(Давоми, боши ўтган сонда)

Бу ўлкага Исломни Саодат асридан бошлабоқ мусулмон савдогарлар, дипломатлар олиб кира бошлаган. Кейинчалик Ислом мусулмонларнинг ҳарбий юришлари давомида ёйила бошланди. Жумладан, VII аср охирида Ироқнинг қудратли ҳокими Ҳажжож ибн Юсуф невараси Муҳаммад ибн ал-Қосим Ҳинд водийсининг Мўлтонгача бўлган бутун пастки қисмини босиб олди. У Ҳиндистонда узоқ қолмади, лекин шундан буён Синдни ва ҳатто жануби-ғарбий Панжобни араблар халифалигининг бир қисмига айлантирган эди. Шундан сўнг Ҳиндистонга кўплаб мусулмон саркардалар ҳужумлар уюштирган ва ушбу ҳудуддаги энг йирик давлатларни кўпинча мусулмонлар бошқариб келган.

Ва ниҳоят 1526 йили Заҳириддин Муҳаммад Бобур Ҳиндистонга бостириб келди. Бу мамлакат 500 йил мобайнида, Синд ва Мўлтон эса 800 йил мусулмон мамлакати бўлиб турди. Ҳиндистон кенг мусулмон дунёсининг бир қисми сифатида халифаликнинг руҳий таъсирида бўлди. Унга барча осиёликлар Дар ул-Ислом (Ислом қароргоҳи) деб қарашарди. Бутун Ислом дунёсидан бу ерга оқиб келган мусулмон руҳонийлари, файласуфлари, фозиллари ва шоирлари, маърифатпарварлари ва мутафаккирлари ўзларини уйларидагидек ҳис қилардилар. Бу ерда ҳамма жойда дорилфунунлар ва билимларнинг катта мухлислари мавжуд эди. Кашмир ҳокими Искандар Бут Шикан ва Искандар Лўдийдан бошқа мусулмон ҳукмдорлари ҳиндларнинг диний ва маданий анъаналарига ҳеч қачон аралашмаганлар, уларга ҳурмат билан қараб, давлат фаолиятига жалб қилганлар, юксак лавозимларни ишониб топширганлар, ҳарбий хизматга олиб, лашкарбошиликка тайинлаганлар, хуллас, бегона билмаганлар. Халққа оддий дунёвий ва мажбурий исломий маънавий маърифат бериш соҳасидаги ишларни Лахўрлик Дата Ганж Баҳш, ажмерлик Хўжа Мўйниддин, деҳлилик Хўжа Бахтиёр Қоқий, пакпаттанлик Бобо Фарид, мўлтонлик Шайх Баҳовуддин Закария, баҳовалпурлик Маҳтум Жаҳониян Жаҳонгашт, деҳлилик Шайх Низомиддин Авлиё, бирлашган вилоятлар вакили Аҳмад Собир Қалйарий, бенгаллик Жалолиддин Табризий ва деканлик Хўжа Гесув сингари мусулмон руҳонийлари бошқариб боришарди. Ўзлари бўлган ҳамма жойда билим зиёсини сочадиган бу йирик дин арбобларига мусулмонлар ҳам, ҳиндлар ҳам бирдек қулоқ солардилар. Маърифатчилик фаолияти туфайли Ислом динини қабул қилганларнинг аксарияти шундай иш тутишарди. Бу руҳонийларнинг ҳаммаси маърифат тарқатиш билан шуғулландилар. Низомиддин Авлиё холжийлар салтанатида, Хўжа Гесув Дароз эса XV аср бошида шундай фаолият кўрсатишди. Улар Аллоҳ марҳаматига оддий ишончни, ҳалолликдан, ҳамдардликдан, Парвардигорга яқинликдан роҳатланишни, кишиларнинг ўзаро бир-бирлари олдидаги бурчи ва масъулиятини, тоат-ибодатнинг кучи, эътиқоднинг гўзаллигини ўргатиб бордилар. Лекин ўз фикрларини ҳеч қачон зўрлик билан тиқиштиришмас ва кўплаб тарафдорларга эга эдилар. Улар бу мамлакатда Ислом динини оммалаштирдилар.     

