаб, инсониятнинг ёруғ юзи бўлган комил инсонлар тарихнинг ҳар даврида бўлганлар. Йўлини ва севгисини йўқотган инсонлар улар билан йўлини топган, ҳузур-ҳаловатга эга бўлиб, ўзлигини англаган, ҳақиқий инсонийлик ва одоб билан танишган.
Саййид Абдулқодир Жийлоний, Юнус Эмро, Мавлоно Жалолиддин Румий, Хожи Бектоший Валий, Шоҳ Нақшбанд, Имом Раббоний, Мавлоно Холид Боғдодий, Аҳмад Рифоий ва бошқа буюк зотлар (қоддасалллоҳу асророҳул алия) барча инсониятга илоҳий ишқ ва одобни ҳаёти давомида яшаган ҳолда кўрсатганлар.
Ҳақ йўлининг раҳбари бўлган Аллоҳ дўстлари барча инсониятга раҳмат бўлган бир пайтда кишилар ичида тасаввуфдан ёвуз амаллари учун фойдаланишни хоҳлаган аҳлсиз ва ёмон ниятли инсонлар ҳам чиққанлар. 
Бу йўл улуғ Аллоҳнинг йўлидир. Бу йўлнинг ўлчови, асоси, усули, одоби, амали қиёматгача ўзгармайди. Йўл очиқ, усули маълум, одоб ва ахлоқ махфий эмас. Ҳол ва йўналиши Қуръон ва Суннатга мос келмаган инсонларни тарк этиш керак.
Буюк валийлар ва улуғ орифлар одоб ва тақво йўлида қандай раҳбарлик қилинишини ҳаммага кўрсатганлар. Уларга мункир бўлганлар хато қилади, зарар кўради ва зарар этказади.
Маънавий силсила бу йўлнинг омонлигидир. Буюк зотлар бу силсила билан илоҳий ишқни, файзни, илмни, одобни, ахлоқни ва омонатни 
бир-бирларидан олиб яшаганлар ва ўзларидан кейингиларга этказганлар.
Аллоҳ бу буюк омонатни шу кунга қадар этказганларни раҳмат айласин, уларнинг даражаларини олий, мақомларини юксак қилсин. Бизларни улардан ажратмасин! Омин!

САИДОВ ИБРОҲИМЖОН
Мир Араб олий мадрасасининг
Тасаввуф илми мактаби ўқитувчиси

Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай деб марҳамат қилган:

قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ

“Сен менинг тарафимдан: “Эй ўз жонларига исроф (жабр) қилган бандаларим, Аллоҳнинг раҳматидан ноумид бўлманг! Албатта, Аллоҳ барча гуноҳларни мағфират этар. Албатта, унинг ўзи ўта мағфиратли ва ўта раҳмли зотдир”, деб айт” (Зумар сураси, 53-оят).

Имом Бухорий Саъд ибн Жубайрдан (р.а.) келтирган ривоятда айтилишича, кўплаб гуноҳлар қилган бир гуруҳ мушрик Расулуллоҳнинг (с.а.в.) ҳузурларига келиб: “Албатта, сен даъват қилаётган нарса жуда ҳам гўзал. Қани, айт-чи, биз қилган нарсаларни ювадиган нарса ҳам борми?” деб сўрашганида Аллоҳ таоло ушбу ояти каримани туширган экан.

Али розияллоҳу анҳу, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу, Ибн Умар розияллоҳу анҳу каби зотлар бу оятни “Қуръондаги энг умидбахш оят” дейишган.

Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга “Менинг бандаларимга айт” дея амр билан бошламоқда.

Аллоҳ таоло “Эй инсонлар!”, “Эй мўминлар!”, “Эй одамлар!”, “Эй Менга нисбатан исён қилганлар!” демади. Балки, “Эй ... бандаларим!” деди. Менинг бандаларим деяпти. Бу эса банда учун улкан, бемисл шарафдир. Бу Аллоҳнинг раҳматидандир.

Аллоҳ таоло “Эй Менга нисбатан исён қилганлар”, “Эй гуноҳкорлар!”, “Эй фосиқлар!”, “Эй жиноятчилар!”, “Эй осийлар!”, “Эй фалон-фалон ишларни қилганлар!” демади. Балки, “Эй ўз жонларига исроф (жабр) қилган бандаларим” деди. Бандаларининг айбларини беркитди. Уларга меҳрибонлик, лутф билан хитоб қилди. Бу ҳам Аллоҳнинг раҳматидандир.

