muslim.uz

muslim.uz

Маълумки, бир неча кун илгари “Бухородаги тарихий минорадан “Жин”нинг хайқириғи янгради” сарлавҳаси остида хабар эълон қилинган эди. Мухлисларимизнинг билдираётган фикр-мулоҳазаларидан келиб чиққан ҳолда ушбу ҳолат юзасидан баъзи фикрларимизни баён қилишни лозим деб топдик.

Бухорои шарифнинг осори атиқалари орасида, шу жумладан, қадимдан азон янграган Минораи Калонда рэпер MC Doniнинг “Жин” таронасига клип суратга олинибди. Рэпер сеҳрли чироқдан чиқиб, бир ҳаракат билан хоҳлаган инсон ва ҳолатларини ўзгартира оладиган жин ролини ижро этган ва минорадан жинга хос хайқириқлар янграган.

Самарқанд сайқали рўйи замин аст,
Бухоро қуббатул исломи дин аст.

Барчамизга фахр бўлган мазкур сатрларда Бухоро Ислом динининг гумбази эканлиги таъкидланмоқда.

Келинг, Исломда жин масаласига қандай қаралишига қисқача тўхталиб ўтсак. Мўмин-мусулмонлар жин деб аталувчи махлуқотлар борлигига иймон келтирадилар. Уларни оддий ҳолатларда кўриб бўлмайди. Биз улар ҳақидаги маълумотларни энг ишончли манбалар бўлмиш Қуръони Карим ва ҳадиси шарифлардан оламиз.

Аллоҳ таолонинг бизга билдиришича, жин деб аталган махлуқот оловдан яратилган. Иблис ҳам жинлардан ҳисобланади. Жинлар одамларни кўради, одамлар эса уларни кўрмайди. Жинларнинг ҳам инсонларга ўхшаш жамоатлари, қабилалари, гуруҳлари бор. Улар ҳам ер куррасида яшаш қобилиятига эга. Одамларни йўлдан оздириб, фикрларига таъсир ўтказишлари мумкин. Кишилар овозини эшитиб, тилини тушунади. Уларнинг ичида мусулмонлари ҳам, кофирлари ҳам бўлади.

Қуръони Каримнинг ўнта сурасидаги қирққа яқин оятларда жинлар ҳақида хабарлар келтирилган. Шунингдек, бутун бошли бир сура “Жин” деб номланган. Жинлар оловдан яратилган махлуқот эканликларини Аллоҳ таолонинг “Раҳмон” сурасидаги: “Инсонни сополга ўхшаш қуриган лойдан яратди. Ва жинларни ўт-алангадан яратди” (14-15-оятлар), деган сўзлари исботлайди.

Мана шу ерда яна клипга қайтадиган бўлсак, ундаги воқеа ҳодисалар одамларни нимага чақирмоқда?! “Мени жин деб аташади” дея ибодат учун азон янграган минорадан туриб хайқираётган қўшиқчининг ҳатти-ҳаракатлари бизнинг динимизга, боринки, миллийлигимизга қанчалар тўғри келади?! Кимлардир “Ахир бу чет эллик ижрочининг клипи бўлса, уни бизникилар кўрармиди”, дея эътироз билдириши мумкин. Тўғри, балки бу ижрони юртдошларимиздан озчилик кўрар, лекин аҳамиятли жиҳати шундаки, нима сабабдан динимиз, миллатимиз учун муҳим бўлган тарихий обидаларимизга мана шундай тарзда ҳурматсизлик қилинишига имкон бериб қўйишимиз керак?!

Шу ўринда Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган қуйидаги ҳадисни келтиришни ўринли деб топдик: “Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам қачонки, халога кирсалар: “Аллоҳумма аъузу бика минал хубси вал хабоиси (“Эй, бор Худоё, сендан эркагу урғочи жин (шайтонлар)дан паноҳ тилайман”)”, дер эдилар” (Беш буюк муҳаддис ривоят қилишган).

Эътибор беринг-а, макони нопок жойлар бўлган ушбу хилқатдан Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам паноҳ сўраганлари ҳолда, биз уларни азон янграган минораларга чиқазиб хайқиртириб қўйсак, бу ҳам етмагандай Бухорои шариф кўчаларида кездириб “реклама” қилсак. Ҳа-ҳа, реклама қилсак!