Уларнинг оддий таълимотлари ҳар доим кам сонли ва имтиёзли табақалар дини бўлиб келган ҳиндлар эътиқодига аста-секин таъсир эта бошлади. Бу дин то XIX асрда Ҳиндистондаги бхагатлар гуруҳи (халқ авлиёлари), яъни Панжобда Гуру Нанак, марказий Ҳиндистонда – Рамананд ва Кабир, Бенгалда – Чайтанийа, Ражпутан ҳамда Нанадевада – Даду ва Махарараштрада бошқа гуруҳлар исён кўтарганларига қадар шундай мавқени сақлаб қолди. Бу авлиёларнинг ҳаммаси севги-муҳаббат, яхшилик, саховат, оддий эътиқод ва мухлислик, инсонга ҳамдардлик ва меҳр туйғуларини сингдира бошладилар. Улар таълимоти тезда оммалашиб, тарафдорлар орттира борди, бхагатларнинг ҳар бири панс (диний таълимот) бошчисига айланиб, халқни уйғотишга ҳисса қўшди. Ҳиндлар уларнинг ўтмишини ўрганиб, мавжуд шарт-шароитларни яхшилашга киришдилар. Яна юз йил ўтгач, бу ҳаракат ўзгариб кетди: у ҳиндлар орасида адабий жонланишни, яна икки юз йилдан кейин эса ижтимоий-сиёсий уйғонишни келтириб чиқарди. XVIII асрга келиб ҳарбий доираларда, Панжобда сиқҳлар, Ғарбий Ҳиндистонда махраттанлар орасида тўла-тўкис шаклланган мазкур ҳаракат бенгалларни маданиятга ошна қилди, халққа маърифат тарқатди. Ҳиндларда миллий руҳ туғилишига, уларнинг мусулмонлардан қўрқуви барҳам топишига ва британияликларга нисбатан нафрат уйғонишига асосий сабаб бўлди. Шу жиҳатдан, ҳиндлар миллий руҳининг илдизлари жуда қадимийдир.

Ҳозирги вақтда Ҳиндистонда Ислом динига эътиқод қилувчилар сон жиҳатдан ҳиндулик динига эътиқод қилувчилардан кейин иккинчи ўринда туради. Ҳиндистон мусулмонлари 176 миллиондан ортиқ, умумий аҳолининг 14,4 фоизи.

Ҳиндистон мусулмонлари сон жиҳатидан Индонезия ва Покистон аҳолисига ета олгани йўқ ҳозирча, бироқ уларнинг сони йилдан йилда ортишда давом этмоқда.

“Устоз ва мураббийлар куни” муносабати билан Қўқон шаҳрида кўп йиллар давомида имом-хатиб бўлиб хизмат қилган устоз Хайруллохон домла Абдуллаевни зиёрат қилинди. 1937 йилда туғилган Хайруллохон домла Абдуллаев 1968 йилда Бухородаги “Мир араб” мадрасасини тамомлаб, 1968-1970 йилларда Самарқанддаги “Хожа Аҳрор валий” масжидида имом бўлиб хизмат қилдилар. Мустақиллик йилларигача турли  соҳаларда хизмат қилган Хайруллохон домла Абдуллаев истиқлол шарофати билан очилган “Зинбардор” масжидида имом-хитиб бўлиб ишладилар. Тўрт ўғил ва бир қиз ҳамда бир нечта набираларнинг дуогўйи бўлиб келмоқдалар.