Аллоҳ таоло гуноҳ қилган биз бандаларига “Энди ҳаммаси тамом. Тавбаларингни қабул қилмайман. Абадий азобга гирифтор қиламан. Ортга йўл йўқ. Сенларни кечирмайман” демади. Балки, “Аллоҳнинг раҳматидан ноумид бўлманг!” деб бизни Ўзининг раҳматидан ноумид бўлмасликка чақиряпти, шунга амр қиляпти. Бу ҳам Унинг раҳматидандир.

Аллоҳ таоло  “Гуноҳ қилган бандалар тавба қилиб ўтирмасинлар. Уларни кечирмайман” демади, балки, “Албатта, Аллоҳ барча гуноҳларни мағфират этар” деди. Бандаларининг қалбларида умид уйғотяпти. Мағфират сўрашга ундаяпти. Бу ҳам Аллоҳнинг раҳматидандир.

Аллоҳ таоло “Мен гуноҳ содир этган мўмин бандаларни кечирмайман. Уларни абадий азобга гирифтор этаман” демади. Балки, “Албатта, унинг ўзи ўта мағфиратли ва ўта раҳмли зотдир” деди. Аллоҳ таоло гуноҳ қилиб, қилган гуноҳига астойдил тавба қилган мўмин бандасининг гуноҳларини кечиради. “Ўта мағфиратли” дегани кўп бандаларининг кўплаб гуноҳларини кечиради, деганидир. “Ўта раҳмли” дегани банда тавба қилганидан кейин, уни айнан ўша гуноҳи учун азобламай, раҳм қилади, деганидир.

Ҳа, азизлар, Роббимиз Меҳрибон, Раҳмли, Ғофир, Ғофур, Ғаффордир. Гуноҳ қилиб қўйганимизда, Унинг раҳматидан умидимизни узмай, дарҳол тавба-истиғфорга берилиб, Унинг ўзидан бизни мағфират қилишини сўрайлик! Албатта, У бандаларининг кўплаб гуноҳларини мағфират этувчи ва бандаларига раҳмли зотдир.

Нозимжон ИМИНЖОНОВ

таржимаси

بسم الله الرحمن الرحيم

Муҳтарам жамоат! “Оби ҳаёт” деб аталмиш сувнинг азизлиги ва уни исроф қилишнинг гуноҳ ишлардан экани тўғрисида тўхталиб ўтамиз. Аллоҳ таоло Ерни яшашга қулай қилиб яратгани баробарида, унда сувларни оқизиб қўйди, турли ўт-ўлан, дов-дарахтларни ўстириб ҳам қўйди. Қуръони каримнинг кўпгина сураларида Аллоҳ таоло инсонларга ато этган неъматларини эслатар экан, сувни ҳам зикр қилади:

أَفَرَأَيْتُمُ الْمَاء الَّذِي تَشْرَبُونَ   أَأَنتُمْ أَنزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنزِلُونَ   

لَوْ نَشَاء جَعَلْنَاهُ أُجَاجاً فَلَوْلَا تَشْكُرُونَ   )سورة الواقعة/70- 68 (

яъни: “Сизлар ўзларингиз ичаётган сувни (ўйлаб) кўрдингизми? Уни булутлардан сизлар ёғдирдингизми ёки Биз ёғдирувчимизми? Агар Биз хоҳласак, уни шўр ва аччиқ қилиб қўйган бўлар эдик. Бас, (шу обиҳаёт учун ҳам) шукр қилмайсизми?” (Воқеа сураси, 68-70 -оятлари).

Бошқа ояти карималарда эса Аллоҳ таоло бандалари учун ва уларга мусаххар қилиб қўйилган чорва ва турли набототлар учун сув энг зарурий неъмат эканини баён этиб, бундай марҳамат қилади:

هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لَكُمْ مِنْهُ شَرَابٌ وَمِنْهُ شَجَرٌ فِيهِ تُسِيمُونَ   يُنْبِتُ لَكُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَالزَّيْتُونَ وَالنَّخِيلَ وَالْأَعْنَابَ وَمِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ  (سورة النّحل/10-11(

яъни: “У осмондан сизлар учун ундан ичимлик бўладиган сувни (ёмғирни) ёғдирган зотдир. (Ҳайвонларингизни) боқадиган гиёҳлар ҳам ўша сувдан (суғорилур). У сизлар учун ўша (сув) билан (турли) экинларни, зайтун, хурмо, узум ва барча меваларни ундирур. Албатта, бунда тафаккур қиладиган кишилар учун аломат бордир” (Наҳл сураси, 10-11-оятлар).