Биз реклама сўзига бекорга урғу бермадик. IslamNewsда берилган хабарда ушбу клипни шу тарзда суратга олишга рухсат берилишига сабаб туризмни ривожлантиришга уриниш бўлиши мумкинлиги таъкидланади. Бундан ташқари, клипнинг охирида уни суратга олишда кўрсатган кўмаги ва қўллаб-қувватлаганлиги учун Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат қўмитасига алоҳида ташаккур изҳор этилади.

Наҳотки, бизнинг тарихий обидаларимиз, мамлакатимизда туризмни ривожлантириш ана шундай “реклама”га муҳтож бўлса?!

Наҳотки, Ислом динининг қуввати бўлган Бухорои шарифда ислом ақидасига умуман тўғри келмайдиган мана шундай клиплар суратга олинишига рухсат берилса?!

Наҳотки, фахрлансак арзийдиган тарихий обидаларимизни мана шундай тарзда ҳурматсизлантириб, оёқ ости қилиб қўйсак?!

Бир пайтлар мана шу минорадан айтилган азон, Масжидул Калонда ибодат ортидан қилинган дуолар ва мадрасада улашилган илму-зиё сабабидан Бухоро ислом қувватига айланган. Дунёнинг чор тарафидан илм толибларию-сайёҳлар, зиёратчию-тижоратчилар оқиб келишган. Уларнинг барчаларини мазкур бебаҳо минорада айтилган азонлар чорлаган, мазкур рэперга ўхшаган жинлар эмас! Шунинг учун ҳамма нарсанинг ўз қоидаси, тартиби бўлгани каби реклама ва меҳмон чақиришнинг ҳам ўз одоби ва йўсини бор. Юртимизни бутун дунёга илму-маърифат билан, гўзал хулқу-одоб билан, буюк боболаримиздан қолган бебаҳо мерослар билан тараннум этайлик. Бунинг дунёда ҳам охиратда фойдаси баракали бўлади.

Манба: fitrat.uz

 

samedi, 31 mars 2018 00:00

Энг биринчи...

Алҳамдулиллаҳ – Қуръони каримдаги биринчи калима ва Одам (алайҳиссалом) айтган илк сўз.

Ҳазрат Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу) – саҳобалардан Исломга энг биринчи кирган ҳур эркак.

Ҳазрат Али ибн Абу Толиб (розияллоҳу анҳу) – ёш болалардан Исломга биринчи кирган.

Хадича бинт Хувайлид (розияллоҳу анҳо) – аёллардан Исломга биринчи кирган.

Билол ибн Абу Рабоҳ (розияллоҳу анҳу) – қуллардан Исломга биринчи кирган.

Зайд ибн Ҳориса (розияллоҳу анҳу) – озод қилинган қуллардан Исломга биринчи кирган.

Ҳазрат Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) – биринчи бўлиб Қуръонни жамлаган.

Ҳазрат Али ибн Абу Толиб (розияллоҳу анҳу) – Пайғамбар (алайҳиссалом)дан кейин биринчи бўлиб намоз ўқиган.

Абдуллоҳ ибн Зубайр (розияллоҳу анҳу) – ҳижратдан сўнг муҳожирлардан дунёга келган биринчи фарзанд.

Абдуллоҳ Ибн Масъуд (розияллоҳу анҳу) – Қуръони каримни Маккада биринчи бўлиб ошкора тиловат қилган.

Абдуллоҳ ибн Салом: “Пайғамбар (алайҳиссалом)нинг айтган сўзларидан энг биринчи эшитганим: «Эй инсонлар! Саломни ёйинглар! Очларни тўйдиринглар! Силаи раҳм қилинглар! Инсонлар ухлаётган вақтларида, тунда туриб намоз ўқинглар! Шунда жаннатга саломат ҳолатда кирасизлар», деган сўзлар бўлди”.

Сумайя (розияллоҳу анҳу) – дин йўлида шаҳид бўлган биринчи мусулмон.

Асъад ибн Зурора (розияллоҳу анҳу) – Ақаба байъатида Пайғамбар (алайҳиссалом)га қўл бериб, байъат қилган биринчи ансорий.

Асъад ибн Зурора (розияллоҳу анҳу) – Расулуллоҳ (алайҳиссалом) жанозасини ўқиган ва Бақиъ қабристонига дафн этилган биринчи мусулмон.

Билол (розияллоҳу анҳу) – биринчи бўлиб азон айтган.

Муовия ибн Абу Суфён (розияллоҳу анҳу) – биринчи бўлиб денгиз қўшинини тузган.

Қатода ибн Нўъмон (розияллоҳу анҳу) – Мадинага Қуръони каримдан тўлиқ бир сура (“Марям” сураси)ни ёдлаб олиб келган биринчи киши.