Суҳбат жараёнида Ўрта Осиё ва Қозоғистон мусулмонлари идорасига қарашли ягона мадраса ҳақида тўхталиб: “Мадрасада Русиялик Татарлар, Чеченлар, Қорачой, Доғистон, Озарбайжон, Тожик, Туркман, Қозоқ, Қирғиз ва бошқа миллат вакиллари ўқир эди. Бугун алҳамдулиллаҳ, Ўзбекистонимизнинг ўзида ўнлаб диний таълим масканлари фаолият кўрсатмоқда. Бугунги диний эркинликлардан тўғри фойдаланиб, шукр қилиш ҳар бир мусулмоннинг зиммасидаги бурчдир. Минглаб одамлар ҳаж ва умрага бориб келмоқда, собиқ Иттифоқ даврида 15-18 нафар кишигина ҳажга борар эди. Ҳозирги чоп этилган китобларни айтмайсизми, ҳар бири бир дунё шукр айтишга арзийди”.

Суҳбат асносида 25 йилдан ортиқ халқ хизматида бўлган устоз ёшларга ўз тавсияларини айтиб, улар ҳаққига дуо қилдилар.

А. Исақов,

Қўқон шаҳар “Зайнул Обидин” масжиди имом-хатиби

ЎМИ матбуот хизмати

2019 йилнинг 28-29 март кунлари Австралиянинг Сидней шаҳрида “Африкада фалсафа мафкураси” мавзуидаги 21-халқаро илмий анжуман иш бошлайди.

Мазкур анжуманда:

Африка фалсафаси;

Африкада фалсафа меъёрлари;

Африкада фалсафа йўриқномалари;

Африкадаги Жанубий саҳро минтақаси фалсафаси;

Африканинг Жанубий саҳро минтақасидаги диний ақидалар;

Африкадаги янги фалсафа;

Африкада фалсафа мактаблари

мавзулар юзасидан дунёнинг илғор фикрлари илоҳиётшунос олимлари, файласуфлар, социологлар, геосиёсатчилар, қадимшунослар ва этнографлар атрофлича фикр алмашадилар.

 Халқаро алоқалар бўлими ходими И.Аҳмедов тайёрлади.

Муборак ҳадиси шарифда Пайғамбар алайҳиссалом бундай деганлар: “Ким ота-онасига яхшилик қилса, унга “Тубо” бўлсин, Аллоҳ азза важалла унинг умрини зиёда қилсин”.

Ушбу хадисдан маълум бўладики фарзанд энг аввало ота-она хизматини қилиб, улар дуосини олиши лозим. Зеро ота-она ўз фарзандига ўзидаги бор меҳрини бериб унинг инжиқликларига сабр бардош билан чидаган. Энди фарзандлар ҳам ота-оналаридан меҳрларини ва икки оғиз ширин сўзларини дариғ тутмасинлар.

Ибн Умар розияллоҳу анхумо елкасига онасини миндириб, Каъбани тавоф қилдирган кишини кўрдилар. У киши: “Эй ибн Умар, мен онамнинг хаққини адо қила олдимми” деб сўраган эди, у зот: “Тўлғоқ вақтидаги хақини ҳам адо эта олмадинг. Бироқ яхши иш қилдинг. Аллоҳ сенинг озгина яхшилигингга кўп савоблар ато этур”, дедилар. Бикр айтганларки: “Қайси бир киши онасига гапини эшитадиган даражада яқин бўлса, бу унга Аллоҳ йўлида қилич чопишгандан кўра афзалроқдир. Онасига назар солиш эса барча нарсадан афзалдир”.

Она бўлмоқ – бахт. Шунинг учун оналар фарзандларни дунёга келтиришдаги барча қийинчиликларни бўйинларига олиб икки йўлни ўртасида туриб фарзандини дунёга келтиради. Бунинг эвазига Аллоҳдан улкан мукофотлар олади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай марҳамат қилганлар: “Хомиладор, туғадиган, эмизувчи болаларига меҳрибон аёллар агар эрларига ёмон (муносабатда) бўлмасалар ва намозини адо қилсалар, албатта жаннатга кирадилар”(Имоми Хоким, Имоми Табороний ривояти).