Мутахассислар фикрича,  инсон таомсиз бир икки ҳафтагача яшаши мумкиндир, аммо сувсиз уч кунга ҳам чидай олмайди. Одам танасидаги сув агар ўн беш фоизга камайса, у ҳалок бўлади. Инсон танасининг аксар қисми сувдан иборат. Масалан, чақалоқ оғирлигининг етмиш беш фоизини сув ташкил этади. Сув -   инсоннинг ҳаёт кечириши учун асосий қувват манбаидир. Бунга яна одамнинг покланиши учун ва бошқа мақсадларда ишлатадиган суви ҳам қўшилса, инсонга сув қанчалик зарур ва бебаҳо неъмат экани ойдинлашади.

Анбиё сурасида шундай дейилади:

 ...وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ  ... (سورة الأنبياء/30)

яъни: “...ва барча тирик мавжудотни сувдан (пайдо) қилганимизни кўрмадиларми?!..” (Анбиё сураси, 30-оят).

Тоза ичимлик сувини эҳтиёждан ташқари ишлатиш ва ҳуда-беҳудага оқизиб қўйиш каби ҳолатларнинг учраётгани ўта ачинарли ҳолдир. Айрим давлатларда тоза ичимлик суви олтинга тенг бўлиб турган, минглаб кишилар, ёш гўдаклар ичимлик суви танқислигидан азият чекаётган бир шароитда, сизу биз Аллоҳ ато этган шундай буюк неъматнинг қадрига етмаслигимиз ношукрликдан бўлак нарса эмас. Ҳозирги пайтда жами 470 миллион киши сув тақчиллиги кескинлашган минтақаларда, 2,4 миллиард киши эса сув тозалаш қурилмалари ва дренаж тизими орзулигича қолаётган ўлкаларда яшайди. Сифатли ичимлик суви етишмаслигидан жаҳонда йилига ўн миллион киши касалланиб, нобуд бўлмоқда.

Аллоҳ таоло барча нарсаларни бир-бирига узвий боғлиқ ҳолда, ўзига хос ўлчови ва ҳисоби билан яратган, бу ҳақда Қуръони каримда далиллар жуда кўп. Жумладан:

أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِهَا  ... (سورة الرّعد/17)

яъни: “Аллоҳ таоло осмондан ёмғир сувларини туширади ва водийларда сувлар ўз ўлчови ва ҳисоби билан оқади...” (Раъд сураси, 17-оят).

وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَى ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ  (سورة ﺍلمؤمنون/18)

яъни: “Биз осмондан ҳисоби билан ёмғир сувларини ёғдириб, Ерга ўрнаштирдик. Биз бу сувларни кетказиб, сизларни ундан маҳрум қилиб қўйишга ҳам қодирмиз” (Муминун сураси, 17-оят).

Бу ояти карималар орқали Ҳақ таоло бизларга Ер юзидаги барча нарсалар, шу жумладан сув ҳам ўзининг маълум ҳисоби ва ўлчови билан яратилганлигини маълум қилади. Яъни керагидан ортиқ ёмғир ёғса, сув тошқини пайдо бўлиб, экинлардан тортиб, турар жойларгача вайрон бўлиб кетиши, агар бутунлай ёғмай қўйса, қурғоқчилик, сув танқислиги рўй бериши мумкин эди.