Умму Сулайм (розияллоҳу анҳо) – Исломни қабул қилган биринчи ансорий аёл.

 

Даврон НУРМУҲАММАД

тўплади

ЎМИ матбуот хизмати

jeudi, 22 mars 2018 00:00

Shirkning uch shakli

Shirk lug'atda "sherik qilish" ma'nosini anglatadi.Istelohda esa "Alloh taoloning zotida, yo sifatlarida,yo fe'llarida,yo ismlarida,yo hukmlarida U zotga o'zgani teng qilish"ga shirk keltirish deyiladi".

Alloh taolo shunday marhamat qiladi:

إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَىٰ إِثْمًا عَظِيمًا        

"Albatta, Alloh o'ziga shirk keltirilishini kechirmas. Undan boshqa gunohni kimdan xohlasa, kechirur. Kim Allohga shirk keltirsa, shubhasiz, katta gunohni to'qibdir" (Niso surasi, 48).

Alloh taolo butun borliqni yo'qdan bor qilib insonni yaratdi,va unga butun dunyo matohlarini uning xizmati uchun bo'ysintirib qo'ydi. Alloh bandalariga unga shukur qilib uni tengi bo'lmagan yagona iloh ekanini e'tirof qilishlarini buyurdi va ularga itoat yoki isyon ixtiyorini berdi. So'ngra itoatkorlarning maskani jannat, isyonkorlarni borar joyi esa jahannam bo'lishini xabar qildi.

Yuqorida zikr qilingan oyati karimadan ma'lum bo'ldiki, Alloh o'zi istagan bandasidan qilgan gunohlarini kechirib yuborishi va o'z jannatiga kirgazishi  mumkin, lekin shirk bundan mustasno. Shirk shunday katta gunohki, uni qilib tavba qilmay o'lgan insonni Alloh gunohlarini kechirmaydi va oqibatda u inson jahannamda mangu qoladi (Alloh asrasin). Shuning uchun ham barcha payg'ambarlar insonlarni shirk botqog'idan hidoyat yo'ligia chorlab kuch qudratda tengi yo'q Allohning yagonaligiga, ya'ni, tavhidiga da'vat etganlar.

Alloh taolo Qur'oni karimning Sho'ro surasi 11-oyatida quyidagicha marhamat qiladi:

 لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْء                                                 "

Uning mislidek biror narsa yo'qdir. U eshituvchi va ko'ruvchidir".

Har bir mo'min banda Alloh taoloning ism va sifatlari haqida Qur'oni Karim va hadisi shariflarda bayon qilinganidek e'tiqod qilishi lozim. Bu haqda quyidagicha rivoyatlar kelgan: "Imom Ahmad ibn Hanbal (r.a): "Alloh taolo O'zi vasf qilganidan yoki Rasuli vasf qilganidan boshqacha vasf qilinmaydi, Qur'on va hadisdan tashqariga chiqilmaydi", deganlar. Imom Buxoriyni ustozlari Nuaym ibn Hammod: "Kim Allohni Uning yaratgan narsasiga o'xshatsa, kofir bo'libdi, kim Alloh O'zi haqida vasf qilgan narsani yoki Uning Rasuli vasf qilgan narsani inkor qilsa, kofir bo'libdi, Alloh O'zini vasf qilgan narsada va Rasuli Uni vasf qilgan narsada o'xshashi ham, tengi ham yo'qdir", deganlar.

Abu Hurayra (r.a.) dan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh (s.a.v) shunday marhamat qildilar: "Alloh taolo aytadi: "Men sheriklarning sherikchiligidan eng behojat zotdirman"

Abu Hafs Sirojiddin (r.a.) Imom Tahoviy(r.a)ning "Aqidatu at-Tahoviy" kitoblariga yozgan sharhlarida Shirkning uch shakilda bo'lishini aytib ularni tushuntirib berganlalar.

Birinchisi: Alloh taoloning zotida sherik qilish.

Ya'ni Allohdan o'zga boshqa kimsa yoki narsani Unga sherik qilish. Xuddi budparstlar dunyoning yaxshi va yomon bo'lgan ikki xudosi bor deganlari kabi. Shirkning bu turi  ko'p xudollikka asoslangan ta'limotlarda uchraydi.