Аллоҳ таоло барча оналаримизни саломат айлаб, улар қилган меҳнатлари эвазига Яратганнинг ўзи икки дунё мукофотини ато этсин!

Одилжон МИРЗАЕВ,

Ёзёвон тумани“Баҳовуддин Нақишбанд” масжиди имом хатиби

Яхши ният ва эзгу амаллар соҳибини жаннат сари етакловчи ишлар экани маълум. Инсон ниятини тўғри қилса, нафсини турли ёмонликлардан покласа, албатта, у дунё ва охиратда бахтлилар қаторида бўлади. Аллоҳ таоло: “(Қасамёд этаман), ҳақиқатан, уни (нафсни) поклаган киши нажот топур”, дейди (Шамс, 9). Абдуллоҳ ибн Аббосдан (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинишича, Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) ушбу мазмунли оятни тиловат қилганларидан сўнг, Аллоҳ таолога бундай дуо қилар эканлар: «Ё Аллоҳ, нафсимга тақво ато эт, Ўзинг унинг Хожасисан ва энг яхши Поклагувчисан».
Нафсни поклаш Аллоҳ таолонинг ғазабидан қўрқиб гуноҳлардан тийилиш, имонни қувватлантирадиган амалларда давомли бўлиш ва Ундан мағфират сўраб, ихлос билан тавба қилиш билан бўлади. Гуноҳлардан тийилмаган банданинг қалби хотиржам бўлолмайди ва ибодати ҳам ҳаловатсиз кечади. Ҳазрат Али (розияллоҳу анҳу) бундай насиҳат қилади: «Дунёга ҳирс қўйишдан қалбда зулмат пайдо бўлди. Аллоҳ таоло ғазабидан қўрқув, қаноат, Қуръони каримга амал қилиш ва охиратга тайёргарлик кўриш каби амаллар у (зулмат)ни тарқатиб юборади».
Шубҳасиз, Аллоҳ таолога муҳаббат, қўрқув инсонни камтарин, сабрли, амалларда, Яратганни кўрмаса ҳам, У кўриб турганини ҳис этадиган қилиб қўяди. Ҳадисда: «Аллоҳ таолони кўриб турганингдек ибодат қил. Гарчи сен Уни кўрмасанг ҳам У сени кўради» (Имом Муслим ривояти), дейилган. Донишмандлар, Ҳақ таолодан қўрққан инсон нафсини ҳар сонияда назорат қилиб, худди тижоратдаги шериги билан ҳисоб-китоб қилганидек, у билан ҳисоблашади, дейишган.
Гуноҳлардан сақланиб, яхшилик қилувчиларга жаннат ваъда қилинган. Унга эришиш йўли эса осон кечмайди. Қуръони каримда: «Аллоҳ тақволи бўлганлар ва эзгу иш қилувчилар билан (ҳамиша) биргадир» (Наҳл, 128),дейилган.
Шу боис мўмин киши дунёга муккасидан кетмаган, қўли ва тили билан бошқаларга зарарсиз, ёмон сўз ва ишларни қилмайдиган, ибодатларда ғайратли бўлмоғи лозим. Қийинчилик ва кенглик кунларида ҳам сахий, қалби кенг бўлиш қўрқувнинг белгиси, деб баён қилинган. Расулуллоҳдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) кишиларнинг ҳурматлиси ким, деб сўрашганида, у зот: «Улардан энг тақволиси», деб айтганлар (Имом Бухорий ва Муслим ривояти). Қуръони каримда тақводорлар учун тайёрланган кенглиги осмону ерга тенг жаннатга шошилишга буюрилган. Муфассирлар, жаннатга шошилиш бу ибодатларни вақтида адо этиш, жамоатни тарк этмаслик, тавба ва ихлосда давомли бўлиш каби амаллардир (Насафий тафсири, 1 жилд, 182 бет), дейди. Демак, жаннатга эришишнинг энг осон йўли эзгу ният ва яхши амаллар бўлади. Шунда нафс ҳам покланади ва инсон нажот топади.