Бугунги кунда мусулмонлар орасида Аллоҳ таоло ўзларига ато этган турли неъматлар қатори сувни ҳам исроф қилаётган, бу бебаҳо неъматга бепарво муносабатда бўлаётган кишиларнинг ҳам борлиги ачинарли ҳол. Ҳаётимиз учун энг зарур неъмат бўлган сув исрофи ҳаммасидан ошиб тушяпти. Сувнинг исроф бўлишига йўл қўймай, уни тежаб-тергаб ишлатайлик. Азиз фарзандларимизга ҳам сувни исроф қилмасликни ўргатайлик. Бир дона носоз жўмракдан томчилаётган сув бир соатда қанча бўлишини яхши тасаввур қиламиз. Сувни исроф қилмаслик барчамизнинг бурч ва вазифамиз эканлигини асло унутмайлик. Ҳозир жаҳонда ичимлик суви муаммоси биринчи даражали муаммолардан бўлиб турибди. Айни пайтда дунёда бир миллиарддан ортиқ киши тоза ичимлик сувига муҳтож.

Сўнгги йилларда теварак атроф, ер, сув ва ҳавода сезиларли ифлосланиш ҳолатлари кузатилмоқда. Бунинг олдини олиш, табиатни муҳофаза қилиб, соғлом авлод учун курашиш эса барчамизнинг бурчимиздир.

Зеро, соҳага оид ўнлаб мутасадди идора ва ташкилотлар бу борада доимий фаолият олиб бормоқда. Улар атроф муҳитни озода сақлаш, ичимлик ва оқава сувларидан оқилона фойдаланиш борасида эртаю-кеч меҳнат қилаётган эканлар, уларнинг ҳам меҳнатларини қадрлайлик.

Чунки Аллоҳ таоло каломи шарифида бандаларига шундай хитоб қилади:

 وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ  (سورة ﺍلمائدة/2)

яъни: “Эзгулик ва тақво (йўли)да ҳамкорлик қилингиз, гуноҳ ва адоват (йўли)да ҳамкорлик қилмангиз! Аллоҳдан қўрқингиз! Албатта, Аллоҳ азоби қаттиқ зотдир” (Моида сураси, 2-оят).

Юқоридаги ояти карима асосида бизлар, албатта, яхшилик йўлида бир тан, бир жон бўлиб, табиатимизни озодалиги, ҳаётимиз фаровонлиги, юртимиз тинчлиги йўлида биргаликда ҳаракат қилишимиз керак бўлади. Агар мана шу панд-насиҳатларга амал қилиб, Яратганнинг бизга берган ва бераётган неъматларига нисбатан ақл билан иш юритиб, ўз вақтида шукронасини бажо келтирадиган бўлсак, Аллоҳ таоло бу неъматларини бизга янада зиёда қилиб беради.

Дунёнинг жуда кўп мамлакатларида миллионлаб одамлар тоза ичимлик сувига ташна, бир челак сув учун жанжал-можаролар бўлаётган бир пайтда бизлар тоза ичимлик сувини жўмраклардан оқизиб қўйяпмиз. “Нега бундай?”, десангиз, “совуқда музлаб қолади”, каби баҳоналар топилади. Тоза ичимлик суви билан экинларимизни суғорамиз, машинамизни ювамиз, ичимлик сувини салқинлатиш учун ҳовлиларимизга ва кўчаларимизга сепамиз. Таҳорат ва ғусл қилишда одамларнинг қанчалар сув исроф қилаётганини кўрганда айниқса, тежамкорлик деган нарса батамом унутилганига иқрор бўласиз.

Сувни тежаш ҳақида ҳадиси шарифда шундай келади:

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْروٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَرَّ بِسَعْدٍ وَهُوَ يَتَوَضَّأُ فَقَالَ: مَا هَذَا السَّرَفُ يَا سَعْدُ؟ قَالَ: أَفِي الْوُضُوءِ سَرَفٌ؟ قَالَ: نَعَمْ، وَإِنْ كُنْتَ عَلَى نَهْرٍ جَارٍ (رواه الإمام أحمد والإمام ابن ماجة .(

яъни: Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Пайғамбаримиз соллалоҳу алайҳи васаллам саҳобалардан Саъд розияллоҳу анҳу таҳорат қилаётганларида “Эй Саъад бу исроф нимаси”, – дедилар. Саъад розияллоҳу анҳу: “Таҳоратда ҳам исроф қилиш борми?”, – деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳа, агарчи оқиб турган дарёнинг бўйида турган бўлсанг ҳам”, – дедилар (Имом Аҳмад ва Имом Ибн Можа ривояти).

Таҳоратда ортиқча сув ишлатиш исроф ва мумкин бўлмаганидан кейин қолган нарсаларни қиёслаб олаверинг. Экинга ҳам эҳтиёждан ортиғини ишлатиш исрофдир.