Alloh Qur'oni karimning Anbiyo surasi 22-oyatida shunday marhamat qiladi:

لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا ۚ فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ                                        

"Agar u(osmonlaru yer)larda Allohdan o'zga "xudo"lar bo'lganida, buzulib ketar edilar. Arshning Rabbisi Alloh ular vasf qilgan narsadan pokdir. (Borliqni bir zot yaratgan, bir zot idora qilib boshqarib turadi. Borliq shunga bo'ysunadi. Shu bois ham hadsiz-hisobsiz bo'lishiga qaramay, borliqda qoyil qolarlik darajada nizom va mutanosiblik hukum suradi. Agar borliqni yaratgan, uni idora qilib turgan zot bittadan ko'p bo'lsa, o'sha zotlarning irodalari bir biri bilan albatta to'qnashar edi. Oqibatda borliqda nomutanosiblik kelib chiqar, jipslik buzular va nizom buzular edi. Modomiki borliq bir nizomda turubdimi, mutanosibmi, demak, uni yaratgan va tadbirini qilib turgan zot bitta.)

Ikkinchisi: Nomlash va Ibodatga haqli sanashdagi shirk.

Ya'ni Allohdan boshqa narsa yoki kimsani iloh deb nomlash. Ibodatga xaqli sanash deganda esa, Allohga iymon keltirib boshqa bir kimsa yoki narsaga ham ibodat qilishdir. Xuddi Islomdan avvalgi arablar qilgan ishlari kabi. Ular Allohga ibodat qilishliklari bilan birga but sanamlarga ham ibodat qilganlar va ularni ilohlar deb nomlaganlar. Shu qilmishlari tufayli Alloh taoloni barcha narsani yaratuvchi rob ekanligiga iqror bo'lsalar ham mushrik bo'lib haq yo'ldan ozdilar. Alloh taolo Zumar surasinimg 3-oyatida quyidagicha marhamat qiladi:

أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ ۚ وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَىٰ إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّار                                                                                              ٌ

Ogoh bo'linkim, xolis din Allohnikidir. Undan o'zga avliyo-do'stlar tutganlar: "Biz ularga faqat bizlarni Allohga juda ham yaqin qilishlari uchungina ibodat qilurmiz", (derlar). Albatta, U zot ular orasida ixtilof etayotgan narsalar bo'yicha hukum qilur. Albatta, Alloh yolg'onchi va kofir kimsalarni hidoyat qilmas. (Mushriklar Alloh taoloni yaratuvchi zot ekanini, osmonlaru yerlarni yaratganini tan olar edi. Ammo, o'sha xoliqning tavhidini, yakka O'zigina ibodatga sazovor ekanini tan olmasdi. Ibodatda unga turli but va sanamlarni sherik qilar edi. Ular o'zlaricha afsona to'qib, farishtalar Allohning qizlari, deb safsata sotishardi. Farishtalarga turli haykallar yasab ularga sig'inishardi. Biz maloikalarga ibodat qilish zarur ekanligidan emas, ular bizni shafo'at etib, Allohga juda ham yaqinlashtirishlari uchun sig'inamiz deyishardi. Bu ishlari esa, botil ish edi. Allohning tavhidiga xilof edi.)

Uchunchi:  Allohning sifatlarida shirk qilish.

Ya'ni Alloh taologagina xos bo'lgan sifatlarga boshqa kimsa yoki narsalarni sherik qilish. Alloh taolo Qur'oni karimning Naml surasi 65-oyatida quyidagicha marhamat qiladi:

قُلْ لَا يَعْلَمُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلَّا اللَّهُ ۚ وَمَا يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُون                                                  َ

Sen: "Osmonlaru yerda Allohdan boshqa hech kim g'aybni bilmas", deb ayt. Ular qachon qayta tiriltirilishlarini ham sezmaslar. (G'aybni bilish faqat Alloh taoloning O'ziga xosdir. Allohdan boshqa hech kim, na inson, na farishtalar, na jinlar g'aybni bilmaydi.) Demak, g'ayb ilmi Allohning o'zigagina xos bo'lgan sifat, uni na biron bir folbin va na munajjimlar biladi. Ana endi kim mana shu sifatni Allohdan o'zga kimsa yoki narsada borligini da'vo qilsa u mushrik (sherik qiluvchi)ga aylanib qoladi.