Катта-кичик, аҳамиятли-аҳамиятсиз демасдан ҳар бир ишда, кундалик турмушимизда ниятимизни ўнглаб иш тутишимиз керак бўлади. Масалан, кўчага чиқиш олдидан ўзингизга хушбўй атир сепмоқчи бўлдингиз. Агар  бундан одамлар сиздан озорланмасликларини, балки хушбўйликдан қалблари сурурга тўлишини ният қилган бўлсангиз, ана шу ниятингиз савобга сазовордир. Борди-ю, уни бошқа ғаразли ниятда ёки кибрланиш учун сепган бўлсангиз, мукофотга эришиш тугул, гуноҳкор бўласиз. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай деганлар: “Ким Аллоҳ розилиги йўлида хушбўй нарса суртса, унинг ҳиди қиёмат куни мушк-анбар ҳидидай бўлур, ким Аллоҳдан ўзганинг розилиги ниятида хушбўйланса, қиёмат куни унинг ҳиди ўлаксаникидан ҳам жирканч бўлур”.
Ниятнинг макони қалбдир. Шунинг учун амалларимиз қабул бўлиши учун қалбдан ният қилиш, ҳар бир ишни чин ихлос билан киришиш зарур бўлади. Айни пайтда ниятни тил билан изҳор этиш янада яхшидир. Ният қилинган заҳоти уни амалга ошириш лозим. Агар бошлашнинг вақтини аниқлаш қийин бўлса, имкон топилганда ният қилинади. Ҳар бир нарсага алоҳида ният қилган маъқул.
Шунинг учун мўминнинг ниятсиз амали савоб касб этмайди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганларки: “Ниятсиз бажарилган амал учун ажр йўқдир”.
Беният амал машаққатдир. Ихлоссиз ният риёдир, рўёбга чиқмаган ихлос бекордир. Сидқ ва ихлос банданинг нажот топиши учун василадир. Бу икки нарса ҳақиқатини билганидан кейин у амал билан ниятни тўғрилайди.
Бир ҳадиси шарифда бундай дейилган: “Мўминнинг нияти унинг амалидан яхшидир” Имом Байҳақий ривояти.
Ўтмишдаги солиҳлардан бири: “Мен ҳар бир нарсада ниятим бўлишини жуда ҳам яхши кўраман. Ҳатто таом ейиш, сув ичиш, уйқуга кетишда ниятим бўлишини истайман”, деган. Ким таом тановул этишдан ибодатга қувват бўлишини, уйланишдан динини мустаҳкамлашни ва ўзини гуноҳдан тийишни ҳамда ўзидан  кейин салоҳиятлик фарзанд ато этилишини ният қилса, бу ниятларига яраша савоб олади. Ҳаракатларингиз, сўзларингиздан бирор нарсани кичик, арзимаган нарса деб ҳисобламанг. Ҳисоб беришдан олдин ҳисоб-китобингизни эҳтиёт қилинг. Қиладиган амалингиздан олдин ниятингизни тўғриланг. Халқимизда “Ниятингни яхши қил”, деган ҳикматли сўз бор. Ўзингиздан кейин тарк этадиган нарсалар борасидаги ниятингизга ҳам эътибор беринг.
Шунинг учун ҳам юртимиздаги ҳар бир ота-она етук ва комил  фарзандлар тарбиялашни ҳаётдаги  энг улуғ ният ва муқаддас мақсад деб билади. Бошланган “Соғлом авлод” йилида яратганнинг ўзи ана шу эзгу ният ва  орзуларимизга етишишда ҳаммамизга ёру-мададкор бўлсин. Яхши ниятли, яхши амалли ва ихлосли бандалари жумласидан айласин!

А.Бобоев
Шовот тумани “Ваянган бобо” масжиди имом-хатиби

ЎМИ матбуот хизмати