Юртимиз йилдан-йилга обод бўлиб, халқимиз фаровонлиги борган сайин ортиб бормоқда. Демак, бунга жавобан кечаю кундуз бу неъматларнинг шукронасини адо этиб боришимиз лозим бўлади. Аллоҳга ҳамду сано айтиш, неъматларининг шукрини адо этиш банда учун ҳам ибодат, ҳам Аллоҳнинг унга берган катта мукофотидир. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай марҳамат қиладилар:

عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "مَا أَنْعَمَ ﺍﷲُ عَلىَ عَبْدٍ مِنْ نِعْمَةٍ صَغُرَتْ اَوْ كَبُرَتْ فَقَالَ الْحَمْدُ للهِ إِلاَّ كَانَ قَدْ أُعْطِىَ أَفْضَلَ مِمَّا أَخَذَ" (رواه الإمام  ابن ماجه).

яъни: “Аллоҳ таоло бандага каттами, кичикми бир неъмат берса ва банда унинг шукронаси учун: “Аллоҳга ҳамд бўлсин” деса, ўша неъматдан ҳам афзалроқ нарсага эришган бўлади”, – деганлар  (Имом Ибн Можа ривояти).

Бугунги кунда барча инсонлар аввало тоза сув истеъмол қилиб, саломатликларини муҳофаза этишлари нақадар долзарб эканлигини чуқур ҳис этишлари лозим. Шу билан бирга Аллоҳ таолонинг буюк неъмати бўлмиш сувни тоза сақлаш, тежаб ишлатиш ва истеъмолда меъёрга риоя қилишлари керак.

Муҳтарам жамоат! Мавъизамизнинг ҳанафий мазҳабимиздаги фиқҳий масалалар қисмида ҳаж ибодатининг фарз ва вожиблари ҳақида суҳбатлашамиз:

Ҳаж ибодати уч турлидир: Қирон, таматтуъ ва ифрод. Бизнинг юртдан борадиган ҳожилар асосан таматтуъ ҳажини қиладилар.

Ҳажнинг фарзлари

1. Эҳром боғлаш. 2. Арафотда бир муддат туриш. 3. Ифоза тавофи.

Ҳажнинг вожиблари

1. Сафо ва Марва оралиғида саъй қилиш.
2. Муздалифада (тонг отгандан кейин) бир дақиқа бўлса ҳам туриш.
3. Уч кун шайтонга тош отиш.
4. Сочни тагидан ёки қисқартириб олдириш.
5. Видолашув тавофини қилиш.
6. Қypбoнлик cўйиш (қиpoн вa тaмaттyъ ҳажини ният қилгaнлapгa).

Яна бошқа лозим амаллар ҳам бор, уларнинг баъзилари қуйидагилардан иборат:

1. Тавофда таҳоратли бўлиш.
2. Тавофни ўнгдан бошлаш, ўнг елкасини Сафо тепалигига, чап елкасини Байтуллоҳга қилиб туриб, бошлаш.
3. Ҳатимни (Каъбаи муаззама ёнидаги эски бинонинг пойдевори ёки бир бўлаги) орқасидан тавоф қилиш.
4. Тавофни пиёда қилиш (узрлилар аравада ўтириб тавоф қилишга рухсат бор)
5. Тавофдан кейин икки ракат тавоф намозини ўқиш.
6. Соч олдиришдан олдин қурбонлик қилиш.
7. Саъйни Сафодан бошлаш.
8. Арафотда қуёш ботгунча туриш.
9. Ҳар кунги тош отишни иккинчи кунга қолдирмаслик.
10. Тавофи ифозани (тавофи зиёратни) уч кун ҳайит ичида қилиш.
11. Арафа куни Арафотда пешин билан аср намозларини пешин вақтида қўшиб ўқиш, шом ва хуфтан намозларини хуфтон вақтида Муздалифада қўшиб ўқиш.

Ҳажнинг бирон бир вожибини тарк қилган кишининг ҳажи бузилмайди, лекин биp жoн­лиқ cўйиш вoжиб бўлади.

Аллоҳ таоло барчамизни сувга эътиборли бўлиш, уни тежаб, авайлаб ишлатиш ва ушбу неъматга доимо шукр қилиб боришимизни насиб айласин!