Islom shariatida Kufr bilan Shirkning ta'riflari farqli hisoblanadi. Kufr o'zining barcha navlari bilan iymonning ziddi bo'lib, iymon bilan aslo jamlanmaydi. Shirk esa gohida iymon bilan birga jamlanib qolishi mumkin. Boshqacharoq aytganda, shirkning barcha turi ham kufr bo'lavermaydi, huddi kichik shirk va yashirin shirk deb atalgan gunohlaming kufr hisoblanmagani kabi. Ya'ni, Rasululloh (s.a.v) riyoni kichik shirk deganlar, Allohdan boshqani aytib qasam ichishni ham shirk deganlar, lekin mazkur ishlarni qilib qo'yganlami mushrik yo kofir deb hukm chiqarmaganlar, kalima qaytarib iymonlarini yangilashga ham buyurmaganlar.

Xulosa o'rnida aytganda barcha musulmonlar Shirkdan ehtiyot bo'lmog'i zarur ekan. Zero, Rasululloh (s.a.v.) shirkni chumolining o'rmalashidanda maxfiyroqdir deb ta'kidlaganlar. Shirkdan boshqa gunohi kabirani sodir etgani tufayli mo'min banda kufrga hukm etilmaydi. Chunki iymon qalban tasdiqlash hisoblanadi. Qalban tasdiqlagan banda faqatgina o'sha qalbiy tasdig'ini inkor etishi bilangina iymondan chiqadi. Banda shahvat yo dangasalik sababli yo shunga o'xshash boshqa illatlar sababli gunohi kabira sodir etadigan bo'Isa,bu iymonini inkor etishlik hisoblanmaydi. Ammo uni halol sanab yo nazarga ilmay sodir etsa, kofir bo'ladi. Chunki bu harakati qalbiy tasdig'ini yolg'onga chiqarish alomatidir. Qalbiy tasdig'ni inkor etish imon haqiqatini inkor etishdir. Imon haqiqatini inkor etish esa ochiq oydin kufrdir.

Alloh taolo  shirkni hamma ko'rinishlaridan o'zimiz ahli oilamiz va butun musulmonlarni asrab musulmon holimizda o'zini huzuriga borishimizni nasib aylasin.

 

Nizomiddin Abdumalikov,

                                                                                                              Mir Arab оliy мadrasasi talabasi

Ён қўшнимиз батартиб одам. Бир қаричгина ҳовлисини  кўзи тушган кишининг ҳаваси келадиган суратда чиройли қилиб девор-дарахт билан ўраган. Нимагадир болакайлар шу девор-дарахтнинг орасини ёриб ўтишни ёқтиради. Ҳовличанинг ичида нима оҳанрабоси бор тушунмаймиз. Минг машаққат билан ўстирган “девори”нинг гоҳ уёғи, гоҳ буёғи ялпайиб қолганини кўрган қўшни кунда жиғибийрон бўлади. Тартиббузар шумтакаларга дўқ қилган киши бўлади-ю, яна қўшничилик мингйилчилик дея андишага боради. Жаҳлини босади. Кейин ”Бу болаларга нима бўлган ўзи, ичкарида олма-анор пишиб ётган бўлса ҳам майли эди, шу “изгирд”нинг орасидан тиконли сим тортиб, баландлигини одам буйи қилиб ўстириб юбормасам бўлмайди чоғи”, деб ўртанади. Баъзан эса пайҳон бўлиб узилиб ётган ҳўл новдани қўлига олиб: “Шугина новдани нимага узади, бу боланинг ота-онасига бориб шикоят қилмасам бўлмайдиганга ўхшайди”, дея чоғланади. Шунда унинг гапи менга нашъа қилади. “Шикоят қилманг, буларнинг ота-оналари ҳам тўсиқ билмайдиганлардан”, дейман. У ҳайрон бўлади. Сўнг гапимни мисоллар билан тушунтираман:

Қуйлиқ бозорининг ўртасидан воҳа-ю водийни боғлаб турувчи катта йўл ўтган. Серқатнов транспортлардан одамларни муҳофаза қилиш мақсадида пиёдалар учун ер ости йўли қазилиб ишга тушганига анча йиллар бўлди. Лекин ишонасизми-йўқми, ер ости йўли ишга тушган кезларда одамларни бу йўлдан ўтишга ундаш учун милиция ходимлари навбатчилик қилди. Шунда ҳам одамлар милицаларнинг кўзини шамғалат қилиб кўчани кесиб ўтаверишди. Кейин кўчанинг ўртасига бетон тўсиқ ўрнатилди. Тўсиқ билмаслар ундан ҳам бемалол сакраб ўтаверишди. Бу ҳам бўлмагач, бетон тўсиқнинг устидан баланд панжара ўрнатилди. Аҳён-аҳёнда кишиларнинг шу панжарага осилиб ўтаётгани ҳам кўзга ташланиб қолади. Сиз ҳам кўргандирсиз, шу воқеаларни? Ҳа, яшанг!

Хорижда бўлган юртдошларимиз ҳам шундай ажаб гапларни топиб келадки, эшитиб кулишни ҳам куйишни ҳам билмайсиз. Илгарироқ Санкт-Петербургга турмуш ўртоғи билан бориб келган бир аёл мақтанганди. “Светафорнинг қизил чироғи ёниб қолса, пиёдалар ҳам тўхтаб тураверар экан-ай. Мен эримни шундоғ қўлтиқладим-у кўчанинг ўртасидан шартта кесиб ўтиб кетдим. Ҳамма бизга қараб ҳайрон қолди”. (Ана фаросату мана фаросат!)

Германияга бориб келган бир юртдошимиз айтади: ”Меҳмонхонада ётиб уйқум қочди. Деразани қия очиб тунги шаҳарни томоша қилиб  ўтирибман. Ярим кеча, кўчада ҳеч зоғ йўқ. Шу чоқ бир велосипедчи пайдо бўлди. У чорраҳага яқинлашганда светафорнинг қизил чироғи ёнди. Велосипедчи тўхтади-да яшил чироқ ёнишини кутди. Яшил ёнганидан кейин кўчани кесиб ўтиб кетди”.

Йигирма йилча бурун хориж газетларидан бирида бир ҳажвия босилган эди. Ҳажвиянинг сарлавҳаси эсимда йўғ-у, унда ёритилган воқеа жуда аломат: “Кўп қаватли уйлардан бирига қайриладиган йўлга болалар ўйнаб тўғри чизиқ тортиб қўйибди. Сўнг болалар бошқа ўйинга овуниб, кеч тушгач, уй-уйига тарқалиб кетган. Шу уйда яшайдиган одамлар кечқурун ишдан қайтса, уйнинг  олдига чизиқ тортилган эмиш. Бу чизиқ нега тортилганини билмагани учун ҳеч ким ундан ҳатлаб ўтиб уйига етиб олишга журъат этмабди. Воқеадан хабар топган ҳуқуқ-тартибот идоралари ходимлари ҳам бир зумда етиб келибди. Улар чизиқ нима сабабдан тортилгани аниқланмагунча, кирди-чиқдини тўхтатиб, навбатчилик пости ташкил этибди. Ҳеч ким чизиқдан на у ёққа, на бу ёққа ўта олмас эмиш...”

Бу бир ҳажвия энди. Муаллиф гўёки одамларнинг гўллиги, соддалигини ҳажв қилгандай бўлса-да, унинг замирида тартиблилик, интизомлилик, жамиятдаги мавжуд тартиб-қоидаларга ҳурмат маъноси ҳам бор аслида.

Ҳар сафар сизнинг кўриб қолишингиздан ҳадиксираб девор-дарахтнинг орасини ёриб ўтаётган болаларни ёки милицалар кўриб қолмасинда ишқилиб, деган хавотирда атрофга аланглай-аланглай Қуйлиқдаги икки метрдан ошиқ баланд тўсиқдан ошиб ўтаётган, борингки, светафорнинг қизил чироғида ўтаман деб катта тезликда келаётган машиналарнинг олдида жонини ҳовучлаб чопқиллаб бораётган кишиларни кўрганда, хорижликлар бунчалар анқов бўлмаса, деб қўяман.

Мана, билдингизми, бизникиларга чизиқ дегани, сизнинг ярим метр девор-дарахтингиз нима бўлибди. Умуман, бизда тақиқловчи белгилар ва пастак ҳимоя тўсиқлари мутлақо ортиқча. Ўтиш мумкин эмас жойларга бирданига баландлиги камида уч метр ойнадай силлиқ девор ўрнатиш керак. Хорижлик анойиларга битта чизиқ тортиб қўйсангиз, бас.  Икки чақирим наридан айланиб юраверади. Биз эса икки метр баландликдаги девордан ҳам бемалол ошиб кетамиз. Уч метр, бўлак гап. Шу ерга келганда одоб-ахлоқни ёдга оламиз, “тўғри йўлимизни тўсган нобакорларни” боплаб бир сўкамиз-да, гўёки жамоат тартибини сақлагандек бўлиб тўсиқни айланиб ўтамиз.

Дарвоқе, бу ҳали якуний ҳисоб эмас. Бу – бугунги ота-оналар яъни катта авлоднинг кўрсаткичи, холос. Эҳтимол, ҳозирги ота-оналарнинг тарбиясини кўриб улғаётган, ҳозирда ярим метр девор-дарахтдан ошиб ўтишни машқ қилаётган авлод учун эртага уч метр баландлик ҳам ҳеч нарса бўлмас. Балки мўъжиза юз бериб улар ҳам бир кичкина чизиқчани айланиб ўтар. Кошкийди, шундай бўлса-ю, ҳар хил тўсиқлар ўрнатишдан, бунга кўпдан-кўп маблағу вақт сарфлашдан, энг муҳими, асаббузарликдан қутулсак. Ана шунда сизнинг девор-дарахтингиз ҳам тиши синган дандондай кемшик бўлиб турмасдан кўркамлашиб қолади.

Бинобарин, Парвардигоримиз Ўз Каломида: «Иймон келтирган ва яхши амаллар қилган зотлар эса, шак-шубҳасиз - Биз (улар каби) чиройли амаллар қилган кишиларнинг ажр-мукофотини зое қилмасмиз» (Каҳф, 30);

«Зотан, Аллоҳ тақводор бўлган ва чиройли амаллар қилувчи зотлар билан биргадир» (Наҳл, 128), деб марҳамат қилганки, ибодатларимизга монанд амалларимиз ҳам чиройли бўлса, бир-биримизнинг ишларимизга, ҳаракатланишимизга ноқулайлик туғдирмасдан, жамиятимизда мавжуд қонун-қоидаларга итоат қилсак, бундан фақат ва фақат ўзимиз фойда кўрувчи бўламиз.

 

Дамин ЖУМАҚУЛ

ЎМИ Матбуот хизмати

Аввало, кашфиёт деб ўрганганларимизни ихтиро деб ёзганимиз сабаби ҳақида икки оғиз сўз. Кашфиёт сўзининг маъноси билганингиздек кашф этмоқдир. Масалан, Колумб Америка қитъасини кашф этди деганда Колумб Америка қитъасини бир нарсани бир нарсага қориштириб ясагани эмас, уни излаб топгани тушунилади. Ньютоннинг бутун олам тортишиш қонуни ва Эйништейннинг нисбийлик назарияси ҳам шунга ўхшаш ҳодиса. Демак, кашфиёт – табиатда олдиндан мавжуд бўлган ҳодисанинг сирини очишдир. Инсон ақли билан яратилган янги бир нарсага эса ихтиро деб аталади. Масалан, компьютер  ясаш учун мавжуд бўлган ашёларнинг ҳар бири бир кашфиёт бўлиши мумкин, компьютернинг ўзи эса ўша нарсалар мажмуаси бўлиб инсон закоси туҳфасидир. 

Алифбо

Инсоният тарихидаги энг машҳур ихтиролар ҳақида турли  миллатлар орасида сўров ўтказилганда сайёрамиз аҳолисидан бирор киши бутун дунёни “ларзага” солган ихтиро қайси эканини қатъиятла айтиб бера олмаган. Лекин кўпчилик алифбонинг яратилиши дунё цивилизациясига туртки бўлганини эътироф этган ва худди ана шу ихтиро дунёда биринчи ўринни эгаллаган. Улардан ҳарфлар ва сўзлар ташкил топган. Агар ҳарфлар, белгилар, сўзлар, тиллар бўлмаганда ҳеч қандай ихтиро ва технологиялар бўлмас эди.

Китоб

Яна бир сўровда инсон зотининг энг муҳим ихтироси деб ракета, чироқ, телевидение, радио, интернет ва ҳаттоки iрhone эмас, китоб тан олинган. Чунки электр ёки атом энергияси ёрдамида ҳаракатланадиган космик кемалар, самолётлар ва шунга ўхшаш оламшумул кашфиётлар ва ихтироларнинг асл сабабчиси бу – китобдир. Барчамиз гувоҳмиз, ҳаттоки компьютер, телевидения ва бошқа энг таъсирчан технологиялар ҳам китоб ўрнини боса олмади. У қадимги билимларнинг энг ишончли ташувчиси ва унга ҳеч қандай энергиянинг ҳам кераги йўқ. У ҳали ҳам инсонларни билим ва маърифат томон етаклашда пешқадамлик қилмоқда.

Ғилдирак

 
Эҳтимол, ғилдиракнинг ихтиро қилиниши анча шов-шувли ноу-хау бўлгандир. Баъзи ғилдиракли техникалар ҳақиқатан ҳайратланарлидир. Масалан, энг тез юрар мотоцикл 2.5 сония ичида 100 километр соат тезлик олади.

Компьютер

 Appleнинг биринчи компьютери

Дунёни ўзгартирган ихтиролардан бири бу – компьютер. Олимлар ўтган асрнинг 50 йилларида яратган, дастлабки кезларда баҳайбат машинага ўхшаш бўлган “компьютер”нинг асосий вазифаси космик учиш траекториясини аниқ ҳисоблаб бориш эди. Бу ихтирони дастлаб ҳисоблаш машинаси деб аташди. Ахборот технологиялари бўйича 230 дан ортиқ ихтирога патент олган Стив Жобс компьютер даҳоси, афсонавий одам деган ном олди. Унинг даҳоси туфайли фақат портатив компьютерлар эмас,  iPod плеери мобильные iPhone мобиль телефонлари ҳам яратилди.

Космик корабллар ва сунъий йўлдошларнинг учиш траекториясини,  уларнинг космосга кўтарилиш тезлигини тўғри ҳисоблаш, ер қаъридаги долғаларни ўрганиш, табиий фалокатлар содир бўлишини олдиндан аниқлаш ва табиатда содир бўладиган ўзгаришларни кузатиб бориш, фойдали конларни излаб топиш, атом станциялари ишини назорат қилиб бориш – ана инсон компьютерни ихтиро қилгандан сўнг қўлга киритган ютуқларнинг арзимаган қисми. 

Автомобиль

Атиги иккисида ҳайдовчилик гувоҳномаси бўлган инженерлар жамоаси яратган автомобиль

1937 йил Швецияда ташкил топган SAAB компанияси даставвал фақат жанговор самолётлар ишлаб  чиқарган.  Иккинчи жаҳон урушидан кейин компания бозор талабига мос  автомобиль чиқаришга қарор қилади. Улардан биринчиси – Ursaab эди. Бу автомобилни ўн олти нафар инженер яратган. Энг қизиғи, улар илгари мутлақо автомобиль йиғмаган ва уларнинг атиги иккисида ҳайдовчилик гувоҳномаси бўлган холос.

Шапка – будильник

 

 Метродаги шапкача    –   уйқу ичида бекатдан ўтиб кетмасликнинг ажойиб усули

Японияда патент олган бу шапкачани бошга кийиб олинг, кўзни юминг-да, поездда тебраниб бемалол ухлаб кетаверинг. Уйқу ичида бекатдан ўтиб кетиб қолмаслик учун унинг керак бекатни белгилаб қўядиган махсус табличкаси бор. Шапка кийган киши қаттиқ ухлаб қолган тақдирда ҳам будильник бонг уриб уни уйғотади. Бу ишга кечикиб юрадиган кишилар учун роса асқатади.

Игнали будильник

 Игнали будильник инсон зотининг бемаъни ихтироларидан бири

Унинг қиёфаси одатдаги будильниклардан сира ҳам фарқ қилмайди. Аммо унинг тепасига ғужум қилиб гугурт чўпидек кичкина игналар қадаб чиқилган. Ҳатто уйғоқ ва сергак одам ҳам уни бехос босиб олиши ҳеч гап эмас.

Анестезия

 Анестезиясиз оддий жарроҳлик амалиётини ўтказишни тасаввур қилиб бўлмайди

«Анестезия» атамаси аслида милодий I асрда яшаган қадимги рим фармакологларидан бирига тегишли бўлган. У меҳригиёҳдан оғриқ қолдирувчи таъсирга эга бўлган экстрактни ажратиб олишга мувофиқ бўлган. Унинг бу ихтироси унут бўлиб кетганми, орадан бир неча аср ўтиб, оғриқни қолдирувчи дорини инглиз химиги Хэмфри Дэви  ихтиро қилган. Диэтил эфири ёрдамида оғриқ сезиш қобилиятини йўқотиш эса  доктор Мортон ихтиросидир. Айнан шу кундан бошлаб хирурглар оғриқни назорат қилишни ўзлаштириб олган.

Антибиотик

 Антибиотиклар ҳам тиббиёт тараққиётида  муҳим роль ўйнади. Антибиотиклар инсониятни эпидемиялар ва ўлимга олиб борувчи касалликлардан ҳимоя қилди. Биринчи антибиотик ҳисобланган пенциллинни Александр Флеминг яратди ва ана шу мўъжизавий дорисига 1928 йил патент олди.

                                                                                       Абдумалик ЖЎРАҚУЛ тайёрлади.

 

 


 

Мақолалар

Top